Ανεκδιήγητο λάθος η προσήλωση στο χρήμα

Ο κορυφαίος Aμερικανός στοχαστής Ρίτσαρντ Σένετ εξηγεί πώς ο αυτάρεσκος ατομικισμός επικράτησε της συλλογικής δράσης Ο Ρίτσαρντ Σένετ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London School of Economics, μέλος της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας και ένας εκ των ιδρυτών του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών στη Νέα Υόρκη, συγκαταλέγεται στους πλέον ευρηματικούς στοχαστές της εποχής μας. Διακρίνεται για την κοινωνιολογική του φαντασία, είναι απολαυστικός ως συγγραφέας και διαθέτει το χάρισμα να παραμένει αφοπλιστικά απλός και ουσιαστικός, ακόμη κι όταν πραγματεύεται εξαιρετικά σύνθετα κοινωνικά ή πολιτιστικά ζητήματα. Ο, Αμερικανός στην καταγωγή και σοσιαλδημοκράτης στην ιδεολογία, Σένετ κατόρθωσε να δώσει νέα πνοή στις πολιτιστικές και κοινωνιολογικές σπουδές, διαβλέποντας αρκετά νωρίς τις οδυνηρές συνέπειες της κουλτούρας του νέου επιθετικού καπιταλισμού στην κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική ζωή του σύγχρονου Δυτικού ανθρώπου. Σε μια σειρά έργων του απέδειξε -με σχεδόν προφητικό τρόπο- ότι η νέα κουλτούρα οδηγεί αναπόδραστα στη διάβρωση, αν όχι στην οριστική απαξίωση, εννοιών όπως ο δημόσιος χώρος, η αλληλεγγύη και η πολιτική συμμετοχή. Εν προκειμένω, σε μια κουλτούρα όπου προκρίνονται η αστάθεια, ο ανταγωνισμός, η βραχυπρόθεσμη αντίληψη του χρόνου, κι ένα είδος «ασφυκτικά» αυτάρεσκου ατομικισμού, κανένας δεν έχει πια λόγο να νοιαστεί για τον συνάνθρωπό του και κανένας δεν έχει πια λόγο να πιστέψει ότι η συνεργασία ή η συλλογική δράση μπορεί να επιφέρει το οποιοδήποτε αποτέλεσμα. Επί αυτής της βάσης, το δυσθεώρητο ύψος του ποσοστού αποχής στις πρόσφατες ευρωεκλογές επιβεβαιώνει ότι ο Ρίτσαρντ Σένετ εκτός από διορατικός παραμένει και επίκαιρος. Με αφορμή τη μετάφραση ενός ακόμη έργου του στα ελληνικά (Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού, εκδ. Σαββάλας), είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί του για τη διεθνή οικονομική κρίση. - Στο βιβλίο σας «Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού» αναδεικνύετε και εξετάζετε τις κοινωνικές επιπτώσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού των ημερών μας. Θα συμφωνούσατε με την άποψη ότι η ίδια αυτή κουλτούρα συνιστά μια από τις κύριες αιτίες της οικονομικής κρίσης; - Ο κοινωνικός αντίκτυπος των νέων συνθηκών εργασίας είναι αναμφίβολα αρνητικός. Οδηγεί στον αποπροσανατολισμό των εργαζομένων και την αποδυνάμωση του κόσμου της εργασίας. Οι εργαζόμενοι σήμερα δηλώνουν και είναι λιγότερο αφοσιωμένοι στους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις όπου και εργάζονται, και την ίδια στιγμή, εμφανίζονται λιγότερο αλληλέγγυοι στις μεταξύ τους σχέσεις και συνεργασίες. Η αιτία αυτών των φαινομένων βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, σε μια θεμελιώδη μεταβολή της αντίληψης του χρόνου. Ο εργαζόμενος καλείται να κινηθεί με μεγάλη ταχύτητα από τη μια θέση εργασίας στην άλλη, αλλά και από τη μια εταιρεία στην άλλη. Μαθαίνει, ως εκ τούτου, να αντιλαμβάνεται τον χρόνο με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από ό,τι στο παρελθόν. Ο χρόνος καθίσταται βραχύς και σύντομος. Δεν υπάρχουν πια μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις, φιλοδοξίες ή σκοποί. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι εμφανίζονται ανίκανοι να αντισταθούν στη σημερινή κρίση. Στην πραγματικότητα δεν επιθυμούν να καταβάλουν την παραμικρή προσπάθεια αντίστασης σε συλλογικό επίπεδο. Κι αυτό διότι έχουν εκπαιδευτεί να αντιλαμβάνονται τον χώρο εργασίας ως έναν τομέα της ζωής, όπου κυριαρχούν ο εσωτερικός ανταγωνισμός και οι επιφανειακές, βραχυπρόθεσμες σχέσεις. Χρηματιστηριακή αξία - Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η σημερινή οικονομική συγκυρία δεν αποτελεί τίποτε παραπάνω από την ολοκλήρωση ενός ακόμη οικονομικού κύκλου. Θα συμφωνούσατε με αυτή την άποψη; - Πράγματι, ο καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από κύκλους ανάπτυξης και ύφεσης. Κατά συνέπεια, οφείλω να συμφωνήσω: μια ανάλογη κρίση ήταν μάλλον αναμενόμενη. Ωστόσο, ο νέος καπιταλισμός, είναι ριζικά διαφορετικός σε σχέση με εκείνον του παρελθόντος, κι αυτό το γεγονός έχει την ιδιαίτερη σημασία του. Να εξηγηθώ. Ο νέος καπιταλισμός είναι χρηματιστηριακός, δεν σχετίζεται δηλαδή με την παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών. Τουναντίον. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε σε παλαιότερες εποχές, η αξία μιας εταιρείας δεν συναρτάται με την παραγωγή και τη δυνατότητά της να παραμείνει υγιής και μακροπρόθεσμα επικερδής, αλλά κρίνεται επί τη βάσει των τριμηνιαίων αποτελεσμάτων που επιτυγχάνει. Ο βραχυπρόθεσμος αυτός προσανατολισμός σε συνδυασμό με την ανάγκη για ολοένα υψηλότερες αξίες μετοχών οδηγεί αναπόδραστα στην απαξίωση της έννοιας της σταθερότητας. Η σταθερότητα -στο επίπεδο του αριθμού των εργαζομένων που απασχολούν, της εσωτερικής οργάνωσής τους κ.λπ.- γίνεται πλέον αντιληπτή ως πρόσκομμα. Θεωρείται εμπόδιο, μια και αφαιρεί από τις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να αποδείξουν στις χρηματιστηριακές αγορές και τους μετόχους ότι παραμένουν δυναμικές και σε εγρήγορση. Η δική μου άποψη, για να συνοψίσω, είναι ότι, σε αντίθεση με αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν, η αστάθεια και η επιδίωξη της ελαστικότητας από πλευράς των επιχειρήσεων αποτέλεσε παράγοντα που οδήγησε σε αυτή την κρίση. Με άλλα λόγια, η νέα κουλτούρα των επιχειρήσεων συνέβαλε σε αναντίρρητα μεγάλο βαθμό στην εκδήλωση του φαινομένου. - Στην πηγή των σημερινών δεινών βρίσκεται για πολλούς αναλυτές η δημιουργία και αξιοποίηση χρηματιστηριακών προϊόντων, τα οποία μάθαμε να αποκαλούμε τοξικά. Από ό,τι φαίνεται παρά την ευρύτατη διάδοσή τους, η γνώση μας γι' αυτά παρέμενε πρόδηλα ελλιπής. Ποια είναι η γνώμη σας γι' αυτό το γεγονός; - Το συγκεκριμένο ζήτημα διαθέτει αναντίρρητα κάτι το ιλαροτραγικό. Φανταζόμασταν πάντοτε ότι όσοι διαθέτουν την ικανότητα να κερδίζουν πολλά χρήματα και να παραγάγουν πλούτο, διαθέτουν ταυτόχρονα και την απαιτούμενη γνώση για κάτι τέτοιο, γνωρίζουν δηλαδή σε βάθος αυτό που κάνουν. Η αλήθεια όμως -η αλήθεια που μας αποκάλυψε αυτή η κρίση- είναι ότι μπορεί να είσαι χαζός και παρ' όλα αυτά να κερδίζεις πολλά χρήματα. Μπορεί δηλαδή να μην καταλαβαίνεις τι πουλάς, τι αγοράζεις, αλλά να κερδίζεις παρ' όλα αυτά πολλά, πάρα πολλά λεφτά. Κι αυτό είδαμε τους τελευταίους μήνες. Οι άνθρωποι στην κορυφή, οι σούπερ πλούσιοι, δεν είχαν κατανοήσει το περιεχόμενο του τι συναλλάσσονταν. Αποδεικνύεται, συνεπώς, ότι οι ταλαντούχοι και οικονομικά ενάρετοι υπήρξαν και βλάκες, μια και αγνοούσαν την ίδια τη φυσιογνωμία των προϊόντων που τους βοηθούσαν να πλουτίζουν. Αυτή η άγνοια, θεωρώ, εξηγεί και τους λόγους για τους οποίους η εκδήλωση της κρίσης υπήρξε τόσο ταχεία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται - Πόσο σύμφωνο σας βρίσκουν τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί για την αντιμετώπιση της κρίσης στο επίπεδο είτε των εθνικών κυβερνήσεων είτε των παγκόσμιων οργανισμών; - Δεν με βρίσκουν καθόλου σύμφωνο. Αρνούμαι να αποδεχθώ ότι η σωτηρία μας από την κρίση θα εξασφαλιστεί μέσω της διάσωσης και της αναζωογόνησης του υφιστάμενου συστήματος. Μου φαίνεται παράλογη η πεποίθησή μας ότι θα υπερβούμε την κρίση, θέτοντας εκ νέου σε κίνηση το οικονομικό σύστημα που μας οδήγησε σε αυτήν. Ως εκ τούτου, εκτιμώ ότι οι κυβερνήσεις διαπράττουν ένα οδυνηρό σφάλμα. Η προσήλωση στο χρήμα και στη διάσωσή του είναι ένα ανεκδιήγητο λάθος. Κι αν δεν το αντιληφθούμε, τότε -όπως μας δίδαξε ο Μαρξ- θα δούμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται ως φάρσα. - Πώς θα αξιολογούσατε την κυβέρνηση Ομπάμα; - Οσον αφορά την κυβέρνηση Ομπάμα, της οποίας είμαι υπέρμαχος, φαίνεται ότι προσπαθεί να φέρει στο προσκήνιο ανθρώπους που διαθέτουν μια κάποια γνώση και κατάρτιση. Στην αρχή είχε πολλούς στην ομάδα του, οι οποίοι υπήρξαν οι αρχιτέκτονες του συστήματος που τώρα βλέπουμε να καταρρέει. Σήμερα, όμως, δίνει την εντύπωση ότι τους απομακρύνει, επιλέγοντας να ακολουθήσει μια πιο πρόσφορη κατά τη γνώμη μου στρατηγική. Μοιάζει να θέλει να βελτιώσει τις συνθήκες στον χώρο εργασίας. Νομίζω ότι αυτή είναι η σωστή κατεύθυνση. Πρέπει να βρούμε τρόπους να δημιουργήσουμε εργασία και όχι -ή όχι μόνον- τρόπους διάσωσης των τραπεζών. Ο θατσερισμός - Θα λέγατε ότι η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση των συντηρητικών απόψεων και πολιτικών; - Εκτιμώ ότι στην Αγγλία θα έχουμε σίγουρα την επιστροφή σε μια συντηρητική κυβέρνηση και μέρος αυτής της μεταβολής ίσως σημάνει την περαιτέρω αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας ή ακόμη και την πλήρη διάλυσή του. Δεν σας κρύβω ότι αυτός είναι ένας μεγάλος φόβος που έχω. Καθότι όταν ο κόσμος αγωνιά και αισθάνεται ανασφαλής, τότε τείνει να εξωραΐζει κάποιο φανταστικό παρελθόν όπου τα πράγματα υπήρξαν υποτίθεται καλύτερα. Αυτό, λοιπόν, το χρυσό παρελθόν θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί στην περίπτωση της Αγγλίας η περίοδος Θάτσερ. Ξεχνούμε όμως το πόσο πόνο και πόσο μίσος είχε προκαλέσει η Θάτσερ. Ο καπιταλισμός διαβρώνει το αίσθημα αλληλεγγύης - Αρκετές φορές έχετε υποστηρίξει ότι το διακύβευμα για την ευρωπαϊκή αριστερά των ημερών μας είναι να πείσει ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να ανανεωθεί. Τι θα μπορούσε να σημαίνει σήμερα σοσιαλισμός; - Σημαίνει να καταβάλεις προσπάθεια να ανανεώσεις την ιδέα του χώρου εργασίας ως του χώρου όπου θεμελιώνεται ο σοσιαλισμός. Σημαίνει να βοηθάς στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, επενδύοντας στο ταλέντο των ανθρώπων. Σημαίνει, τέλος, να κατορθώσεις να πείσεις τις επιχειρήσεις ότι οφείλουν να υιοθετήσουν μια μακροπρόθεσμη οπτική. Με λίγα λόγια, το κέντρο της προσοχής μας οφείλει να μετατοπιστεί. Πρέπει να εξετάσουμε πώς δουλεύουμε και να βελτιώσουμε τις συνθήκες εργασίας. Η ερώτηση που καλούμαστε να απαντήσουμε είναι εξαιρετικά απλή: τι κάνει εν τέλει κοινωνικό τον χώρο της εργασίας, τον χώρο δηλαδή όπου πολλοί άνθρωποι δουλεύουν μαζί; Η ρητορική του σοσιαλισμού υπήρξε έως σήμερα διαφορετική. Οι σοσιαλιστές μιλούσαν όλα αυτά τα χρόνια για την πολυπολιτισμικότητα, τους μετανάστες, αλλά όχι για την εργασία. Δεν ισχυρίζομαι ότι κάτι τέτοιο είναι λάθος. Απλώς θεωρώ ότι ο πολιτιστικός σοσιαλισμός αυτού του είδους δεν μπορεί να μας βοηθήσει να βγούμε από την κρίση. Αν θέλουμε πραγματικά να βγούμε από την κρίση, πρέπει να αναζητήσουμε το επίκεντρό της. Αυτή είναι και μία από τις κεντρικές ιδέες του βιβλίου που ετοιμάζω. Η όποια αναγέννηση θα έρθει μόνον διαμέσου της αναγέννησης του χώρου και του θεσμού της εργασίας. Δεν μπορεί να έρθει μέσω της προστασίας του κοινωνικού ιστού διαμέσου των υπηρεσιών του κράτους πρόνοιας. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο κράτος πρόνοιας, αλλά στις σχέσεις παραγωγής. - Πόσο αισιόδοξος μπορεί κανείς να είναι σήμερα σχετικά με την ίδια τη δημοκρατία; Μπορεί η κρίση να λειτουργήσει ως παράγοντας αναγέννησης της δημοκρατίας στα επόμενα χρόνια; - Θα έπρεπε να οδηγήσει στην αναγέννηση της δημοκρατίας, αλλά μάλλον δεν θα το κάνει. Μην ξεχνάτε ότι ο νέος καπιταλισμός οδήγησε στην αποδυνάμωση των δημοκρατικών αξιών. Εχω πραγματευτεί αυτό το ζήτημα στο βιβλίο μου «The Corrosion of Character». Ο σύγχρονος τρόπος καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας διαβρώνει το όποιο συναίσθημα αλληλεγγύης. Οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο ατομικιστές. Γι' αυτό τον λόγο εκτιμώ ότι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε αυτό το σύστημα, δηλαδή όλοι όσοι είναι είκοσι ή και τριάντα χρονών, δεν έχουν μάθει τι σημαίνει συνεργασία, διότι δεν βίωσαν ποτέ κάτι τέτοιο στον χώρο της εργασίας τους. Είναι δύσκολο να απαιτήσεις από τους ανθρώπους που στον χώρο εργασίας τους έχουν πολύ μικρή εμπειρία από δημοκρατικές διαδικασίες, να καταλάβουν ότι η δημοκρατία μπορεί να βοηθήσει την κατάσταση. Δεν νομίζω ότι κάτι τέτοιο περνά καν από το μυαλό τους. Τους ζητάμε λοιπόν ξαφνικά να υιοθετήσουν πρακτικές συμμετοχής που δεν γνωρίζουν ότι μπορεί να έχουν αποτέλεσμα. Θα ήταν ωραίο, μακάρι να γινόταν, αλλά αμφιβάλλω. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρώ ότι επιβάλλεται να εστιάσουμε την προσοχή μας στο χώρο εργασίας και να δούμε πώς αυτός μπορεί να αλλάξει. Καθότι δεν υπάρχει κανένα άλλο πρόσφορο μέσο για να εκπαιδεύσουμε εκ νέου τους ανθρώπους στη συμμετοχή. Στο Χάρβαρντ ύστερα από μια τυχαία συνάντηση Ο Ρίτσαρντ Σένετ γεννήθηκε το 1943, στο Σικάγο, στους κόλπους μιας έντονα πολιτικοποιημένης οικογένειας. Ο πατέρας και οι θείοι του ήταν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος και πολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατών στον Ισπανικό Εμφύλιο, ενώ η μητέρα του συμμετείχε ενεργά στο εργατικό κίνημα της εποχής. Η πρώτη αγάπη του Σένετ ήταν η μουσική και πιο συγκεκριμένα το τσέλο. Δεκαέξι ετών συμμετείχε ήδη ως ερμηνευτής σε μουσικά σύνολα και στα δεκαοκτώ του έγινε δεκτός στη φημισμένη σχολή Juliard. Ωστόσο, μια σπάνια ασθένεια θα ματαιώσει οριστικά τις προσδοκίες μίας λαμπρής καριέρας. Σε αυτή τη δύσκολη για τον ίδιο προσωπικά περίοδο και συγκεκριμένα το 1962 θα συναντήσει τυχαία τον καθηγητή Κοινωνιολογίας Ντέιβιντ Ρίσμαν. Ο διάσημος καθηγητής τον προσκαλεί να σπουδάσει στο Χάρβαρντ, κι ο Σένετ αποδέχεται. Το 1999, έπειτα από μία αναμφίβολα αξιοζήλευτη ακαδημαϊκή πορεία στο Yale, στο Brandeis και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο Σένετ αποφασίζει να δεχτεί τη θέση καθηγητή Κοινωνιολογίας και θεωριών του πολιτισμού στο London School of Economics και να εγκατασταθεί στο Λονδίνο. Εκεί ζει και διδάσκει έως σήμερα. Ανάμεσα στα έργα της τελευταίας περιόδου ξεχωρίζουν τα ακόλουθα: The craftsman (New Haven: Yale University Press, 2008), Practising Culture (Oxon: Routledge, 2007), The Culture the New Capitalism (New Haven: Yale University Press, 2005), Respect in an age of inequality (Νέα Υόρκη: W.W. Norton, 2003), Τhe corrosion of character (Νέα Υόρκη: W.W. Norton, 1998). Στα ελληνικά κυκλοφορούν: Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού (εκδ. Σαββάλας, 2008), Οι Χρήσεις της Αταξίας (εκδ. Τροπή, 2003), Η Τυραννία της Οικειότητας (εκδ. Νεφέλη, 1999).

