10/6/09

Χωρίς πυξίδα για ψαρότοπους


Οι ελληνικές θάλασσες στηρίζουν στις μέρες μας έναν ξεχωριστό φυσικό πλούτο, ίσως τον σημαντικότερο στη Μεσόγειο και την Ευρώπη. Ομως, αυτός ο φυσικός πλούτος επιβιώνει μέχρι σήμερα από τύχη, δεδομένου ότι δεν εφαρμόζεται κανένα ουσιαστικό μέτρο για τη διαχείριση ή την προστασία του.

Αντιπροσωπευτικά δείγματα αυτού του μοναδικού πλούτου είναι τα λιβάδια Ποσειδωνίας (γνωστά και ως δάση της θάλασσας) και οι ύφαλοι ασβεστολιθικών ροδοφυκών (λεγόμενες τραγάνες), τα οποία αποτελούν τα πλέον παραγωγικά οικοσυστήματα των θαλασσών μας. Αυτά τα ξεχωριστής σημασίας οικοσυστήματα, που στις θάλασσές μας συναντάμε τις μεγαλύτερες εκτάσεις που έχουν απομείνει στη Μεσόγειο, προστατεύονται από την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία, καθώς και από διεθνείς συμβάσεις. Εν τούτοις, η ουσιαστική προστασία τους καθίσταται αδύνατη στις θάλασσές μας, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων των λιβαδιών Ποσειδωνίας και των υφάλων ασβεστολιθικών ροδοφυκών παραμένει αχαρτογράφητο. «Από τη στιγμή που δεν γνωρίζουμε την ακριβή τους θέση, δεν είναι δυνατόν να καθοριστούν αλιευτικά πεδία μακριά από αυτά τα ευαίσθητα οικοσυστήματα, για τα συρόμενα εργαλεία (μηχανότρατα, τράτα, γρι γρι), που προκαλούν συχνά μη αναστρέψιμες καταστροφές».

Λιβάδια Ποσειδωνίας

Τα θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας είναι ιδιαίτερα παραγωγικά οικοσυστήματα που αποτελούν ενδιαίτημα και παρέχουν τροφή και καταφύγιο σε 300 είδη χλωρίδας και 1.000 είδη πανίδας, συμπεριλαμβανομένων και πολλών ειδών ψαριών. Οι Ποσειδωνίες προστατεύονται αυστηρά από τη διεθνή και εθνική νομοθεσία. Το καθεστώς που διέπει την προστασία τους περικλείεται στο παρακάτω νομικό πλαίσιο:

Συνθήκη της Βέρνης, Παράρτημα Ι: Αμέσα προστατευόμενο είδος χλωρίδας.

Ευρωπαϊκή Οδηγία Οικοτόπων 92/43/CEE της 21/05/1992 και μεταγενέστερη προσαρμογή 97/62/ CE της 27/11/1997, περιλαμβάνουν την προστασία της Posidonia oceanica ως οικότοπου προτεραιότητας 1120.

Συνθήκη της Βαρκελώνης: Παράρτημα ΙΙ αναφέρει την Posidonia oceanica ως κινδυνεύον είδος.

Αλιευτική νομοθεσία: Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1626/94 του Συμβουλίου τής 27/6/94 για τη θέσπιση τεχνικών μέτρων διατήρησης των αλιευτικών πόρων στη Μεσόγειο, απαγορεύεται η χρήση συρόμενων εργαλείων πάνω από θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας. Συνθήκη του Alghero (1995). Κόκκινη Βίβλος Μεσογείου

Αξίζει να αναφέρουμε ότι μεγάλο μέρος των παραλιών στην Ελλάδα οφείλουν την ύπαρξή τους στα λιβάδια Ποσειδωνίας. Το δίκτυο ριζωμάτων και ριζών στη βάση του λιβαδιού συγκρατεί το ίζημα του θαλάσσιου πυθμένα, ενώ η υψηλή πυκνότητα των φύλλων του απορροφά μέρος της ενέργειας των κυμάτων, με αποτέλεσμα τον περιορισμό φαινομένων διάβρωσης παραλιών. Δυστυχώς παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια σε διάφορες περιοχές της ελληνικής ακτογραμμής, ταυτόχρονα με την καταστροφή των θαλάσσιων λιβαδιών, υποχωρούν και εξαφανίζονται και οι παρακείμενες παραλίες, καθώς δεν υπάρχει πλέον η δομή που θα τις συγκρατήσει. Είναι ευνόητο ότι πέρα από τις αρνητικές επιπτώσεις που προκαλεί η εξαφάνιση των λιβαδιών στην παραγωγικότητα των θαλασσών, και κατ' επέκταση στην αλιεία, σημαντικές είναι και οι κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις στον τομέα του τουρισμού.

