Η κουλτούρα είναι οικονομικό εργαλείο

Καθημερινή 09.12.2012
Της Όλγας Σέλλα

Δεν ξεκίνησε τη ζωή του ως συγγραφέας ο Εντοάρντο Νέζι από το Πράτο της Τοσκάνης. Είχε να διαχειριστεί μια παλιά οικογενειακή επιχείρηση εριουργίας, που όμως έπεσε θύμα της παγκοσμιοποίησης των καταναλωτικών προτύπων και έκλεισε.

Ο Εντοάρντο Νέζι, έχοντας την αγωγή και την παιδεία της αστικής του καταγωγής, συνέχισε τον δρόμο του από άλλη διαδρομή. Εγινε συγγραφέας. Και με το τελευταίο του βιβλίο «Οι δικοί μου άνθρωποι» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτης σε μετάφραση Ανταίου Χρυσοστομίδη) πήρε το περσινό έγκυρο βραβείο Strega.

Είναι ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο, μεταξύ δοκιμίου, αυτοβιογραφίας και οικονομικής ανάλυσης, για την άνευ όρων παράδοση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας στην παγκοσμιοποιημένη κινεζική παραγωγή. Και σ’ αυτό αφηγείται άλλοτε με χιούμορ και άλλοτε με πικρία, πώς χάθηκε η βιομηχανική παράδοση της Ευρώπης.

Ο Εντοάρντο Νέζι ήρθε στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα και παρουσίασε, μαζί με τον φετινό νικητή του βραβείου Strega Αλεσάντρο Πιπέρνο, το βραβευμένο βιβλίο του. Τον συναντήσαμε στο Ιταλικό Ινστιτούτο της Αθήνας λίγο πριν από την εκδήλωση. Είχε δίπλα του τον μεταφραστή του βιβλίου του, Ανταίο Χρυσοστομίδη, που επωμίστηκε και τη διερμηνεία αυτής της συνομιλίας. Είχα απέναντί μου έναν άνθρωπο γοητευτικό, γύρω στα 50, άμεσο, ευγενή, που όμως δεν μάσαγε καθόλου τα λόγια του.

Οι εργάτες του Πράτο

Μίλησε για τα παιδικά του χρόνια και την οικονομική άνθηση του Πράτο: «Η δική μου ζωή υπήρξε πράγματι προνομιακή στην πρώτη φάση. Ενα όμως από τα πρώτα πράγματα που ήμουν υπερήφανος ήταν ότι ήμουν ο γιος ενός επιχειρηματία, που δούλευε σ’ ένα σύστημα στο οποίο επιβραβεύονταν αυτοί που το άξιζαν.

Στο Πράτο έρχονταν από τον ιταλικό Νότο πολλοί φτωχοί άνθρωποι. Μετά λίγα χρόνια, είχαν πάρει δάνειο για ν’ αγοράσουν σπίτι, είχαν μόνιμη δουλειά, που αν την έχαναν έβρισκαν πολύ γρήγορα μιαν άλλη, και κυρίως, αυτό που εγώ ονομάζω ηθική πλευρά του καπιταλισμού, μπορούσαν να πάνε πολύ εύκολα στην τράπεζα, να πάρουν δάνειο και να γίνουν μικροί επιχειρηματίες.

Η ευζωία που υπήρχε μπορούσε να μοιραστεί.

Για να καταλάβετε, ο πατέρας μου είχε μια Μερσεντές κι ένα σπίτι στη θάλασσα, αλλά δεν είχε ελικόπτερο, αλλά όλοι οι επιχειρηματίες του Πράτο το περισσότερο που είχαν ήταν ένα σπίτι στη θάλασσα και μια Μερσεντές. Γιατί ο πλούτος ήταν μοιρασμένος.

Οι εργάτες του Πράτο ήταν οι πιο καλοπληρωμένοι της Ιταλίας. Οπότε, το αίσθημα ενοχής που ένιωθα επειδή ήμουν παιδί επιχειρηματία, αντισταθμιζόταν με το ότι ζούσαν και οι άλλοι καλά, διότι υπήρχε αυτή η καλή πλευρά του καπιταλισμού, που δεν υπάρχει πλέον».

Ο Εντοάρντο Νέζι αναφέρθηκε στα αρχικά «προτερήματα» της παγκοσμιοποίησης και στην εξέλιξή της: «Είναι προφανές ότι η παγκοσμιοποίηση είχε και αβαντάζ, π. χ. στη μόδα, όσο συνεχίζουμε να είμαστε καταναλωτές. Για παράδειγμα, πηγαίνουμε σε μεγάλα πολυκαταστήματα ρούχων και αγοράζουμε πολύ πιο φτηνά προϊόντα απ’ ό, τι 10 χρόνια πριν. Οταν όμως στο σπίτι μας βρίσκεται η γυναίκα μας, που δεν είναι πια στην παραγωγική αλυσίδα που έδινε προϊόντα στα πολυκαταστήματα, τότε αρχίζει το πρόβλημα. Πολύ συχνά μου λένε ότι βλέπω μόνο ένα κομμάτι της πραγματικότητας. Πρέπει να θυμάσαι, μου λένε, ότι 1 δισ. Κινέζοι ζούνε τώρα καλύτερα. Τους είπα, ελάτε εσείς να μιλήσετε με τους απολυμένους εργάτες του Πράτο και να τους εξηγήσετε ότι 1 δισ. Κινέζοι ζουν καλύτερα. Η μεγάλη κοροϊδία ήταν ότι έκαναν τον κόσμο να πιστέψει πως η παγκοσμιοποίηση ήταν ένα καλό για όλους».

Νίκη με την ποιότητα

Στο βιβλίο του μιλάει πολύ για τον δημιουργικό και ρομαντικό ρόλο της επιχειρηματικότητας. Με ποιον τρόπο θα έπειθε τους σημερινούς νέους επιχειρηματίες γι’ αυτή του την άποψη; «Πριν απ’ όλα θα έλεγε ότι η ποιότητα που είμαστε αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουμε για να νικήσουμε τους Κινέζους.

Στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Ισπανία έχουμε κάτι που μπορούμε να παράγουμε, σε σχέση με τους Κινέζους, σε πιο υψηλή τιμή. Είναι η κουλτούρα μας. Σήμερα, ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τον πολιτισμό μας δεν είναι καλός. Η κουλτούρα μπορεί να γίνει ένα εξαιρετικό οικονομικό εργαλείο.

Είναι δυνατόν το κινητό μου να δείχνει πού είναι τα καλύτερα εστιατόρια της Αθήνας και να μην δείχνει πού είναι τα έργα τέχνης;

Ο μεγαλύτερός μας πλούτος πάει χαμένος. Και οι νέοι επιχειρηματίες πρέπει να εκμεταλλευτούν την κουλτούρα μας, αυτό που τους έμαθαν οι γονείς τους».

– Υπάρχει κάποια μαγική συνταγή για να μάθουν οι άνθρωποι να διακρίνουν τις ευκαιρίες;

– Πριν σας μίλησα για την ποιότητα, που τη θεωρώ πολύ σημαντική. Π. χ. σήμερα, στον τομέα της μόδας ο κόσμος σπρώχνεται σε μεγάλα καταστήματα μαζικής παραγωγής. Αυτοί θέλουν να μας πουλήσουν την ψευδαίσθηση της πολυτέλειας με λίγα χρήματα. Είναι μια κολοσσιαία κοροϊδία. Είμαστε διαρκώς υποταγμένοι στον εκβιασμό της τιμής. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε στον κόσμο με λύσεις που να είναι τελείως καινούργιες...

– Και να μην εμπεριέχουν την παράδοση;

– Ασφαλώς και πρέπει να την εμπεριέχουν, αλλά πρέπει να αφηγείσαι αυτές τις παραδόσεις με τους πιο μοντέρνους τρόπους. Η πληροφόρηση που κατασκευάζεται από τους ανθρώπους είναι χαμηλότατου επιπέδου. Οποιος ασχολείται με τη σοβαρή κουλτούρα, συνήθως δεν γνωρίζει την τεχνολογία. Πρέπει να προσπαθήσουμε να συνδυάσουμε το παλιό και το καινούργιο.

Οχι στους προφήτες γκρίνιας

– Γράφετε στο βιβλίο σας για τον εφιάλτη της ανεργίας. Τι λέτε στη γενιά που αρχίζει να γερνάει στο τέλος της εποχής της αφθονίας; Σε τι να προσαρμοστούν;

– Ωραία και δύσκολη ερώτηση. Συνήθως με ρωτάνε τι πρέπει να κάνουν οι νέοι. Ομως κι αυτό είναι σοβαρό πρόβλημα. Το θέμα είναι να δεχτούμε ότι οι αλλαγές που γίνονται μας φέρνουν σε μια δυσκολία κατανόησης των αλλαγών.

Και η απειλή είναι να γίνουμε οι προφήτες της γκρίνιας, να παραμείνουμε σε μια νοσταλγία του παρελθόντος. Εζησα αρκετά χρόνια έτσι. Τώρα που μεγάλωσαν τα παιδιά μου, κατάλαβα ότι ο ρόλος μου είναι να τους εξηγήσω ότι δεν υπάρχει μόνο αυτό το παρόν.

Αλλά ότι υπάρχει η δυνατότητα να ζήσουμε καλύτερα και πιο αξιοπρεπώς. Προσπαθώ να τους πω να μη φοβούνται, γιατί ο κόσμος τους ανήκει.

Οι νέοι σήμερα δεν πρέπει να φοβούνται

– Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια κλείνουν πολλές επιχειρήσεις και υπάρχουν πολλές περισσότερες οι οποίες υπολειτουργούν. Ποιον τρόπο αντίδρασης θα προτείνατε στους επιχειρηματίες, που να συνδέεται και με τις ανάγκες της κοινωνίας;

– Ενα πράγμα χωρίς το οποίο η κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει είναι ο τραπεζικός δανεισμός. Χωρίς τον τραπεζικό δανεισμό καμία επιχείρηση δεν μπορεί να γεννηθεί. Το χρέος σήμερα είναι ένα είδος αμαρτίας. Αντίθετα, το χρέος πρέπει να είναι η συνέπεια μιας συμφωνίας ανάμεσα σ’ αυτόν που έχει λεφτά και σ’ αυτόν που έχει τις δυνατότητες. Είναι μια πολύ παλιά συμφωνία. Είναι προφανές ότι όποιος ζητάει λεφτά, δεν έχει.

Αλλά τα λεφτά πρέπει να περνάνε από αυτόν που τα έχει σ’ αυτόν που δεν τα έχει. Αλλιώς δεν υπάρχει άλλος τρόπος να αναπτυχθεί η οικονομία. Σήμερα όποιος είναι χρεωμένος αντιμετωπίζεται σαν εγκληματίας που δεν θέλει να επιστρέψει το χρέος του. Κι αυτό αφορά τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τα κράτη. Και είναι κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί ποτέ στο παρελθόν. Αυτό είναι το πρόβλημα, ότι το χρέος σήμερα θεωρείται κάτι αφύσικο.

Είναι ο μόνος τρόπος για να περνάει η ζωή από τους παλαιότερους στους νεότερους.

Του σημειώνω το μεγάλο πρόβλημα της φοροδιαφυγής που υπάρχει στην Ελλάδα.

«Το ίδιο συμβαίνει και στην Ιταλία και είναι κάτι που πρέπει να λυθεί», απαντά. «Εχουμε κοινές ευθύνες όλοι και οι πολιτικοί μας υπήρξαν καταστροφείς. Αλλά τα κράτη δεν μπορούν να φαλιρίσουν εξαιτίας των πολιτικών».

Γιγαντιαίες πόλεις, ανέχεια και πείνα

ΒΗΜΑ της Κυριακής, 09.12.2012
Του Στάθη Ευσταθιάδη
 

Το 2011 πέθαναν από πείνα πάνω από 88.000 ενήλικοι στην Ινδία με ημερήσιο εισόδημα μόλις ένα δολάριο. (Δεν γνωρίζουμε πόσοι κάτω των 16 ετών πέθαναν.) Το 2041 προβλέπεται ότι θα πεθάνουν στην Ινδία από πείνα τουλάχιστον 60.000 ενήλικοι, παρ’ όλο που το ημερήσιο εισόδημά τους θα ξεπερνά τα 30 δολάρια! Υπάρχει εξήγηση: επειδή δεν θα υπάρχουν αρκετά τρόφιμα να θρέψουν τον πληθυσμό της χώρας, ακόμη και αν εντατικοποιηθούν οι καλλιέργειες και αποδώσουν τρεις και πλέον φορές των σημερινών.

Η περίπτωση της Ινδίας δεν είναι μοναδική. Χώρες της Αφρικής και της Ανατολικής Ασίας όπου ο αστικός πληθυσμός αυξάνεται με εντυπωσιακή ταχύτητα αντιμετωπίζουν την ίδια απειλή, προειδοποιεί έκθεση αρμόδιας επιτροπής του ΟΗΕ η οποία στηρίζεται σε έρευνες, μελέτες και συμπεράσματα του McKinsey Global Institute, φορέα ειδικευμένου σε ζητήματα πληθυσμών και αστικοποίησης.

Δεν είναι τόσο η αύξηση του πληθυσμού στη γη όσο η «κολοσσιαία» ανάπτυξη των πόλεων η οποία θα δημιουργήσει το «μέγα δράμα της πείνας», γράφει η έκθεση την οποία έχει υπόψη του «Το Βήμα». Και παραθέτει ενδεικτικά τις «προδιαγραφόμενες υπερ-αστικοποιήσεις»: η Σανγκάη από 22 εκατ. κατοίκους σήμερα θα φθάσει τα 31 εκατ. το 2025, το Σάο Πάολο από 19 εκατ. θα έχει πληθυσμό 23,2 εκατ. έπειτα από 13-15 χρόνια, το Μπαγκαλόρ της Ινδίας θα διογκωθεί από 8 εκατ. σε 13 εκατ. το 2025, αλλά και η Κωνσταντινούπολη από 11 εκατ. θα δει τον πληθυσμό της να ξεπερνά τα 15 εκατ. τα επόμενα 12 χρόνια. Καμία από αυτές τις πόλεις - και αυτό ισχύει για μερικές εκατοντάδες άλλες - δεν διαθέτει τον «βιολογικό - παραγωγικό περίγυρο» και την ευρύτερη υποδομή για να ανταποκριθεί στις ανάγκες «βασικής επιβίωσης» των κατοίκων της, διαπιστώνει η έκθεση. Το Πεκίνο των σήμερα 18 εκατ. θα ξεπεράσει τα 30 εκατ. έπειτα από δέκα χρόνια αλλά οι υποδομές του καθυστερούν.

Αφθονούν τα παραδείγματα. Το βιομηχανικά ανεβασμένο Τόκιο είχε πρόβλημα λαχανικών στις αρχές της δεκαετίας του '90, όταν ο πληθυσμός του αυξήθηκε από 28,8 εκατ. σε 32,4 εκατ. Το Λος Αντζελες είχε - και εξακολουθεί να έχει - πρόβλημα υδροδότησης όταν στις αρχές του αιώνα μας οι κάτοικοί του αυξήθηκαν από 9,1 εκατ. σε 12 εκατ. Οι τιμές στα τρόφιμα καθημερινής κατανάλωσης στην Μπανγκόκ αυξήθηκαν πάνω από 15% στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας σε σχέση με τη δεκαετία του '90 επειδή οι παραγωγικές περιοχές δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν την αυξημένη κατανάλωση, καθώς ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε απότομα από 4,2 εκατ. σε 5,8 εκατ. Πρόβλημα, σε ηπιότερη μορφή, θα αντιμετωπίσουν και πόλεις-περιοχές που διαθέτουν τα μέσα, λ.χ. η Νέα Υόρκη, η Μόσχα, η Αγκυρα κ.ά., που θα δουν τον πληθυσμό τους να αυξάνεται κατά 8% ως 12% τα επόμενα 12-15 χρόνια.

Η έκθεση φέρει στο προσκήνιο και άλλα προβλήματα που άμεσα ή έμμεσα θα επηρεάσουν τη διαβίωση στις μεγαλουπόλεις και τις παγκόσμιες ισορροπίες. Η οικονομική ισορροπία μετακινείται από την Ευρώπη και την Αμερική προς την Ανατολή και μάλιστα με μεγάλη ταχύτητα. Οι συντάκτες της έκθεσης του McKinsey γράφουν ότι τα επόμενα 10-12 χρόνια θα συντελεστεί «ο μεγαλύτερος οικονομικός μετασχηματισμός (...), με τις πόλεις να μεταβάλλονται σε κολοσσούς αστικοποίησης (...), τις αγορές να επεκτείνονται», χωρίς να συμβαδίζει χρονικά και τεχνολογικά η «παράλληλη ανάπτυξη και μετάπλαση». Συνέπεια: έλλειψη βασικών προϊόντων διατροφής και «σπάνις επαρκούς ύδατος».

Κίνα
«Πύραυλος» αστικοποίησης

Είναι ενδιαφέρουσες - από οικονομικής και πολιτικής πλευράς συγχρόνως - κάποιες άλλες μεταβολές που σημειώνει η έκθεση του McKinsey Global Institute. Σήμερα 600 αστικές περιοχές παράγουν το 60% του παγκοσμίου ΑΕΠ. Επειτα από 15 χρόνια, το 2025, πάλι 600 πόλεις θα παράγουν το ίδιο ποσοστό του ΑΕΠ, με τη διαφορά ότι δεν θα είναι οι ίδιες πόλεις σ' αυτές τις 600. Και το πιο εντυπωσιακο: οι 250 απο αυτές θα βρίσκονται στην Κίνα! Ονόματα πόλεων άγνωστα σήμερα στη Δύση, λ.χ. Φουσχού και Βουχάν, θα έχουν πληθυσμό 4 εκατ. και 12 εκατ. αντίστοιχα και μαζί με άλλες 75 πόλεις της Κίνας θα «παράγουν» το ένα τρίτο του παγκοσμίου ΑΕΠ. Φυσικά αυτά δεν σημαίνουν ότι οι σημερινές μεγαλουπόλεις και το ποσοστό «παραγωγής» τους θα εξαφανιστούν. Απλώς θα δώσουν τα πρωτεία που σήμερα κατέχουν σε πόλεις της Ασίας.

Η έκθεση αφιερώνει στο «φαινόμενο Κίνα» τέσσερα από τα συνολικά 11 κεφάλαιά της. Εντυπωσιάζει από τις πρώτες γραμμές: Η ταχύτητα με την οποία «αστικοποιείται» η Κίνα είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από ό,τι της δεύτερης στη σειρά, της Βρετανίας. Στην προηγούμενη δεκαετία η αύξηση του αστικού πληθυσμού ήταν κατά 50% ενώ δέκα χρόνια νωρίτερα μόλις έφθανε το 36%. Είναι αυτός ο πληθυσμός που σήμερα «παράγει» το 22% του παγκόσμιου ΑΕΠ - από το 16% που προσέφερε πριν από δέκα χρόνια - και προβλέπεται να «παραγάγει» το 35% το 2025. Οπως σημειώνει ο Τζέιμς Ριμς, ο οποίος παρουσίασε την έκθεση του Ινστιτούτου McKinsey την οποία επεργάζονται αυτόν τον καιρό δύο επιτροπές του ΟΗΕ, «άνευ απροόπτου το μέλλον των αστικών κέντρων και η παραγωγή τους θα γραφτούν με κινεζικούς χαρακτήρες».

Οι νέοι δημιουργοί θα σώσουν την Ελλάδα

To BHMA της Κυριακής, 09.12.2012
Του Αντώνη Καρακούση

Πριν από λίγα χρόνια μια μικρή ομάδα νέων, με γνώσεις και σύγχρονες παραστάσεις εμπορίου, πήρε την απόφαση να φύγει από τα μεγάλα αστικά κέντρα και να μετοικήσει στην ύπαιθρο. Πρώτη επιλογή βεβαίως η πατρώα γη. Είχαν κοινή καταγωγή και την τύχη να προέρχονται από το Βελβεντό Κοζάνης, ένα ιστορικό χωριό με παράδοση παραγωγής και κουλτούρα συνεταιριστική.
 

Εξαιρετικός ο τόπος, οι οπωρώνες όντως από τους καλύτερους της χώρας, το πλεονέκτημα υπήρχε, αλλά έλειπαν η μέθοδος, το σύστημα, οι αρχές και οι κανόνες εκμετάλλευσης και εμπορίας των αγαθών του.

 Η ολιγομελής αυτή νεανική ομάδα λοιπόν έφερε στο Βελβεντό τους κανόνες και τη μέθοδο. Επεισε και τους υπόλοιπους παραγωγούς και ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα καλύτερης οργάνωσης και εκμετάλλευσης των υπέροχων ροδάκινων της περιοχής.

Σήμερα όλοι αναγνωρίζουν τα ροδάκινα Βελβεντού ως τα καλύτερα της χώρας, οι πωλήσεις είναι εξασφαλισμένες, οι εξαγωγές τρέχουν, η αγορά της Ρωσίας άνοιξε, οι παραγωγοί κερδίζουν και βεβαίως επενδύουν, στρεφόμενοι στα ρόδα και στο ροδέλαιο, προσδοκώντας ακόμη καλύτερες επιδόσεις.

Αντιστοίχως, η Μαρία Βλάχου, μια Ελληνίδα που επί έντεκα χρόνια εργαζόταν στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στην Ιταλία, στην Πορτογαλία, στην Τουρκία και στην Ελβετία, αλλά νοσταλγούσε την πατρίδα, είχε κάποια στιγμή την έμπνευση της σαλιγκαροτροφίας. Αφού μελέτησε την αναπαραγωγή των σαλιγκαριών και διεπίστωσε ότι υπήρχαν στη γαστριμαργική παράδοσή μας, ξεκίνησε από την Κόρινθο την εκτροφή τους με ίδιους πόρους.

Τα σαλιγκάρια έγιναν ανάρπαστα από την αρχή και πλέον συνεργάζεται με 168 οικογένειες σε όλη την Ελλάδα, από την Κρήτη ως την Αλεξανδρούπολη, μέσω προγραμμάτων συμβολαιακής γεωργίας. Το 70% της παραγωγής εξάγεται και ήδη προχωρεί σχέδιο τυποποίησης σε γυάλινα βάζα με μαγειρεμένα σαλιγκάρια σε μικρά γεύματα. Σε λίγο αν δοθεί δυνατότητα εκπαίδευσης νέων παραγωγών θα μπορούν να μπουν στο πρόγραμμα συνολικά 1.600 οικογένειες απ' όλη την Ελλάδα.

Κάτι ανάλογο μπορεί να γίνει με τα προβιοτικά προϊόντα, το αυθεντικό γιαούρτι, το κατίκι και άλλα παραδοσιακά ελληνικά γαλακτοκομικά προϊόντα που είναι εξαιρετικά, βοηθούν την πέψη και καταπολεμούν το έλκος. Και ήδη υπάρχουν πάμπολλες προσπάθειες.

 

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν άπειρες δυνατότητες στον πρωτογενή τομέα. Και το σπουδαιότερο είναι ότι εύκολα μπορεί να γίνει η μεταπήδηση στον δευτερογενή τομέα. Η τυποποίηση και η επεξεργασία προϊόντων του αγροτικού τομέα μπορεί εύκολα να ακολουθήσει. Και στη συνέχεια να συνδεθεί με τον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών. Ηδη αρκετά ξενοδοχεία προσφέρουν πρωινά μόνο με ελληνικά τοπικά προϊόντα. Και υπάρχει ενδιαφέρον συμμετοχής πολλών άλλων.

Η χώρα, όπως έχουμε πει, διαθέτει πόρους και δυνατότητες. Αν κινητοποιηθούν οι πολίτες και αν κατ' ελάχιστον βοηθηθούν, μπορούν να γίνουν θαύματα στην Ελλάδα. Αρκεί να ξεπεράσουμε τα καμένα μυαλά του πολιτικού συστήματος και τους ανόητους που νομίζουν ότι όλα είναι θέμα σύγκρουσης. Ευτυχώς για όλους μας, υπάρχει και η δημιουργία. Αρκεί να την ανακαλύψουμε. 

Εδουάρδο Γκαλεάνο: Η Αριστερά είναι το πανεπιστήμιο της Δεξιάς

TO BHMA, 02.12.2012
Tου Γιάννη Ν. Μπασκοζου
 

Στο τελευταίο του βιβλίο Οι μέρες αφηγούνται (εκδόσεις Πάπυρος) αφιερώνει ένα σχόλιο για κάθε ημέρα του χρόνου. Σε αυτά τα 366 μικρά αφηγήματα ο Ουρουγουανός Εδουάρδο Γκαλεάνο, εμβληματική φυσιογνωμία μιας ανυπότακτης διανόησης της Λατινικής Αμερικής, σχολιάζει την Ιστορία, του παρελθόντος και την πρόσφατη, αλλά ανιχνεύει και την ουσία πίσω από μικρά γεγονότα που σηματοδοτούν μεγάλες ανθρώπινες αξίες, όπως όταν οι ποδοσφαιριστές μιας ιταλικής ομάδας κατέβηκαν στο γήπεδο με βαμμένα μαύρα τα πρόσωπά τους για να τονίσουν την αντίθεσή τους στον ρατσισμό.

Ο Γκαλεάνο, γνωστός στη χώρα μας από την τριλογία του Μνήμη της φωτιάς, στην αποκλειστική συνέντευξη που έδωσε στο «Βήμα» με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του στα ελληνικά, εξηγεί γιατί «η Αριστερά είναι το πανεπιστήμιο της Δεξιάς», ποια είναι η σχέση του κινήματος των «Αγανακτισμένων» με τον έρωτα, γιατί πρέπει να μην υπακούσουμε στο παρόν αλλά να επινοήσουμε ένα άλλο μέλλον και ποιες δυναμικές ορίζουν την ανθρώπινη κατάσταση.

 Στο βιβλίο σας αναδεικνύεται το μεγαλείο των μικρών καθημερινών γεγονότων και των ανώνυμων ανθρώπων που κάνουν σπουδαίες πράξεις. Η Ιστορία όμως σχεδιάζεται από τους μεγάλους, τους πολιτικούς, τους επιχειρηματίες. Πότε και πώς μπορεί να ανατραπεί αυτή η ιεραρχία;

«Σε όλα μου τα έργα δεν έπαψα να διεκδικώ το μεγαλείο που κρύβεται στα μικρά πράγματα και στους ανώνυμους ανθρώπους, καθώς και να καταγγέλλω το απατηλό μεγαλείο σε καθετί υπερμέγεθες».

Σας τρομάζει η σημερινή κρίση που εξαπλώνεται παντού;

«Η μακρά ιστορική εμπειρία μάς διδάσκει ότι οι κρίσεις είναι πολύ επικίνδυνες διότι συνήθως οδηγούν στον κατατρεγμό κάποιων δήθεν υπευθύνων, εξιλαστήριων θυμάτων που το σύστημα επινοεί για να μη φανεί ότι είναι υπαίτιο».

 Λέτε κάπου ότι «η Αριστερά είναι το πανεπιστήμιο της Δεξιάς». Τι έχει μάθει η Δεξιά από την Αριστερά;

«Η Αριστερά είναι το πανεπιστήμιο της Δεξιάς σε περιπτώσεις όπως αυτή του Μέρντοκ, ο οποίος διάβασε Το κεφάλαιο στα νιάτα του και στη συνέχεια, στον αγώνα δρόμου προς την εξουσία, επωφελήθηκε των καπιταλιστών αντιπάλων του, οι οποίοι δεν είχαν διαβάσει παρά μόνο τις Επιλογές του "Reader's Digest"».

Γράφετε ότι «ο ανώτερος θεός ονομαζόταν "λέξη"» θίγοντας την εξαφάνιση των μικρών γλωσσών. Πιστεύετε ότι το Διαδίκτυο θα την εξαφανίσει γρηγορότερα;

«Οι "μηχανές" είναι αθώες. Αλλού είναι το πρόβλημα: όλο και περισσότερο μετατρεπόμαστε σε μηχανές των μηχανών μας, σε εργαλεία των εργαλείων μας. Οι μηχανές που γεννήθηκαν στην υπηρεσία του ανθρώπου τελικά βάζουν τον άνθρωπο στην υπηρεσία τους».

Κάνετε συχνές αναφορές στην Ιστορία και στις διαστρεβλώσεις της. Τελικά ο άνθρωπος διδάσκεται από την Ιστορία ή ισχύει ότι «η Ιστορία μας διδάσκει ότι δεν διδασκόμαστε από αυτήν»;

«Η μνήμη ως ιστορία είναι ένα είδος υπό εξαφάνιση. Θα πρέπει να διεκδικήσουμε και να αναστήσουμε το παρελθόν, όχι όμως για να το επαναλάβουμε, αλλά για να αποφύγουμε να επαναληφθεί. Πρέπει να επινοήσουμε το μέλλον αντί να το αποδεχτούμε, πρέπει να αλλάξουμε το παρόν αντί να υπακούμε σε αυτό».

«Εγώ είμαι ένα άλλο εσύ» λέτε. Θα ήταν ωραίο αν εφαρμοζόταν, αλλά υπάρχουν πια τέτοιες αλτρουιστικές κοινωνίες; Μήπως ζούμε στον αιώνα του ατομισμού;

«Οι πρόγονοί μας επιβίωσαν επειδή ήξεραν να μοιράζονται την τροφή και να αμύνονται όλοι μαζί. Πάντως, το "όλοι είμαστε εσύ" στο βιβλίο μου Οι μέρες αφηγούνται έχει να κάνει με ένα ενθαρρυντικό περιστατικό που συνέβη στο ιταλικό ποδόσφαιρο το 2002. Ολοι οι παίκτες έβαψαν μαύρο το πρόσωπό τους για να σταματήσουν οι ρατσιστικές ύβρεις ορισμένων, ύβρεις όλο και συχνότερες στον αθλητισμό σήμερα».

Αναφέρεστε συχνά σε παραδόσεις, κυρίως των χωρών της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Νομίζετε ότι αυτές παίζουν κάποιον ρόλο στις σημερινές, ανεπτυγμένες κοινωνίες;

«Μέσα στις παραδόσεις υπάρχουν πολλοί κόσμοι. Υπάρχουν παραδόσεις που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα της φύσης και αυτές δεν αξίζουν τον παραμικρό σεβασμό επειδή και μόνο είναι παραδόσεις».

Επίσης αγαπάτε πολύ, όπως φαίνεται στα κείμενά σας, τους λαϊκούς ηγέτες της Νότιας Αμερικής (Τσάβες κ.ά.). Πιστεύετε ότι οδηγούν τις χώρες τους σε ένα άλλο πρότυπο, διαφορετικό από αυτό των Δυτικοευρωπαίων, ή υποκύπτουν βαθμιαία και αυτοί στους σιδερένιους νόμους της αγοράς;

«Η Λατινική Αμερική ζει σήμερα πολλών ειδών αλλαγές, που φέρνουν στην επιφάνεια δυναμικές πολύ δημιουργικές, οι οποίες έμοιαζαν νεκρές αλλά απλώς κοιμόντουσαν. Θεωρώ ότι αυτές οι δυναμικές είναι πολύ ενθαρρυντικές όταν πηγάζουν από μέσα και από κάτω και δεν τις επιβάλλουν από πάνω και απ' έξω».

Οι Ελληνες θα ήθελαν πολύ να μάθουν τι πιστεύετε για τους Αγανακτισμένους, στους οποίους αναφέρεστε. Θα μπορούσε να μην είναι ένα επικαιρικό και θνησιγενές κίνημα;

«Το κίνημα των Αγανακτισμένων, όπως ο έρωτας, θα είναι απεριόριστο όσο διαρκέσει. Και σίγουρα θα διαρκέσει το ανθρώπινο δικαίωμα να διαλέξουμε ανάμεσα στους αγανακτισμένους και στους ανάξιους».

Αναφέρεστε επίσης στους πολέμους εναντίον των Ινδιάνων παλιότερα, των Αφγανών, των Ιρακινών στα νεότερα χρόνια κτλ. Μερικοί λένε ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να πολεμά. Συμφωνείτε; Μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτή την κατάρα;

«Ο κόσμος είναι φτιαγμένος για τον πόλεμο. Οι στρατιωτικές δαπάνες - καλλιτεχνικό όνομα για τις εγκληματικές δαπάνες - αποτελούν το ήμισυ των εισοδημάτων του σύγχρονου κόσμου. Ομως αυτή είναι η κατάρα μας, όχι ο προορισμός μας».

Διαβάζοντας το βιβλίο σας αισθάνεται κανείς ότι η λατινοαμερικανική πραγματικότητα παραμένει διαφορετική από τη δυτικοευρωπαϊκή. Αν ναι, σε τι διαφέρει;

«Ολες οι πραγματικότητες είναι διαφορετικές μεταξύ τους και ποικίλλουν. Πάλι καλά... Αλλιώς θα ήμασταν αναγκασμένοι να διαλέξουμε ανάμεσα στο να πεθάνουμε από την πείνα ή να πεθάνουμε από ανία».

Η πολυτέλεια ταιριάζει στις αρχαίες πριγκίπισσες

ΤΟ ΒΗΜΑ, 02.12.2012
Της Μαρία Θερμού

Περισσότερα από 500 αρχαία αντικείμενα, από αγγεία και σκεύη ως περίτεχνα κοσμήματα, παρουσιάζονται στο Κυκλαδικό Μουσείο. Ενας φιλάρεσκος και καλόγουστος γυναικείος κόσμος στην αυγή της Ιστορίας

«...οι γυναίκες αυτές φροντίζουν ιδιαίτερα τα σώματά τους και γυμνάζονται συχνά, άλλοτε μόνες τους και άλλοτε μαζί με τους άνδρες, γιατί δεν τους φαίνεται αισχρό να τις βλέπει κανείς ολόγυμνες... Μάλιστα, όταν δειπνούν, δεν ξαπλώνουν στα ανάκλιντρα μαζί με τους άνδρες τους, αλλά με όσους τύχει να παρευρίσκονται στο δείπνο. Και οι Τυρρηνοί αναθρέφουν τα νεογέννητα παιδιά τους χωρίς να ξέρουν ποιοι είναι οι πατεράδες τους».

Στον 4ο π.Χ. αιώνα ο ιστορικός Θεόπομπος από τη Χίο καταγράφει, όχι χωρίς έκπληξη, τα έθιμα των Τυρρηνών, δηλαδή των Ετρούσκων. Εχοντας μεγαλώσει, όπως όλοι στον ελλαδικό χώρο, με τον Ομηρο στο προσκεφάλι, δεν μπορεί να μη θυμηθεί την πιστή Πηνελόπη, που για χρόνια περίμενε τον Οδυσσέα από την Τροία εφευρίσκοντας τεχνάσματα για να αποφύγει τους πιεστικούς μνηστήρες και φυσικά όλες τις ανώνυμες γυναίκες της πατρίδας του, που έμεναν κλεισμένες στο σπίτι. Στη Μεσόγειο της αυγής της Ιστορίας και ως τον 5ο π.Χ. αιώνα κάθε λαός κρατούσε ισχυρές τις παραδόσεις, που ήδη από την Προϊστορία είχαν διαμορφωθεί στις κλειστές κοινωνίες, ιδιαίτερα όσον αφορά τη γυναίκα.

Αλλά πώς γίνεται οι αρχαιολόγοι να βρίσκουν τάφους γυναικών γεμάτους με κοσμήματα, σύμβολα εξουσίας και λατρευτικά αντικείμενα; Ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες που ξεχώριζαν και απολάμβαναν τον σεβασμό ακόμη και μετά θάνατον σε έναν καθαρά ανδροκρατούμενο κόσμο; Και ποια ήταν η συμμετοχή τους στην ανάπτυξη του αρχαίου μεσογειακού πολιτισμού;

Ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να δώσει απάντηση η έκθεση «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας» που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αφού όμως πρώτα μας θαμπώσει με τον πλούτο και την πολυτέλεια των αρχαίων αντικειμένων που ήρθαν από την Κύπρο, την Ιταλία και πολλά ελληνικά μουσεία, 24 μοναδικά σύνολα τέχνης και αξίας. Η έκθεση άλλωστε συνιστά ένα τόλμημα του Μουσείου στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, μια νότα αισιοδοξίας ότι ο πολιτισμός καλά κρατεί, παρά τις δυσκολίες.

Τα πρόσωπα

Γυναίκες της αρχαιότητας υπαρκτές, που τα οστά τους βρέθηκαν καλυμμένα εξ ολοκλήρου από τα κοσμήματα που φορούσαν εν ζωή, τα χρυσοκέντητα ενδύματα, τα δηλωτικά της ιδιότητάς τους σύμβολα, τα προσωπικά τους αντικείμενα, ακόμη και τα φιαλίδια με τα αρώματα που έλουζαν το σώμα τους συναγωνίζονται στις αίθουσες του μουσείου. Μερικές μάλιστα ταυτίζονται κιόλας, όπως σημειώνει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του μουσείου. Είναι η «δική» μας «Δέσποινα των Αιγών» από τη Μακεδονία του 500-490 π.Χ., που οι αρχαιολόγοι θεωρούν πιθανό να ήταν μια πραγματική πριγκίπισσα από τη Λυδία, την οποία η περσική αυλή έδωσε νύφη στον βασιλιά Αρχέλαο σχεδιάζοντας πολεμικές συμμαχίες λίγο πριν από την περσική εκστρατεία στην Ελλάδα.

Στην τάξη των πεντακοσιομέδιμνων, την πλουσιότερη της Αθήνας, ανήκε κατά πάσα πιθανότητα η λεγόμενη «Εύπορη Αθηναία», μια γυναίκα 30 ετών που πέθανε στον ένατο μήνα της κύησης κάπου στον 9ο π.Χ. αιώνα. Και δεν αποκλείεται, όπως λέει η μελέτη των ευρημάτων, να ήταν η γυναίκα του Αρίφρωνος, βασιλιά της Αθήνας. Χαραγμένο εξάλλου πάνω σε ασημένια αγγεία που βρέθηκαν στον θάλαμο του τάφου της στο Τσερβετέρι, κοντά στη Ρώμη, ήταν το όνομα της Λαρθίας. Μαζί με το πατρωνυμικό της, Larthia Velthurus, τα ευρήματα οδηγούν στην ταύτιση μιας ετρούσκας πριγκίπισσας του 7ου π.Χ. αιώνα.

Το κόσμημα

Πριγκίπισσες αληθινές ή αρχόντισσες, γυναίκες με κύρος γένους ή γνώσεων, ιέρειες, θεραπεύτριες, μπορεί και μάγισσες, ήταν οι ξεχωριστές γυναίκες αυτών των αιώνων. Χαλκοφορούσες ήταν οι πρώιμες πριγκίπισσες-ιέρειες της Βεργίνας του 9ου π.Χ. αιώνα. Συγκρατούσαν το φόρεμά τους με πόρπες από σειρές αέναων κύκλων και μερικές φορές τις συνόδευε ένας μικρός χάλκινος τροχός που περνούσε σε κορδόνι και περιστρεφόταν, μια συσκευή απαραίτητη για ερωτικά μάγια.

Πέντε γενιές αργότερα το ίδιο χαλκοφορούσες ήταν και οι γυναίκες της Οινωτρίας στη Νότια Ιταλία, με σκουφάκια που είχαν χάλκινους ήλους, σπείρες και οκτόσχημες πόρπες. Χαλκό, χρυσό, ασήμι και ημιπολύτιμους λίθους, κυρίως όμως κεχριμπάρι, αγαπούσαν πάνω απ' όλα οι πριγκίπισσες της Τοσκάνης και της Ετρουρίας. Πέτρα μαγική, φυσικό θεραπευτικό για κάθε ασθένεια, που έγινε ενώτια, περιδέραια, περίαπτα - φυλακτά και ζώνες. Τον χρυσό λάτρεψαν όμως οι αρχόντισσες της Μακεδονίας από το Αρχοντικό, τη Σίνδο ή τις Αιγές, το ίδιο και η ιέρεια της Ελευσίνας αλλά και η εικοσάχρονη πριγκίπισσα που πέθανε στη γέννα από την Ελεύθερνα της Κρήτης.