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Βασίλη Μπουρδουκούτα - εφ. Καθημερινή, 14-06-2009

Τα θαύματα του Χρυσού Αιώνα

Μια ανάβαση στον Ιερό Βράχο και μια υπόμνηση της ιστορίας 5.000 χιλιετιών που άρχισε να γράφεται δειλά δειλά, πρώτα με μύθους που μιλούσαν για θεούς, βασιλιάδες, ήρωες και ανθρωπόμορφους δαίμονες και ύστερα με τα έργα των ανθρώπων που έγιναν για να δοξάσουν τα κατορθώματά τους στο πεδίο της μάχης, την επικράτηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, τα επιτεύγματά τους στη σφαίρα του πνεύματος και την εκτίναξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε ανυπέρβλητα ύψη έρχεται να προσφέρει στον κόσμο το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Ο ελαφρά ανηφορικός διάδρομος οδηγεί στους εκθεσιακούς χώρους του κτιρίου. Οι περίφημες Κόρες της Ακρόπολης τοποθετημένες «ελεύθερα» στον χώρο, όπως θα ήταν και στην πραγματικότητα ως αναθήματα των πολιτών. Η ανάπτυξη της ζωφόρου για πρώτη φορά σε όλο της το μήκος, όπως περιέβαλλε τον σηκό του Παρθενώνα. Ολα αναφέρονται ευθέως στην προσέγγιση των αρχαίων έργων από εποχή σε εποχή και από μνημείο σε μνημείο ως το ανώτερο επίπεδό τους.

Μικρά και μεγαλύτερα ιερά, που είχαν ιδρυθεί στις υπώρειες και στις κλιτύς της Ακρόπολης, ακόμη και σε σπηλαιώδη ανοίγματα του λόφου, ήταν τα πρώτα που συναντούσαν οι προσκυνητές καθώς ανέβαιναν στον Παρθενώνα και στους άλλους ναούς. Ευρήματα από αυτά βλέπει και τώρα ο επισκέπτης να εκτίθενται σε προθήκες στον χώρο, ο οποίος ανοίγεται αμέσως μετά την είσοδο στο μουσείο. Από το ιερό της Νύμφης προέρχονται ειδώλια και αγγεία, τα περισσότερα με παραστάσεις από γαμήλια έθιμα. Το ιερό του Ασκληπιού εκπροσωπείται κυρίως από την αμφίγλυφη στήλη του Τηλέμαχου, που ήταν ο ιδρυτής του, ενώ τα εκθέματα από το ιερό του Διονύσου είναι φυσικά, μάσκες και προσωπεία θεάτρου.

Στον ίδιο χώρο δύο Νίκες με τα φτερά ανοιχτά τοποθετημένες επάνω σε πανύψηλες στήλες, αφού πιθανότατα ήταν ακρωτήρια οικοδομήματος της ρωμαϊκής εποχής (είχαν βρεθεί σε πηγάδι στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου), δίνουν την αίσθηση της κλίμακας.

Οι δαίμονες

2. Μία από τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου (409-408 π.Χ.) όπως εκτίθεται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Στην κορυφή της σκάλας που οδηγεί στο πρώτο επίπεδο του μουσείου δύο λέοντες κατασπαράσσουν έναν ταύρο που έχει παραδοθεί στα άγρια νύχια τους. Πρόκειται για την κεντρική σκηνή του πώρινου αετώματος που κοσμούσε τον Εκατόμπεδο, τον ναό της αρχαϊκής εποχής, αφιερωμένο στη θεά Αθηνά, ο οποίος βρισκόταν στη θέση του Παρθενώνα πριν από την περσική εισβολή.

Μια άλλη πάλη εκτυλίσσεται στο αριστερό άκρο του αετώματος, όπου ο Ηρακλής καταβάλλει ένα τεράστιο, φολιδωτό θαλάσσιο τέρας, τον Τρίτωνα. Ηρεμη αντίθετα η σκηνή στο άλλο άκρο, παρά το θέμα της: ένας φτερωτός, τρισώματος δαίμονας- κάποια πανάρχαιη, θεϊκή τριάδα- που οι φιδίσιες ουρές του συστρέφονται και σφίγγουν μεταξύ τους. Οι όψεις του ωστόσο είναι ευγενικές και τα σύμβολα που κρατά στα χέρια του μιλούν για τα στοιχεία της φύσης: το νερό, τη φωτιά, τον αέρα. Είναι η πρώτη φορά που το αέτωμα παρουσιάζεται ολόκληρο και είναι θαυμαστό το γεγονός ότι σώζονται τα χρώματά του, κόκκινο για το αίμα του ταύρου, μελανό για τις καλοσχηματισμένες γενειάδες του δαίμονα.

Από τον διάκοσμο του Εκατομπέδου όμως παρουσιάζονται και άλλα γλυπτά, αποσπασματικά πάντα.

Οι Κόρες

3. O Μοσχοφόρος (570 π.Χ.), ανάθημα στον ναό της Παρθένου Αθηνάς

Η αποθέωση της αρχαϊκής γλυπτικής συντελείται στην επόμενη ενότητα με τις καταστόλιστες Κόρες, μαρμάρινα αγάλματα κοριτσιών που προσφέρονταν ως αναθήματα στην παρθένο. Σε κάποιες σήμερα έχουν δοθεί ονόματα. Είναι η «Πεπλοφόρος» εξαιτίας του πέπλου της από βαρύ ύφασμα. Είναι η «Χιώτισσα», η οποία χαρακτηρίζεται από ιωνικές επιδράσεις, αλλά και από την ιδιαίτερα κοσμημένη ενδυμασία της. Είναι η «Κόρη του Αντήνορος» από τον γλύπτη που τη σμίλεψε. Καμία δεν είναι όμοια με την άλλη και ας έχουν όλες τους περίτεχνη κόμμωση, κοσμήματα στον λαιμό, στα αφτιά, στο κεφάλι, ζωγραφισμένα χρωματιστά ενδύματα και σανδάλια στα πόδια και ας κρατούν όλες στο στήθος μια προσφορά για τη θεά: ρόδια, μήλα, κυδώνια, μικρά ζώα, άνθη.

