Mια χώρα υπό κατασκευή

Οι Κινέζοι ετοιμάζονται να γιορτάσουν την επέτειό τους με παρελάσεις και παραστάσεις. Αλλά αυτό είναι το λιγότερο: η αρχιτεκτονική και, παρά τη λογοκρισία, το βιβλίο, το σινεμά, τα εικαστικά και η μουσική γνωρίζουν νέα άνθηση σ' αυτό το τεράστιο εργαστήρι αλλαγών
Στο χωριό Χονμιάο ετοιμάζουν πυρετωδώς δέκα χιλιάδες κόκκινα φανάρια για τα 60 χρόνια της Λαϊκής Δημοκρατίας. Τρία εκατομμύρια λουλούδια που συμβολίζουν ευημερία, τύχη, τιμή, ευγένεια κ.λπ. στολίζουν το Πεκίνο και ένα εκατομμύριο εθελοντές συντονίζονται για την παρέλαση της 1ης Οκτωβρίου.
Μετά τη στρατιωτική παρέλαση εξήντα άρματα θα απεικονίσουν τα επιτεύγματα της οικοδόμησης και διακόσιες χιλιάδες άτομα με πολύχρωμες ενδυμασίες τη συμβολή των 57 εθνικών μειονοτήτων, με την καλλιτεχνική οπτική του Ζαν Γιμού, δημιουργού της τελετής των Ολυμπιακών Αγώνων.
«Στο δρόμο της Αναγέννησης», 3.200 χορευτές και ηθοποιοί παρουσιάζουν 169 χρόνια ιστορίας από τον Πόλεμο του Οπίου, και οι εκδηλώσεις κλείνουν με υπερθέαμα πυροτεχνημάτων.
Παράλληλα, στο Μουσείο Κινεζικής Τέχνης εκτίθενται 700 σημαντικοί πίνακες της περιόδου 1949-2009. Και για να μην αφεθεί τίποτα στην τύχη, οι μετεωρολόγοι θα προσπαθήσουν να εμποδίσουν την εκδήλωση βροχής βομβαρδίζοντας τα σύννεφα με ιοδίδια αργύρου, όπως έκαναν στην έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων εκτοξεύοντας 1.104 ρουκέτες!
Η Κίνα είναι ένα τεράστιο εργαστήρι αλλαγών και αντιθέσεων. Το CNN παρουσίασε τη ροκ σκηνή του Πεκίνου, το «Τάιμ» την τέκνο της Σαγκάης και οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» το κινέζικο χιπ-χοπ. Η θεματολογία δεν αποφεύγει την άρνηση των συνεπειών της καπιταλιστικής στροφής. «Εάν δεν έχεις λεφτά ή ένα ωραίο αυτοκίνητο, δεν έχεις ούτε γλύκες...» τραγουδάει ο Ουάν Λι και ο Γιαν Τζουν επισημαίνει ότι «η καλλιτεχνική σκηνή στο Πεκίνο είναι ανέμελη, πολύ κινέζικη, πολύ γήινη και καθόλου καπιταλιστική. Είναι υπέροχη». «Υπάρχει ελευθερία να παίξεις και να πεις οτιδήποτε, αρκεί να μην προσβάλλεις το κόμμα», συμπληρώνει ο Ουόν Μιάο.
Χιπ χοπ στα κινέζικα
Η οπερατική Σένκι με παραδοσιακά όργανα και ηλεκτρονικούς βόμβους αποκαλεί τη μουσική της «βιομηχανικό κόσμικ». Το τρίο του Τζάνκι Τσάο απορρίπτει το ροκ ως επαναλαμβανόμενο και βαρετό και θεωρεί απελευθερωτικό μόνο το θόρυβο!
Οι Tang Dynasty, Carsick Cars, Buyi, Snapline, Ilchi Hanggai, Yin Ts'ang, Sulumi, Yin Tsar κ.ά. εμφανίζονται στο Mao Club, το Antidote και σε δεκάδες κλαμπάκια των μεγαλουπόλεων. Τα cd εκδίδονται από ανεξάρτητες εταιρείες (Kwanyin Records, Subjam, Modern Sky, Acupuncture κ.λπ.) και χιλιάδες βίντεο κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο, ιδίως από τότε που οι χιπ χόπερς τραγουδούν στα κινέζικα.
Ο κινηματογράφος ήταν δημοφιλής από τα πρώτα χρόνια. Οι θεατές από 47 εκατ. (1949) εκτινάχθηκαν στα 415 εκατ. (1959)! Από το 1956 που ιδρύθηκε η Κινηματογραφική Ακαδημία, το κινέζικο σινεμά παίρνει διακρίσεις στα φεστιβάλ Κανών, Βερολίνου κ.λπ.
Γυρίζονται ακριβές παραγωγές, όπως τα «Ιπτάμενα Στιλέτα» με ψηφιακές τεχνολογίες και ηθοποιούς διεθνούς ακτινοβολίας όπως η Ζαν Ζιγί, αλλά και ταινίες εκτός Χεντιάν (το κινέζικο Χόλιγουντ), που θίγουν τα ανορθόδοξα της προόδου.
Οι αντιφρονούντες, όπως ο Λι Γιαν που γύρισε το «Τυφλό πηγάδι» απειλούμενος από τους ιδιοκτήτες ενός ορυχείου, αποδοκιμάζουν τις επιπτώσεις του καπιταλιστικού δρόμου στην κοινωνία, τον πολιτισμό και το περιβάλλον.
