Ο συνδυασμός που σκοτώνει... τις μέλισσες!

Βήμα της Κυριακής  28.10.2012
Της Θεοδώρας Τσώλη

Και ύστερα... φύγανε (εκτός από τις μέλισσες) και οι βομβίνοι. Για την ακρίβεια, φεύγουν συνεχώς σε μεγάλους αριθμούς από τα... εγκόσμια, όπως και τα υπόλοιπα ωφέλιμα έντομα, εξαιτίας της έκθεσής τους σε φυτοφάρμακα, σύμφωνα με όλο και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία.

Μια νέα μελέτη ειδικών από το Κολέγιο Royal Holloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, η οποία δημοσιεύθηκε on-line στις 21 Οκτωβρίου στην επιθεώρηση «Nature», επιβεβαιώνει ευρήματα άλλων μελετών που δείχνουν ότι τα εντομοκτόνα φάρμακα που χρησιμοποιούνται ευρέως στις καλλιέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο... βλάπτουν σοβαρά την υγεία των ωφέλιμων εντόμων. Την ίδια στιγμή όμως βάζει το δικό της λιθαράκι στην επιστημονική γνώση μαρτυρώντας ότι η έκθεση των βομβίνων ακόμη και σε χαμηλές δόσεις δύο ευρέως χρησιμοποιούμενων φυτοφαρμάκων είναι αρκετή για να επιφέρει πολλά και σημαντικά «πλήγματα» στους πληθυσμούς τους.

Διαφορετικές πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι τα εντομοκτόνα φάρμακα και κυρίως τα νεονικοτινοειδή - διασυστηματικά εντομοκτόνα που κυκλοφορούν σε όλα τα μέρη του φυτού και χρησιμοποιούνται σε πολλές καλλιέργειες όπως στην ελαιοκράμβη, στα σιτηρά, στο βαμβάκι και στους ηλίανθους - αποτελούν «δηλητήριο» για τις μέλισσες και όχι μόνο.

Το πείραμα

Τώρα η νέα μελέτη των ειδικών από τη Βρετανία δείχνει ότι η έκθεση του πιο κοινού είδους βομβίνου (Βοmbus terrestris) ακόμη και σε μη θανατηφόρες δόσεις σε ένα συνδυασμό δύο εντομοκτόνων φαρμάκων (του imidacloprid που αποτελεί το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο νικοτινοειδές φυτοφάρμακο και του πυρεθροειδούς εντομοκτόνου Λ. Συαλοθρίνη - τα πυρεθροειδή εντομοκτόνα αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό της συνολικής παραγωγής εντομοκτόνων) μπορεί να είναι πολύ πιο βλαπτική για τις αποικίες του από την έκθεση των εντόμων στο καθένα από τα δύο εντομοκτόνα ξεχωριστά.

Ο πρώτος συγγραφέας της νέας μελέτης, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Royal Holloway, δρ Ρίτσαρντ Γκιλ εξηγεί στο «Βήμα» ότι στο πλαίσιο της μελέτης επελέγησαν βομβίνοι και όχι μελισσοπαραγωγοί μέλισσες (Αpis mellifera) καθώς οι βομβίνοι δημιουργούν πιο μικρές αποικίες στις οποίες οι επιστήμονες μπορούν να κάνουν καλύτερες παρατηρήσεις. «Δημιουργήσαμε 40 αποικίες: 10 αποικίες "ελέγχου" τις οποίες δεν εκθέσαμε σε φυτοφάρμακα, 10 τις οποίες εκθέσαμε σε imidacloprid (σε συγκέντρωση της τάξεως των 10 ppb - μέρη ανά δισεκατομμύριο - που δεν θεωρείται θανατηφόρος δόση αλλά είναι αυτή που ανευρίσκεται συνήθως στις καλλιέργειες της Βρετανίας), 10 τις οποίες εκθέσαμε σε Λ. Συαλοθρίνη (σε συγκέντρωση της τάξεως των 37,5 ppm - μέρη ανά εκατομμύριο -, η συγκέντρωση αυτή θεωρείται υψηλή αλλά εντοπίζεται συχνά σε καλλιέργειες) και 10 τις οποίες εκθέσαμε και στα δύο εντομοκτόνα».

Ολοι οι βομβίνοι αφέθηκαν στη συνέχεια να κυκλοφορήσουν ελεύθεροι ώστε να συλλέξουν την τροφή τους. Οι ερευνητές τοποθέτησαν ειδικά τσιπάκια επάνω σε κάθε βομβίνο ώστε να μπορούν να καταγράφουν πόση ώρα είχε μείνει έξω καθώς και πόση γύρη συνέλεξε.

Συνταγή για... κατάρρευση

Ιδού τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από τη στενή παρακολούθηση των εντόμων: η έκθεσή τους στο imidacloprid οδήγησε σε προβλήματα σε ό,τι αφορούσε τη συμπεριφορά τους και συγκεκριμένα τη ζωτικής σημασίας διαδικασία συλλογής τροφής. Οι βομβίνοι συνέλεγαν λιγότερη γύρη και χρειάζονταν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να το καταφέρουν. «Το αποτέλεσμα ήταν ότι αναγκάζονταν να βγαίνουν περισσότερες φορές προς αναζήτηση τροφής και το καθήκον αυτό είναι πολύ επικίνδυνο αφού στον... δρόμο μπορεί να συμβεί οτιδήποτε. Ετσι τελικώς εμφανίζονταν απώλειες και μειώνονταν τα άτομα της αποικίας» σημειώνει ο δρ Γκιλ.

Η έκθεση στο πυρεθροειδές εντομοκτόνο δεν επιδρούσε στη συμπεριφορά των βομβίνων, ωστόσο οδηγούσε σε πολλούς θανάτους εργατριών. Οσο για τον συνδυασμό των δύο εντομοκτόνων, αυτός αποδείχθηκε και ο πιο επικίνδυνος αφού συνδύασε όλα τα... δεινά που παρουσιάστηκαν από τη μεμονωμένη έκθεση στο κάθε εντομοκτόνο. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι λίγες ημέρες μετά την έναρξη της μελέτης δύο αποικίες κατέρρευσαν. Και οι δύο είχαν εκτεθεί στον συνδυασμό των εντομοκτόνων!

Σύμφωνα με τον δρα Γκιλ «τα ευρήματα αυτά μαρτυρούν ότι οι υπάρχουσες μέθοδοι ελέγχου των εντομοκτόνων φαρμάκων από τις αρμόδιες αρχές είναι ανεπαρκείς και αυτό διότι σήμερα, προκειμένου να εξαχθεί ο βαθμός επικινδυνότητας ενός εντομοκτόνου στις μέλισσες, τα τεστ αφορούν μόνο θανατηφόρες δόσεις ενός και μόνο χημικού τη φορά. Πρέπει λοιπόν οι Αρχές να λάβουν υπόψη τους ότι ακόμη και οι μικρές δόσεις ενός συνδυασμού ουσιών μπορεί να είναι άκρως βλαπτικές - φανταστείτε μάλιστα ότι εμείς διεξαγάγαμε έρευνα μόνο για δύο ουσίες τη στιγμή που εκεί έξω στα χωράφια τα έντομα εκτίθενται σε πολύ περισσότερα χημικά».

Παράλληλα, συνεχίζει ο ειδικός, με βάση τους υπάρχοντες κανόνες τα τεστ αφορούν παρακολούθηση των μελισσών μόνο επί τέσσερις ημέρες. «Από τη μελέτη μας όμως που διήρκεσε τέσσερις εβδομάδες προέκυψε ότι πολλά από τα συμπτώματα εμφανίστηκαν μετά τη δεύτερη ή την τρίτη εβδομάδα, γεγονός που μαρτυρεί ότι τα τεστ πρέπει διαρκούν περισσότερο ώστε να καταγράφονται οι μακροπρόθεσμες βλάβες που προκαλούνται στα έντομα».

Ακούει κανείς τον επιθανάτιο... βόμβο των βομβίνων και των μελισσών που αποτελούν τους σημαντικότερους επικονιαστές χωρίς τους οποίους η ισορροπία του οικοσυστήματος στο οποίο και εμείς ανήκουμε θα καταρρεύσει;

[Διαστάσεις] Non praevalebunt!