Ενα δειλό βήμα που διακρίνεται κάτω από τον μακρύ χιτώνα και ένα ευγενικό αλλά μυστηριώδες χαμόγελο στα σαρκώδη χείλη, το περίφημο αρχαϊκό μειδίαμα, μιλούν για την εποχή κατά την οποία φιλοτεχνήθηκαν και για τον σκοπό ίσως. Ηταν η απόδοση τιμής ή ενός αξιώματος που είχε δοθεί στην εικονιζόμενη κόρη; Ηταν αρρηφόροι που ύφαιναν το πέπλο της θεάς Αθηνάς για τη γιορτή των Παναθηναίων, ήταν μήπως ιέρειες της Αθηνάς ή η ίδια η Αθηνά;

Αγνωστο, αλλά αδιάφορο μπροστά στην απόλυτη αγαλλίαση που προσφέρει το αιώνιο κάλλος τους.

Ο Μοσχοφόρος

4. Κόρη της Αρχαϊκής Εποχής, υψηλόκορμη και με ιδιαίτερα επιτηδευμένη κόμμωση και ενδυμασία

Ανάμεσα στις Κόρες ένας ώριμος γενειοφόρος άνδρας χαμογελώντας κρατάει στους ώμους του ένα μοσχαράκι σε μια ιδιαίτερα ζωντανή σκηνή. Ο «Μοσχοφόρος», όπως ονομάστηκε, ήταν ένα από τα παλαιότερα αγάλ ματα στο ιερό της Ακρόπολης και στο μουσείο είναι ένα από τα λίγα ανδρικά αγάλματα.

Μαρμάρινοι ιππείς που έχουν διασωθεί αποσπασματικά και αποτελούσαν χαρακτηριστικό ανάθημα των αρχαϊκών χρόνων εκτίθενται στη συνέχεια. Περίφημος μάλιστα ανάμεσά τους θεωρείται ο «Πέρσης ιππεύς», όπως τον αποκάλεσαν εξαιτίας της πλούσιας διακόσμησης του χιτώνα και των περισκελίδων του, κάτι ασυνήθιστο για τους αττικούς ιππείς. Τρεις γραφείς εξάλλου συνιστούν μοναδικό είδος αφιερώματος. Η γλαύκα από παριανό μάρμαρο, ένας μαρμάρινος κυνηγετικός σκύλος έτοιμος να ορμήσει, αλλά και ένα μυθικό ζώο, μια σφίγγα συγκεκριμένα με ανθρώπινο μειδίαμα, εκτίθενται επίσης σε αυτή την ενότητα του μουσείου.

Η Αθηνά

5. Κόρη που φοράει επίβλημα ριχτό στους ώμους και στον βραχίονα,με συγκρατημένο ύφος που εκφράζει το τέλος της Αρχαϊκής Εποχής

Υψους δύο μέτρων, το μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, η οποία παριστάνεται με την πολεμική της ιδιότητα ενώ καταβάλλει έναν Γίγαντα κατά τη διάρκεια της Γιγαντομαχίας, δεσπόζει στον χώρο. Προέρχεται από το αέτωμα του δεύτερου χρονολογικά αρχαίου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη θεά. Η Αθηνά αναπαρίσταται με την περικεφαλαία της, με ανοικτό διασκελισμό και με τεντωμένο το αριστερό της χέρι που το σκεπάζει η φοβερή αιγίδα της, γύρω από την οποία «κινούνται» τα ανορθωμένα κεφάλια των φιδιών, ενώ στο άλλο χέρι προφανώς κρατούσε δόρυ.

Ενα από τα περίφημα ιωνικά κιονόκρανα των Προπυλαίων βρίσκεται στην ενότητα που είναι αφιερωμένη στο μνημείο. Μαζί του, φατνώματα της οροφής, μια πολύτιμη οικοδομική επιγραφή με τις εργασίες για την κατασκευή του, αλλά και ερμαϊκές στήλες.

Η Νίκη

6. Μαρμάρινο άγαλμα ίππου χωρίς αναβάτη, από τον αρχαίο ναό

Σκύβει για να λύσει το σανδάλι της ώστε να πατήσει με γυμνά πόδια επάνω στον βωμό και το ανάλαφρο σαν χάδι ένδυμα με τις πλούσιες πτυχώσεις γλιστράει από τον έναν ώμο της διαγράφοντας τις καμπύλες του σώματος, που δεν μπορεί να κρυφτεί. Η μοναδική «Σανδαλίζουσα», όπως λέγεται αυτή η ανάγλυφη Νίκη με τις ανοιχτές φτερούγες, είναι μία μόνον από τις πολλές που απεικονίζονται στον γλυπτό διάκοσμο του μικρού ιωνικού ναού της Αθηνάς Νίκης. Ακρως πολεμική, η ζωφόρος της μιλάει στους επισκέπτες του μουσείου για τους νικηφόρους αγώνες των Ελλήνων εναντίον των Περσών και περιγράφει μια συνέλευση των ολύμπιων θεών. Στα θωράκια όμως που προστάτευαν τις τρεις πλευρές του ναού βασικό πρόσωπο είναι η Αθηνά, που δέχεται από τις Νίκες τρόπαια ή ζώα προς θυσία.

Οι Καρυάτιδες

7. Αναθηματικό άγαλμα γλαυκός, που ήταν ένα από τα σύμβολα της θεάς Αθηνάς,από παριανό μάρμαρο

Τοποθετημένες ψηλά σε έναν εξώστη, μακριά από το Ερέχθειο που στήριζαν αγόγγυστα επί αιώνες, οι πέντε από τις έξι Καρυάτιδες (η μία βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, λάφυρο και αυτή του Ελγιν) ύψους 2,20 μέτρων παρατηρούν σιωπηλά τα τεκταινόμενα. Πεντελικό το μάρμαρο, δωρικό το ένδυμα με αναδίπλωση στη μέση και βαριές πτυχώσεις, κτενισμένα με κυματιστούς βοστρύχους και πλεξούδες τα μαλλιά, σώματα στιβαρά αλλά χυμώδη. Πατούν πότε στο ένα πόδι και πότε στο άλλο, ανάλογα με τη θέση τους, και με το ένα χέρι θα ανασήκωναν μια πτυχή του πέπλου ενώ στο άλλο θα κρατούσαν φιάλη.

Η ομορφιά τους είναι εξαιρετική, αλλά εκείνο που τις κάνει μοναδικές είναι η κορμοστασιά τους, η απόλυτη ισορροπία χάρης και δύναμης που εκπέμπει η αγέρωχη στάση τους.

Και έτσι έμπλεοι φωτός που καταυγάζει από τα αριστουργήματα της πλαστικής τέχνης οι επισκέπτες είναι έτοιμοι πλέον να ανέλθουν στο ανώτερο επίπεδο, εκεί όπου ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα συνδιαλέγεται με το μνημείο επάνω στον Ιερό Βράχο.

8. Η θεά Αθηνά με την πολεμική ιδιότητά της φέρουσα τη φοβερή αιγίδα στον ώμο,από την παράσταση της Γιγαντομαχίας (525-510 π.Χ.)

Η ζωφόρος

Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης τη νύχτα,με τις μετόπες στην αίθουσα του Παρθενώνα

Το εικονογραφικό πρόγραμμα ενός ναού στην αρχαιότητα επιλεγόταν με στόχους κοινωνικούς,πολιτικούς,θρησκευτικούς,αλλά η συνοχή των επί μέρους θεμάτων υπηρετεί έναν σκοπό,ο οποίος στην περίπτωση του Παρθενώνα είναι ο ύψιστος: οι αρχές και τα θεμέλια του κόσμου,η επικύρωση της δημοκρατίας με τη συμμετοχή των πολιτών,το ιδανικό της ανθρωπότητας.«Αν επιχειρήσει κανείς να σταθμίσει τα περιουσιακά στοιχεία της ανθρωπότητας,είναι αμφίβολο αν βρει άλλο μνημείο με τόσο βαρύ πνευματικό φορτίο όπως ο Παρθενώνας» γράφει ο καθηγητής κ.Αγγελος Δεληβορριάς. Η μαρμάρινη ανάγλυφη «ταινία» που έζωνε τον σηκό του ναού σε μήκος 160 μέτρων- παρουσιάζονται τα 130 μέτρα- με τις 360 μορφές θεών,ηρώων και απλών αθηναίων πολιτών,οι οποίοι λαμβάνουν μέρος στη γιορτή των Παναθηναίων,δεν είναι μόνον μια εκπληκτική καλλιτεχνική σύνθεση από τα χέρια του Φειδία και των μαθητών του.Είναι η απεικόνιση της ευνομούμενης Αθηναίων πολιτείας,η αποθέωση του δημοκρατικού πολιτεύματος για το οποίο η πόλη του Περικλή δίκαια υπερηφανεύεται δείχνοντας τον δρόμο.

Στο σύνολό της η ζωφόρος παρουσιάζεται για πρώτη φορά,περιλαμβάνοντας ακόμη και τους λίθους που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο σε εκμαγεία,τα οποία ευκόλως διακρίνονται από τα αυθεντικά γλυπτά.Ο επισκέπτης παρακολουθεί από κοντά τώρα- στην αρχαιότητα η ζωφόρος ήταν σε ύψος 10 μέτρων- την αφήγηση της ιστορίας.

Θα δει τις φάλαγγες των ιππέων,πολλοί από τους οποίους είναι σε άρματα και άλλοι επιδίδονται σε ένα αθηναϊκό άθλημα.Θα δει την πομπή της θυσίας προς την οποία οδηγούνται από νεαρούς Αθηναίους αργά και τελετουργικά τα βόδια.Την ομάδα των πολιτών που κρατούν τις σκάφες με τις προσφορές, άλλους που φέρουν στον ώμο υδρίες με νερό για τη θυσία,τους μουσικούς με αυλούς και κιθάρες. Κλαδιά ελιάς κρατούν οι 16 ηλικιωμένοι άνδρες, γνωστοί ως «Θαλλοφόροι»,κορίτσια και γυναίκες εμφανίζονται με τελετουργικά σκεύη και θυμιατήρια για να συναντήσουν τους ήρωες της πόλης και τους γενάρχες των δέκα φυλών της Αττικής.

Ολα γίνονται υπό το βλέμμα των θεών,που παρακολουθούν καθισμένοι στον Ολυμπο την πιο ιερή ίσως σκηνή της πομπής: όταν ένας ιερέας (ή άρχοντας ίσως) και ένα αγόρι παραδίδουν διπλωμένο τον πέπλο της θεάς Αθηνάς,που είχαν υφάνει κόρες των καλύτερων οικογενειών της Αθήνας.Η ιστορία ολοκληρώνεται εδώ αλλά,όπως σε όλα τα μεγάλα έργα τέχνης,πέρα από την προσέγγιση της αλήθειας, μπορεί κανείς να πλάσει τους δικούς του μύθους. Στην ολόφωτη αίθουσα του Παρθενώνα τα αετώματα του ναού,τοποθετημένα χαμηλά και αυτά για να είναι ορατά,αφηγούνται ιστορίες θεών.Είναι η γέννηση της Αθηνάς που βγήκε οπλισμένη από το κεφάλι του Δία στο ανατολικό αέτωμα,όπου επίσης λαμβάνει χώρα μια μεγάλη σύναξη θεοτήτων, ενώ ο Ηλιος με το τέθριππο άρμα του και η Σελήνη ορίζουν τις δύο άκρες του.Μόνον η Ηρα,ο Ηφαιστος και η μορφή της Σελήνης βρίσκονται στην Ελλάδα,καθώς όλα τα άλλα θαυμάσια γλυπτά αυτού του αετώματος είναι στο Βρετανικό Μουσείο.Οσο για το δυτικό αέτωμα,κατεστραμμένο από την έκρηξη Μοροζίνι αλλά και από τις λεηλασίες,σώζεται μόνον σε τμήματα μιλώντας για τη σύγκρουση της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία της πόλης,την οποία παρακολουθούν όλοι οι θεοί.Το χέρι του Φειδία είναι ορατό και εδώ.

Οι μετόπες,οι οποίες σώζονται επίσης αποσπασματικά,ανά ζεύγη τοποθετημένες σε ύψος 2,65 μέτρων έχουν θέματα από τη μυθολογία: η Γιγαντομαχία στην ανατολική πλευρά,η Αμαζονομαχία στη δυτική,η Κενταυρομαχία στη νότια και η Ιλίου πέρσις στη βόρεια.Γιατί οι Αθηναίοι μετά τη νίκη εναντίον των Περσών θέλησαν να ταυτίσουν τους πραγματικούς αγώνες με τους μυθικούς όπου νικηφόρο είναι πάντα το πνεύμα.

Οταν πέφτει το σούρουπο στην Αθήνα,αυτή η αίθουσα,διάφανη από παντού,μπορεί εν τέλει να απογειωθεί.Εστω και για μία στιγμή η εικόνα του πολύβοου πλήθους των προσκυνητών,των ιερέων, των αρχόντων που ανέβαιναν καθημερινά στον ναό μπορεί να περάσει σαν λάμψη από τα μάτια.Και τα γλυπτά του Παρθενώνα,όλα χωρίς κανένα να λείπει,να βρίσκονται στη θέση τους...