Η φορεσιά

«Και θεϊκά ρούχα εφόρεσε, φασμένα από την Αθηνά / με περισσά κεντίδια και με χρυσές στο στήθος της/ στερέωσε καρφίτσες. Κι εζώστηκε τη ζώνη της / που τη στόλιζαν φούντες περισσότερες από εκατό/ και σκουλαρίκια πέρασε στα τρυπημένα αυτιά της / τρίπτερα που η χάρη τους στραφτάλιαζε περίσσια / και πέπλο φόρεσε μαζί απ' τη κορφή ως τα πόδια…». Αυτά αναφέρει ο Ομηρος ζωγραφίζοντας κυριολεκτικά τη φορεσιά της Ηρας, που στολίζεται για να σαγηνεύσει τον Δία. Κάπως έτσι ήταν και τα ενδύματα των πριγκιπισσών, στερεωμένα με χρυσές παραμάνες και με ραμμένα πάνω τους χρυσά κοσμήματα.

Μεγάλη κατηγορία αποτελούν τα αντικείμενα συμβολικού χαρακτήρα, συχνά με δυσδιάκριτο νόημα για τους αμύητους, που σηματοδοτούν όμως διαφορετικούς κόσμους, από την κοινωνική ζωή ως τη μαγικο-θρησκευτική σφαίρα. Οπως ο χάλκινος διπλούς πέλεκυς της Δέσποινας των Αιγών που, στερεωμένος σε ξύλινο στέλεχος, λειτουργούσε ως σκήπρο παραπέμποντας σε θυσιαστική τελετή. Επίσης οι φιάλες, κυρίως γυάλινες, που βρίσκονται σε πολλούς τάφους και έχουν καθαρά σπονδική χρήση. Ακόμη, οι μικρογραφικοί θρόνοι από την Ελλάδα και την Ιταλία - για πρώτη φορά εκτός Ιταλίας θα παρουσιαστεί και ο περίφημος ξύλινος θρόνος της νεκρής πριγκίπισσας από ταφή στο Verruchio. Αλλά και τα χρυσά κοσμήματα-εγκόλπια από την αρχαία Ελεύθερνα με κρανοφόρους πολεμιστές και ηλιακό δίσκο στο κέντρο τους, που δηλώνουν λατρεία η οποία σχετίζεται με τον Κρηταγενή Δία.

Σε 24 ενότητες

Περισσότερα από 500 είναι τα αρχαία αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση, σε ενότητες που αναλογούν σε κάθε μία από τις 24 ταφές. Από τα χάλκινα, φαγεντιανά και πήλινα αγγεία και σκεύη ως τα μικρά κουταλάκια για επάλειψη καλλυντικών, από τα ελεφαντοστέινα ειδώλια και τον άπειρο αριθμό περίτεχνων κοσμημάτων κάθε είδους (πόρπες, καρδιοφύλακες, ενώτια, περικάρπια και περιβραχιόνια, περιδέραια, σφηκωτήρες για τα μαλλιά, ζώνες ως τις χρυσές μάσκες που κάλυπταν το πρόσωπο) και από κάθε πολύτιμο υλικό (χρυσό, άργυρο, χαλκό, φαγεντιανές ψήφους, χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους, αμέθυστο, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, κεχριμπάρι, αιγυπτιακό μπλε, φαγεντιανή), όλα με εξαιρετικές τεχνικές χρυσοχοΐας και αργυροχοΐας (με περίτμηση, με κοκκίδωση, σκυφωτά, πλακέ, συρμάτινα), είναι ένας ολόκληρος κόσμος τέχνης και πλούτου, δόξας, ιδεών και πίστεων από γυναίκες που έζησαν στην αυγή της Ιστορίας.

Η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΔΜΕΕΠ), ενώ τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Προεδρίας της Ιταλικής Δημοκρατίας.

Γυναίκες των ιδεών και του πολιτισμού
«Συχνά στους τάφους των πριγκιπισσών-ιερειών έχουν βρεθεί αντικείμενα με γραφειοκρατικό, αρχειακό ή συμβολαιογραφικό χαρακτήρα, όπως οι σφραγιδόλιθοι και οι σκαραβαίοι, εκφράζοντας την οικειοποίηση του παρελθόντος της οικογένειας της νεκρής αλλά ταυτόχρονα και την πρακτική της σφράγισης συμφωνιών και συμβολαίων κάτω από την προστασία της θεότητας που υπηρετούσαν αυτές οι γυναίκες» λέει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Νίκος Σταμπολίδης. Η απόδειξη έρχεται από την Κύπρο με την απεικόνιση ηλικιωμένης ιέρειας με όλη την αρχιερατική στολή της και τα κοσμήματα, που φέρει κρεμασμένες τις σφραγίδες στον λαιμό.

Το μελανοδοχείο, μια μικρή πινακίδα με το αλφαβητάριο και τα συνοδευτικά εργαλεία, δηλαδή γραφίδες και ξύστρες από ξύλο, ελεφαντόδοντο και μέταλλο, ανήκουν στη σφαίρα της εγγραμματοσύνης των πριγκιπισσών. Γύρω από τη βάση του μελανοδοχείου είναι χαραγμένο ένα αλφαβητάριο με την ακολουθία του ελληνικού αλφαβήτου. Φέρει 27 αριστερόστροφα γράμματα.

«Παρ' ότι η χρήση της γραφής συνδέεται από τις πηγές με τους άνδρες, θυμίζω ότι γύρω στον 7ο π.Χ. αιώνα στη βορειοανατολική άκρη του Αιγαίου μια αριστοκράτισσα της Λέσβου, η Σαπφώ, έγραφε ποίηση που έχει φθάσει ως σήμερα και δεν μπορώ να τη φανταστώ να μην ξέρει γραφή και ανάγνωση» λέει ο κ. Σταμπολίδης. Μέσα από τις ταφές που επιλέχθηκαν άλλωστε για να παρουσιαστούν στην έκθεση «η συγκέντρωση πλούτου και κτερισμάτων από τη μια μεριά και η συγγένεια των ταφικών εθίμων από την άλλη δημιουργούν ένα ιδεολογικό ρεύμα και μια κοινωνική διάσταση καθώς φαίνεται ότι οι γυναίκες αυτές, υψηλού κύρους στις κοινωνίες τους, υπήρξαν φορείς μετάδοσης πολιτισμικών και ιδεολογικών στοιχείων» καταλήγει ο ίδιος.

πότε & πού:
«Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας». Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Από τις 12/12 ως τον Απρίλιο του 2013.

Ο «Πολύφημος» με τις δαντέλες

TO BHMA, 02.12.2012
Της Κατερίνα Λυμπεροπούλου

Για πρώτη φορά ένα παραδοσιακό κατάστημα, η Νηματουργία Μέντη στα Πετράλωνα, μετατρέπεται σε μουσείο

Από τις στολές της αυλής και της ανακτορικής φρουράς του Οθωνα ως τα φιγουρίνια της γαλλικής μόδας που κοπιάρονταν στα μεταπολεμικά αθηναϊκά σαλόνια και από τους κατασκευαστές επίπλων κατά την οικιστική ανάπτυξη της περιόδου 1970-1980 ως την Ελληνίδα του 21ου αιώνα, το όνομα-συνώνυμο της τρέσας και της φούντας ήταν ένα: Μέντης.

Η παλαιότερη εμπορική και βιοτεχνική επιχείρηση της χώρας, που λειτούργησε αδιαλείπτως για περίπου ενάμιση αιώνα - ιδρύθηκε το 1867 - προσφέροντας γαλόνια, passementerie, σιρίτια, κορδόνια, φράντζες, brandebourg, περίτεχνα embrasses, νήματα μεταξωτά κ.ά., αναγκάστηκε να κλείσει το 2011 λόγω των προβλημάτων στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Και μόλις έφθασε στο τέλος της, μια νέα αρχή διαγράφηκε στον ορίζοντα.

Σε μια αναπάντεχη για τα ελληνικά δεδομένα κίνηση, η οικογένεια Μέντη δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη τον ανακαινισμένο χώρο της βιοτεχνίας στην οδό Πολυφήμου 6 για τη δημιουργία ενός «ζωντανού» εργαστηρίου-μουσείου με σκοπό τη διάσωση μιας τεχνογνωσίας υπό εξαφάνιση. Οι υπεύθυνοι του Μουσείου Μπενάκη ανταποκρίθηκαν πρόθυμα και το όνειρο έγινε πραγματικότητα.

Από τις φερμέλες στην Ευρώπη

Ο Σπύρος Γ. Μέντης ξεκίνησε τη λειτουργία της πρώτης βιοτεχνίας επεξεργασίας νημάτων και μεταξιού στο Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα της Ελλάδας. Και όταν οι βαυαροί ηγεμόνες μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Αθήνα, τους ακολούθησε, καθώς ο κυριότερος πελάτης του του ήταν η Αυλή και η βασιλική φρουρά. «Ο παππούς μου γνώριζε την τέχνη του "καζάζη" - του μεταξουργού, δηλαδή, που παίρνει κουκούλια και τα κάνει μια λαμπερή και θαυμάσια κλωστή - από τον προπάππο μου, τον Γεώργιο Μέντη, που σκοτώθηκε από τους Τούρκους στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας» μας λέει ο εγγονός του Σπύρος Ο. Μέντης.
«Προτίμησε την πιο ειρηνική τέχνη του "καζάζη", λοιπόν, δεδομένου ότι ο τρόπος που ντύνονταν οι άνθρωποι της εποχής το ευνοούσε. Και οι νησιώτες και οι βουνίσιοι φορούσαν φέρμελες (το κεντημένο γιλέκο που φορούν οι τσολιάδες) και σιγκούνια (γυναικείο σακάκι με φαρδιά μανίκια). Λίγοι ήταν οι "φραγκοφορεμένοι", δηλαδή όσοι φορούσαν σακάκι, πουκάμισο και παντελόνι, εκείνη την εποχή».
Το πρώτο αθηναϊκό κατάστημα άνοιξε στην πλατεία Μητροπόλεως, ενώ το πρώτο εργαστήριο, που περιελάμβανε νηματουργείο, μεταξουργείο, υφαντήριο και βαφείο, στην οδό Κηρυκείου, στο Μοναστηράκι. Τη δεκαετία του 1880 το κατάστημα μεταφέρθηκε στην πλατεία Καπνικαρέας. Κατά τη διάρκεια της μακραίωνης λειτουργίας του ο «Μέντης» προσαρμόστηκε στις απαιτήσεις κάθε εποχής. «Αφότου οι γυναίκες πέταξαν τα σιγκούνια και άρχισαν να παρακολουθούν το ευρωπαϊκό στυλ, ο Μέντης μπήκε στον χορό της μόδας» σημειώνει ο Σπύρος Μέντης, προσθέτοντας ότι επρόκειτο για ένα τόσο θρυλικό κατάστημα ώστε ο Γεώργιος Σουρής το ενέταξε σε ένα από τα σατιρικά ποιήματα.

Πελάτες του υπήρξαν ακόμη το Προεδρικό Μέγαρο, η βασιλική και κατόπιν η προεδρική φρουρά, η Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, το Μέγαρο Μουσικής, τα Λύκεια Ελληνίδων, το Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου», η Βασιλική Πρόνοια, ο ΕΟΜΜΕΧ, μεγάλα ξενοδοχεία της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Αλλη εποχή, άλλο πρόσωπο

Ο Μέντης συνέχισε τη λειτουργία του στον 21ο αιώνα με το κατάστημα να έχει μεταφερθεί επί της οδού Ρόμβης και τη βιοτεχνία στο ακίνητο της οδού Πολυφήμου στα Πετράλωνα. «Οι πελάτες όμως αραίωναν, το ιστορικό κέντρο της Αθήνας ήταν σχεδόν συνεχώς πολιορκημένο από πορείες και διαδηλώσεις και εμείς κουρασμένοι. Αποφασίσαμε να σταματήσουμε τη δουλειά αλλά δεν θέλαμε να πουλήσουμε την επιχείρηση, κάτι ψυχικώς δύσκολο και στενόχωρο. Δεν ήταν μόνο οι οικογενειακές μνήμες. Ηταν και οι πελάτες που εδώ και χρόνια ολόκληρα τους νιώθαμε σαν συγγενείς. Και ως από μηχανής Θεός κάποιοι πελάτες και η Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού του υπουργείου Πολιτισμού στάθηκαν δίπλα μας σε απόλυτη συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη για να ανοίξει ξανά ο Μέντης, με άλλο πρόσωπο, σε μια νέα εποχή».
Με τη γενναιόδωρη υποστήριξη χορηγού που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του, ο χώρος της βιομηχανίας ανακαινίστηκε και το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει τη «Δωρεά Μέντη. Πρωτοβουλία για τη διατήρηση παραδοσιακών τεχνικών» στον χώρο των Πετραλώνων. Τα επίσημα εγκαίνια γίνονται σήμερα στο κτίριο της οδού Πειραιώς του Μπενάκη. Ο ίδιος ο χώρος της «Δωρεάς Μέντη» θα είναι ανοιχτός την ημέρα των εγκαινίων από τις 11.00 ως τις 18.00.

Πωλητήριο, έκθεση και bazaar
«Ο στόχος είναι να γνωρίσει ο επισκέπτης τη λειτουργία της ιστορικής βιοτεχνίας. Ταυτόχρονα, ο νέος χώρος φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν πυρήνα διατήρησης των παραδοσιακών τεχνικών που σχετίζονται με την επεξεργασία των νημάτων, την υφαντική και την κεντητική» λέει η Ξένια Πολίτου, επιμελήτρια των λαογραφικών συλλογών του Μουσείου Μπενάκη και υπεύθυνη της «Δωρεάς Μέντη».
«Ο χώρος ξαναδημιουργήθηκε ως μικρογραφία τού τι υπήρχε εκεί. Θα συνυπάρξει πωλητήριο με το υλικό της νηματουργίας Μέντη αλλά και τα μηχανήματα που θα συνεχίζουν να παράγουν το υλικό αυτό. Παράλληλα, ένας πυρήνας ανθρώπων θα αναλάβει να μεταδώσει τη σχετική τεχνογνωσία, ενώ θα λειτουργήσουν και εκπαιδευτικά εργαστήρια για παιδιά. Τα έσοδα θα διατεθούν για να είναι βιώσιμος ο χώρος και να αποσυρθεί ο χορηγός που ανέλαβε να χρηματοδοτεί το εγχείρημα για κάποια χρόνια ακόμα» καταλήγει.

Παράλληλα, το Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς) παρουσιάζει από τις 6 Δεκεμβρίου ως τις 13 Ιανουαρίου έκθεση με τίτλο «Ανοίγει ξανά ο Μέντης!» με έργα 47 καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη προϊόντα της βιοτεχνίας Μέντη για να δημιουργήσουν αντικείμενα σύγχρονης αισθητικής. Τέλος, σήμερα λειτουργεί bazaar προϊόντων και στο Μουσείο Μπενάκη και στη «Δωρεά Μέντη», ενώ από τις 3 ως τις 7 Δεκεμβρίου το bazaar θα πραγματοποιείται στο κτίριο «Δωρεάς Μέντη».

 

Πολυτελείς τσάντες από τα χέρια Αφρικανών

Καθημερινή, 25.11.2012

ΓΚΙΛΓΚΙΛ, Κένυα. Ηταν ένα τραγούδι για το καλωσόρισμα από γυναίκες που μετέτρεπαν ελαττωματικά ανδρικά πουκάμισα σε εσωτερική επένδυση για τσάντες. Οι λέξεις ακούγονταν σαν ύμνοι στους λόφους Ngong, δημιουργώντας ηχώ στην πόλη, καθώς μικρά παιδιά κρέμονταν από τις μητέρες τους και συμμετείχαν στη χορωδία. Ανάμεσα στα γέλια ακούστηκαν δύο λέξεις που έμοιαζε απίθανο να ακουστούν σε μια κοινότητα στην Αφρική: «Στέλλα» και «Βίβιεν».

Oι πιο φτωχοί από τους φτωχούς –τεχνίτες από τις χαοτικές φτωχογειτονιές του Ναϊρόμπι, γυναίκες από τη φυλή των Μασάι που απέδρασαν από πολυγαμικούς άνδρες– φτιάχνουν σήμερα τσάντες για Δυτικούς σχεδιαστές που θα τις πουλήσουν στους πλούσιους. Πρόκειται για εταιρείες μόδας, ανάμεσά τους η Στέλλα ΜακΚάρτνεϊ, η Βίβιεν Γουέστγουντ, οι οίκοι Fendi και Sass&Bide, που ίσως αντανακλούν μια νέα ματιά στην πολυτέλεια, μία που δίνει έμφαση στο χειροποίητο στοιχείο, σέβεται το περιβάλλον και τις πρακτικές της δίκαιης εργοδοσίας.

Στην καρδιά της συλλογικής αφρικανικής μόδας βρίσκεται ο Σιμόν Τσιπριάνι, ο οποίος πρωτοστάτησε στις προσπάθειες να δημιουργηθεί το Ethical Fashion Initiative στο International Trade Center (ΙΤC) στη Γενεύη.

Η ουσία της δουλειάς του ITC συνοψίζεται στο σλόγκαν «όχι φιλανθρωπία, απλώς δουλειά». Και στο κέντρο του ITC για σχέδιο μόδας και παραγωγής, που πραγματοποιήθηκε στην καλλιτεχνική περιοχή του Ναϊρόμπι, οι καρποί αυτής της δουλειάς είναι εμφανείς στα πορτοφόλια των σχεδιαστών, όπως και στις ανθεκτικές τσάντες, φτιαγμένες για τη σειρά Carmina Campus της Ilaria Venturini Fendi. Η λαμπερή ιταλική εταιρεία μόδας έχει στείλει ακόμη και βίντεο με τους ειδικούς στις τσάντες να εξηγούν όλες τις τεχνικές για να πετύχουν την πολυτέλεια.

«Είναι σπουδαίο να σκέφτομαι ότι το παρελθόν μου στη μόδα ωφελεί αυτούς τους ανθρώπους να έχουν τη δυνατότητα στο μέλλον να γίνουν τεχνίτες που θα συντηρούνται μόνοι τους, κάτι που αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του προγράμματος», είπε η κ. Φέντι, που έγινε μέλος του ΙΤC το 2009.

Οι τεχνίτες στην Κένυα πληρώνονται με 5-11 δολάρια την ημέρα, ανάλογα με τις ικανότητές τους. Μια τσάντα της Βίβιεν Γουέστγουντ πωλείται για 160 δολάρια στην ιστοσελίδα. Οι γυναίκες Μασάι, ντυμένες με τις πολύχρωμες, διακοσμημένες ρόμπες τους, εργάζονται στο κέντρο, χρησιμοποιώντας τις τεχνικές που γνωρίζουν στο κέντημα, για τις 7.000 τσάντες της Γουέστγουντ που βγαίνουν στην παραγωγή κάθε χρόνο.

Η επωνυμία της Στέλλα ΜακΚάρτνεϊ βασιζόταν ανέκαθεν σε δυνατές αξίες, οπότε η σχεδιάστρια ενδιαφέρθηκε αμέσως γι’ αυτή τη συνεργασία. «Το να δουλεύουμε με ανθρώπινα χέρια έχει αποτελέσει στόχο για την εταιρεία μας», είπε η κ. ΜακΚάρτνεϊ. «Ασχέτως από πού προέρχεται το άγγιγμα, λατρεύω τη σκέψη ότι άνθρωποι βρίσκονται σε επαφή με το προϊόν και ότι υπάρχει ψυχή και αγάπη σε κάθε ποιοτικό κομμάτι».

Αλλά πίσω από τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία παραμένει ένα ερώτημα: θα έπρεπε να κυριαρχεί η ποιότητα ή η ποσότητα; Ο κ. Τσιπριάνι λέει ότι η δημιουργία υψηλών δεξιοτήτων έχει αξία και διάρκεια. Ομως γνωρίζει καλά ότι και οι αριθμοί μετράνε. «Για τα επόμενα επτά χρόνια, έχω ένα καινούργιο όνειρο», εξήγησε ο κ. Τσιπριάνι. «Θα ήθελα να έχουμε τρεις φορές τους ανθρώπους που απασχολούμε σήμερα στη δουλειά, από 7.000 να φτάσουμε τους 20.000 στην Αφρική».