Υφαλοι τραγάνας

Οι ύφαλοι ασβεστολιθικών ροδοφυκών (τραγάνα), ένα από τα «κρυμμένα μυστικά» της Μεσογείου, αποτελούν οικοσύστημα ιδιαίτερης σημασίας για την παραγωγικότητα των ιχθυαποθεμάτων, λόγω της υψηλής βιοποικιλότητας που παρουσιάζουν. Βρίσκονται σε περιοχές με αμυδρό φως, συνήθως σε 70-90 μ. βάθος και για τον σχηματισμό τους απαιτούνται πάνω από 7.000 χρόνια. Επομένως σε περίπτωση καταστροφής χρειάζονται αιώνες για να επανακάμψουν, λόγω του εξαιρετικά αργού ρυθμού με τον οποίο αναπτύσσονται.

Με στόχο τον περιορισμό της καταστροφής αυτών των παραγωγικών οικοτόπων στις ελληνικές θάλασσες, το Αρχιπέλαγος ΙΘΑΠΕΑ (www.archipelago.gr) έχει ξεκινήσει τους τελευταίους μήνες μια αυτοχρηματοδοτούμενη προσπάθεια για την πιλοτική χαρτογράφησή τους στην περιοχή της νότιας Σάμου, η οποία θα καταλήξει στον καθορισμό αλιευτικών πεδίων, για τα διάφορα εργαλεία αλιείας. Η προσπάθεια αυτή γίνεται σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σάμου και με τους αλιευτικούς συλλόγους της περιοχής.

Από τα μέσα Ιουνίου, αυτή η δράση προστασίας πρόκειται να εφαρμοστεί και στην περιοχή της βόρειας Κρήτης, ενώ μέσα στον επόμενο χρόνο φιλοδοξούμε να καλύψουμε πολλές άλλες περιοχές της ελληνικής επικράτειας, στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα, με στόχο να προλάβουμε, σε όσες περιοχές είναι δυνατόν, την περαιτέρω καταστροφή αυτών των εξαιρετικής σημασίας οικοσυστημάτων.

Η προσπάθεια αυτή είναι ιδιαίτερα δύσκολη, διότι απαιτεί πολλές εβδομάδες συνεχόμενης εργασίας στο ανοιχτό πέλαγος και τον ακριβή χειρισμό ευαίσθητων επιστημονικών εργαλείων. Ωστόσο, έχουμε την τύχη να διαθέτουμε μια πολύ αποτελεσματική και εξειδικευμένη επιστημονική ομάδα, με ερευνητές και επιστήμονες από διαφορετικές χώρες και ειδικότητες (βιολόγοι, υδρογράφοι κ.ά.) που εργάζονται για τον συγκεκριμένο σκοπό.

Οι ερευνητές του Αρχιπελάγους χρησιμοποιούν ένα ψηφιακό χαρτογραφικό σύστημα που μεταφέρει εικόνα και δεδομένα από τον θαλάσσιο πυθμένα στο ερευνητικό σκάφος. Η επεξεργασία των παραπάνω δεδομένων παρέχει μια σειρά από οικολογικούς δείκτες, σύμφωνα με τους οποίους καθορίζονται η έκταση, η υγεία και η κατάσταση των λιβαδιών Ποσειδωνίας και των υφάλων ροδοφυκών.

Επίσης, μια πρωτοποριακή δράση για την προστασία των συγκεκριμένων οικοσυστημάτων έχει ξεκινήσει και έχει ήδη εφαρμοστεί στο Καταφύγιο Αγριας Ζωής του Συμπλέγματος Νησιών και Νησίδων Αρκοί (Δήμος Πάτμου), σε συνεργασία με τις εταιρείες Planetek και Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA). Για τον σκοπό αυτό, δεδομένα από εικόνες του δορυφόρου IKONOS συνδυάζονται με δεδομένα από βιολογική χαρτογράφηση μέσω κατάδυσης. Αυτή η μέθοδος είναι πρωτοποριακή, αφού μπορεί να αποτυπώσει τη θαλάσσια χλωρίδα μέχρι και σε βάθος 40 μέτρα, ενώ μέχρι τώρα ήταν δυνατή η απεικόνιση μόνο μέχρι 7-8 μέτρα βάθος. Ο στόχος αυτού του προγράμματος είναι η ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής μεθόδου για την παρακολούθηση των θαλάσσιων λιβαδιών σε μεγάλη κλίμακα, σε όλη τη Μεσόγειο. Το πρόγραμμα αυτό είναι αυτοχρηματοδοτούμενο από το Αρχιπέλαγος και την Planetek, και σε αυτό συνεργάζονται το Πανεπιστήμιο Θράκης καθώς και το Πανεπιστήμιο του Cardiff Ουαλίας.

*Ο Θοδωρής Τσιμπίδης είναι διευθυντής στο «Αρχιπέλαγος», Ινστιτούτο Θαλάσσιας & Περιβαλλοντικής Ερευνας Αιγαίου

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Θοδωρή Τσιμπίδη - εφ. Ελευθεροτυπία, 05-06-2009

Δεν υπάρχουν σχόλια: