Στρατηγική ανάπτυξης για την Ελλάδα

Του Timothy Garton Ash

Ας είμαστε ειλικρινείς: αν αυτή η ευρωζώνη δεν υπήρχε, κανείς δεν θα την εφεύρισκε σήμερα. Η λέξη-κλειδί είναι το «αυτή». Μια μικρότερη ευρωζώνη με πιο συμβατές, κυρίως βορειοευρωπαϊκές οικονομίες - μια «βορειοζώνη» -, θα είχε αντιμετωπίσει, παρά τα «σχεδιαστικά λάθη» του Μάαστριχτ, την κρίση του δυτικού καπιταλισμού που ξέσπασε το 2008. Εναλλακτικά, μια ευρωζώνη του σημερινού μεγέθους θα μπορούσε να είχε ακολουθήσει μια πολιτική ένωση, εφόσον και όταν αυτό θα αποδεικνυόταν δυνατό.

Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε έναν βαθμό σύμπνοιας ανάμεσα σε Γερμανούς και Ελληνες αντίστοιχο με εκείνον ανάμεσα στους κατοίκους της Νέας Αγγλίας και της Αλαμπάμα στις ΗΠΑ. Παραμένουν πολύ διαφορετικοί, δέχονται όμως τη μεγάλης κλίμακας αναδιανομή των χρημάτων των φορολογουμένων, είναι έτοιμοι και ικανοί να μετακομίσουν και να εργαστούν είτε στο ένα μέρος είτε στο άλλο, ενώ μοιράζονται νομοθεσία, προϋπολογισμό, μέσα ενημέρωσης και δημόσια σφαίρα.

Αυτό επιμένουν ότι κατόρθωσαν οι ηγέτες της ευρωζώνης την περασμένη εβδομάδα. Οι προσπάθειές τους πρέπει να αναγνωριστούν. Εργάστηκαν σκληρά για να τετραγωνίσουν πολλούς κύκλους. Είναι εύκολο να ασκούμε κριτική απ' έξω. Δεν το κατόρθωσαν όμως ακόμη.

Προς το παρόν η πλειονότητα των Ελλήνων επιθυμεί να παραμείνει στο ευρώ. Αλλά δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι ο λαός της Ελλάδας θα συνεχίσει να δέχεται επί χρόνια τις ακραίες θυσίες που απαιτούνται από αυτόν μόνο και μόνο με το επιχείρημα ότι «η αποχώρηση από το ευρώ θα ήταν χειρότερη». Οι προσωπικές ιστορίες των Ελλήνων ήδη σπαράζουν την καρδιά. Ο δημοσιογράφος, ο δάσκαλος, ο δημόσιος υπάλληλος στην ουρά για συσσίτιο. Οι φοιτητές μιας «χαμένης γενιάς» έχουν εγκαταλείψει τη χώρα ή πρόκειται να το κάνουν. Η ανεργία στο 21% και με αυξητική πορεία. Λουκέτο σε 150.000 επιχειρήσεις. Ο κατώτατος μισθός κομμένος κατά το ένα πέμπτο και πλέον. Χιλιάδες κοιμούνται στους δρόμους. Αστεγοι το βράδυ, διαδηλωτές τη μέρα. Ο ογδοντάρης Μίκης Θεοδωράκης - αγαπημένος των γερμανών τουριστών - κάλεσε σε «εξέγερση». Και η κυβέρνηση οφείλει να εφαρμόσει ένα ακόμη πακέτο λιτότητας την ερχόμενη εβδομάδα προκειμένου να πάρει τα 130 δισ. ευρώ της διάσωσης.

Καθισμένος στο συνηθισμένο του τραπέζι στην μπιραρία, ο αναγνώστης του γερμανικού ταμπλόιντ «Bild» μπορεί να μουρμουρίζει «Μόνο οι ίδιοι φταίνε...». Αλλά κάνει λάθος. Είναι αλήθεια ότι μεγάλο μέρος της ευθύνης την έχουν οι ανεύθυνες, παραπλανητικές και διεφθαρμένες ελληνικές πολιτικές και επιχειρηματικές πρακτικές. Αλλά η κλίμακα του προβλήματος και η δυσκολία στην αντιμετώπισή του απορρέει από το γεγονός ότι η Ελλάδα έγινε δεκτή σε μια κακοσχεδιασμένη, πολυπληθή ευρωζώνη, ότι ο θετικός τρόπος με τον οποίο οι αγορές ομολόγων και οι τράπεζες (περιλαμβανομένων γερμανικών και γαλλικών) συμπεριφέρθηκαν στην ευρωζώνη ενθάρρυνε την ανευθυνότητα και ότι το πακέτο αυτό διάσωσης αποσκοπεί στο να βοηθήσει τόσο τούτες τις τράπεζες όσο και την Ελλάδα. Η ευθύνη λοιπόν πρέπει να μοιραστεί.

Ακόμη και αν διαφωνείτε, η ευθύνη για την αντιμετώπιση της κρίσης πρέπει να μοιραστεί. Αυτό προφανώς ισχύει όσο η Ελλάδα παραμένει στην ευρωζώνη. Αλλά ακόμη και αν αποχωρήσει, θα παραμείνει μέλος της ΕΕ και υπάρχει μια ηθική και ιστορική ευθύνη που πηγάζει από το ότι μπήκαμε σ' αυτό το χάος μαζί.

Αν διοργανωθούν εκλογές τον Απρίλιο, οι Ελληνες μπορεί να ψηφίσουν κόμματα αντίθετα προς τα δρακόντεια μέτρα του πακέτου διάσωσης. Εκείνη τη στιγμή η Ανγκελα Μέρκελ θα έχει περισσότερο από έναν χρόνο ως τις γερμανικές εκλογές τις οποίες είναι προφανώς αποφασισμένη να κερδίσει. Η ευρωζώνη θα διχαστεί τότε ανάμεσα στον ανώτατο πόνο που θα νιώσουν οι έλληνες ψηφοφόροι και στην ανώτατη τιμή που η Μέρκελ πιστεύει ότι είναι έτοιμοι να πληρώσουν οι γερμανοί ψηφοφόροι. Το δίλημμα αυτό δείχνει το βαθύτερο πρόβλημα της ευρωζώνης: την αντίφαση ανάμεσα στις ήδη ευρωπαϊκές πολιτικές και στις ακόμη εθνικές πολιτικές.

Απ' όσο μπορώ να δω, υπάρχουν δύο λύσεις. Η πρώτη είναι η Γερμανία, όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (περιλαμβανομένης της βρετανικής), η ΕΚΤ, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, το ΔΝΤ και κάθε άλλος σχετικός παίκτης να εργαστούν σκληρά τις επόμενες εβδομάδες για να κάνουν αυτό που κάθε σώφρων οικονομολόγος (συμπεριλαμβανομένων πολλών Γερμανών) θεωρεί απαραίτητο: να καταρτίσουν μια στρατηγική για βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη, καθώς και για δημοσιονομική ενοποίηση και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Διότι, όπως εκτιμούν πολλοί, η συμφωνία της περασμένης εβδομάδας αφήνει άλυτο το βασικό πρόβλημα της Ελλάδας: υπερβολικά υψηλό χρέος και υπερβολικά χαμηλή ανάπτυξη.

Η άλλη εναλλακτική είναι ότι, αργά ή γρήγορα, η Ελλάδα θα αποχωρήσει από την ευρωζώνη. Η πρώτη λύση είναι πιο επιθυμητή, αλλά η δεύτερη είναι πιο πιθανή.

ΤΟ ΒΗΜΑ 26/02/2012