[Ιδέες] Κοινωνικό τυπικό

ΤΑ ΝΕΑ 13.10.2012
Του Κώστα Γεωργουσόπουλου

Εβλεπα τις προάλλες από την τηλεόραση τη χειροτονία ενός νέου μητροπολίτη και καθώς δεν είμαι ειδικός στα τελετουργικά της Ορθοδοξίας και κάθε άλλης, εξάλλου, θρησκείας, περιορίστηκα να μελετώ τα «τυπικά» και, χωρίς κακοφανισμό, τη θεατρικότητα της τελετουργίας.

Πριν από 37 χρόνια, αν θυμάμαι καλά, είχε οργανωθεί στην Ελλάδα το Παγκόσμιο Συνέδριο της Ενωσης Θεατρικών Κριτικών. Μετείχα ως σύνεδρος και εισηγητής μαζί με τον φίλο, αξέχαστο Τάσο Λιγνάδη. Η εισήγησή μου (που δημοσιεύτηκε στο «Θέατρο» του Κώστα Νίτσου και αργότερα τη συμπεριέλαβα σε τόμο με δοκίμιά μου) ήταν η διάκριση ανάμεσα στο τυπικό και το τελετουργικό μιας ανθρώπινης εκδήλωσης, κοινωνικής, θρησκευτικής, καλλιτεχνικής κ.λπ.
Πολύ συχνά ο μέσος άνθρωπος στις ημέρες μας, αφού όλοι, όπου γης, έχουμε πρόσβαση σε απρόσιτα άλλοτε γεγονότα, μπορεί να μετέχει μέσω των σύγχρονων τρόπων ενημέρωσης, να παρατηρεί και να σχολιάζει ποικίλης τυπικότητας τελετές. Ορκωμοσίες υπουργών, βουλευτών, στρατιωτικών. Τυπικά παρελάσεων. Υπογραφές μεταξύ νικητών και ηττημένων, πρωτοκόλλων ανακωχής ή ειρήνης. Αγιασμούς, γάμους, βαπτίσεις (ποικίλων θρησκευμάτων), δημόσιες κηδείες, ακόμη και επιτελικά σχέδια πολεμικών επιχειρήσεων, αντιμετώπισης διαδηλώσεων, συνέδρια συνδικάτων, εκλογικές διαδικασίες, οργανωμένες περιφρουρήσεις συλλαλητηρίων και μέσω μελετών και άλλων ντοκουμέντων, ορκωμοσίες μυστικών εταιρειών (π.χ. της Φιλικής Εταιρείας ή των Ιταλών Καρμπονάρων, των ρώσων αναρχικών), της Μαφίας, της Τεκτονικής Στοάς, των χριστιανικών κατακομβών κατά τους διωγμούς, λιτανείες κατά της λειψυδρίας, σιτοδείας, χολέρας, πανώλους, ολονυκτίες σε πολιορκημένες πόλεις (Επτά επί Θήβας, αλλά και ο Ακάθιστος Υμνος κατά την πολιορκία της Πόλης από τους Αβάρους). Περιγραφές εκτελέσεων πολιτικών ή και ποινικών διαβόητων καταδίκων (π.χ. οι δημόσιες καρατομήσεις κατά τη Γαλλική Επανάσταση - πολλές περιγράφει από το απέναντι σπίτι του σε επιστολές του ο... Κοραής).
Πριν από λίγες ημέρες παρακολούθησα τα θυρανοίξια ναΐσκου στον Μαραθώνα. Αφήνω το τυπικό των συμποσίων, των οικογενειακών γλεντιών, των λαϊκών πανηγυριών και τις γνωστές και συχνά αιματηρών συνεπειών παραγγελιές και τη «χαρτούρα» στα όργανα και στις τραγουδίστριες.
Ακόμα και η προτεραιότητα στη συναλλαγή σε τράπεζα, ταμείο ή σουπερμάρκετ, η ακύρωση εισιτηρίων στο Μετρό, η ανάληψη χρημάτων από το σύστημα αυτόματης συναλλαγής και τόσα άλλα στην καθημερινότητά μας τυπικά και διαδικαστικά μάς οδηγούν υποχρεωτικά να αντιληφθούμε πως η οργάνωση, η τυποποίηση, η αξιολόγηση και η ιεράρχηση αποτελούν θεμελιώδη και κωδικά στοιχεία της κοινωνικής μας συμπεριφοράς. Σκεφθείτε μόνο πως οι πλέον αναρχικές και αντισυστημικές φιλοσοφίες, βιοσοφίες ή οργανώσεις, οι μυστικοί σύνδεσμοι, οι συνωμότες, οι αιρεσιάρχες και γενικώς όλοι οι πάσης φύσεως αρνητές των κατεστημένων όχι μόνον ιδεών και αξιών αλλά και ορατών συμβολισμών επιστρατεύουν άλλους συμβολισμούς και μηχανεύονται μύρια όσα μυστικά τυπικά για αναγνωρισμό, ανταλλαγή μηνυμάτων και δέσμευση μυημένων.
Ακόμη και οι μέθοδοι βασανισμών, δημόσιων εξευτελισμών (ξήλωμα γαλονιών, κούρεμα ιερέων, διαπόμπευση πορνών κ.λπ.) αλλά και οι παραδοσιακές συνταγές πορείας και απόλαυσης της σεξουαλικής επαφής ακολουθούν αυστηρές, ιεραρχημένες και σαφείς συμβολικά διαδικασίες (δες π.χ. Κάμα Σούτρα).
Τι δηλούν όλα αυτά; Πως από τη στιγμή μέσα στην πορεία του ανθρώπου που από τη ζωώδη υπόσταση πέρασε στην ορθία στάση, όταν έκανε τα τέσσερα πόδια δύο και οργάνωσε κοινωνία, αυτή η κοινότης είχε ανάγκη και κοινόχρηστων κωδίκων επικοινωνίας, κατανόησης και αναγνώρισης. Δέσμευσης και ορίων. Στόχων και σκοπών. Γι' αυτό σήμερα πλέον στον περίπλοκο από ποικίλες «γλώσσες» επικοινωνίας κόσμο μας, πρέπει να ξεχωρίσουμε σαφώς πως άλλο πράγμα είναι το τυπικό και άλλο το τελετουργικό στοιχείο των διάφορων τρόπων κοινωνικής συμπεριφοράς. Σ' αυτή τη θεμελιώδη διαφορά θα μου επιτρέψετε να επανέλθω.