ΤΑ ΝΕΑ  26.10.2012
Του Μιχάλη Μητσού

Πριν από λίγο καιρό, ο Κλάουντιο Μάγκρις βρέθηκε σε μια μεγάλη διαδήλωση κατά της λιτότητας στη Μαδρίτη. Κι όπως γράφει σε ένα άρθρο του στην «Κοριέρε ντέλα Σέρα», αυτό που αισθάνθηκε δεν ήταν φόβος από τα βίαια επεισόδια που τη συνόδευσαν: ο 73χρονος συγγραφέας από την Τεργέστη θυμάται τις πολύ πιο βίαιες κινητοποιήσεις που έγιναν στην πόλη του μετά τον πόλεμο, όπως και τις οδομαχίες που σημειώθηκαν στη Γένοβα τόσο το 1960 όσο και το 2001 με αφορμή τη συνεδρίαση του G8. Δεν ήταν ούτε ανασφάλεια: οι άνθρωποι της γενιάς του, όπως οι ηλικιωμένοι του Σβέβο, δεν ενδιαφέρονται προσωπικά για το μέλλον, το σύμπαν τους είναι το παρόν, ένα παρόν που πρέπει να το αρπάξουν και να το απολαύσουν όσο είναι ακόμη καιρός ή να προσπαθήσουν να το αποφύγουν όταν υποφέρουν. Ηταν μια αμηχανία, μια απογοήτευση, σχεδόν μια δυσφορία, που προερχόταν από το γεγονός ότι δεν μπορείς, δεν έχεις δικαίωμα, να είσαι καλά όταν περιβάλλεσαι από τη δυστυχία, δεν μπορείς να είσαι πραγματικά ζωντανός σ' έναν κόσμο που σβήνει.

Τις ίδιες ημέρες, οι εφημερίδες αναφέρονταν στον αέρα της ανεξαρτησίας που φυσά όλο και δυνατότερα στην Καταλωνία και απειλεί με παράλυση ολόκληρη την Ισπανία. Κι η αίσθηση που αποκομίζει κανείς είναι μιας Ευρώπης που παρακμάζει, που δύει. Οι διαδηλώσεις δεν αποτελούν την έκφραση μιας πολιτικής εξέγερσης, δεν προτείνουν ένα εναλλακτικό σχέδιο για το μέλλον - ενδεχομένως συζητήσιμο, απαράδεκτο ίσως, αλλά πάντως ένα σχέδιο -, δεν προσφέρουν την εικόνα ενός στρατού που επιτίθεται, αλλά κάποιων μηχανοκίνητων μονάδων που ετοιμάζονται να λάβουν μέρος στην τελετή της υποστολής της σημαίας. Η Ευρώπη έμοιαζε, μοιάζει, απόμακρη, σαν τον αυτοκράτορα στην περίφημη παραβολή του Κάφκα, που το μήνυμά του έχει φύγει, είναι στον δρόμο, αλλά δεν φτάνει ποτέ στον προορισμό του. Ενισχύονται αντίθετα οι εθνικισμοί, οι τοπικισμοί και αυτή η παράλογη μανία της διάσπασης και του κατατεμαχισμού.

Ομως η μοναδική δυνατή πραγματικότητά μας, λέει ο Μάγκρις, η μοναδική που μπορεί να εγγυηθεί ασφάλεια και σταθερότητα, είναι η Ευρώπη. Ενα αληθινό ευρωπαϊκό κράτος, μια Ευρώπη που τα σημερινά εθνικά της κράτη θα έχουν μετατραπεί σε περιφέρειες, η καθεμιά με τη δική της αυτονομία, αλλά χωρίς δικαίωμα να ασκεί βέτο στις πολιτικές αποφάσεις μιας κυβέρνησης που πραγματικά θα κυβερνά ούτε δικαίωμα να υιοθετεί νόμους που θα έρχονται σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Ενα ευρωπαϊκό κράτος, του οποίου το κύρος θα απορρέει όχι από τις απειλές ή τις προειδοποιήσεις, αλλά από την αποτελεσματικότητα ενός πραγματικού δικαίου.

Οποιος πιστεύει στην Ευρώπη, καταλήγει ο συγγραφέας του Δούναβη, είναι λογικό να έχει αυτή την αίσθηση αμηχανίας, δυσφορίας και κατάθλιψης. Ξέρει όμως ότι δεν έχει δικαίωμα να παραδοθεί στη μελαγχολία. Πρέπει να συνεχίσει να αγωνίζεται γι' αυτό που θεωρεί σωστό, ή έστω λιγότερο κακό, αποφασισμένος να μην αφήσει τις Πύλες της Κολάσεως να υπερισχύσουν. Non praevalebunt!

 

[Δρόμοι]

ΤΑ ΝΕΑ / LE MONDE  26.10.2012
Της Corine Lesnes

Όπως θα έλεγε…

… ο Μιτ Ρόμνεϊ, ιδού ένα «ντοσιέ γεμάτο γυναίκες». Η σοδειά του 2012, όσον αφορά τις γυναικείες υποψηφιότητες, είναι από τις καλύτερες, τουλάχιστον ως προς την ποσότητα. Σπάνια καταγράφονται τόσες πολλές στο Κογκρέσο. Οι εφημερίδες μιλούν για «χρονιά των γυναικών» συγκρίνοντάς τη με το 1992, όταν ο αριθμών των εκλεγμένων γυναικών στη Γερουσία διπλασιάστηκε. Ηταν μετά την υπόθεση «Ανίτα Χιλ». Η νεαρή δικηγόρος είχε κατηγορήσει για σεξουαλική παρενόχληση τον δικαστή Κλάρενς Τόμας, διορισμένο από τον Τζορτζ Μπους τον Πρεσβύτερο στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Εκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν τις ακροάσεις στη Γερουσία (μία νεαρή μαύρη γυναίκα αντιμέτωπη με σαράντα λευκούς άνδρες). Ανάμεσά τους και η Πάτι Μάρεϊ, μία μητέρα από το Σιάτλ, η οποία είχε ενοχληθεί τόσο από τις ερωτήσεις προς την ενάγουσα όσο και από την παντελή απουσία γυναικών από την Επιτροπή Δικαστικών Υποθέσεων. Σήμερα, η Πάτι Μάρεϊ είναι το νούμερο 4 των Δημοκρατικών στη Γερουσία.

Ηταν μήπως…

… η αίσθηση των Αμερικανίδων ότι το «γυναικείο κόμμα» βρίσκεται σε κίνδυνο; Σε κάθε περίπτωση, ο αριθμός των υποψηφίων τους εκτοξεύθηκε από το 1992. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου για τις Αμερικανίδες και την Πολιτική, 18 γυναίκες είναι υποψήφιες για τη Γερουσία (σε σύνολο 33 θέσεων) και 163 για τη Βουλή των Αντιπροσώπων (σε σύνολο 435). Επικρατεί ένα κλίμα που «υπογραμμίζει την ανάγκη των γυναικείων φωνών στη δημόσια πολιτική», υποστηρίζει η ερευνήτρια Ντέμπι Ουόλς. Πόλεμοι, ελλείμματα, περικοπές στην παιδεία και την υγεία: οι γυναίκες θέλουν να εισακουστούν. Οι Δημοκρατικοί κάνουν λίγες περισσότερες προσπάθειες προκειμένου να υπάρχει αντιστοιχία στους υποψηφίους: 12 από τις 18 υποψήφιες για τη Γερουσία προέρχονται από το Κόμμα των Δημοκρατικών, καθώς και 116 από τις 163 για τη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Ολο αυτό…

… ωστόσο δεν γίνεται να προχωρήσει χωρίς ολισθήματα. Κατά τη διάρκεια ενός ντιμπέιτ στη Νέα Υόρκη μεταξύ δύο γυναικών υποψήφιων γερουσιαστών, ένα ερώτημα αφορούσε τις «50 αποχρώσεις του γκρι», την ερωτική σειρά της Ε. Λ. Τζέιμς, το οποίο έχει ήδη πουλήσει 40 εκατομμύρια αντίτυπα - αλλά κανείς δεν κυκλοφορεί με αυτό. «Κυρία Λονγκ, το έχετε διαβάσει;», ρώτησε η συντονίστρια Λιζ Μπέντζαμιν. «Οχι», απάντησε η Ρεπουμπλικανή Ουέντι Λονγκ με ένα χαμόγελο αμηχανίας. Το ίδιο ερώτημα τέθηκε πρώτη φορά στον αμερικανό Πρόεδρο, τον περασμένο Μάιο. «Γνωρίζετε το όνομα του ερωτικού βιβλίου που βρίσκεται στο κομοδίνο εκατομμυρίων γυναικών αυτήν την περίοδο;». «Οχι, αλλά θα ρωτήσω τη Μισέλ», απάντησε προσεκτικά ο Ομπάμα. Η Λονγκ δεν είχε την ετοιμότητα να απαντήσει όπως η Χίλαρι Κλίντον όταν ρωτήθηκε πρόσφατα ποιοι είναι οι αγαπημένοι της σχεδιαστές. «Σχεδιαστές; Ρούχα; Θα θέτατε αυτό το ερώτημα σε έναν άνδρα;», αποκρίθηκε στον δημοσιογράφο.

Γιατί όμως…

… τελικά λίγες γυναίκες εκλέγονται; Τόσο μικρή πρόοδος από το 1992, παρ' όλο που η γυναικεία παρουσία έχει αυξηθεί κατά 60%. Μια εξήγηση από την οργάνωση She Should Run για την προώθηση των γυναικών στην πολιτική είναι ότι οι γυναίκες δεν ξοδεύουν πολλά χρήματα στην προεκλογική τους εκστρατεία. Και όπως είναι γνωστό, στην αμερικανική δημοκρατία πρέπει να πληρώσεις για να σε ακούσουν.