εφ. Το Βήμα, 14-06-2009

Το στοίχημα της αρχιτεκτονικής

Κατεβαίνοντας τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου ένα ήσυχο βράδυ του περασμένου καλοκαιριού, εκεί στην οδό Μητσαίων είδα αγάλματα να έχουν βγει περίπατο κάτω από την Ακρόπολη. Ασφαλώς γελάστηκα. Αλλά ήταν η πρώτη εντύπωση και έτσι θέλω να τη θυμάμαι. Η πραγματικότητα ήταν πιο πεζή, αλλά το ίδιο υπέροχη. Το σκούρο ως τότε κέλυφος του Μουσείου της Ακρόπολης είχε γίνει ξαφνικά διάφανο και κάποια αγάλματα που είχαν ήδη τοποθετηθεί λούζονταν από ένα χρυσοκόκκινο φωςπροφανώς στο πλαίσιο δοκιμών -, που θα μπορούσε όμως να είναι και του φεγγαριού. Εναν χρόνο μετά, όλοι μπορούν να ζήσουν την ίδια εμπειρία. Και άλλες πολλές μαζί. Το Μουσείο της Ακρόπολης είναι γεγονός, ένα κτίριο αντάξιο της υψηλότερης τέχνης του κόσμου.

Ανοξείδωτος χάλυβας, διάφανο γυαλί και μπετόν. Αυτά είναι τα βασικά υλικά του μουσείου, τα απόλυτα υλικά των σύγχρονων κατασκευών σε όλον τον κόσμο, πόσο μάλλον που αφορούν ένα κτίριο μοντέρνας αρχιτεκτονικής. «Πρόκειται για μια λιτή αρχιτεκτονική λύση που διαπνέεται από τη μαθηματική ακρίβεια και την ιδεολογική σαφήνεια της αρχαίας Ελλάδας»λέει ο κ.Μπερνάρ Τσουμί , ο οποίος σε συνεργασία με τον έλληνα αρχιτέκτονα κ.Μιχάλη Φωτιάδησχεδίασε το μουσείο.

Καθοριστικός παράγων για την επιλογή της ομάδας στον διαγωνισμό υπήρξε το γεγονός ότι η δική τους πρόταση πληρούσε με τον καλύτερο τρόπο τις προδιαγραφές ανάδειξης των αρχαιοτήτων και τη σχέση του μουσείου με τον Ιερό Βράχο. Αν το γυαλί λοιπόν μπορεί να φαίνεται για κάποιους προκλητικό κάτω από την Ακρόπολη, στην πράξη η εντύπωση αυτή αναστρέφεται. Δεν υπάρχει τίποτε πιο ωραίο από την αίσθηση την οποία δίνει η εικόνα του Παρθενώνα από το τελευταίο επίπεδο του μουσείου, εκεί όπου βρίσκονται εκτεθειμένα τα γλυπτά της ζωφόρου του, οι μετόπες, τα αετώματα. Και αντίστροφα: Ολη η πόλη θα βλέπει τα αγάλματα του μουσείου τη νύχτα, χάρη στους γυάλινους τοίχους του, όπως στέκονται σε απόσταση ανάσας από τους ναούς ψηλά στον βράχο όπου ήταν κάποτε τοποθετημένα. Η εικόνα μάλιστα δεν ανακόπτεται από πλαίσια, καθώς το γυαλί στηρίζεται από μόνο του, με αποτέλεσμα την απόλυτη οπτική επικοινωνία με τον εξωτερικό χώρο. Η φωτεινότητα και ο αντικατοπτρισμός του γυαλιού βρίσκουν έτσι την υπέρτατη έκφρασή τους.

Η διαφάνεια άλλωστε αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του κτιρίου, με το φυσικό φως να εισέρχεται από τους γυάλινους τοίχους του, κυρίως της αίθουσας του Παρθενώνα, και να διαχέεται σε όλους τους εκθεσιακούς χώρους.«Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης είναι κυρίως μουσείο φυσικού φωτός. Ετσι τα γλυπτά του αναδεικνύονται χάρη στο φυσικό φως, το οποίο μεταβάλλεται διαρκώς κατά τη διάρκεια της ημέρας»λέει ο Μπερνάρ Τσουμί.

Η ανασκαφή
Η φαρδιά κλίμακα από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου οδηγεί τον επισκέπτη πρώτα στην αρχαιολογική ανασκαφή στην οποία αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα της αρχαίας Αθήνας, μια γειτονιά της πόλης συγκεκριμένα, που υπήρχε εδώ πριν από πολλούς αιώνες (από το 3000 π.Χ. ως και τον 13ο αιώνα!).

Το μεγάλο στέγαστρο το οποίο προβάλλει από το κτίριο μπροστά από την είσοδο του μουσείου έχει διπλό ρόλο. Προσφέρει την απόλυτη προστασία στα αρχαία ευρήματα που διατηρούνται in situ, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί τον εξώστη του ημιωρόφου όπου βρίσκονται το αναψυκτήριο και το εστιατόριο. Μια θέση προνομιακή, με ιδιαίτερη θέα προς την Ακρόπολη και τους γύρω λόφους.

Αλλά η ανασκαφή συνεχίζεται και κάτω από το μουσείο, αφού στο σύνολό της είναι 2.500 τ.μ. Επάνω σε 92 κολόνες που θεμελιώθηκαν προσεκτικά μέσα σε αυτήν στηρίζεται το κτίριο. Μεγάλα γυάλινα ανοίγματα στο δάπεδο του ισογείου επιτρέπουν μάλιστα τη θέαση των ευρημάτων- κτίρια, δρόμοι, δεξαμενές- σε έναν μοναδικό συνδυασμό αρχαιολογικού χώρου και μουσείου.

Η είσοδος

Στο εσωτερικό η πρώτη εντύπωση είναι αστραφτερή. Κι όμως δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πολυτελή υλικά, το αντίθετο. Γιατί αυτό το μουσείο σχεδιάστηκε με γνώμονα τη μέγιστη απλότητα, δεν επιθυμεί να είναι ένα μνημείο που ανταγωνίζεται μνημεία. Μια μεγάλη κλίμακα αλλά και κυ λιόμενες σκάλες οδηγούν στον πρώτο εκθεσιακό χώρο, που είναι αφιερωμένος στην τέχνη της Αρχαϊκής Εποχής. Εδώ 25 κολόνες από σκυρόδεμα, ύψους εννέα μέτρων, ανάμεσα στις οποίες είναι τοποθετημένα τα γλυπτά, προκαλούν έντονη αλλά και αμφίσημη εντύπωση. Πρόκειται πάντως για μια πρόταση μίμησης των στιβαρών κιόνων της αρχαϊκής αρχιτεκτονικής, η οποία έγινε από τον Μπερνάρ Τσουμί.

Ενα εσωτερικό μπαλκόνι έχει σχεδιαστεί ειδικά για τις Καρυάτιδες, οι οποίες είναι ορατές με έναν παράξενο τρόπο: Αντικρίζουν το επισκέπτη την ώρα που εκείνος κατέρχεται μέσω της κλίμακας από την αίθουσα του Παρθενώνα.

Ο πυρήνας
Κατοικία των θεών είναι αυτή η αίθουσα, που αποτελεί το ανώτερο επίπεδο του μουσείου, το οποίο σχεδιάστηκε ειδικά για την υποδοχή των γλυπτών του ναού. Είναι ορθογώνια, γυάλινη και μοιάζει να «εγκατέλειψε» το υπόλοιπο κτίριο κάνοντας μια ελαφρά στροφή 23 μοιρών για να ευθυγραμμισθεί με τον ναό της Παρθένου στον Ιερό Βράχο ακολουθώντας και τις διαστάσεις του σηκού του.

Ενας ορθογώνιος πυρήνας από σκυρόδεμα που διαπερνά κατακόρυφα όλα τα επίπεδα του κτιρίου δημιουργεί την επιφάνεια γύρω από την οποία τοποθετείται η ζωφόρος του ναού. Πρόκειται για αναπαράσταση, αλλά με αυθεντικό υλικό.

Ολο το στοίχημα παίζεται εδώ. Αν η «επικοινωνία» μεταξύ των γλυπτών και του μνημείου λειτουργήσει και αν ο επισκέπτης μπορέσει να συλλάβει τη μοναδική αίσθηση ότι βρίσκεται μέσα στον αρχαίο ναό, τότε ο στόχος θα έχει επιτευχθεί.

εφ. Το Βήμα, 14-06-2009

Οι επτά ναοί της Αθηνάς

«Δεν υπάρχει τίποτε ισοδύναμο με τον Παρθενώνα στην αρχιτεκτονική της οικουμένης και όλων των εποχών. Είναι η πιο κρίσιμη στιγμή που ο άνθρωπος, διαπνεόμενος από τις ευγενέστερες σκέψεις, τις αποκρυσταλλώνει σε μια πλαστική φωτός και σκιάς. Η modenature του Παρθενώνα είναι αλάθητη, αμείλικτη. Η αυστηρότητά του ξεπερνά τις συνήθειές μας και τις φυσιολογικές δυνατότητες του ανθρώπου. Εδώ εδραιώνεται η καθαρότερη μαρτυρία της φυσιολογίας των αισθήσεων και της μαθηματικής θεώρησης που μπορεί να συνδέεται με αυτήν, καθηλώνεται κανείς στις αισθήσεις του, καθηλώνεται στον νου του, αγγίζει τον άξονα της αρμονίας» ΛΕ ΚΟΡΜΠΥΖΙΕ Παρίσι,1922 Σημείο αναφοράς για τον δυτικό πολιτισμό αυτός ο Βράχος στο κέντρο της Αθήνας, φορτισμένος από την ιστορία και από τα επιτεύγματα των ανθρώπων. Πόλος έλξης και για τη νεότερη εποχή, από τη στιγμή που η Ευρώπη «ανακάλυψε» τις ρίζες της στα ερείπια που άφησαν οι αιώνες. Με σεβασμό έφθαναν οι αρχαίοι προσκυνητές στον Ιερό Βράχο, με βαθιά πνευματική διάθεση οι περιηγητές του 18ου και του 19ου αιώνα από τη Δύση αναζητώντας ένα ιδανικό για να αφιερωθούν, ευφρόσυνα αλλά επιφανειακά την προσεγγίζουν σήμερα τα σμήνη των τουριστών προσπαθώντας να κατανοήσουν μέσα σε ελάχιστο χρόνο τον μεγαλύτερο πολιτισμό της αρχαιότητας.

Πόλις ήταν το όνομα που υπήρχε για την Ακρόπολη στα χρόνια του Θησέα, ένας οχυρωμένος βράχος από τον 13ο αι. π.Χ.- εποχή των μυκηναϊκών μεγάρων-, με κατοίκηση όμως από τη Νεολιθική Εποχή, αφού από νωρίς είχε επιλεγεί από τους ανθρώπους για την ασφάλεια που προσέφερε και για την αυτάρκειά του σε νερό. Βαθιά ήταν η πεποίθηση των κατοίκων της Αθήνας άλλωστε ότι ήταν αυτόχθονες και συνδέονταν με τη θεά Αθηνά. Καθαρά ιερό χαρακτήρα απέκτησε ο χώρος τον 8ο αι. π.Χ. με την καθιέρωση της λατρείας της Αθηνάς Πολιάδος και έκτοτε αλλεπάλληλα ιερά αφιερωμένα στη θεά χτίστηκαν στην Ακρόπολη, επτά συνολικά στη διάρκεια δυόμισι αιώνων.

Το πρόγραμμα
Σημαντικός ήταν ο Εκατόμπεδος, δωρικός ναός από πωρόλιθο, που, όταν αντικαταστάθηκε από νέο, τα πώρινα γλυπτά του ενταφιάστηκαν και έτσι διατήρησαν τα χρώματά τους μέσα στον χρόνο ώσπου να αποκαλυφθούν από τις ανασκαφές του 1888. Από τον επόμενο μαρμάρινο ναό εξάλλου έχει διατηρηθεί το περίφημο γλυπτό της Αθηνάς σε σκηνή Γιγαντομαχίας αλλά εντελώς αποσπασματικά σώζεται η σύνθεση με λιοντάρια που πάλευαν με ταύρο. Στη συνέχεια και με την επικράτηση της Δημοκρατίας οι Αθηναίοι θέλησαν να ανεγείρουν νέο ναό για την Αθηνά, τον αποκαλούμενο σήμερα προ-Παρθενώνα, ο οποίος όμως ουδέποτε ολοκληρώθηκε καθώς καταστράφηκε από τους Πέρσες.

