Η Ελλάδα του Platon

Το Βήμα της Κυριακής, 18.11.2012

Tου Βάιου Παπαναγνου

Γεννήθηκε στην Αθήνα, πέρασε τα πρώτα καλοκαίρια του στην Πάρο και σε ηλικία επτά ετών μετανάστευσε στην Αγγλία. Σήμερα ο φωτογράφος των διασήμων και των ισχυρών εκθέτει πορτρέτα Παριανών στo Παρίσι

Τον Σεπτέμβριο του 2009 ο Platon έφτιαξε ένα μικρό στούντιο στον όροφο της Γενικής Συνέλευσης στο κτίριο του ΟΗΕ. Μπροστά από τον φακό του πέρασαν όλοι οι ηγέτες του κόσμου, από τον Ομπάμα και τον Νετανιάχου ως τον Τσάβες και τον Αχμαντινετζάντ. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Πλάτων Αντωνίου, ο οποίος γεννήθηκε στην Ελλάδα και μεγάλωσε στην Αγγλία, ερχόταν αντιμέτωπος με ακριβοθώρητους ανθρώπους.

Τα πορτρέτα του Κλίντον, του Πούτιν και όλων των αστέρων του Χόλιγουντ, που είχαν δημοσιευθεί στα καλύτερα περιοδικά της Αμερικής, τον είχαν καθιερώσει ήδη ως έναν από τους καλύτερους φωτογράφους στον κόσμο - σίγουρα τον πιο γνωστό πορτρετίστα της εποχής μας. Τα τελευταία χρόνια έχει στρέψει την προσοχή του σε ανθρώπους που δεν έχουν τα προνόμια της δύναμης και της φήμης, όπως οι ακτιβιστές της Ρωσίας και οι άνθρωποι της πλατείας Ταχρίρ.

Η τελευταία έκθεση του 44χρονου φωτογράφου έχει ως θέμα την Ελλάδα: πορτρέτα ανθρώπων με τους οποίους μεγάλωσε ως τα επτά του χρόνια, όταν ο έλληνας πατέρας του μετακόμισε στην πατρίδα της μητέρας του. Ο Platon ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη και αυτή η φωτογραφική συλλογή είναι η προσωπική επιστροφή του στην πατρίδα.

Γιατί αποφασίσατε τώρα μια έκθεση για την Ελλάδα;

«Υστερα από 25 χρόνια που δουλεύω σε αυτό το πρότζεκτ αισθάνομαι πλέον ότι είχα όλες τις εικόνες που ήθελα για να "χτίσω" μια σημαντική δήλωση. Τώρα επίσης η Ελλάδα έχει την παγκόσμια προσοχή λόγω των οικονομικών προβλημάτων της. Καταλαβαίνουμε πια ότι συνδεόμαστε μεταξύ μας με έναν τρόπο που είναι ιστορικά καινοφανής. Δεν μπορούμε να επιβιώσουμε σε απομόνωση. Αν η Ελλάδα υποφέρει, τότε το ίδιο συμβαίνει και στην Ευρώπη, επομένως και στον υπόλοιπο κόσμο. Οπότε τώρα έχω την προσοχή του κόσμου με έναν ασυνήθιστο τρόπο».

Οι άνθρωποι στις φωτογραφίες σας θα μπορούσαν να ζουν στην Ελλάδα του '50. Γιατί επιλέξατε να απαθανατίσετε το παρελθόν;

«Δεν ήταν ο στόχος μου να καταγράψω τη σύγχρονη Ελλάδα. Εχω μεγαλώσει στα ελληνικά νησιά και η Ελλάδα που φωτογράφισα είναι εκείνη του παρελθόντος μου, η οποία εξαφανίζεται γρήγορα. Η νέα γενιά αγωνίζεται να κατακτήσει τη νεωτερικότητα, να αποκτήσει κοσμοπολίτικη οπτική γωνία και να γίνει μέλος της διεθνούς κοινωνίας. Και αυτό είναι σωστό, γιατί τους αξίζουν οι ίδιες ευκαιρίες. Αλλά ο κίνδυνος σε αυτή την αναζήτηση είναι η εγκατάλειψη του παρελθόντος και της κληρονομιάς μας, επομένως της ιδιαίτερης ταυτότητας και κουλτούρας. Η Ελλάδα που φωτογράφισα θυμίζει στις νέες γενιές το μεγαλείο της Ελλάδας. Θέλει να πει "μην ξεχνάτε από πού έχουμε έρθει"».

Φύγατε από την Ελλάδα σε ηλικία επτά ετών. Μεγαλώσατε στην Αθήνα;

«Ο πατέρας μου γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά ο θείος μου είχε ένα σπίτι στις Λεύκες της Πάρου και την περίοδο που ζούσα στην Ελλάδα η Πάρος ήταν το πνευματικό μου σπίτι. Μέναμε στην Αθήνα αλλά περνούσαμε πολύ καιρό στο νησί. Είναι ένα μέρος στο οποίο επιστρέφω. Εκεί παντρεύτηκα, εκεί φέρνω τα παιδιά μου για διακοπές, εκεί επιστρέφω για να γιατρευτώ από την τρέλα της Νέας Υόρκης. Οι φωτογραφίες της έκθεσης είναι όλες τραβηγμένες στην Πάρο. Από τις πιο παλιές είναι αυτή με τον άντρα που αφήνει δύο περιστέρια στον ουρανό - την τράβηξα το 1989».

Οι πρώτες σας αναμνήσεις προέρχονται λοιπόν από την Ελλάδα;

"Ναι. Η μυρωδιά της ρίγανης από τα χωράφια, η θάλασσα με τις βάρκες και ο ήχος από τις μηχανές τους, η ζωή στο νησί... Κατά κάποιον τρόπο αυτό το πρότζεκτ είναι σαν όνειρο για μένα, αφού αυτός ο τρόπος ζωής χάνεται".

Ολα αυτά τα πορτρέτα είναι στο στυλ που εσείς καθιερώσατε...

«Είναι μια φωτογραφική γλώσσα που δεν έχει χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν για την Ελλάδα. Ετσι κάνω όλα μου τα πορτρέτα στη Νέα Υόρκη. Στήνω ένα στούντιο και οι αρχηγοί των κρατών μού ποζάρουν. Ετσι σκέφθηκα ότι μπορώ να φέρω το στούντιό μου στην Ελλάδα. Είναι ένας νέος τρόπος για να κοιτάς μια παλιά κουλτούρα. Δημιουργήσαμε φωτογραφικά στούντιο σε όλο το νησί, σε αγροκτήματα, σε σχολεία, σε σπίτια και καφενεία, και προσκάλεσα τον κόσμο να μου ποζάρει. Ηταν ένας τρόπος να τιμήσω την ελληνική κουλτούρα και το ελληνικό πνεύμα».

Στην έκθεση περιλαμβάνονται και αντικείμενα. Γιατί;

«Τα αντικείμενα είναι ενδεικτικά του τρόπου ζωής. Οπως στον λαιμό του μπουζουκιού, όπου είναι εμφανείς οι γρατζουνιές της χρήσης, κάθε γρατζουνιά, κάθε βαθούλωμα είναι απόδειξη μιας φανταστικής νύχτας με μουσική από αυτό το μπουζούκι. Φωτογραφίζω την ιστορία όλων αυτών των όμορφων στιγμών. Ολα τα αντικείμενα είναι το ίδιο σημαντικά με τους ανθρώπους. Υπάρχει ειλικρίνεια σε αυτά: τονίζουν μια γλώσσα που αφορά την τέχνη της ζωής».

Εχετε φωτογραφίσει τους διάσημους και ισχυρούς. Πώς αντιμετωπίσατε τους απλούς ανθρώπους;

«Με τον ίδιο τρόπο. Μια γηραιά ελληνίδα κυρία απαιτεί περισσότερο σεβασμό από έναν πρόεδρο ή αρχηγό κράτους. Δεν τη νοιάζει αν εγώ είμαι ένας φωτογράφος με δύναμη. Την απασχολεί η ζωή της - να πάει στην εκκλησία, να γυρίσει σπίτι να μαγειρέψει - και εγώ πρέπει να κερδίσω την εμπιστοσύνη της με τον ίδιο τρόπο που το κάνω με έναν διάσημο. Σε πολλές περιπτώσεις πρέπει να δουλέψω πιο πολύ γι' αυτό, γιατί η προτεραιότητά τους δεν είναι να μου ποζάρουν, αλλά να κάνουν τις δουλειές τους, οπότε είμαι πάντα ο φιλοξενούμενος. Αυτό που έχει σημασία είναι να δημιουργήσω μια ειλικρινή σχέση μας».

Από τεχνικής πλευράς ήταν λιγότερο ή περισσότερο δύσκολο;

«Οι περισσότεροι από αυτούς που φωτογράφισα δεν είχαν την εμπειρία μιας μεγάλης φωτογραφικής παραγωγής, ενός στούντιο με δυο-τρεις βοηθούς, 20 κάμερες, εκατοντάδες ρολά φιλμ, φώτα και φλας. Ενα ζευγάρι που έχει ένα αγρόκτημα στην Πάρο χωρίς ηλεκτρικό, όταν στήνουμε ένα στούντιο στο σαλόνι του, αισθάνεται λες και μπήκε στον κόσμο του το τσίρκο. Σε πολλές περιπτώσεις, αν δεις, η έκφραση των "μοντέλων" δείχνει έκπληξη. Κάποιες άλλες μπορείς να δεις και την περηφάνια στα πρόσωπά τους. Είναι μια δύναμη και μια περηφάνια την οποία δεν ήθελα να αλλάξω. Και θεωρώ προνόμιό μου το γεγονός ότι την απαθανάτισα».

Τι σας συγκίνησε στους Ελληνες που φωτογραφίσατε;

«Αυτοί οι μεγάλοι άνθρωποι είχαν σκληρές ζωές. Αν δεις το δέρμα τους, είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο ενός Αθηναίου ή ενός Νεοϋορκέζου. Αλλά υπάρχει ένα βάθος στον χαρακτήρα τους και μια ειλικρίνεια στη δύναμή τους που θα έπρεπε να μας εμπνέουν. Γιατί με τις αξίες που έχουμε ενστερνιστεί σήμερα, τις πλαστικές επεμβάσεις, τη μόδα, υπάρχει ο κίνδυνος να βλέπουμε μόνο την επιφάνεια και όχι το περιεχόμενο. Το πρότζεκτ μου δεν είναι ένα ρομαντικό κομμάτι του παρελθόντος. Με τους ανθρώπους που φωτογράφισα ήθελα να πω ότι ναι μεν πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά, να φτιάξουμε την οικονομία μας, να γίνουμε πιο αποτελεσματικοί, αλλά πρέπει επίσης να σεβόμαστε το από πού ερχόμαστε».

Πώς βλέπετε το μέλλον της Ελλάδας;
«Δεν φθάνουν οι μαθηματικές φόρμουλες για να απαντήσει κανείς στο ερώτημα αν θα τα καταφέρει η Ελλάδα. Είναι κυρίως ζήτημα αυτοπεποίθησης: μπορεί να τα καταφέρει; Αν η Ελλάδα πετύχει, θα δώσει αυτοπεποίθηση σε όλες τις χώρες που δυσκολεύονται. Αν χάσει το θάρρος της, τότε θα πέσουμε όλοι σαν ντόμινο. Παίρνω την ευκαιρία για να πω στον κόσμο ότι αυτή είναι η δύναμη της Ελλάδας. Εχει μεγάλη καρδιά και τεράστιο πνεύμα».

Ζείτε στη Νέα Υόρκη, την πιο πολυφωτογραφημένη πόλη, αλλά φωτογραφίζετε σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Γιατί;

«Για μένα η Νέα Υόρκη δεν είναι τόσο τόπος για φωτογράφιση όσο το κέντρο της δράσης. Μέσα από την πόλη έχω πρόσβαση στη Δύναμη. Ο ΟΗΕ είναι εδώ, τα περιοδικά είναι εδώ, οι ΜΚΟ είναι εδώ. Αλλά για να φωτογραφίσω, ταξιδεύω. Γιατί οι πιο ενδιαφέρουσες τοποθεσίες δεν βρίσκονται συνήθως στις ισχυρές χώρες».

Τι πιστεύετε ότι σας έχει κάνει καλύτερο ως άνθρωπο και ως επαγγελματία;

«Οι στιγμές που με γονάτισαν, δίνοντάς μου πόνο και θλίψη, ήταν αυτές που με έκαναν καλύτερο άνθρωπο. Ο θάνατος του πατέρα μου ήταν μια από τις πιο κεφαλαιώδεις στιγμές της ζωής μου. Χωρίς να το θέλεις, γίνεσαι τότε ενήλικος. Αλλά αυτή η απώλεια με βοηθάει να καταλαβαίνω άλλους που επίσης την έχουν νιώσει. Και αυτό είναι ένα δώρο για μένα, γιατί καταλαβαίνω τον πόνο και τη στενοχώρια. Αυτό σημαίνει ότι μπορώ να εμβαθύνω περισσότερο με τις φωτογραφίες μου. Και πιστεύω ότι με τη δουλειά μου μπορώ να αλλάξω τα πράγματα».

 «Χρειαζόμαστε ηγέτες με συμπόνοια»

Ο Platon έχει φωτογραφίσει δεκάδες παγκόσμιους ηγέτες. Ποια πιστεύει ότι είναι τα χαρακτηριστικά του ηγέτη που χρειαζόμαστε σήμερα, που ο κόσμος αλλάζει;

«Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το ποιος είναι ο ιδανικός ηγέτης. Οι κανόνες έχουν αλλάξει και τα ηγετικά μοντέλα του παρελθόντος δεν έχουν πλέον σημασία. Οι νέες γενιές αναδεικνύουν ηγέτες πολύ διαφορετικούς. Πρέπει να σιγουρέψουμε ότι η συμπόνοια θα παίζει έναν σημαντικό ρόλο στις μελλοντικές αποφάσεις. Να συνειδητοποιήσουμε επίσης ότι η συμπόνοια δεν έχει παίξει μεγάλο ρόλο στο πρόσφατο παρελθόν - και γι' αυτό έχουμε προβλήματα. Οι επιχειρηματικές και οικονομικές αποφάσεις, όλες οι φόρμουλες που έχουν επιβληθεί στη ζωή μας, δεν είχαν τη συμπόνοια ως συστατικό τους».

Τα τελευταία χρόνια φωτογραφίζετε τους λιγότερο προνομιούχους. Νιώθετε άραγε την ανάγκη μιας ισορροπίας;
«Είναι αλήθεια ότι έχω πια μια θέση ισχύος και επιρροής στα media. Μπορώ να επηρεάσω το τι θα μπει στο εξώφυλλο του "Time" - το έχω κάνει για την Ονγκ Σαν Σου Κι (σσ.: βιρμανέζα ακτιβίστρια πολιτικός) και είμαι υπερήφανος γι' αυτό. Την ευθύνη μου στο να πληροφορώ την κοινωνία και να εκκινώ δημόσιους διαλόγους την παίρνω πολύ στα σοβαρά. Θα ήταν εύκολο να απολαμβάνω μόνο τις πολυτελείς ευκαιρίες που μου προσφέρονται, αλλά δεν είναι αρκετό. Οταν θα πλησιάζω στο τέλος της ζωής μου, θέλω να έχω απάντηση στην ερώτηση "τι έκανες; Εκανες κάτι καλύτερο; Προσπάθησες να αλλάξεις κάτι;"».

πότε & πού:
Η συλλογή του Platon «Greece» παρουσιάζεται στην Colette (213 Rue Saint Honore), στο Παρίσι. Ως τις 8 Δεκεμβρίου.