 

Ενα «πείραμα» που ξεπέρασε τις προσδοκίες

TO BHMA της Κυριακής, 21.10.2012

Της Ιωάννας Σουφλέρης

Στις μέρες μας το να είναι μια επιχείρηση κερδοφόρα ή ακόμη και το να μη χρωστά είναι άθλος. Οταν λοιπόν αναζητώντας νέα βιβλία περιπλανηθήκαμε στον ιστότοπο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ) και διαβάσαμε τον απολογισμό των 28 χρόνων λειτουργίας τους εντυπωσιαστήκαμε: 23 εκατ. ευρώ είναι τα συνολικά έσοδα των ΠΕΚ από τις πωλήσεις όλο αυτό το διάστημα, ενώ οι επιχορηγήσεις που δέχθηκαν από την Παγκρητική Ενωση Αμερικής (που ήταν και ο πρώτος χορηγός), και κυρίως το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης, ανέρχονται συνολικά στα 2,8 εκατ. ευρώ! Με τέτοια οικονομικά στοιχεία δεν μπορέσαμε να αντισταθούμε στον πειρασμό να υποβάλουμε τον διευθυντή των ΠΕΚ κ. Στέφανο Τραχανά σε μια μίνι «ανάκριση»!

Ισχύει όντως ότι είστε μια εύρωστη οικονομικά επιχείρηση;

«Τα τελευταία χρόνια είχαμε διαρκώς πλεόνασμα της τάξεως του 10%-20% των εσόδων μας. Υποθέτω πως αυτός είναι ένας καλός δείκτης οικονομικής ευρωστίας. Ιδίως αν συνδυαστεί και με το χαμηλό μισθολογικό μας κόστος, που είναι της τάξεως του 20% των εσόδων μας από πωλήσεις. Θέλω πάντως να προσθέσω ότι η χρήση του όρου "επιχείρηση" δεν περιγράφει σωστά τον χαρακτήρα των ΠΕΚ, διότι η έννοια του κέρδους - του ατομικού κέρδους - είναι σ' εμάς ανύπαρκτη. Οι εργαζόμενοι των ΠΕΚ - και βεβαίως ο διευθυντής τους - δεν έχουν καμία συμμετοχή στα κέρδη έστω υπό μορφή πριμ παραγωγικότητας, μπόνους ή οτιδήποτε άλλο. Ενώ το επίπεδο των μισθών μας είναι απλώς αξιοπρεπές με τα σημερινά ελληνικά μέτρα. Και είναι αυτή μια απόλυτα εθελοντική επιλογή μας».

Αναφέρετε κάπου ότι λόγω της ύπαρξης των ΠΕΚ το Ελληνικό Δημόσιο είχε ένα καθαρό οικονομικό όφελος τουλάχιστον 7,5 εκατ. ευρώ. Πώς γίνεται αυτό;

«Είναι πολύ απλό. Οι τιμές των πανεπιστημιακών μας βιβλίων είναι σημαντικά χαμηλότερες από τις "αντικειμενικές τιμές" που ορίζει το υπουργείο Παιδείας για βιβλία αυτού του είδους. Ετσι, πληρώνει για τα δικά μας βιβλία περίπου δύο φορές λιγότερο από ό,τι αν αγόραζε ομοειδή βιβλία άλλων εκδοτών. Συγκεκριμένα, μόνο για το ακαδημαϊκό έτος 2010-2011 το ακριβές ποσόν που εξοικονόμησε το Ελληνικό Δημόσιο αγοράζοντας βιβλία από τις ΠΕΚ είναι 1,384 εκατ. ευρώ. Ενώ από την ίδρυσή μας ως σήμερα το συνολικό ποσόν υπολογίζεται στα 10 εκατ. ευρώ τουλάχιστον. Από την ύπαρξη και μόνο των ΠΕΚ το Ελληνικό Δημόσιο είχε πράγματι καθαρό όφελος 7,5 εκατ. ευρώ. Μας επιχορήγησε (μέσω του ΙΤΕ) με 2,5 εκατ. ευρώ συνολικά και εξοικονόμησε 10 εκατομμύρια. Οσοι είναι απόλυτα πεπεισμένοι ότι καθετί δημόσιο - δηλαδή καθετί που δεν αποσκοπεί στο κέρδος - είναι καταδικασμένο σε αποτυχία, ίσως βρουν στην περίπτωση των ΠΕΚ ένα ενδιαφέρον αντιπαράδειγμα. Θα δουν ότι είναι πράγματι δυνατόν να υπηρετηθεί ένας δημόσιος σκοπός όχι μόνο χωρίς να επιβαρυνθεί οικονομικά το κράτος, αλλά και με καθαρό οικονομικό όφελος γι' αυτό».

Ποια είναι η «κινητήρια δύναμη» των ΠΕΚ; Τι κάνει τους ανθρώπους τους να εργάζονται παραγωγικά όταν απουσιάζει το κίνητρο του κέρδους;

«Η αξιοπρέπεια που δίνει στους ανθρώπους η ευσυνείδητη και παραγωγική εργασία. Ιδίως όταν προσφέρεται στο πλαίσιο μιας ομαδικής προσπάθειας που υπηρετεί κι έναν ευδιάκριτο κοινωνικό σκοπό και όχι ατομικές επιδιώξεις. Υπάρχει όμως κι ένα κίνητρο πολύ βαθύτερο από αυτό. Είναι η χαρά της δημιουργίας. Είναι ένα μειοψηφικό κίνητρο αυτό - δεν νομίζω ότι το έχουν όλοι οι άνθρωποι -, όμως οι έξυπνες κοινωνίες αντιλαμβάνονται τη σημασία του και αφήνουν λίγο ζωτικό χώρο σε αυτούς τους ανθρώπους να δημιουργήσουν τις δικές τους εναλλακτικές νησίδες. Ισως μια τέτοια εναλλακτική νησίδα να είναι και οι ΠΕΚ».

Τι σας διαφοροποιεί από έναν σοβαρό εμπορικό εκδότη;

«Θα σας απαντήσω με τον δικό μου ορισμό του university press. Που είναι τούτος: πανεπιστημιακός εκδοτικός οίκος είναι εκείνο το είδος εκδότη για τον οποίο υπάρχουν βιβλία που θεωρεί τιμή του να τα εκδώσει έστω κι αν γνωρίζει ότι θα πουλήσουν δέκα αντίτυπα, και για τον οποίο υπάρχουν επίσης βιβλία που δεν θα τα εξέδιδε ποτέ, έστω και αν γνωρίζει ότι θα πουλήσουν εκατομμύρια αντίτυπα».

Εκδίδετε δηλαδή και βιβλία με αποκλειστικό κριτήριο την ποιότητα του περιεχομένου τους και χωρίς να λαμβάνετε υπόψη σας το μέγεθος του πιθανού κοινού τους;

«Ακριβώς αυτό. Σημειώστε παραδείγματος χάριν ότι έχουμε εκδώσει περίπου 130 ερευνητικές μονογραφίες πάνω σε θέματα ελληνικής ιστορίας, γραμμάτων και πολιτισμού και τις οποίες ουδείς εμπορικός εκδότης θα εξέδιδε, και μάλιστα με την εκδοτική φροντίδα που εμείς τους δίνουμε».

Τότε όμως θα πρέπει να εκδίδετε και βιβλία που αφήνουν κέρδος ώστε να χρηματοδοτούν τα προηγούμενα. Ποια είναι αυτά;

«Κυρίως (αλλά όχι μόνο) κάποια βασικά πανεπιστημιακά συγγράμματα θετικών επιστημών. Αυτά είναι οι "ατμομηχανές" των ΠΕΚ. Αυτά παράγουν τα πλεονάσματα που μας επιτρέπουν να ασκούμε και μια πολιτική εκδοτικής στήριξης της πρωτότυπης έρευνας στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Οτι οι ΠΕΚ δεν διανέμουν κέρδη και επομένως όλα τα πλεονάσματα παραμένουν στον εκδοτικό οίκο αντί να μετατρέπονται σε ιδιωτικό εισόδημα ή να επενδύονται σε άλλες επιχειρήσεις. Στις ΠΕΚ τα βιβλία γίνονται βιβλία».

Ποιο είναι τελικά το μυστικό της επιτυχίας των ΠΕΚ;

«Αν ήμουν υποχρεωμένος να απομονώσω έναν μόνο κρίσιμο παράγοντα - μια βασική επιλογή - θα ήταν τούτη. Οτι αποφασίσαμε από πολύ νωρίς να γυρίσουμε τα νώτα προς το κράτος - και τις ευκαιρίες εύκολου χρήματος που αφειδώς προσέφερε μέσω του συστήματος των συγγραμμάτων - και να στρέψουμε με εμπιστοσύνη το πρόσωπο προς μια κοινωνία πολιτών-αναγνωστών ελεύθερων να επιλέξουν. Επιλέγουμε και φροντίζουμε τα βιβλία μας έχοντας κατά νου όχι τους "αιχμάλωτους αναγνώστες" του συστήματος των συγγραμμάτων, αλλά πολίτες που επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία για να επιλέξουν τα βιβλία της αρεσκείας τους. Αυτούς τους αναγνώστες δεν τους κερδίζεις παρά μόνο με μακροχρόνια επιμονή στην ποιότητα. Ο διαρκής "διάλογος" με ένα τέτοιο απαιτητικό κοινό -και όχι με την "αιχμάλωτη αγορά" του συστήματος των συγγραμμάτων - είναι που διαμόρφωσε τη σημερινή φυσιογνωμία των ΠΕΚ ως ποιοτικού εκδότη ο οποίος βασίζει τη λειτουργία του στην "ψήφο" των αναγνωστών του και όχι στο κράτος».

Αν η ποιότητα είναι η λέξη-«κλειδί» για τις ΠΕΚ, πώς τη διασφαλίζετε;

«Με αυστηρές διαδικασίες κρίσεως που ξεκινούν με τη γνώμη δύο ειδικών κριτών -αν πρόκειται για πρωτότυπα βιβλία - και "καταλήγουν" με μια εσωτερική κρίση από τη σκοπιά του "επαρκούς αναγνώστη". Κάποιος από μας - ένας από τους πέντε επιμελητές μας ή εγώ - διαβάζει το βιβλίο και αποφαίνεται αν μπορεί να κρατήσει το ενδιαφέρον ενός μορφωμένου αναγνώστη με σχετικά ενδιαφέροντα. Η διασφάλιση της ποιότητας των μεταφράσεων - ιδίως στον χώρο των θετικών επιστημών - είναι εγχείρημα πολύ πιο δύσκολο. Επιβάλλεται όμως και για αυτονόητους λόγους ευθύνης απέναντι στο μέλλον της ελληνικής γλώσσας. Στις ΠΕΚ προσπαθούμε να μην ξεχνάμε την ευθύνη μας γι' αυτό το ζήτημα. Προτιμούμε να μην εκδοθεί ποτέ ένα βιβλίο παρά να κυκλοφορήσει μια κακή του μετάφραση. Και υπάρχουν περιπτώσεις που το έχουμε κάνει».

Χρειάζεστε όμως και «κατάλληλους ανθρώπους» για να διασφαλίζουν τα παραπάνω.

«Κυρίως αυτό χρειαζόμαστε, και προς τα 'κεί είναι στραμμένη όλη μας η προσοχή. Στην ποιότητα των ανθρώπων. Γι' αυτό και έχουμε θεσπίσει αυστηρές διαδικασίες επιλογής προσωπικού. Από την πλευρά μας, εξασφαλίζουμε την ποιότητα του "περιβάλλοντος". Το να δημιουργήσεις ένα περιβάλλον εργασίας που να ζητεί απ' όλους τον καλύτερό τους εαυτό. Και να καταφέρνει να τον βγάζει. Μου αρέσει να τα συνοψίζω όλα αυτά παραφράζοντας τον Θουκυδίδη: Δει δε… ανθρώπων. Αυτό είναι το δικό μας σύνθημα».

Εκτιμάτε ότι στην Ελλάδα της κρίσης η ποιότητα θα συνεχίσει να είναι ζητούμενο; Είναι δυνατόν ο άνεργος ή ο κοινωνικά αποκλεισμένος να αποζητεί «τροφή για σκέψη»;

«Η ποιότητα δεν ήταν ζητούμενο - δηλαδή μαζικό ζητούμενο - ούτε πριν από την κρίση. Και όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και αλλού. Το ποιοτικό βιβλίο - όπως και ο ποιοτικός κινηματογράφος παραδείγματος χάριν - απευθυνόταν πάντα σε μια μικρή μειονότητα ανθρώπων. Που όμως δεν προσδιορίζονται κατ' ανάγκην από εισοδηματικά ή ταξικά κριτήρια. Δυναμικοί και ανήσυχοι άνθρωποι - τέτοιοι είναι οι αναγνώστες του ποιοτικού βιβλίου - υπήρχαν πάντοτε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Στη δεκαετία του 1960, ας πούμε, θα έβρισκες πολλά νέα παιδιά ταπεινής καταγωγής να "εισβάλλουν" ορμητικά στο προσκήνιο αναζητώντας νέους τρόπους έκφρασης και σκέψης. Δεν γνωρίζω αν μια τέτοια "μεγάλη έκρηξη" μπορεί να συμβεί και σήμερα - η Ελλάδα της κρίσης είναι μια πολύ διαφορετική χώρα -, το σίγουρο όμως είναι ότι δεν θα συμβεί αν δεν την επιζητήσουμε. Και από αυτή την πλευρά η επιμονή στην ποιότητα είναι από μόνη της ένα θετικό στοίχημα για το μέλλον. Δείχνει έμπρακτα ότι πιστεύεις στην καλύτερη πλευρά της χώρας σου και των ανθρώπων της».

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος που μπορεί να απειλήσει το μέλλον των ΠΕΚ;

«Ο γραφειοκρατικός εκφυλισμός και, τελικά, ο θάνατος. Δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι οι ΠΕΚ - σύμφωνα με το καταστατικό τους - λειτουργούν ως "ανεξάρτητο μη κερδοσκοπικό εκδοτικό ίδρυμα στο πλαίσιο του ΙΤΕ" και δεν λαμβάνουν πλέον ούτε ένα ευρώ κρατικής ενίσχυσης, εν τούτοις είναι παντελώς απροστάτευτες απέναντι στα αλλεπάλληλα κύματα γραφειοκρατικών παραλογισμών και εμποδίων που εκπέμπονται από το κεντρικό κράτος και φτάνουν ανεμπόδιστα ως εμάς. Μια πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενη εκδοτική επιχείρηση όμως όπως οι ΠΕΚ, είναι αδύνατον να επιζήσει υπ' αυτές τις συνθήκες. Το σίγουρο τέλος της είναι ο γραφειοκρατικός θάνατος. Οχι μόνο λόγω του κόστους της γραφειοκρατίας καθ' εαυτό - και της αναποτελεσματικής λειτουργίας που πάει μαζί της - αλλά και για έναν ακόμη πιο βασικό λόγο. Αργά ή γρήγορα θα "μωρανθεί το άλας". Θα υπονομευθεί ο πυρήνας της υπόστασης των ΠΕΚ: το ηθικό και το φρόνημα των ανθρώπων τους. Η αρχή του τέλους θα είναι όταν αρχίσουν να θέτουν το δηλητηριώδες ερώτημα: Προς τι;».

Τι σκοπεύετε να κάνετε γι' αυτό;

«Μπορώ να σας πω μόνο το τι δεν σκοπεύουμε να κάνουμε: να μετατραπούμε σε εκδοτική εταιρεία. Ο κοινωφελής χαρακτήρας είναι συστατικό στοιχείο της ταυτότητας των ΠΕΚ, και αυτό θα είναι το κύριο γνώρισμά τους και στο μέλλον».

Πώς σκοπεύετε να θωρακίσετε τις ΠΕΚ μετά την αποχώρησή σας;

«Με τον τρόπο του Θουκυδίδη: Ανδρες γαρ πόλις, και ου τείχη. Δηλαδή με την αξιοσύνη και το φρόνημα που ανέπτυξαν οι άνθρωποί τους όλα τα προηγούμενα χρόνια. Αυτά έφεραν τις ΠΕΚ ως εδώ κι αυτά θα εγγυηθούν και το μέλλον τους έπειτα από μένα. Υπό τον όρο βέβαια ότι θα έχει διασφαλιστεί η θωράκισή τους από τον κίνδυνο που ανέφερα παραπάνω. Στην πραγματικότητα, αυτός θα είναι και ο δικός μου τελευταίος στόχος μετά τον οποίο αισθάνομαι ότι είναι η ιδανική στιγμή να παραδώσω τη σκυτάλη στην επόμενη γενιά. Με την πεποίθηση ότι οι ΠΕΚ θα έχουν τότε όλες τις προϋποθέσεις - θεσμικές, οικονομικές και ανθρώπινου δυναμικού - να εξελιχθούν σ' ένα σημαντικό θεσμό για την επιστημονική και πολιτιστική ζωή της χώρας».

Υπάρχει κάποιο γενικό συμπέρασμα από το «πείραμα των ΠΕΚ» όπως το αποκαλείτε;

«Αν υπάρχει ίσως να είναι τούτο: ότι υπάρχουν σημαντικοί δημόσιοι σκοποί που μπορούν να υπηρετηθούν πολύ πιο αποτελεσματικά από κοινωφελείς θεσμούς που στηρίζονται πρωτίστως στην κοινωνία των πολιτών προς την οποία απευθύνεται το έργο τους. Κι αν το παράδειγμα των ΠΕΚ αποδεικνύει κάτι είναι πιστεύω τούτο. Οτι "εκεί έξω" υπάρχει πράγματι μια κοινωνία πολιτών με ποιοτικές απαιτήσεις που μπορεί να στηρίξει τέτοιους θεσμούς. Ας την εμπιστευτούμε κι ας ανασκουμπωθούμε να αποδείξουμε ότι μπορούμε πράγματι να της προσφέρουμε ένα δημόσιο αγαθό που αξίζει την υποστήριξή της».

«Στην αρχή ήταν η αγάπη»

ΤΑ ΝΕΑ  13.10.2012

Της Λίζυ Τσιριμώκου

Τι σημαίνει να είσαι ερωτευμένος; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση βραχυκυκλώνει τη γλώσσα ή την οδηγεί σε λυρική διάχυση και σωρεία μεταφορικών εικόνων. Η παραφορά θολώνει το ακριβές νόημα των λέξεων, απαλείφει τα όρια των ταυτοτήτων: στα «Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου» (1976) ο Ρολάν Μπαρτ επιχείρησε να δείξει την αμφισημία, τη νεύρωση αλλά και τη μοναδική γοητεία αυτού του σχεδόν ανεπικοινώνητου, εύθραυστου λόγου. Αγαπημένη μαθήτρια του Μπαρτ, η Τζούλια Κρίστεβα, με εξειδικευμένες σπουδές στη σημειολογία και στη γλωσσολογία, πολύχρονη θητεία στον χώρο της ψυχανάλυσης και της φεμινιστικής δράσης, ανιχνεύει τους ερωτικούς κώδικες διευκρινίζοντας εξαρχής πως ανατέμνει τη γλώσσα τους ιστορικά, εκ των υστέρων (apres coup).
Συμπληρώνει οσονούπω την τριακονταετία η παρούσα μελέτη της (Οι «Histoires d' amour» πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1983), παραμένει ωστόσο σε πρώτη ζήτηση για τους απανταχού θιασώτες της διεπιστημονικής προσέγγισης σε μείζονα θεωρητικά θέματα. Η συγγραφέας επιχειρεί εδώ μια διαχρονική περιδιάβαση σε όλες τις δυνατές εκφάνσεις του έρωτα αποτυπωμένες σε κλασικά, πασίγνωστα κείμενα της δυτικής γραμματείας, αλλά και σε μικρές προσωπικές και κοινότοπες ιστορίες, καταγεγραμμένες στη διάρκεια της θητείας της ως (ψυχ)αναλύτριας. «Εγκώμιο του έρωτα» τιτλοφορεί άλλωστε την εισαγωγική ενότητα, όπου καταθέτει τις βασικές εννοιολογικές κατηγορίες που θα δρομολογήσουν αυτό το ταξίδι (π.χ. ναρκισσισμός, αρχή της μεταβίβασης): η κυρίως ψυχαναλυτική μεθόδευσή της αναπτύσσεται περαιτέρω στο πρώτο κεφάλαιο («Ο Φρόιντ και η αγάπη. Η δυσφορία στη θεραπεία»). Η «πρωτογενής ταύτιση», η συναισθηματική προσκόλληση σε έναν Πατέρα, στην πατρική φιγούρα (ανεξαρτήτως βιολογικού φύλου), μέσω μιας διαδικασίας που συμφιλιώνει το ιδεώδες Εγώ με το ιδεώδες του Εγώ, θεωρείται αναγκαίο στάδιο για τη διάπλαση και την ωρίμαση του ατόμου - σε οριακές περιπτώσεις βέβαια (π.χ. δεσποτικές, φαλλικές μητέρες, οιδιπόδεια δράματα) αυτή η φαντασιωτική σχέση ή η έμμονη απώθησή της οδηγεί σε παρανοϊκά, υστερικά ή ψυχονευρωτικά σύνδρομα και η ταύτιση παρακωλύει τη διαμόρφωση της ταυτότητας.
Αναδρομώντας στον χρόνο, εντοπίζει την πρώτη δυναμική απολογία του δυτικού έρωτα, στην ομοφυλοφιλική του μάλιστα μορφή, στους πλατωνικούς διάλογους («Συμπόσιο», «Φαίδρος») ως έλξη από έναν ιδεώδη Αλλον και συνάμα όμοιο στον εαυτό - έρως παιδεραστής και παιδαγωγός· σχεδόν παράλληλα ο βιβλικός λόγος θα προωθήσει τον ετεροφυλοφιλικό έρωτα (με κορυφαία στιγμή το αισθησιακό Ασμα Ασμάτων). Η χριστιανική διδασκαλία προσθέτει στον αρχαιοελληνικό ερωτισμό την οικογενειακή ηθική, τη συζυγική και τη μητρική αγάπη σε αντιπαραβολή προς τη δεσποτική, πατρική αυθεντία: η εικόνα της βρεφοκρατούσας Παρθένου θα λειτουργήσει επί μακρόν σε ολόκληρη τη Δύση με τρόπο εξαγνιστικό, καθαρτικό έναντι της φαλλικής σεξουαλικότητας και του μανικού έρωτα.
Με τον οβιδιακό Νάρκισσο στις απαρχές της χριστιανικής εποχής ο αυτοερωτισμός αποκτά τον ισχυρό μύθο του: ο κατοπτρισμός του εαυτού εις εαυτόν οδηγεί σε μονολογική έξαρση που συνάμα συγκροτεί μια πρωτόγνωρη εσωτερικότητα, μια αναστοχαστική δυναμική με πλούσια αποθέματα για τους επερχόμενους αιώνες τόσο σε αισθητικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο. Στη διάρκεια της πρώιμης Αναγέννησης (12ος αιώνας) προβάλλει ο αυλικός έρωτας με ένα καινότροπο στοιχείο, την παραίτηση: η ποθητή Κυρία δεν ανταποκρίνεται πάντα στις επωδούς του τροβαδούρου της κι εκείνος, από τη μεριά του, δεν επιζητεί να την κατακτήσει αλλά να σταθμίσει την ένταση των αισθημάτων του με βάση το μέγεθος της ματαίωσής τους - μια αποκλιμάκωση του εγκόσμιου έρωτα και μετουσίωσή του σε φιλία (benevolentia)· η μακαριότητα κερδίζεται χάρη στη διαρκή ταλάντωση ανάμεσα στην πληρότητα και στην έλλειψη, στη στέρηση της αγαπημένης. Στο πένθιμο πάθος των τροβαδούρων η οδύνη και ο περιορισμός της επιθυμίας γίνονται προϋπόθεση για την απόλαυση: η εξιδανικευμένη Κυρία είναι ο Αλλος που με εξιδανικεύει και με συγκροτεί ως ερωτευμένο και ποιητή («Το μυθιστόρημα του ρόδου» αποτυπώνει αυτή την προβληματική και τη ρητορική της).
Ο μποντλερικός ερωτισμός, βασιζόμενος στο σαδομαζοχιστικό παιχνίδι, στην εσωτερίκευση της «αποτυχίας», στη μόνωση του «αυτοτιμωρούμενου», αποκαλύπτει ένα διάτρητο και λαβωμένο Εγώ, ένα άλλο ναρκισσιστικό δράμα που παίζεται πίσω από τις κουίντες της επιθετικότητας, της επιδειξιμανίας, του θεατρινισμού. Η πολιτική του έρωτα, η σκόπιμη διαχείριση του πάθους ανιχνεύεται στα στανταλικά μυθιστορήματα: οι ερωτευμένοι του Σταντάλ είναι ουσιαστικά ερωτευμένοι με την εξουσία, όσο και αν η κρυστάλλωση (cristallisation), η εξιδανικευτική μεταφορά περί έρωτος του συγγραφέα, λειτουργεί καθαρά στον χώρο της φαντασίωσης.
Τα κείμενα στα οποία σταθμεύει η Κρίστεβα («Η μητέρα μου», του Μπατάιγ, είναι το τελευταίο) είναι κρίσιμα, εφόσον ο ψυχαναλυτής εξ ορισμού αντιμετωπίζει την κρίση, μια δυσφορική, τραυματική κατάσταση. Η στοχευμένη ανάγνωσή τους υπό το πρίσμα της ψυχανάλυσης και των σύγχρονων γλωσσολογικών ή φεμινιστικών εννοιών ξεδιπλώνει απροσδόκητες πτυχές και πολύσημες προεκτάσεις του νοήματός τους.
Το ελληνικό κοινό είναι πλέον εξοικειωμένο με τη γραφή της Κρίστεβα, μια και έχουν μεταφραστεί αρκετά από τα βιβλία της· παρά ταύτα η παρούσα μελέτη προβάλλει αρκετές απαιτήσεις και δυσκολίες και είναι αξιέπαινος ο μόχθος του μεταφραστή να τις εξομαλύνει. Ισως να βοηθούσε λίγο περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση η ύπαρξη ενός προλόγου ή μιας μικρής εισαγωγής. Οπωσδήποτε, πάντως, μένει το όφελος της πρόσβασης σε ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα περί έρωτος έργα.