Το μεγαλεπήβολο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή διήρκεσε όλο το δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ., όταν η Αθήνα ήταν πλέον το σημαντικότερο πνευματικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου. Ηταν ο αποκαλούμενος Χρυσούς Αιών του Περικλέους κατά τον οποίο χτίστηκαν ο Παρθενώνας, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο και ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Αθηναίοι και ξένοι, ελεύθεροι και δούλοι, εργάστηκαν για την ανέγερσή τους. Το ημερομίσθιο ήταν μία δραχμή.

Το θαύμα
Ο Παρθενώνας σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, στη γλυπτική πρωτοστάτησε ο ανανεωτής της τέχνης Φειδίας, φίλος του Περικλή, με τους μαθητές του Αγοράκριτο και Αλκαμένη, και μαζί τους δούλεψαν 250 καλλιτέχνες και τεχνίτες. Ο ναός χτίστηκε μέσα σε εννέα χρόνια (447-438 π.Χ.), το μάρμαρο ήρθε από την Πεντέλη και τα χρήματα προήλθαν από την εκμίσθωση των αργυρωρυχείων του Λαυρίου αλλά και από πολεμικά λάφυρα, προσφορές στην Αθηνά. Οσο για το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς που υπήρχε μέσα στον ναό, έφερε επάνω του 1.150 κιλά χρυσού.

Αλλά οι αριθμοί δεν λένε τίποτε για το θαύμα που συντελέστηκε σε αυτά τα χρόνια. Περίοπτος και περίβλεπτος αυτός ο ναός με την τελειότητα της μορφής, των αναλογιών και της γλυπτικής του να γεμίζει υπερηφάνεια τους αρχαίους Αθηναίους- και να στοιχειώνει τους σύγχρονους ως μέτρο σύγκρισης-, δεν ήταν βεβαίως ένα απλό έργο αρχιτεκτονικής. Ηταν το κτίριο-σύμβολο που εξέφραζε τα επιτεύγματα της Δημοκρατίας στα πεδία της πολιτικής, του πνεύματος και της τέχνης, το λίκνο εν τέλει του δυτικού πολιτισμού.

Οι ναοί
Το Ερέχθειο, αυτό το κομψό οικοδόμημα με τη μικρή στοά, στην οποία τη θέση των κιόνων έχουν καταλάβει έξι αγάλματα κορών που φιλοτεχνήθηκαν από τον γλύπτη Αλκαμένη ή κατ΄ άλλους από τον Καλλίμαχο, αποτελεί ένα άλλο σύμβολο μοναδικής αρχιτεκτονικής έμπνευσης. Ο μικρός κλασικός ναός της Αθηνάς Νίκης, έργο του Καλλικράτη, προκαλούσε τον θαυμασμό για τον πλούσιο και εξαίρετο γλυπτό του διάκοσμο. Οσο για τα μνημειώδη Προπύλαια, που βλέπει και σήμερα ο επισκέπτης, χτισμένα μετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα, σε πρωτοποριακά από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη σχέδια του Μνησικλή, δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ.

Στην Ακρόπολη οι Ρωμαίοι έχτισαν, οι Ερουλοι κατέστρεψαν, οι χριστιανοί αφιέρωσαν τον Παρθενώνα στην παρθένο Μαρία, οι Φράγκοι τη μετέτρεψαν σε φρούριο, το ίδιο και οι Οθωμανοί, ώσπου μια μπάλα κανονιού του Μοροζίνι ανατίναξε τον Παρθενώνα που είχε μετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη (1687). Η επόμενη μεγάλη καταστροφή είχε όνομα: λόρδος Ελγιν. Στις αρχές του 19ου αιώνα θα έπεφτε στα χέρια του.

εφ. Το Βήμα, 14-06-2009

Ποιος, πόσο, πού...

Πόσο κόστισε;

130 εκατ. ευρώ έχει κοστίσει το μουσείο σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση. Αναμένεται όμως αναθεώρηση του ποσού καθώς με την ολοκλήρωσή του θα πρέπει να δημοσιευθούν οι όποιες υπερβάσεις.

Ποιος πληρώνει για τη λειτουργία του; Το μουσείο χρηματοδοτείται από το κράτος. Στόχος ωστόσο είναι να γίνει αυτοχρηματοδοτούμενο ώστε να μην επιβαρύνει τον εθνικό προϋπολογισμό.

Πόσοι επισκέπτες αναμένονται; Υπολογίζονται περί τα 2,5 εκατ. επισκέπτες τον χρόνο- το Βρετανικό Μουσείο έχει 6 εκατ. επισκέπτεςμε την πεποίθηση ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί στο μέλλον χάρη στην ακτινοβολία του μουσείου. Είναι εντελώς έτοιμο το μουσείο; Απομένει η ολοκλήρωση της ανασκαφής και αποκατάστασης του αρχαιολογικού χώρου που περιλαμβάνεται ως επιτόπιο μουσείο στο κτίριο, ώστε να γίνει επισκέψιμος. Αν παθαίνω ίλιγγο; Η επιλογή τοποθέτησης γυάλινων δαπέδων σε ευρύτατες επιφάνειες στοχεύει στη θέαση των εκθεμάτων των κατώτερων επιπέδων του μουσείου και κυρίως της αρχαιολογικής ανασκαφής, ωστόσο σε μερικούς επισκέπτες δημιουργεί πρόβλημα. Δύο είναι οι λύσεις: ή κινείστε περιμετρικά των γυάλινων επιφανειών ή αποφασίζετε πως έφθασε η ώρα να ξεπεράσετε μια και καλή τους φόβους σας.

Καμπάνια στο εξωτερικό; Δεν έγινε. «Το μουσείο είναι αυτοδιαφημιζόμενο, δεν χρειάζεται να κάνουμε καμπάνια στο εξωτερικό»είπε ο υπουργός Πολιτισμού. Εγιναν ωστόσο μερικές εκδηλώσεις και υπήρξαν κάποια δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο.

Εχουν προσκληθεί στα εγκαίνια εκπρόσωποι του Βρετανικού Μουσείου; Προσκλήθηκε ο διευθυντής του κ. Νιλ Μακ Γκρέγκορ, αλλά δεν θα έρθει. Οχι, απόγονοι του λόρδου Ελγιν δεν αναζητήθηκαν.

Ποιος το διοικεί; Το Μουσείο της Ακρόπολης είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, υπάγεται δηλαδή στο υπουργείο Πολιτισμού, αλλά διαθέτει αυτοτέλεια σε αρκετούς τομείς. Διοικείται από Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον καθηγητή Αρχαιολογίας Δημήτρη Παντερμαλή και μέλη τούς: Χαράλαμπο Μπούρα, καθηγητή ΕΜΠ και πρόεδρο της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, Αλέξανδρο Μάντη, αρχαιολόγο, προϊστάμενο της Εφορείας Ακροπόλεως, Νικήτα Κακλαμάνη, δήμαρχο Αθηναίων, Κώστα Μπούρα, γενικό γραμματέα Ολυμπιακής Αξιοποίησης, Παναγιώτη Τέτση, ακαδημαϊκό και ζωγράφο, Ιουλία Ηλιοπούλου, καθηγήτρια Νομικής, Νικόλαο Δαμαλίτη, πολιτικό μηχανικό, Κατερίνα Παράσχη, αρχι τέκτονα. Αναμένεται ο διορισμός διευθυντή, ύστερα από πρόταση του ΔΣ. Γιατί άργησε να ολοκληρωθεί; Δύο ήταν οι βασικοί λόγοι. Ο πρώτος ότι υπήρξε ευρεία πολεμική (με προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας, μηνύσεις κ.λπ.) εναντίον της ανέγερσης του μουσείου είτε από εκείνους που είχαν διαφορετική γνώμη σχετικά με τη χωροθέτησή του στο συγκεκριμένο οικόπεδο ή σχετικά με το αρχιτεκτονικό του σχέδιο είτε από εκείνους που για όποιους λόγους (κυρίως απαλλοτριώσεις) θίγονταν από την κατασκευή του. Ο δεύτερος λόγος ήταν η ανάθεσή του αρχικώς σε κατασκευαστική εταιρεία που κήρυξε πτώχευση.

Ποιος κατασκεύασε το μουσείο; O Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακροπόλεως, με διοικητικό συμβούλιο που διορίστηκε από το ΥΠΠΟ, με πρόεδρο τον καθηγητή Αρχαιολογίας κ. Δημήτρη Παντερμαλή.

Γιατί δεν υπάρχει πάρκινγκ; Κρίθηκε σκόπιμο να αξιοποιηθούν τα υπόγεια του κτιρίου ως αποθήκες και εργαστήρια. Ασφαλώς η έλλειψη πάρκινγκ είναι πρόβλημα.

Τι θα γίνει με τις πολυκατοικίες; Πρόταση που λύνει το πρόβλημα «διατηρώντας» τα κτίρια που βρίσκονται στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου - και αποκλείουν τη θέαση προς την Ακρόπολη και το Θέατρο Διονύσου- αλλά και απελευθερώνοντας τον χώρο μπροστά από το μουσείο υπέβαλε πρόσφατα ο υπουργός Πολιτισμού. Συγκεκριμένα διερευνάται η περίπτωση ανταλλαγής των δύο οικοπέδων με άλλα, επί της Διονυσίου Αρεο παγίτου επίσης, και μάλιστα πιο κοντά στην Ακρόπολη, ώστε να μη θιγούν οι περιουσίες των ιδιοκτητών. Οσον αφορά τον διατηρητέο χαρακτήρα των κτιρίων, η πρόταση περιλαμβάνει τη μεταφορά των όψεών τους ως έχουν. Κάτι το οποίο τεχνικά είναι από λυτα εφικτό. Υπενθυμίζεται ότι το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ έχει άρει τον χαρακτηρισμό των κτιρίων ως διατηρητέων-άρα επιτρέπεται η κατεδάφισή τους-, αλλά οι ιδιοκτήτες έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας και η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη.

Προβλέπεται η απομάκρυνση διτρόχων και αυτοκινήτων από τον πεζοδρόμο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου; Επισήμως ουδέν έχει αναφερθεί. Ο νόμος πάντως είναι σαφής.

Τι θα γίνει το παλαιό μουσείο; Βρίσκεται όπως είναι γνωστό στην Ακρόπολη και υπήρξε για ενάμιση περίπου αιώνα το «σπίτι» των γλυπτών που ήρθαν στο φως από τις ανασκαφές στο Ιερό Βράχο. Εχει έκταση μόλις 1.450 τ.μ. και σύμφωνα με τον προγραμματισμό πρόκειται να στεγάσει έκθεση σχετική με την ιστορία της Ακρόπολης, των ανασκαφών και των αναστηλώσεων των μνημείων. Επί του παρόντος είναι κλειστό.

εφ. Το Βήμα, 14-06-2009

Να υπερβούμε τα συνήθη

Επειτα από προσπάθειες δεκαετιών το Μουσείο Ακρόπολης ανατοποθετεί με αξιώσεις τη φιλοδοξία για αναβάθμιση της προβολής της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας στο παγκόσμιο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους όσοι- επώνυμοι και ανώνυμοι- συνετέλεσαν στην πραγμάτωση του στόχου. Αξίζει ακόμη τουλάχιστον μια σκέψη αναγνώρισης στην αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη, η οποία αφιερώθηκε στην πραγμάτωση ενός οράματος που στην εποχή της φάνταζε μακρινό ή άπιαστο.

Για το νέο Μουσείο είμαστε υπερήφανοι. Ανεξάρτητα από τις όποιες ενστάσεις για αισθητικές ή τεχνικές πλευρές του έργου, το μείζον έχει επιτευχθεί. Η πραγματικότητα δικαιώνει τις προσδοκίες. Επιθυμούμε, ωστόσο, να έχει ένα ξεχωριστό ταξίδι στον κόσμο του πολιτισμού και της τέχνης. Τα ζητούμενα συνοψίζονται σε τρία:

1. Πώς το νέο Μουσείο της Ακρόπολης θα καθιερωθεί στην παγκόσμια σκηνή ως ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου, όπως μπορεί και αξίζει.

2. Πώς θα αναθερμάνει καθοριστικά την υπόθεση της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στον γενέθλιο τόπο τους.

3. Πώς θα αποτελέσει κινητήρια δύναμη για την αναβάθμιση συνολικά της κατάστασης των μουσείων της χώρας και την αντιστροφή της κρίσης επισκεψιμότητας που αντιμετωπίζουν.

Η κυβέρνηση της ΝΔ στον σχετικό νόμο που ψήφισε στη Βουλή συρρίκνωσε τη συζήτηση γύρω από τη νομική μορφή της υπόστασης του Μουσείου, που επέλεξε να είναι ΝΠΔΔ. Το θέμα δεν είναι μείζον, εφόσον διασφαλίζεται ο δημόσιος έλεγχος. Η πορεία του σύγχρονου μουσείου θα κριθεί όμως από τις επιστημονικές, διοικητικές και οικονομικές προϋποθέσεις και συνθήκες λειτουργίας του και την ποιότητα στελέχωσής του σε όλα τα επίπεδα. Επ΄ αυτών των κρίσιμων ζητημάτων από κυβερνητικής πλευράς υπάρχει μόνο γενικολογία και η συνήθης πρακτική τού «βλέποντας και κάνοντας». Η πορεία του νέου Μουσείου εξαρτάται επίσης από την ικανότητα που θα αναπτύξει να εναρμονίζεται με τη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα, να ενσωματώνει νέα δεδομένα αλλά και να αναπτύσσει συνεργασίες με αντίστοιχους φορείς στο εξωτερικό. Επ΄ αυτών η κυβερνητική σιωπή είναι εκκωφαντική.

Για να μπορέσει το νέο Μουσείο της Ακρόπολης να ανταποκριθεί στα ζητούμενα ενός σύγχρονου και απαιτητικού ρόλου, υποστηρίζω ότι είναι ανάγκη να θέσει τους εξής στόχους: * Να εξασφαλίζει άμεση λειτουργική σχέση με τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης.

* Να εξελιχθεί σε ένα ζωντανό κομμάτι του αρχαιολογικού χώρου, στο οποίο θα εξελίσσονται θέματα και γεγονότα ανάλογα της ιστορικότητας και της εμβέλειάς του και όχι να περιορισθεί σε απλό εκθετήριο έστω και υψηλών προδιαγραφών.

* Να δικαιώσει τον ρόλο του ως ναυαρχίδας για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα.

* Να αποτελέσει πρότυπο για την αναβάθμιση της λειτουργίας και των υπόλοιπων ελληνικών μουσείων.

Οι προκλήσεις που έχει μπροστά του το νέο Μουσείο της Ακρόπολης είναι πολλές, σύνθετες και θα είναι διαρκείς. Εχουν ανάψει από καιρό. Οταν σβήσουν τα φώτα των πανηγυρικών εκδηλώσεων των εγκαινίων, ελπίζω να τις δούμε.

Η κυρία Μαρία Δαμανάκη είναι πολιτική εκπρόσωπος του ΠαΣοΚ για θέματα Πολιτισμού, βουλευτής της Β΄ περιφερείας Αθηνών.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μαρίας Δαμανάκης - εφ. Το Βήμα, 14-06-2009

H αιωνιότητα και μία μέρα

Από τις 20 Ιουνίου και κάθε νύχτα, σε κάθε εποχή ένας φωτεινός διάλογος θα αρχίζει ανάμεσα στον Παρθενώνα και στην αίθουσα στην οποία εκτίθενται τα γλυπτά του, στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Τα φώτα θα ανάβουν και θα σβήνουν ταυτόχρονα δίνοντας το σήμα. Σαν τις αρχαίες φρυκτωρίες που μετέδιδαν με τη φωτιά μηνύματα από τον έναν τόπο στον άλλον. Ηδη η μεγάλη είδηση έχει κάνει τον γύρο του κόσμου, υψηλοί προσκεκλημένοι ετοιμάζονται για τα εγκαίνια, πολιτικοί, επιστήμονες διεθνούς κύρους, άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης. Τριάντα και πλέον χρόνια κυοφορίας χρειάσθηκαν ώσπου να φθάσει η μεγάλη ημέρα. Ενα μουσείο σύγχρονο, ένα μουσείο παγκόσμιας ακτινοβολίας, ένα μουσείο για τα απόλυτα αριστουργήματα της αρχαίας κλασικής τέχνης μόλις γεννήθηκε!

Ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν της Αθήνας μοιάζει να αιωρείται αυτό το κτίριο, ισορροπώντας χάρη στις δυναμικές γραμμές του επάνω από τον άχαρο πολεοδομικό ιστό της πόλης. Ο προσανατολισμός του είναι ξεκάθαρος καθώς κοιτάζει ευθεία μπροστά, τον Παρθενώνα. Ο αρχιτέκτοναςΜπερνάρ Τσουμί δεν θέλησε ούτε στιγμή όμως να ανταγωνισθεί την Ακρόπολη. Είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, θεωρητικά και πρακτικά, αλλά η Ακρόπολη ήταν το πλεονέκτημα. Αντί να την πολεμήσει λοιπόν επέλεξε να «παραδοθεί». Ανοιξε τους τοίχους και τη στέγη για να τη δει να αντανακλάται μέσα στο μουσείο σαν να γίνονται με αυτό ένα σώμα, αλλά κυρίως για να υποδεχθεί τα 4.000 εκθέματα από τα μνημεία του Ιερού Βράχου που συγκεντρώνονται για πρώτη φορά μαζί.

Η αιωνιότητα
Είναι οι θαυμαστές Κόρες με τα ζωγραφισμένα ενδύματα στην αίθουσα που μοιάζει με αρχαϊκό ναό, είναι ο ευγενικός τρισώματος δαίμονας, η μαρμάρινη Αθηνά της Γιγαντομαχίας, ο Παις του Κριτίου, οι αγέρωχες Καρυάτιδες, η γεμάτη χάρη Σανδαλίζουσα Νίκη και είναι βεβαίως, στο ανώτερο επίπεδο του μουσείου, τα γλυπτά του Παρθενώνα, η περίφημη ζωφόρος με την Πομπή των Παναθηναίων, οι μετόπες και τα αετώματα.

Ενας πολιτισμός, ένας τόπος, μια κοινή ορμή, μια έκρηξη έκφρασης και δημιουργίας. Αυτός ήταν ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Η αποκορύφωση των δυνατοτήτων του ανθρώπινου πνεύματος, η πλήρης αξιοποίηση της δημιουργικής του δύναμης, η στόχευσή του στην κατάκτηση της αιωνιότητας. Μια μοναδική «στιγμή» στην Ιστορία κατά την οποία τα υψηλότερα ιδανικά αναδείχθηκαν και κατόρθωσαν να εκφρασθούν μαζί δημιουργώντας τον περίφημο Χρυσό Αιώνα. Μια πολιτιστική κληρονομιά η οποία ανήκει πλέον στην ανθρωπότητα. Η υποδοχή
Η σύγχρονη κιβωτός του κλασικού πολιτισμού κατασκευάστηκε με τις τελειότερες τεχνικές προδιαγραφές, ελήφθησαν όλα τα μέτρα για την αντοχή του κτιρίου σε φυσικές καταστροφές ή σε ανθρώπινες ενέργειες, οργανώθηκε ένα πυκνό πλέγμα προστασίας γύρω από τα πολύτιμα εκθέματά του. Παράλληλα ήρθε να μιλήσει με διεθνή γλώσσα στους επισκέπτες εφαρμόζοντας συστήματα υποδοχής και εξυπηρέτησης ανάλογα με αυτά των μεγάλων μουσείων του κόσμου. Ανέβασε ψηλά τον πήχη και για τα ελληνικά μουσεία, για τα οποία θα λειτουργεί πλέον ως σημείο αναφοράς. Εβαλε έναν στόχο και θέλει να τον κερδίσει.

«Η πορεία του επισκέπτη μέσα στο μουσείο προσφέρει μια πλούσια εμπειρία χώρου,μια μετάβαση από τη σύγχρονη πόλη στον κόσμο της Ιστορίας.Αυτή η πορεία σχηματίζει μια καθαρή, τρισδιάστατη θηλιά, οδηγώντας σε μια αρχιτεκτονική και ιστορική περιήγηση από την αρχαιολογική ανασκαφή ως την κορύφωση, που είναι η πανοραμική αίθουσα του Παρθενώνα»λέει ο Μπερνάρ Τσουμί, το γραφείο του οποίου μαζί με εκείνο του αρχιτέκτονα κ.Μιχάλη Φωτιάδηανέλαβε τον σχεδιασμό του μουσείου.

Μια άλλη πορεία, δύσκολη και επικίνδυνη, είχε προηγηθεί πριν από έναν χρόνο. Ηταν η μεταφορά των αρχαιοτήτων από το παλαιό μουσείο, που βρίσκεται στον Ιερό Βράχο, στο νέο κτίριο. Ενα σύστημα από τρεις γερανούς που αναπτύχθηκε σε όλο το μήκος της διαδρομής με άριστο προγραμματισμό και εκτέλεση υπό την επίβλεψη του πολιτικού μηχανικού κ.Κώστα Ζάμπαείχε φέρει εις πέρας το εγχείρημα, που έγινε διεθνής είδηση με τις φωτογραφίες των κιβωτίων με το αναντικατάστατο περιεχόμενό τους να «ίπτανται» στον αττικό ουρανό. Ο καθηγητής κ.Δημήτρης Παντερμαλής , πρόεδρος σήμερα του Διοικητικού Συμβουλίου του μουσείου και ο προϊστάμενος της Εφορείας Ακροπόλεως κ.Αλέκος Μάντηςείχαν το γενικό πρόσταγμα. Δύο ακόμη αρχαιολόγοι, η κυρίαΧριστίνα Βλασσοπούλουαπό την Ακρόπολη και η κυρίαΣταματία Ελευθεράτου από την ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη, υπήρξαν και παρα μένουν φυσικά πολύτιμες συνεργάτιδες στο έργο της εκθεσιακής οργάνωσης του μουσείου.

Η ιστορία

Τρεις ατυχείς αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί προηγήθηκαν ώσπου το 2000 ο Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου της Ακρόπολης κατόρθωσε να προκηρύξει τον τέταρτο με τον απαράβατο όρο ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία είχαν έρθει στο φως στο οικόπεδο Μακρυγιάννη θα έπρεπε να ενταχθούν στο κτίριο.

Παράλληλα όμως η ανέγερση του μουσείου θα συναντούσε και αντιδράσεις στο πλαίσιο αντιπολιτευτικών ενεργειών, επιστημονικών διαφωνιών ή και ιδιοτελών κινήτρων. Το σημαντικό είναι ότι η χρηματοδότηση προς το μουσείο δεν σταμάτησε ποτέ, αφού η πολιτεία αναγνώριζε πάντα την αναγκαιότητά του. Εκείνο που ανέστειλε σε αρκετές περιπτώσεις τη διαδικασία υλοποίησης του έργου ήταν το Συμβούλιο της Επικρατείας, κατόπιν διαφόρων προσφυγών βεβαίως, ακόμη και η Αστυνομία που ως πριν από έναν χρόνο καλείτο για... παραβάσεις. Επρόκειτο ασφαλώς για τραγελαφικές καταστάσεις, όχι ευχάριστες για να τις θυμάται κανείς, αλλά ούτε και σκόπιμο να ξεχασθούν. Πολλοί συνδέθηκαν στο διάστημα αυτών των χρόνων με το μουσείο, θετικά ή αρνητικά. ΗΜελίνα Μερκούρητο οραματίστηκε με πάθος και το 1989 ως υπουργός Πολιτισμού ταύτισε την εκστρατεία της για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο με την ανέγερσή του. Ολοι οι υπουργοί Πολιτισμού στη συνέχεια θα ενστερνίζονταν την ιδέα της δημιουργίας ενός νέου μουσείου για την Ακρόπολη εντάσσοντάς το στην πολιτική τους, αν και όχι πάντα σε συνάρτηση με τη διεκδίκηση των Γλυπτών.

Οπως τώρα, που η πολιτική εκτίμηση δεν συνδέει τα εγκαίνια του μουσείου με το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών. Ούτε και ο ένθερμος υποστηρικτής του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, νυν υπουργός Πολιτισμού κ.Αντώνης Σαμαράςεπιθυμεί να θέσει το θέμα επί τάπητος. Ετσι, από το 2004 και εντεύθεν η διεκδίκησή τους από το Βρετανικό Μουσείο βρίσκεται σε ραστώνη. Αλλά και από την πλευρά του το Βρετανικό Μουσείο δεν μετακινείται από τη γνωστή θέση του περί της παραμονής των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Λονδίνο με το επιχείρημα ότι παραμένει ένα μεγάλο εγκυκλοπαιδικό μουσείο για όλον τον κόσμο.

Εργο ζωής
Εκείνος που ουδέποτε έχασε το σθένος του ήταν ο κ. Παντερμαλής. Ηρεμος πάντα, ακόμη και όταν φυσιολογικά θα έπρεπε να είναι αγανακτισμένος έφθασε το όνειρο της Μελίνας στην ολοκλήρωσή του. Αλλωστε από πολύ καιρό είχε γίνει και δικός του σκοπός ζωής.«Το μουσείο υπήρξε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου,του αφιέρωσα την τελευταία φάση της σταδιοδρομίας μου και όλη αυτή η διαδρομή ήταν μια τεράστια εμπειρία για μένα,μια δόση ζωής μοναδική»λέει.