 

Ανθρωπιστική κρίση: Τι να κάνουμε;

TO BHMA της Κυριακής 25.11.2012

Η μεγάλη αύξηση του αριθμού των ανέργων, σε συνδυασμό με τα τραγικά κενά που εξακολουθεί να παρουσιάζει το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας, απειλεί να παρασύρει ολόκληρες οικογένειες στη φτώχεια, προειδοποιεί μια νέα εργασία της Ομάδας Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών με συντονιστή τον επίκουρο καθηγητή κ. Μάνο Ματσαγγάνη. Στην εργασία παρατίθενται μερικά συγκλονιστικά στοιχεία: Το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται κάτω από το όριο φτώχειας έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία τρία χρόνια και είναι τώρα σχεδόν 36%. Επιπλέον, το ποσοστό του πληθυσμού που δεν μπορεί να προμηθευθεί τα αγαθά που είναι απαραίτητα για την εξασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης εκτιμάται σε 8,5%.

Αυτή είναι η μία πλευρά του ζητήματος. Η άλλη είναι οι πολύπλευρες πρωτοβουλίες κοινωνικής αλληλεγγύης που αναπτύσσονται σε γειτονιές της Αθήνας και σε άλλες πόλεις. Κοινωνικά ιατρεία που λειτουργούν με την εθελοντική προσφορά εργασίας γιατρών και νοσηλευτών, δίκτυα διακίνησης προϊόντων χωρίς μεσάζοντες, επιτροπές γειτονιάς που μοιράζουν ρούχα και τρόφιμα, κ.ά. Πρωτοβουλίες που δεν υποκαθιστούν απλώς τις κρατικές δομές κοινωνικής πρόνοιας, οι οποίες διαρκώς συρρικνώνονται, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν νέα πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης και αποτελούν αντίδοτο στην περιθωριοποίηση, στον αποκλεισμό και στην απόγνωση που προκαλεί η κρίση. Ορισμένες από αυτές τις πρωτοβουλίες παρουσιάζονται στο σημερινό αφιέρωμα των «Νέων Εποχών».

 

Κερδίζοντας το αδύνατο

Του Γιάννη Παλλήκαρη

Σημείο μιας υπέροχης συνάντησης μεταξύ της πανεπιστημιακής κοινότητας με την αγνή λαϊκή σοφία συνιστά το Πανεπιστήμιο των Ορέων. Μια επιστροφή στο μέλλον του ανθρωπισμού, που μετουσιώνει την πρόθεση σε ουσία και πράξη, με θρησκευτικούς σχεδόν όρους αφοσίωσης, στον άνθρωπο και τον καθημερινό αγώνα του για επιβίωση.

Η διάσταση του «βάθους» της ανθρώπινης σκέψης και της ψυχής έχει χαθεί στον επίπεδο κόσμο της οθόνης, που αδηφάγα καταναλώνει τις ανθρώπινες σχέσεις. Η από χιλιετιών αποκτημένη βιωματική μας γνώση εξασθενεί, υπό το βάρος μιας εφήμερης, αστικού τύπου ευημερίας, που αποδεικνύεται σήμερα ψευδαίσθηση.

Το Πανεπιστήμιο των Ορέων, πολύ πριν έρθουν αυτές οι δύσκολες μέρες που βιώνουμε, αφουγκράστηκε την αγωνία των ανθρώπων για επιβίωση και προσέφερε χρόνο και εργαλεία για να ανασκάψουμε μαζί τις ρίζες και τις μνήμες μας, σ' εκείνο το γλυκό φως που παίζαμε μικροί, αποκτώντας τα πρώτα μας βιώματα.

Είναι ένα κίνημα επανανθρωπισμού, μια πράξη ουσιαστικής και ελπιδοφόρας παρέμβασης στη βάση της κοινωνίας, που αναδεικνύει την επείγουσα ανάγκη των καιρών μας για αλλαγή του προτύπου ευημερίας και επαναπροσδιορισμό της ευτυχίας με ανθρώπινους, αξιακούς και όχι εισοδηματικούς δείκτες.

Επιδιώκει τη βιώσιμη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών και όχι μόνο, με ανάκτηση των χαμένων ανθρωπίνων σχέσεων και της πολιτισμικής ταυτότητας των μικρών κοινωνιών, που έχουν πολλά να μας διδάξουν.

Ενισχύει την παραδοσιακή οικονομία με μοντέρνα εργαλεία διαχείρισης και ανάπτυξης οικονομιών μικρής κλίμακας, για την αναστολή της υπερεκμετάλλευσης του φυσικού πλούτου και την απεξάρτηση από την οικονομία του δανεισμού και των επιδοτήσεων.

Με τον διάλογο και τον συγκερασμό της βιωματικής με την επιστημονική γνώση, παρεμβαίνει στην οικονομία, την παιδεία, τον πολιτισμό, την υγεία και υλοποιεί τη διδασκαλία της «παιδείας» της ελάχιστης αναγκαίας κατανάλωσης και του εθελοντισμού.

Η τεχνογνωσία, η επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση της τυπικής εκπαίδευσης που εκπροσωπεί το αστικό πανεπιστήμιο, συναντά την άτυπη - εμπειρική λαϊκή σοφία και γνώση των «Ορέων», σε μια γονιμοποιητική διαδικασία, στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Ιδιαίτερα για την Κρήτη, αποτελεί μια πράξη «ειρηνικής επανάστασης» απέναντι στη βάναυση αλλοίωση της περιβαλλοντολογικής, οικιστικής και πολιτιστικής ταυτότητας του νησιού. Είναι κάλεσμα για συσπείρωση και ειρηνικό αγώνα των ευαισθητοποιημένων και εν αγωνία ευρισκομένων ανθρώπων.

Το Πανεπιστήμιο των Ορέων χτίζει κοινωνικές γέφυρες, προσπαθώντας να ελαχιστοποιήσει τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη φτώχεια και την παραβατικότητα, φαινόμενα συγχρονικά της εποχής μας.

Παρεμβαίνει στην οικονομική και ανθρωπιστική κρίση των καιρών μας, αναζητώντας τη γενεσιουργό αιτία των διαλυτικών φαινομένων της κοινωνίας μας, προσφέροντας λύσεις και αναδεικνύοντας το νήμα-νόημα των αξιών του ανθρώπινου μόχθου.

Σήμερα η Ελλάδα γίνεται ένα πρωτότυπο ερευνητικό εργαστήριο μιας προσχεδιασμένης και απάνθρωπης κοινωνικής αλλαγής.

Για να αντισταθούμε, πρέπει πρωταρχικά να ανακαλύψουμε την πραγματική, πανανθρώπινη ταυτότητα της χώρας μας, να αγκαλιάσουμε ξανά με θαλπωρή το παρελθόν και το μέλλον μας, να σώσουμε τη γλώσσα, την ιστορική συνείδηση, την αξία του χειροποίητου και την πολιτισμική μας ιδιοπροσωπία.

Στα μικρά χωριά της Κρήτης δεν υπήρχαν ποτέ μεγέθη βασιλικών οίκων, αλλά μικροάγιοι του ανθρώπινου πόνου, υστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι, που ζούσαν όμως με υπαρξιακή ευδαιμονία και γαλήνια βεβαιότητα.

Μόνο όσοι επιχειρούν το παράλογο μπορούν να κερδίσουν το αδύνατο.

Ας στραφούμε στις μητέρες, τα μικρά παιδιά, τον κόσμο χωρίς αργύρια και χωρίς επιτήρηση. Επειδή στην Κρήτη υψώνεται κανείς ακόπως από τη φύση στην ιστορία και επειδή ο καλύτερος προφήτης είναι εκείνος που αγαπά τον άνθρωπο και όχι εκείνος που σκέφτεται, ας ενωθούμε μέχρι εκεί που συναντούνται οι τέσσερις άνεμοι και συγχέονται όλα τα αρώματα.

 

Ο κ. Γιάννης Παλλήκαρης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.

 

Κοινωνία σε ελεύθερη πτώση

Του Νικήτα Κανάκη

Οταν δύο χρόνια πριν με βάση τα στοιχεία των Πολυϊατρείων των Γιατρών του Κόσμου μιλούσα για «μια κοινωνία σε ελεύθερη πτώση» προειδοποιώντας για τον κίνδυνο ανθρωπιστικής κρίσης, πολλοί ειδικοί και επαΐοντες έσπευσαν να με ειρωνευτούν, θεωρώντας τα όσα ισχυριζόμουν «συνήθεις υπερβολές των ανθρωπιστικών οργανώσεων».

Τα στοιχεία από τους 50.000 ασθενείς των Πολυϊατρείων των Γιατρών του Κόσμου είναι ενδεικτικά και χαρακτηριστικά. Από καταφύγιο φτωχών μεταναστών και προσφύγων, τα τελευταία δύο χρόνια μετατρέπονται σε κοινωνικά ιατρεία για τους πιο φτωχούς και αποκλεισμένους Ελληνες, ο αριθμός των οποίων πλέον έχει πενταπλασιαστεί!

Μακροχρόνια άνεργοι, άποροι, φτωχοί ηλικιωμένοι, ανασφάλιστοι γονείς με μικρά παιδιά, μικροσυνταξιούχοι, άνθρωποι με μηδαμινό εισόδημα και χρόνια νοσήματα συνωθούνται αναζητώντας αυτό που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο και το ελάχιστο σε μια οργανωμένη Πολιτεία σε καιρούς τέτοιας κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Δωρεάν ιατρική και φαρμακευτική φροντίδα, τρόφιμα, κοινωνική μέριμνα. Αυτό που οφείλει και πρέπει να είναι αποκλειστική ευθύνη της Πολιτείας σήμερα καλύπτεται από ανθρωπιστικές οργανώσεις, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την Εκκλησία, κοινωνικές πρωτοβουλίες! Οταν το κράτος θα έπρεπε να είναι περισσότερο από ποτέ παρόν, παραμένει αμήχανο, αδιάφορο, αν όχι εχθρικό.

Θα περίμενε κανείς ότι ακριβώς για αυτούς τους πληθυσμούς θα υπήρχε μια ιδιαίτερη μέριμνα, μια ξεχωριστή φροντίδα, ένα σχέδιο στοιχειώδους κοινωνικής προστασίας. Σε καιρούς κρίσης οφείλει κατ' αρχήν κανείς να εξασφαλίσει τα πιο βασικά. Στέγη, φαγητό, ιατρική φροντίδα. Αξιοπρεπή διαβίωση για όλους.

Και όμως, εδώ συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Οι φραγμοί και τα εμπόδια που ορθώνονται στο σύστημα υγείας θίγουν εκείνους με τη μεγαλύτερη ανάγκη.

Η στέρηση των μακροχρόνια ανέργων στοιχειώδους ασφάλισης επιβαρύνει ακόμα περισσότερο οικογένειες με τεράστιες δυσκολίες διαβίωσης.

Θα ρωτήσει εύλογα κανείς: Μα δεν πρέπει να εξυγιανθεί ένα προβληματικό σύστημα υγείας, να ορθολογικοποιηθούν οι ανεξέλεγκτες δαπάνες για την περίθαλψη; Αναμφίβολα, ναι. Αλλά όχι σε βάρος των πολιτών, όχι εναντίον εκείνων που έτσι κι αλλιώς φορτώθηκαν το κόστος, ως φορολογούμενοι Ελληνες, του «πάρτι των προμηθειών» που ένα ανεύθυνο και εν πολλοίς ένοχο πολιτικό σύστημα εξέθρεψε και προστάτεψε για δεκαετίες κλείνοντας τα μάτια. Δεν μπορεί με μια ισοπεδωτική - και ανθρωπιστικά πρόστυχη - λογική, στο όνομα μεταρρυθμίσεων και περικοπών, να αμφισβητείται πλέον, σχεδόν ανοιχτά, μια από τις πιο σημαντικές κατακτήσεις της μεταδιδακτορικής Ελλάδας, ο δημόσιος και καθολικός χαρακτήρας του συστήματος υγείας.

Ας δούμε π.χ. την περίφημη επινόηση του εισιτηρίου των πέντε ευρώ για την πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία. Ενα εισιτήριο που σύντομα θα ανατιμηθεί στα είκοσι πέντε, «τιμωρεί» και αποκλείει εκείνους ακριβώς που τα έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, αφήνοντάς τους στη μοίρα τους. Πόσο, αλήθεια, ωφέλησε τα οικονομικά των νοσοκομείων το πεντάευρο και πόσο, από την άλλη, κόστισε η θεσμοθέτησή του στην κοινωνία και στη δημόσια υγεία;

Πόσο θα κόστιζε η στοιχειώδης πρόσβαση σε πρωτοβάθμια βασική φροντίδα των πιο φτωχών Ελλήνων και πόσο σήμερα κοστίζει η απουσία της σε επιπτώσεις σε χρόνια νοσήματα και στο προσδόκιμο ζωής;

Πόσο άραγε κοστίζει στα δημόσια λογιστικά η παρακολούθηση των ανασφάλιστων εγκύων και κατά συνέπεια η εξασφάλιση γέννησης υγιών παιδιών;

Πόσο εν πάση περιπτώσει κοστίζει ο εμβολιασμός και των ανασφάλιστων παιδιών που μόλις χθες εν τέλει ανακοινώθηκε ύστερα από σχεδόν δύο χρόνια πίεσης των Γιατρών του Κόσμου, τον σάλο της κοινωνίας και τον διεθνή εξευτελισμό της χώρας;

Σήμερα που βρισκόμαστε στο μέσο μιας πρωτόγνωρης για τα δεδομένα της χώρας ανθρωπιστικής πλέον κρίσης, και πριν αυτή οδηγήσει σε κοινωνική ερημοποίηση, πρέπει να προχωρήσουμε, ΤΩΡΑ, έστω και στο πέντε, σε άμεσα πρακτικά και απλά μέτρα που θα διαμορφώνουν ένα ελάχιστο δίχτυ επιβίωσης για όσους βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο.

Λαϊκά υπνωτήρια, συσσίτια, τράπεζες τροφίμων και ρούχων, δημόσια λουτρά, πρωτοβάθμια κοινωνικά ιατρεία, συνδεδεμένα με αντίστοιχα νοσοκομεία, πρέπει να αναπτυχθούν παντού. Αμεσα. Χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και αργόστροφους σχεδιασμούς. Χωρίς μεγάλα λόγια, κηρύγματα και ατελείωτες διαβουλεύσεις.

Αλλά και να δούμε από την αρχή ένα δημόσιο σύστημα υγείας ανοιχτό, φιλόξενο και φιλικό, θεμελιωμένο στις αρχές της καθολικής περίθαλψης και όχι σε λογιστικές εμμονές, υπερασπιζόμενο το αγαθό της περίθαλψης και όχι δομημένο στους αποκλεισμούς των απόκληρων. Με έμφαση στην πρωτοβάθμια φροντίδα για όλους, στην αγωγή υγείας και την υπεράσπισή της. Με λίγα λόγια, ένα ευρωπαϊκό σύστημα υγείας.

Σήμερα αυτή είναι η μεγάλη ευθύνη όλων όσοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συμμετέχουμε στον αγώνα κατά της φτώχειας. Να συνεργαστούμε και να είμαστε άμεσα αποτελεσματικοί.

Αλλωστε, εν τέλει από αυτό και όχι από τα κηρύγματά μας για τη φτώχεια θα κριθούμε. Ολοι μας.

 

Ο κ. Νικήτας Κανάκης είναι πρόεδρος της οργάνωσης «Γιατροί του Κόσμου».

 

Κυψέλες ανάπτυξης για τους νέους

Το Βήμα της Κυριακής, 25.11.2012

Του Αντώνη Καρακούση

Οπως όλα δείχνουν, μια κάποια λύση του ελληνικού οικονομικού προβλήματος θα προκύψει από τη συνεδρίαση του Eurogroup της Δευτέρας. Καλή, μέτρια, κάποια λύση κατά τα φαινόμενα θα μας έλθει, όπως μαρτυρά και η προπαρασκευαστική τηλεδιάσκεψη του Σαββάτου. Και εκτός νέου απροόπτου μάλλον θα επιβεβαιώσει την εκπεφρασμένη βούληση των εταίρων για παραμονή μας στην ευρωζώνη.

Ωστόσο, όπως έχουμε ξαναγράψει, ακόμη και αν προσφερθεί η καλύτερη δυνατή λύση, η Ελλάδα δεν θα εξέλθει της κρίσης.

Τα δάνεια και οι ρυθμίσεις των χρεών μας από τους Ευρωπαίους απαραίτητα και χρήσιμα είναι, αλλά με βεβαιότητα δεν επαρκούν για να επαναφέρουν την ελληνική οικονομία στον ενάρετο κύκλο. Ούτε επίσης ισχύουν αυτοματισμοί μεταξύ του ελέγχου των ελλειμμάτων και της ανάπτυξης.

Πράγμα που σημαίνει ότι χωρίς δικές μας άοκνες προσπάθειες και χωρίς δικές μας εμπνευσμένες πρωτοβουλίες η χώρα θα παραμείνει για μεγάλο διάστημα μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, κινδυνεύοντας να χάσει και τα αβγά και τα καλάθια.

Με άλλα λόγια, ανεξαρτήτως της ξένης βοήθειας, η έξοδος από την κρίση απαιτεί εθνική κινητοποίηση, ικανή να επιτύχει τη ζητούμενη ενδογενή ανάπτυξη, στην οποία όλοι ομνύουν, αλλά κανείς για την ώρα δεν έχει κάνει όσα οι περιστάσεις επιβάλλουν.

Και, κακά τα ψέματα, δεν είναι όλα θέμα πολλών χρημάτων. Πρωτίστως είναι ζήτημα ιδεών, ευκαιριών, κινήτρων και απελευθέρωσης από τα δεσμά της κρατικής γραφειοκρατίας και της περιπλοκής των αδειοδοτήσεων, με τα οποία οι περισσότεροι της πολιτικής είτε δεν ασχολήθηκαν είτε δεν πιστεύουν πραγματικά.

Στην παρούσα περίοδο πάντως, που δεν υπάρχουν λεφτά για ξόδεμα, είναι μια ευκαιρία άσκησης για τους ιθύνοντες να σκεφθούν δημιουργικά.

Για παράδειγμα, αυτή την περίοδο στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο πλήθος των άνεργων νέων θα μπορούσαν να δημιουργηθούν χωρίς πολλά λεφτά ελεύθερες ζώνες ανάπτυξης, βάσεις άσκησης και προόδου της νεανικής επιχειρηματικότητας.

Τόσα και τόσα κτίρια είναι παρατημένα στα κέντρα των μεγάλων πόλεων. Με λίγα χρήματα θα μπορούσαν να αποκτήσουν τις κρίσιμες υποδομές επικοινωνιών και να προσφέρουν δυνατότητες εγκατάστασης μικρών ομάδων νέων παραγωγών και δημιουργών.

Ταυτόχρονα σ' αυτές τις ζώνες θα μπορούσαν να παρασχεθούν φορολογικά και άλλα κίνητρα, ίσως και δωρεάν υπηρεσίες ή ακόμη και ταχύτερες άδειες, που θα επέτρεπαν στους νέους να μετατρέψουν γρήγορα, χωρίς κόστος, την όποια δημιουργικότητά τους σε πράξη. Να δημιουργηθούν δηλαδή κάτι ανάμεσα σε ζώνες ελεύθερων συναλλαγών και συνάντησης της γνώσης, της τεχνολογίας, της επινοητικότητας και μιας νέας συλλογικότητας που φαίνεται να ανθεί στους κύκλους της νεολαίας.

 

Φαντασθείτε να δημιουργηθούν στο κέντρο της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας, του Ηρακλείου, των Ιωαννίνων, της Λάρισας, του Βόλου, της Καλαμάτας, της Αλεξανδρούπολης και όπου αλλού τέτοιες κυψέλες παραγωγής ιδεών και επινόησης νέων αγαθών και μοντέρνων υπηρεσιών, πόση πρώτη ύλη ανάπτυξης και προόδου μπορεί να παραχθεί.

Δεν είναι λοιπόν κατ' ανάγκην ζήτημα χρημάτων η ανάπτυξη και η πρόοδος. Είναι κυρίως ζήτημα πίστης, αντιλήψεων, καλλιέργειας και κατανόησης των αναγκών και του κοινωνικού περιβάλλοντος.