[Ιδέες] Κοινωνικό τυπικό

ΤΑ ΝΕΑ 13.10.2012
Του Κώστα Γεωργουσόπουλου

Εβλεπα τις προάλλες από την τηλεόραση τη χειροτονία ενός νέου μητροπολίτη και καθώς δεν είμαι ειδικός στα τελετουργικά της Ορθοδοξίας και κάθε άλλης, εξάλλου, θρησκείας, περιορίστηκα να μελετώ τα «τυπικά» και, χωρίς κακοφανισμό, τη θεατρικότητα της τελετουργίας.

Πριν από 37 χρόνια, αν θυμάμαι καλά, είχε οργανωθεί στην Ελλάδα το Παγκόσμιο Συνέδριο της Ενωσης Θεατρικών Κριτικών. Μετείχα ως σύνεδρος και εισηγητής μαζί με τον φίλο, αξέχαστο Τάσο Λιγνάδη. Η εισήγησή μου (που δημοσιεύτηκε στο «Θέατρο» του Κώστα Νίτσου και αργότερα τη συμπεριέλαβα σε τόμο με δοκίμιά μου) ήταν η διάκριση ανάμεσα στο τυπικό και το τελετουργικό μιας ανθρώπινης εκδήλωσης, κοινωνικής, θρησκευτικής, καλλιτεχνικής κ.λπ.
Πολύ συχνά ο μέσος άνθρωπος στις ημέρες μας, αφού όλοι, όπου γης, έχουμε πρόσβαση σε απρόσιτα άλλοτε γεγονότα, μπορεί να μετέχει μέσω των σύγχρονων τρόπων ενημέρωσης, να παρατηρεί και να σχολιάζει ποικίλης τυπικότητας τελετές. Ορκωμοσίες υπουργών, βουλευτών, στρατιωτικών. Τυπικά παρελάσεων. Υπογραφές μεταξύ νικητών και ηττημένων, πρωτοκόλλων ανακωχής ή ειρήνης. Αγιασμούς, γάμους, βαπτίσεις (ποικίλων θρησκευμάτων), δημόσιες κηδείες, ακόμη και επιτελικά σχέδια πολεμικών επιχειρήσεων, αντιμετώπισης διαδηλώσεων, συνέδρια συνδικάτων, εκλογικές διαδικασίες, οργανωμένες περιφρουρήσεις συλλαλητηρίων και μέσω μελετών και άλλων ντοκουμέντων, ορκωμοσίες μυστικών εταιρειών (π.χ. της Φιλικής Εταιρείας ή των Ιταλών Καρμπονάρων, των ρώσων αναρχικών), της Μαφίας, της Τεκτονικής Στοάς, των χριστιανικών κατακομβών κατά τους διωγμούς, λιτανείες κατά της λειψυδρίας, σιτοδείας, χολέρας, πανώλους, ολονυκτίες σε πολιορκημένες πόλεις (Επτά επί Θήβας, αλλά και ο Ακάθιστος Υμνος κατά την πολιορκία της Πόλης από τους Αβάρους). Περιγραφές εκτελέσεων πολιτικών ή και ποινικών διαβόητων καταδίκων (π.χ. οι δημόσιες καρατομήσεις κατά τη Γαλλική Επανάσταση - πολλές περιγράφει από το απέναντι σπίτι του σε επιστολές του ο... Κοραής).
Πριν από λίγες ημέρες παρακολούθησα τα θυρανοίξια ναΐσκου στον Μαραθώνα. Αφήνω το τυπικό των συμποσίων, των οικογενειακών γλεντιών, των λαϊκών πανηγυριών και τις γνωστές και συχνά αιματηρών συνεπειών παραγγελιές και τη «χαρτούρα» στα όργανα και στις τραγουδίστριες.
Ακόμα και η προτεραιότητα στη συναλλαγή σε τράπεζα, ταμείο ή σουπερμάρκετ, η ακύρωση εισιτηρίων στο Μετρό, η ανάληψη χρημάτων από το σύστημα αυτόματης συναλλαγής και τόσα άλλα στην καθημερινότητά μας τυπικά και διαδικαστικά μάς οδηγούν υποχρεωτικά να αντιληφθούμε πως η οργάνωση, η τυποποίηση, η αξιολόγηση και η ιεράρχηση αποτελούν θεμελιώδη και κωδικά στοιχεία της κοινωνικής μας συμπεριφοράς. Σκεφθείτε μόνο πως οι πλέον αναρχικές και αντισυστημικές φιλοσοφίες, βιοσοφίες ή οργανώσεις, οι μυστικοί σύνδεσμοι, οι συνωμότες, οι αιρεσιάρχες και γενικώς όλοι οι πάσης φύσεως αρνητές των κατεστημένων όχι μόνον ιδεών και αξιών αλλά και ορατών συμβολισμών επιστρατεύουν άλλους συμβολισμούς και μηχανεύονται μύρια όσα μυστικά τυπικά για αναγνωρισμό, ανταλλαγή μηνυμάτων και δέσμευση μυημένων.
Ακόμη και οι μέθοδοι βασανισμών, δημόσιων εξευτελισμών (ξήλωμα γαλονιών, κούρεμα ιερέων, διαπόμπευση πορνών κ.λπ.) αλλά και οι παραδοσιακές συνταγές πορείας και απόλαυσης της σεξουαλικής επαφής ακολουθούν αυστηρές, ιεραρχημένες και σαφείς συμβολικά διαδικασίες (δες π.χ. Κάμα Σούτρα).
Τι δηλούν όλα αυτά; Πως από τη στιγμή μέσα στην πορεία του ανθρώπου που από τη ζωώδη υπόσταση πέρασε στην ορθία στάση, όταν έκανε τα τέσσερα πόδια δύο και οργάνωσε κοινωνία, αυτή η κοινότης είχε ανάγκη και κοινόχρηστων κωδίκων επικοινωνίας, κατανόησης και αναγνώρισης. Δέσμευσης και ορίων. Στόχων και σκοπών. Γι' αυτό σήμερα πλέον στον περίπλοκο από ποικίλες «γλώσσες» επικοινωνίας κόσμο μας, πρέπει να ξεχωρίσουμε σαφώς πως άλλο πράγμα είναι το τυπικό και άλλο το τελετουργικό στοιχείο των διάφορων τρόπων κοινωνικής συμπεριφοράς. Σ' αυτή τη θεμελιώδη διαφορά θα μου επιτρέψετε να επανέλθω.

[Διαστάσεις] Με τον Κέινς ή με τον Σουμπέτερ;

ΤΑ ΝΕΑ,  13.10.2012

Του Μιχάλη Μητσού

Ο Αλέν Μενκ είναι οικονομολόγος, υποστηρίζει τον (νεο)φιλελεύθερο καπιταλισμό και υπήρξε στενός σύμβουλος του Νικολά Σαρκοζί. Στον σημερινό Πρόεδρο της Γαλλίας καταλογίζει ότι γνωρίζει τον Κέινς, αλλά δεν γνωρίζει τον Σουμπέτερ. Οτι καταλαβαίνει δηλαδή πως δεν μπορεί μια χώρα να ξοδεύει πολύ περισσότερα από όσα έχει, αγνοεί όμως τα κίνητρα της ανάπτυξης στον σημερινό κόσμο. Η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη Γαλλία θυμίζει την ηρεμία πριν από τη θύελλα, λέει ο Μενκ σε κοινή συνέντευξη με τον υπουργό Οικονομικών Πιερ Μοσκοβισί, που παραχώρησε στο περιοδικό «Μαριάν». Μόλις καταλαγιάσει η θύελλα πάνω από την Ιταλία και την Ισπανία οι αγορές θα στραφούν εναντίον της Γαλλίας, και συγκεκριμένα της «γαλλικής διαφοράς»: αντίθετα με τις άλλες χώρες, η γαλλική κυβέρνηση προσπαθεί να μειώσει το έλλειμμα δίνοντας μεγάλη έμφαση στην αύξηση των φόρων και όχι στη μείωση των δαπανών.