Βρίσκεται καθημερινά εκεί ως αργά το βράδυ και θέλει να μιλήσει για τη μαγεία του χώρου τη νύχτα.«Τότε που ο γλυπτός κόσμος του ζωντανεύει από τον φωτισμό και οι λεπτομέρειες των αγαλμάτων αποκτούν άλλη διάσταση»,όπως λέει. Γι΄ αυτό άλλωστε το μουσείο δεν θα φωτίζεται από εξωτερικούς προβολείς. Είναι ωραίο το μουσείο; Η ερώτηση ακούγεται συχνά. Απάντηση δεν δίδεται. Οι αρχαίοι Ελληνες αναζήτησαν επίμονα την τελειότητα και συχνά την κατέκτησαν, οι φιλόσοφοί τους όπως πάντοτε γνώριζαν ότι είναι ο δρόμος προς αυτήν που ακονίζει το πνεύμα και προάγει τη δημιουργία και όχι η επανάπαυση στις δάφνες.

Μια αρχαία γειτονιά της Αθήνας

Η συνύπαρξη του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης με τις αρχαιότητες που ήρθαν στο φως κατά τις ανασκαφές στο οικόπεδο Μακρυγιάννη, μειονέκτημα όπως θεωρήθηκε στην αρχή και λόγος για έριδες στο πλαίσιο εκείνων των ατέλειωτων και ανακυκλούμενων ελληνικών συζητήσεων από ειδήμονες και μη, αποδείχθηκε εν τέλει μια ευτυχής συγκυρία. Για τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο κατ΄ αρχάς,ο οποίος σώθηκε ακριβώς επειδή εντοπίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο- σε άλλη περίπτωση τα αρχαία είτε θα είχαν διαλυθεί είτε θα είχαν καταχωσθεί, ή μπορεί να βρίσκονταν στα υπόγεια πολυκατοικιών- και αναδείχθηκε με ιδανικό τρόπο.(Ας θυμηθεί κανείς πόσα χρόνια έχουν περάσει από την αποκάλυψη του Λυκείου του Αριστοτέλη που τελεί ακόμη εν αναμονή της στέγασής του).

Παρά τα τεχνικά προβλήματα εξάλλου που δημιούργησε η αποκάλυψη των αρχαιοτήτων, η ένταξή τους ως επιτόπιου μουσείου μέσα στο κτίριο προσέφερε επιπλέον εκθεσιακό υλικό: Την εικόνα μιας αρχαίας γειτονιάς της Αθήνας,η οποία έζησε επί αιώνες κάτω από τους μεγαλειώδεις ναούς του Ιερού Βράχου.

Στριμωγμένο ανάμεσα σε αδιάφορα σύγχρονα κτίρια και στο βαρύ αισθητικά οικοδόμημα του Βάιλερ,με την εικόνα προς το Αρχαίο Θέατρο του Διονύσου και την Ακρόπολη να ανακόπτεται από την ύπαρξη δύο πολυκατοικιών για οποίες πολύς λόγος έχει γίνει, το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης μοιάζει να ασφυκτιά.Αλλά ο χρόνος ζωής ενός μουσείου γράφεται διαφορετικά στα ημερολόγια. Η Αθήνα μπορεί εν τω μεταξύ να βελτιωθεί.Επί του παρόντος μια μικρή όαση από φυτά δημιουργείται στα επτά στρέμματα του περιβάλλοντος χώρου του.Μια συστάδα από νεραντζιές, ένας μικρός... ελαιώνας, βλάστηση από την αττική γη.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μαρίας Θερμού - εφ. Το Βήμα, 14-06-2009

Δρόμοι

Στην κιθάρα του...
... ο Γούντι Γκάθρι είχε γράψει με το χέρι του: «Αυτό το μηχάνημα σκοτώνει φασίστες».

Οι ακροδεξιές...
... δυνάμεις βγήκαν ενισχυμένες από τις ευρωεκλογές. Στην Ολλανδία, το ψευδεπίγραφο Κόμμα της Ελευθερίας κατέκτησε τη δεύτερη θέση. Στη Βρετανία, το Κόμμα της Ανεξαρτησίας, το «κόμμα των λευκών», κέρδισε τους Εργατικούς. Και οι Συντηρητικοί συζητούν με ακροδεξιά κόμματα της Κεντρικής Ευρώπης για τη σύσταση ξεχωριστής πολιτικής ομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στις τοπικές εκλογές που έγιναν την Κυριακή μαζί με τις ευρωεκλογές τα νεοναζιστικά κόμματα θριάμβευσαν στην Ανατολική Γερμανία. Εξέλεξαν αντιπροσώπους σε όλα σχεδόν τα ανατολικογερμανικά κρατίδια. Και θα έχουν παρουσία στα τοπικά συμβούλια μεγάλων πόλεων, όπως η Δρέσδη, η Ερφούρτη, η Λειψία, το Μαγδεμβούργο, το Ροστόκ, η Βαϊμάρη, ακόμη και το Άιζεναχ, γενέτειρα του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Στη Σαξονία, οι νεοναζιστές τριπλασίασαν τις έδρες τους σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές. Να γράψουμε άραγε στις κιθάρες μας ό,τι είχε γράψει και ο Γούντι Γκάθρι; Η πραγματικότητα είναι πως η αριθμητική δύναμη των ακροδεξιών κομμάτων δεν αυξήθηκε σημαντικά. Απλώς επωφελήθηκαν από την εξαιρετικά χαμηλή συμμετοχή στις εκλογές. Αλλά και από την παρακμή της Σοσιαλδημοκρατίας, που για πολλά χρόνια ηγήθηκε των επιθέσεων εναντίον των εργαζομένων (και δεν έμεινε ατιμώρητη γι΄ αυτό). Στον Μεσοπόλεμο...,
... τον Ιούλιο του 1934, το περιοδικό «Φόρτσουν» έγραφε ξένοιαστα για τον φασισμό, εξηγώντας το φαινόμενο στους ανυποψίαστους Αμερικανούς αναγνώστες: «Ο κορπορατισμός είναι η πεμπτουσία της φασιστικής αντίληψης περί κράτους. Οι καπιταλιστές είναι συνδεδεμένοι με το κράτος μέσω των οργανώσεών τους, που αποτελούν κι αυτές μέρος του. Κι αυτό είναι κάτι που φέρνει έναν νέο άνεμο στη σύγχρονη θεωρία του κράτους». Εβδομήντα χρόνια αργότερα, στο βιβλίο του «Πολιτισμός χωρίς συνείδηση», ο Καναδός συγγραφέας Τζον Ράλστον Σολ έγραφε για το σύγχρονο κράτος: «Στις δυτικές κοινωνίες βρισκόμαστε ήδη πολύ κοντά σε μια μετατόπιση της νομιμότητας. Η αληθινή εξουσία ανήκει σήμερα σε έναν νεοκορπορατισμό, που στην ουσία είναι ο παλιός κορπορατισμός. Ζούμε σε μια κορπορατιστική κοινωνία με επιφανειακές αξιώσεις δημοκρατίας, όπου οι σημαντικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται με τη συμμετοχή του πολίτη, αλλά με διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε ομάδες συμφερόντων. Η μέριμνα για το κοινό καλό έχει περιοριστεί στο ελάχιστο και οι κυβερνήσεις με τους μάνατζέρ τους θεώρησαν καλό να περιοριστούν σε διαμεσολαβητές συμφερόντων. Γι΄ αυτό άλλωστε, μολονότι ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε τόσο πολύ διαθέσιμο χρήμα, δεν υπάρχουν σήμερα χρήματα για το κοινό καλό».

Ο φόβος...
... λοιπόν για την άνοδο των ακροδεξιών δεν είναι δικαιολογημένος. Είναι αχρείαστοι, εκτός ίσως από αριθμητικό δεκανίκι για νέες συντηρητικές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες. Αχρείαστοι, γιατί η κοινωνική αποστολή τους έχει ήδη συντελεστεί από άλλα λιγότερο φοβερά κόμματα, με λιγότερο φοβερά ονόματα που, με το πρόσχημα του «λιγότερου κράτους», το παρέδωσαν μαζί με τους εργαζόμενους στα χέρια των οργανωμένων επιχειρηματικών συμφερόντων. Κι είναι αυτός ένας φασισμός που φοβάται να πει το όνομά του.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 11-06-2009

Ο νέος ευρωπαϊκός φασισμός

Η Βρετανία μάλλον δεν κινδυνεύει από τους φασίστες. Ούτε η Ιταλία. Αλλά η Ουγγαρία αποτελεί μια τελείως διαφορετική περίπτωση.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, το σπίτι του Ρόμπερτ Κσόρμπα στο Τατάρσεντγκιόργκι της Κεντρικής Ουγγαρίας έπιασε φωτιά. Τρομοκρατημένος, ο Κσόρμπα βγήκε τρέχοντας από το σπίτι κρατώντας στην αγκαλιά του τον πεντάχρονο γιο του. Οι ένοπλοι τους περίμεναν απ΄ έξω και σκότωσαν και τους δύο. Δύο μήνες αργότερα, ο 54χρονος Τζένο Κόκα δολοφονήθηκε με μια σφαίρα στο στήθος ενώ πήγαινε στη δουλειά του. Ήταν ο πέμπτος Τσιγγάνος που έχασε τη ζωή του με βίαιο τρόπο τους τελευταίους μήνες. Κι όπως λέει η ουγγρική αστυνομία, οι φόνοι έχουν πολλά κοινά σημεία. Οι ένοπλοι συνήθως επιτίθενται στο τελευταίο σπίτι του χωριού για να φύγουν πιο εύκολα. Και οι φόνοι είναι σχεδιασμένοι με στρατιωτική ακρίβεια.

Πολλοί ρίχνουν την ευθύνη, άμεση ή έμμεση, στην Ουγγρική Φρουρά, που τον Δεκέμβριο του 2007 είχε πραγματοποιήσει συγκέντρωση στο Τατάρσεντγκιόργκι και έκτοτε δεν χάνει ευκαιρία να επιτεθεί στους Τσιγγάνους και τους Εβραίους. Η οργάνωση αυτή ιδρύθηκε από το Κίνημα για μια Καλύτερη Ουγγαρία, πιο γνωστό ως Jobbik, που στις τελευταίες ευρωεκλογές έλαβε 14,8%. Τα μέλη της φορούν μαύρες στολές παραστρατιωτικού τύπου και περιπολούν τις νύχτες στα φτωχά χωριά, ως κράτος εν κράτει. Το σύνθημά τους είναι: «Είμαστε σκληροί σαν τη γροθιά και κοφτεροί σαν το σπαθί». Και ο στόχος τους, «Η Ουγγαρία στους Ούγγρους».

«Εδώ, στη Βουδαπέστη, γεννιέται ο νέος ευρωπαϊκός φασισμός», λέει στον απεσταλμένο της Ρεπούμπλικα ο Ούγγρος φιλόσοφος Γκασπάρ Μίκλος Ταμάς, «φωνή» των διαφωνούντων επί κομμουνιστικού καθεστώτος και κριτική συνείδηση της χώρας. Πριν από το 1989 ήταν θύμα διώξεων, σήμερα είναι στόχος απειλών. «Μια φορά, μια ομάδα ακροδεξιών με υποδέχθηκε κάτω από το σπίτι μου με την κραυγή Ηeil Ηitler! Το πιο συνηθισμένο, όμως, είναι να με συναντούν πενηντάχρονοι κύριοι, καθολικοί αστοί ή καλοντυμένοι γιάπηδες και, μόλις με αναγνωρίζουν, να μου λένε πως θα ήθελαν να με δουν κρεμασμένο». Όπως επισημαίνει ο Ταμάς, η φτώχεια και η υψηλή εγκληματικότητα έχουν κάνει τους συμπατριώτες του να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στο δημοκρατικό σύστημα. Και ο κόσμος έχει αρχίσει έτσι να παίρνει τον νόμο στα χέρια του.

Επιστρέφει λοιπόν ο φασισμός του παρελθόντος; «Είναι ένας διαφορετικός φασισμός, αμυντικός, όχι επιθετικός, κι έτσι πιο ελκυστικός. Δεν είναι παροδικός, μπορεί να ριζώσει. Δεν έχει ανάγκη το μοναδικό κόμμα, καθώς εκφράζει τον πανικό της μεσαίας τάξης και εισάγει μια ταξική πάλη από την ανάποδη, που στρέφεται εναντίον των φτωχών. Αυτό που θυμίζει τη δεκαετία του ΄60 είναι το μίσος προς την ελευθερία. Και προς τους χαμένους. Είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλη την Ανατολική Ευρώπη, μια περιοχή όπου ο δημοκρατικός καπιταλισμός απέτυχε. Και δίνει τη θέση του στη νοσταλγία του παρελθόντος».

Βαρβάρα Τερζάκη

'Αρθρο Μιχάλη Μήτσου - εφ. Τα Νέα, 11-06-2009

Ανήλικοι χωρίς πατρίδα και χωρίς ελπίδα!

«Μόλις είδαμε το λιμενικό, ο Γ... έσκισε τη βάρκα και βρεθήκαμε στο νερό. Δεν ήξερα κολύμπι και άρχισα να χτυπάω τα χέρια μου φωνάζοντας στ' αγγλικά «ελπ, ελπ». Σε λίγο άρχισα να πίνω νερό και κατάλαβα ότι θα πεθάνω. Σκέφτηκα τη μάνα μου, ότι θα την δω και δεν ένιωσα φόβο. Μετά θυμάμαι να ανοίγω τα μάτια μου και να κρυώνω. Ημουν πάνω στο καράβι του λιμενικού και μας πήγαιναν στην Μυτιλήνη».

Ενας 15χρονος Αφγανός θυμάται την περιπέτειά του.

Θύματα τα παιδιά

Η έλλειψη μεταναστευτικής πολιτικής, τα παιχνίδια που παίζονται μέχρι και τις κάλπες, η ρατσιστική βία σε υποβαθμιζόμενες περιοχές της Αθήνας, οι προαναγγελθείσες επιχειρήσεις-σκούπα έχουν ως πρώτα θύματα τα παιδιά. Τους ασυνόδευτους ανήλικους, που βιώνουν μια κατάσταση εκτός ελέγχου. Οι μαρτυρίες τους συγκλονιστικές...

«Η Ελλάδα δεν προστατεύει τους ανήλικους και δεν τους αναγνωρίζει το δικαίωμα του προσφυγικού καθεστώτος παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις. Τα παιδιά ηλικίας από 5 έως 18 χρόνων πολλές φορές κακοποιούνται σωματικά και ψυχικά, πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης διεθνών και εθνικών δικτύων οργανωμένου εγκλήματος, εργάζονται σκληρά χωρίς να αμείβονται, δεν έχουν πρόσβαση σε υγεία και εκπαίδευση, ασφαλή χώρο διαμονής, ενώ έρχονται αντιμέτωπα με τον ρατσισμό και την ξενοφοβία».

Στο κέντρο κράτησης στη Μυτιλήνη στοιβάζονται 100 άτομα, ενώ όσοι «τρυπώνουν» σε κάποια νταλίκα της Πάτρας γλιτώνουν την ελληνική φιλοξενία! Η κοινωνιολόγος-εγκληματολόγος Μαρίνα Ρώτα, που επί δύο χρόνια έζησε και μίλησε με ασυνόδευτους ανήλικους έχει πολλά να διηγηθεί.

*Δεν υπάρχουν στοιχεία για το πόσοι ασυνόδευτοι ανήλικοι φτάνουν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι είναι αφγανικής καταγωγής και ακολουθούν το Ιράκ, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, η Σομαλία. Κάνουν τη διαδρομή Τουρκία-Ελλάδα-Πάτρα-Ιταλία. Αν δεν συλληφθούν, συνεχίζουν το ταξίδι τους παράνομα για τη δυτική Ευρώπη.

«Νόμιζα ότι... πέθανα»

«Οταν φτάσαμε στη Μυτιλήνη, μας πήγαν στο κέντρο κράτησης. Αργότερα θα μάθαινα ότι ο φίλος μου είχε πνιγεί. Μου έδωσαν κουβέρτες και με έβαλαν σε ένα μεγάλο δωμάτιο. Το πρώτο που θυμάμαι είναι η μυρωδιά. Νόμιζα ότι κάποιος είχε πεθάνει. Οτι εγώ μπορεί να είχα πεθάνει και να τα έβλεπα στο όνειρό μου ενώ στην πραγματικότητα σάπιζα», αφηγείται 16χρονος Αφγανός.

«Στο δωμάτιο υπήρχαν πιο πολλοί άντρες, αλλά κάποιες φορές φέρνανε γυναίκες με παιδιά. Εκεί είδα και άκουσα πράγματα που θα ήθελα να μην έχω ζήσει...» προσθέτει.

*Στο κέντρο κράτησης στην Παγανή Μυτιλήνης, τα παιδιά ζουν σε κελιά 30 τ.μ. όπου στοιβάζονται μέχρι και 100 άτομα, χωρίς προαυλισμό.

Εχουν πρόσβαση σε μία τουαλέτα και ένα ντους που είτε λειτουργούν κάποιες ώρες της ημέρας είτε δεν λειτουργούν καθόλου. Οι θάλαμοι δεν καθαρίζονται και δεν υπάρχει σύστημα θέρμανσης. Τον Ιούλιο του 2008 ο αριθμός των ατόμων που στοιβάζονταν στην Παγανή έφτασε τους 800, μεταξύ των οποίων εκατοντάδες ασυνόδευτοι ανήλικοι.

Οι συνθήκες διαβίωσης στον καταυλισμό έξω από την Πάτρα ξεπερνούν κάθε ανθρώπινη φαντασία. *Οι ανήλικοι δεν ενημερώνονται για το δικαίωμα υποβολής ασύλου, ενώ πολλές φορές δακτυλοσκοπούνται χωρίς να ενημερώνονται ότι μετά απ' αυτό δεν μπορούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου σε καμιά χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Λαμβάνουν ένα υπηρεσιακό σημείωμα που αναγράφει ότι πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα σε 30 ημέρες.

«Αποτυπώματα και απέλαση»

«Ο φίλος μου έλεγε ότι δεν θέλουμε άσυλο και να μην μας πάρουν αποτυπώματα. Τελικά μας πήραν αποτυπώματα, μας έδωσαν ένα χαρτί και μας έδιωξαν. Νόμιζα ότι το ίδιο βράδυ θα ήμουν στην Αγγλία, στο Λονδίνο και το χαρτί θα με βοηθούσε. Τελικά, το χαρτί έλεγε να εγκαταλείψω τη χώρα σε 30 ημέρες...», θυμάται 16χρονος Πακιστανός.

*Στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσημη διαδικασία διαπίστωσης της ηλικίας, με αποτέλεσμα οι ανήλικοι να μην μπορούν να κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους. Η ηλικία δηλώνεται από τον ανήλικο, είτε γίνεται εκτίμηση «με το μάτι» από τον αστυνομικό.

«...Την άλλη μέρα μάς πήγανε στους αστυνομικούς. Μου μιλάγανε ελληνικά και δεν καταλάβαινα. Μετά κάποιος αστυνομικός μου είπε "χάου όλντ" και άρχισε να μετράει με τα δάχτυλά του. Εγώ έδειξα με τα δάχτυλά μου 14», αναφέρει ανήλικος από το Ιράκ.

*Τα παράνομα κυκλώματα και οι μεσάζοντες τους φέρνουν στην Πάτρα ή την Ηγουμενίτσα, όπου και εργάζονται μέχρι να φύγουν απ' τη χώρα.

«Στην Αθήνα έμεινα 4 μήνες. Δούλευα σε ένα ράφτη, σε ένα υπόγειο κάπου στην Κυψέλη και τα μισά λεφτά μου τα έπαιρνε ο Ελληνας για το ενοίκιό μου. Πληρώσαμε 500 ευρώ ο καθένας και μας έφεραν στην Πάτρα. Εχω προσπαθήσει να φύγω 4 φορές. Δεν τα κατάφερα. Τις δύο με πιάσανε και με πήγανε στο τμήμα, όπου έφαγα ξύλο. Προσπαθώ να μπω κατευθείαν στο πλοίο και όχι μέσα σε φορτηγό», λέει 14χρονος από το Αφγανιστάν.

*Ο καταυλισμός της Πάτρας είναι άτυπος και ελέγχεται από τους ίδιους τους διαμένοντες με την εποπτεία των διακινητών. Τα άτομα που κατοικούν εκεί ξεπερνούν συχνά τα 1.500. Το 40% υπολογίζεται ότι είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι, ακόμη και 5 ετών. Ζουν σε παράγκες των 10 ατόμων φτιαγμένες από χαρτόκουτα.

Σκοπός τους είναι να μπουν σε ένα καράβι για την Ιταλία.

«...Ξεκινήσαμε να περάσουμε από τις γραμμές του τρένου για να βγούμε στο λιμάνι. Εκεί κρυφτήκαμε κάτω από φορτηγά και περιμέναμε. Ο φίλος μου είχε φέρει σχοινιά για να δεθούμε από κάτω. Τότε ήρθε η πολιτσία. Ολοι άρχισαν να τρέχουν και να προσπαθούν να κρυφτούν. Εμένα με πρόλαβαν. Με πήγαν σε λεωφορείο της αστυνομίας και μου έδεσαν τα χέρια. Το λεωφορείο γέμισε και ξεκινήσαμε για Αθήνα, για το Αλλοδαπών», αναφέρει και ένας 15χρονος Πακιστανός.

*Το κόστος για να καταφέρουν να μπουν σε ένα από τα καράβια για Ιταλία είναι 3.000 ευρώ το άτομο. Πολλές φορές όμως τα μωρά και τα μικρά παιδιά κοστίζουν περισσότερο λόγω του κινδύνου να κάνουν φασαρία και να τους αντιληφθούν οι λιμενικοί.

Ξυλοδαρμοί και κακοποίηση

Η κακοποίηση και οι ξυλοδαρμοί αποτελούν καθημερινότητα, κυρίως κατά την προσπάθεια αποφυγής της σύλληψης ή αποτροπής από το να μπουν στο πλοίο. Ενας ανήλικος Αφγανός δέχθηκε επίθεση, ενώ περίμενε σε στάση λεωφορείου και λίγο έλειψε να χάσει το μάτι του. Οταν η ψυχολόγος τού ζήτησε να μιλήσει προτίμησε να γράψει ό,τι ένιωθε σε ένα κομμάτι χαρτί:

«Δεν περίμενα από την Ελλάδα να δείχνει τέτοια συμπεριφορά. Μετάνιωσα που ήρθα. Εμείς οι Αφγανοί δεν θέλουμε πόλεμο, γιατί αν ήμασταν πολεμιστές θα μέναμε στο Αφγανιστάν. Στην τηλεόραση κάθε μέρα βλέπαμε να μιλάνε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά εμείς που ήρθαμε στην Ευρώπη είδαμε κάτι άλλο».

*Η έρευνα με τις μαρτυρίες των νεαρών μεταναστών διενεργήθηκε για λογαριασμό του τομέα Εγκληματολογίας του Παντείου με επιβλέποντες καθηγητές τους Γ. Π. Νικολόπουλο, Αντ. Μαγγανά, Α. Χάιδου.

§nadia@enet.gr

Πύλη διακίνησης ο «Ελ. Βενιζέλος»

Το φαινόμενο της παράνομης διακίνησης ανηλίκων στη χώρα μας περνάει πολλές φορές μέσα από το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος»!

Μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2008 εντοπίστηκαν στο διεθνές αεροδρόμιο των Βρυξελλών Zaventem 14 ασυνόδευτοι ανήλικοι που διακινήθηκαν με πλαστά διαβατήρια μέσω του εθνικού μας αερολιμένα. Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται έρευνα από τη Βελγική Αστυνομία, την οργάνωση «Child Focus» και το Πανεπιστήμιο της Γάνδης προκειμένου να εξαρθρωθούν κυκλώματα εμπορίας παιδιών.

Οπως λένε τα ίδια τα παιδιά, τα διαβατήρια οφείλουν να τα παραδώσουν στον άνθρωπο που θα τους παραλάβει από το αεροδρόμιο και αποτελεί κρίκο του παράνομου δικτύου. Αυτός θα επιστρέψει τα έγγραφα στην Ελλάδα προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν από κάποια άλλα θύματα...

Να. Β.

Η φυγή με μαρκαδόρο

Στην Πάτρα, οι τοίχοι από νοβοπάν είναι γεμάτοι φωτογραφίες και ζωγραφιές. Σε μια απ' αυτές ένα παιδί αποτυπώνει την προσπάθεια των μεταναστών να εγκαταλείψουν τη χώρα μας.

Προσπαθούν να διασχίσουν τις γραμμές του τρένου για να φτάσουν στο λιμάνι, ενώ η αστυνομία τούς κυνηγάει βρίζοντας. Εχει γράψει χαρακτηριστικές ελληνικές βρισιές, όπως αυτές φτάνουν στ' αφτιά του. Κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στην αστυνομία και το λιμενικό, τους οποίους ονομάζει «κομάντο», μάλλον λόγω της στολής. Διακρίνονται άνθρωποι στοιβαγμένοι μέσα στις νταλίκες αλλά και κάτω απ' αυτές. Από το φορτηγό που ετοιμάζεται να μπει στο καράβι εξέχουν τα πόδια ενός κρυμμένου μετανάστη. Χαρακτηριστική η στάση ενός πολίτη που απεικονίζεται να ψαρεύει αμέριμνος, χωρίς να ενδιαφέρεται γι' αυτό που γίνεται.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Νάντιας Βασιλειάδου - εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 14-06-2009