Μην ανησυχείτε, ο Πρόεδρος γνωρίζει καλά τον Σουμπέτερ, απαντά ο Μοσκοβισί. Και είναι αλήθεια ότι πρέπει να δίνεται έμφαση ταυτόχρονα στην προσφορά και στη ζήτηση, να ενθαρρύνεται η καινοτομία, να ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα. Αντίθετα όμως με τον συνομιλητή του, εκείνος δεν κάνει διάκριση ανάμεσα στο κοινωνικό και στο οικονομικό. Πιστεύει ότι η διαπραγμάτευση με τους κοινωνικούς εταίρους μπορεί να αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης. Πιστεύει επίσης ότι στην καρδιά της γαλλικής κοινωνίας πρέπει να υπάρχει το πνεύμα της δικαιοσύνης. Κι όσο κι αν υποστηρίζει τις προσπάθειες του Ραχόι και του Μόντι, δεν ζηλεύει καθόλου τους ομολόγους του στις χώρες αυτές: όσο περισσότερα μέτρα λαμβάνουν, τόσο μεγαλύτερη είναι η ύφεση στην οποία οδηγούν τις κοινωνίες τους.
Ο Αλέν Μενκ ασκεί και μια άλλη κριτική στον Ολάντ και στη σοσιαλιστική κυβέρνηση: ότι δεν ανταποκρίνονται στις εκκλήσεις της Γερμανίας για περισσότερη Ευρώπη. Τρία σχέδια έχουν προτείνει ως τώρα οι Γερμανοί. Το πρώτο έπεσε στο τραπέζι το 1994 από τον Καρλ Λάμερς και τον Σόιμπλε, αλλά απορρίφθηκε από τον Μιτεράν. Το δεύτερο ήταν του Γιόσκα Φίσερ και απορρίφθηκε από τον Ιμπέρ Βεντρίν. Το τρίτο είναι της Μέρκελ κι έχει απευθυνθεί σε ώτα μη ακουόντων. Πότε επιτέλους θα καταλάβει ο Ολάντ ότι είναι περισσότερο παιδί του Ζακ Ντελόρ παρά σύμμαχος του Λοράν Φαμπιούς;
Το σχήμα σύμφωνα με το οποίο η Γερμανία υποστηρίζει την ευρωπαϊκή ενοποίηση και η Γαλλία την εθνική κυριαρχία είναι μύθος, τονίζει ο Μοσκοβισί. Ποιος θέλει τον έλεγχο ορισμένων μόνο, και όχι του συνόλου, των ευρωπαϊκών τραπεζών; Η Γερμανία. Ποιος απορρίπτει μια συνολική λύση που θα εξασφαλίζει την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ; Η Γερμανία. Ποιος δεν θέλει τα ευρωομόλογα; Η Γερμανία. Είναι αλήθεια ότι η χώρα αυτή βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο, με μια κοινή γνώμη όλο και πιο ευρωσκεπτικιστική, άρα η κυβέρνησή της πρέπει να επιδείξει σύνεση και προσοχή. Οχι όμως και να κατηγορείται η Γαλλία ότι μπλοκάρει την Ενωση...

 

[Δρόμοι]

ΤΑ ΝΕΑ / THE NEW YORK TIMES,  13.10.2012

ΤΟΥ Syed Fazl-E-Haider

H Μαλάλα Γιουσαφζάι...

... είναι μια 14χρονη πακιστανή ακτιβίστρια, η οποία αγωνίζεται για την επικράτηση των πιο βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Την Τρίτη πυροβολήθηκε στο κεφάλι από ένοπλους Ταλιμπάν, στην κοιλάδα Σουάτ καθώς γυρνούσε από το σχολείο της. Την επαύριον της επίθεσης ολόκληρο το πακιστανικό έθνος παρακολουθούσε σε κατάσταση σοκ τις εξελίξεις. Ολοι καταδίκασαν την ειδεχθή πράξη των Ταλιμπάν, ενώ προσεύχονταν για τη Μαλάλα. Η έφηβη έχει αναχθεί σε πρότυπο για τη νέα γενιά της χώρας. Εχει κερδίσει τη μάχη.

Θύμα...
... του «ταλιμπανισμού» έπεσε η Μαλάλα. Μιας νοοτροπίας εξτρεμιστικής, η οποία ξεπρόβαλε μέσα από σκοταδιστικές και θεοκρατικές ερμηνείες του Ισλάμ και που αποσκοπεί στη ριζοσπαστικοποίηση ενός λαού. Ταλιμπανισμός σημαίνει να επιβάλλεις στους πολίτες μιας χώρας και παρά τη θέληση τους μια θεοκρατική ατζέντα. Σημαίνει να αποσκοπείς στη δημιουργία ολοένα και περισσότερων διμοιριών καμικάζι οι οποίες στο όνομα του «ιερού πολέμου» (τζιχάντ) θα «καταδιώκουν» τους φιλελεύθερους, τους μετριοπαθείς αλλά και τους «άπιστους». Ομως, η επίθεση που δέχτηκε η Μαλάλα κατάφερε να απελευθερώσει πολλά αλυσοδεμένα και «ταλιμπανοποιημένα» μυαλά, οδηγώντας τη μικρή ακτιβίστρια σε νίκη.
Η µάχη...
... του 14χρονου κοριτσιού ήταν ιδεολογική, όντας η ίδια πρέσβειρα της ειρήνης και υπέρμαχος της ιδεολογίας της αγάπης. Πυροβολώντας την οι Ταλιμπάν προσπάθησαν να προειδοποιήσουν τους νέους της χώρας να μην ακολουθήσουν τα χνάρια της. Παρ' όλα αυτά οι οπαδοί της Μαλάλα πολλαπλασιάστηκαν μετά την επίθεση και το βάναυσο πρόσωπο των Ταλιμπάν ξεσκεπάστηκε για μια ακόμα φορά. Η απόπειρα δολοφονίας της μικρής ακτιβίστριας εγείρει όμως αρκετά ερωτηματικά. Ανάμεσά τους και το κατά πόσον υπάρχει κάποιο νόημα στο να αρχίσουν διαπραγματεύσεις με μια ομάδα η οποία δεν υπολογίζει κανέναν και θεωρεί αμελητέα και ασήμαντη οποιαδήποτε ζωή, ακόμη και ενός παιδιού.
Δεν υπάρχει...
... όμως μόνο μία Μαλάλα. Χιλιάδες σαν και αυτήν έχουν πέσει θύματα της ιδεολογίας του μίσους. Οι Ταλιμπάν έχουν επιτυχώς εμποδίσει χιλιάδες παιδιά, στο Βόρειο και Νότιο Ουαζιριστάν, να κάνουν εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας. Ο λόγος; Πιστεύουν πως το ιατρικό αυτό πρόγραμμα αποτελεί προκάλυμμα για κατασκοπεία. Στην κοιλάδα Σουάτ, μέχρι το 2009, οι Ταλιμπάν είχαν απαγορεύσει στα κορίτσια να πηγαίνουν σχολείο, ενώ είχαν δημιουργήσει ακόμα και ένα (δικό τους) παράλληλο δικαστικό σύστημα. Στις αρχές του ίδιου έτους, η τότε 11χρονη Μαλάλα, η οποία ζει στην περιοχή, άρχισε να περιγράφει λεπτομερώς στο μπλογκ της στο BBC, τις θηριωδίες τις οποίες αντιμετώπιζαν καθημερινά οι γυναίκες της κοιλάδας Σουάτ. Η έφηβη πολέμησε για το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Η παιδεία είναι το μοναδικό αποδοτικό όπλο που μπορεί να μας βοηθήσει να αναχαιτίσουμε τους Ταλιμπάν και η Μαλάλα έχει μετατραπεί σε λαμπρό παράδειγμα.
 Εχει ήδη νικήσει...

Πολιτικό Νομπέλ Λογοτεχνίας στην Κίνα

ΤΑ ΝΕΑ  12.10.2012

Του Μανώλη Πιμπλή

«Αν ήταν να διαλέξω έναν συγγραφέα για να βραβευθεί με Νομπέλ, θα διάλεγα τον Μο Γιαν», είχε πει σε ανύποπτο χρόνο ένα άλλο Νομπέλ Λογοτεχνίας (1994), ο Ιάπωνας Κενζαμπούρο Οε. Η Απω Ανατολή δεν έχει, άλλωστε, τιμηθεί πολύ από τη Σουηδική Ακαδημία.

Η Ιαπωνία, ως «δυτική» χώρα, είχε δύο Νομπέλ (το πρώτο ήταν του Γιασουνάρι Καβαμπάτα, το 1968). Κανείς άλλος όμως από εκείνη τη γωνιά της γης δεν είχε τιμηθεί με το βραβείο, με εξαίρεση, βέβαια, τον Γκάο Ξινγιάνγκ (2000), στο πρόσωπο του οποίου τιμήθηκε μεν η κινεζική γλώσσα, όχι όμως και η Κίνα. Ο Γκάο ήταν αντικαθεστωτικός και είχε ήδη πάρει τη γαλλική υπηκοότητα.

Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η Κίνα είναι εδώ και έντεκα χρόνια μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και δεν αντιμετωπίζεται πια από τη Δύση ως μία απομονωμένη, κομμουνιστική χώρα. Στη Φρανκφούρτη, όπου αυτές τις ημέρες πραγματοποιείται η πιο γνωστή στον κόσμο Διεθνής Εκθεση Βιβλίου, οι Κινέζοι απασχολούν πολύ τους εκδότες, ως μία από τις αναδυόμενες αγορές του βιβλίου που ψάχνουν τρόπους να αξιοποιήσουν.

Και τα βιβλία του 57χρονου Μο Γιαν, που έχει εμπνεύσει και τον κινηματογραφιστή Ζανγκ Γιμού και που χθες πήρε το πρώτο επίσημο κινεζικό Νομπέλ Λογοτεχνίας στην υπερεκατονταετή ιστορία του βραβείου, απλώνονται κατά εκατοντάδες στα περίπτερα εκείνων που τον έχουν ήδη μεταφράσει σε διάφορες γλώσσες - ένα, οι «Μπαλάντες του σκόρδου», κυκλοφορεί και στα ελληνικά.

[Διαστάσεις] Η έκρηξη των ανισοτήτων

ΤΑ ΝΕΑ  12.10.2012

Του Μιχάλη Μητσού

Η Κέιτ είναι μία κομψή πενηντάρα, έχει ένα ωραίο σπίτι σε μια σικ συνοικία του Σικάγου, δύο παιδιά και μια καλή δουλειά στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ο άντρας της έβγαλε πολλά λεφτά στη Γουόλ Στριτ, αλλά από πέρυσι είναι άνεργος. Εναν μήνα πριν από τις εκλογές παραμένουν αναποφάσιστοι. Το 2008 εκείνος ψήφισε τον Ομπάμα, αλλά σήμερα τον βρίσκει πολύ αριστερό. Εκείνη, πάλι, κατηγορεί τον Πρόεδρο ότι διαίρεσε τη χώρα και διατήρησε ζωντανή την πάλη των τάξεων. «Οσοι κερδίζουν πάνω από 250.000 δολάρια τον χρόνο βρίσκονται στο στόχαστρο», λέει στην ανταποκρίτρια του «Νουβέλ Ομπζερβατέρ». «Οταν όμως ζεις στη Νέα Υόρκη, 250.000 δολάρια δεν είναι πολλά». Δηλαδή, τι ακριβώς της έκανε ο Ομπάμα; Την κυνήγησε, τη φορολόγησε υπέρμετρα, την τιμώρησε με κάποιον άλλο τρόπο; «Οχι, αλλά δημιούργησε μια κακή κατάσταση στη χώρα. Το πρόβλημα είναι με τη διαλεκτική του».

Ας μιλήσουμε λοιπόν για την πάλη των τάξεων. Οι μεγάλες αμερικανικές τράπεζες, με πρώτη την Γκόλντμαν Σακς, στηρίζουν και χρηματοδοτούν ανοιχτά τον Μιτ Ρόμνεϊ, αντιδρώντας στην πρόθεση του Ομπάμα να αλλάξει τους κανόνες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Και αυτό, παρόλο που η αμερικανική κοινωνία είναι σήμερα πιο άνιση από ποτέ: ο δείκτης Gini, που μετρά τις ανισότητες, έσπασε και πάλι το ρεκόρ τον περασμένο μήνα, φτάνοντας στα υψηλότερα επίπεδα μετά την ύφεση του 1929. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σήμερα η τέταρτη πιο άνιση χώρα του ΟΟΣΑ, μετά τη Χιλή, το Μεξικό και την Τουρκία. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Οικονομικής Πολιτικής στην Ουάσιγκτον, το πλουσιότερο 1% των Αμερικανών κατέχει μεγαλύτερο συλλογικό πλούτο από το φτωχότερο 90%. Το 2011, το πλουσιότερο 5% έλαβε το 22,3% των εθνικών εισοδημάτων (έναντι 21,3% το 2010). Ο Ομπάμα κατηγορείται από την όμορφη Κέιτ και την Γκόλντμαν Σακς όχι επειδή κτυπά τους πλούσιους, αλλά επειδή καταβάλλει (μάταιες) προσπάθειες να καταστήσει την αμερικανική κοινωνία στοιχειωδώς δικαιότερη.

Από την Ευρώπη, στοιχεία για τη στατιστική Gini του 2011 έχουν δώσει μόνο 16 χώρες (φυσικά η Ελλάδα δεν είναι ανάμεσά τους). Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι η χώρα με τις μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες στην ευρωζώνη είναι η Ισπανία. Το οικονομικό χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις ήταν εδώ πάντα πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά διατηρούνταν λίγο-πολύ σταθερό. Η ανοδική πορεία ξεκίνησε το 2009. Με άλλα λόγια, η κρίση δεν επηρέασε όλα τα κοινωνικά στρώματα το ίδιο, έπληξε κυρίως τους πιο αδύναμους και πιο ευάλωτους. Το φανταζόμασταν, το βλέπουμε να επιβεβαιώνεται και στις έρευνες.

Την ίδια ώρα, στη Γερμανία, οι κοινωνικές ανισότητες μειώνονται: την περίοδο 2010-2011, ο δείκτης Gini μειώθηκε από 29,3 σε 29 (ενώ στην Ισπανία αυξήθηκε από 33,9 σε 34). Η χώρα αυτή δεν κερδίζει απλώς από την κρίση. Χρησιμοποιεί αυτό το κέρδος για να λειάνει τις διαφορές. Και έχει συντηρητική κυβέρνηση, να μην το ξεχνάμε.

[Δρόμοι]

TA NEA / The New York Times, 12.10.2012

Tου Mark Weisbrot

Για τους περισσότερους...

... ανθρώπους που έχουν διαβάσει ή ακούσει για τον Ούγκο Τσάβες στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, η άνετη επανεκλογή του την περασμένη Κυριακή στην Προεδρία της Βενεζουέλας μπορεί να ήταν έκπληξη. Σχεδόν όλα όσα ακούμε γι' αυτόν είναι κακά. Εμπλέκεται σε αντιπαραθέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και συντάσσεται με «εχθρούς» όπως το Ιράν. Είναι ένας δικτάτορας που έχει καταχραστεί το πετρέλαιο της χώρας. Η οικονομία της Βενεζουέλας είναι έτοιμη να καταρρεύσει.

 

Υπάρχει...

... όμως και η άλλη πλευρά της ιστορίας. Και η πλευρά αυτή είναι ότι από τότε που η κυβέρνηση Τσάβες ανέλαβε τον έλεγχο της εθνικής πετρελαιοβιομηχανίας, η φτώχεια έχει μειωθεί στο μισό και η ακραία φτώχεια έχει περιοριστεί κατά 70%. Η φοίτηση σε ανώτερες και ανώτατες σχολές έχει υπερδιπλασιαστεί, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν για πρώτη φορά πρόσβαση στη δημόσια υγεία και ο αριθμός των ανθρώπων που λαμβάνουν σύνταξη έχει τετραπλασιαστεί. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που οι περισσότεροι Βενεζουελανοί επανεξέλεξαν έναν πρόεδρο που βελτίωσε το βιοτικό τους επίπεδο. Αυτό συνέβη με όλες τις αριστερές κυβερνήσεις που διοικούν σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της Νότιας Αμερικής. Ο κατάλογος περιλαμβάνει τον Ραφαέλ Κορέα (που επανεξελέγη στον Ισημερινό το 2009), τον δημοφιλή Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα (που επανεξελέγη το 2006 και στη συνέχεια υποστήριξε τη σημερινή Πρόεδρο Ντίλμα Ρουσέφ), τον Εβο Μοράλες (που επανεξελέγη πρόεδρος της Βολιβίας το 2009), τον Χοσέ Μουχίκα (που διαδέχθηκε τον προκάτοχό του από το ίδιο κόμμα το 2009) και την Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρσνερ (που διαδέχθηκε τον σύζυγό της στην Προεδρία).

Ολοι αυτοί...

... οι αριστεροί ηγέτες θεωρούν τη Βενεζουέλα μέρος μιας ομάδας που έφερε περισσότερη δημοκρατία, εθνική κυριαρχία και κοινωνική και οικονομική πρόοδο στην περιοχή. «Μια νίκη του Τσάβες δεν θα είναι νίκη μόνο του λαού της Βενεζουέλας, αλλά και όλων των λαών της Λατινικής Αμερικής», τόνισε τον περασμένο μήνα ο Λούλα. «Μια τέτοια νίκη θα αποτελέσει άλλο ένα πλήγμα κατά του ιμπεριαλισμού». Η κυβέρνηση του υιού Τζορτζ Μπους προσπάθησε να απομονώσει τη Βενεζουέλα από τους γείτονές της και κατέληξε να απομονωθεί η ίδια. Ο Πρόεδρος Ομπάμα συνέχισε αυτή την πολιτική, με αποτέλεσμα στη συνάντηση κορυφής των Αμερικών που έγινε φέτος στην Κολομβία να απομονωθεί κι αυτός.

Παρότι...

... ορισμένα μέσα ενημέρωσης προβλέπουν την οικονομική κατάρρευση της Βενεζουέλας εδώ και μία δεκαετία, πιστεύω ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Μετά την ύφεση που σημειώθηκε το 2009, η οικονομία της Βενεζουέλας άρχισε να αναπτύσσεται τα τελευταία δυόμισι χρόνια, ενώ ο πληθωρισμός μειώθηκε. Η χώρα έχει ένα σημαντικό εμπορικό πλεόνασμα. Το δημόσιο χρέος της είναι σχετικά μικρό και το κράτος έχει περιθώριο να δανείζεται σε ξένο νόμισμα. Ο Τσάβες ή κάποιος διάδοχός του από το κόμμα θα κυβερνά πιθανότατα τη Βενεζουέλα για πολλά ακόμη χρόνια. Το ερώτημα είναι αν και πότε οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποδεχθούν τα αποτελέσματα της δημοκρατικής αλλαγής στην περιοχή.