Το 2009 θα ολοκληρωθούν 17 ξένες παραγωγές (και 300 εντόπιες), παρ' όλα τα προβλήματα λογοκρισίας που ματαίωσαν το γύρισμα της αμερικανικής παραγωγής «Σαγκάη» επειδή έθιγε το θέμα των «συνεργατών» των ιαπώνων κατακτητών.
Φέτος, εγκαινιάστηκαν και τα καινούρια υπερσύγχρονα κρατικά στούντιο με 16 πλατό σε 530 στρέμματα, με δυνατότητα γυρίσματος 80 ταινιών και 500 τηλεοπτικών επεισοδίων το χρόνο.
Γλωσσική επέκταση
Εκτός από τις έδρες των κινεζικών σπουδών από την Ινδονησία ώς την Αυστραλία, η κινέζικη γλώσσα ανταγωνίζεται την αγγλική στο Διαδίκτυο. Ηδη, κινέζικες λέξεις γίνονται διεθνείς. Π.χ. μετά τον περίπατο των Κινέζων στο διάστημα, η λέξη «ταϊκονότ» (από το κινέζικο ταϊκόν-διάστημα και το ελληνικό ναύτης) στην Ασία αντικαθιστά την αμερικάνικη «άστρονοτ» και τη ρωσική «κοσμοναύτ».
Αλλά δεν είναι μόνο η γλώσσα. Ο βελονισμός και άλλες μορφές παραδοσιακής ιατρικής θεωρούνται ισότιμες με τις δυτικές θεραπείες. Η κινέζικη κουζίνα είναι μέινστριμ. Εκατομμύρια βιβλία για πολεμικές τέχνες, πολιτισμό και φιλοσοφία εξάγονται από την Κίνα. Και στη Δύση, ξαναθυμούνται ότι σημαντικότατες εφευρέσεις (πυρίτιδα, τυπογραφία, χαρτί, μαγνητική πυξίδα, πύραυλοι κ.λπ.) είναι κινέζικες.
Οι χρήστες του Ιντερνετ έφτασαν τα 340 εκατομμύρια ξεπερνώντας τις ΗΠΑ. Τα μπλογκ είναι αμέτρητα και ασχολούνται με τα πάντα. Και στα αγγλόφωνα φόρουμ, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί συγκρούονται με Κινέζους για τα πολιτικά συστήματα των χωρών τους. Ιδιαίτερα αποτελεσματικές είναι ιστοσελίδες για καταγγελίες καταχρήσεων και παρανομιών, όπως το www.703804.com με ένα εκατομμύριο επισκέψεις ημερησίως.
Σύμφωνα με έρευνα του Pew το 80% των Κινέζων θεωρούν την προστασία του περιβάλλοντος πρωταρχικής σημασίας, πράγμα που εξηγεί τις χιλιάδες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας («Τάιμ», 7.9.9). Στις 14 Αυγούστου, δύο εργοστασιάρχες καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 6 και 11 ετών για ρύπανση στο Τζιανσού.
Η Κίνα κατασκευάζει το 30% των ηλιακών συσσωρευτών του κόσμου, παράγει ηλεκτρικά ποδήλατα και επιδοτεί την αγορά ηλεκτρικών και υβριδικών αυτοκινήτων. Το μετρό του Πεκίνου επεκτείνεται από τα διακόσια στα τριακόσια χιλιόμετρα και το τρένο στη Σαγκάη μεταφέρει τους επιβάτες από το αεροδρόμιο στο κέντρο (35 χλμ.) σε επτά λεπτά!
Η ραγδαία αυτή εξέλιξη συνδέεται με την απάλειψη του αναλφαβητισμού, από το 80% (1949) στο 3,58% (2008). Εξι εκατομμύρια νέοι εισάγονται στα πανεπιστήμια, τριάντα εκατομμύρια φοιτούν σε επαγγελματικές σχολές και 300 χιλιάδες μηχανικοί αποφοιτούν ετησίως! Συνολικά, απασχολούνται 15 εκατομμύρια εκπαιδευτικοί (Ε. Ιζραέλεβιτς «Οταν η Κίνα αλλάζει τον κόσμο», εκδ. Κασταλία).
Ο Αντριου Ρος, διευθυντής του τμήματος Κοινωνικής και Πολιτιστικής Ανάλυσης του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης, υπό τον τίτλο «Η νέα Πολιτιστική Επανάσταση της Κίνας;», συνδέει τη διάδοση της γνώσης και των επικοινωνιών (πάνω από μισό δισεκατομμύριο κινητά τηλέφωνα!) με την ανάπτυξη των «δημιουργικών βιομηχανιών» που μεταβάλλουν την Κίνα από χώρα του φασόν σε πυρήνα καινοτομίας στους τομείς επικοινωνίας, ενημέρωσης, πληροφορικής, βιομηχανικού ντιζάιν, τέχνης κ.λπ. Δηλαδή, από «Made in China» σε «Created in China».
Οι «ζώνες» περιλαμβάνουν κτίρια εργοστασίων που απομακρύνθηκαν λόγω ρύπανσης και μετατρέπονται σε γκαλερί, στούντιο αρχιτεκτόνων, ζωγράφων, διακοσμητών, εφευρετών κ.ά. Από το 2004, εφαρμόζεται ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ενός εκατομμυρίου ειδικών για τις πολιτιστικές μονάδες.
Αρχιτεκτονικός οργασμός
Το 1959 εγκαινιάστηκαν δέκα ιστορικά κτίρια με επιρροές από το μοντερνισμό και το σοσιαλιστικό ρεαλισμό (Μέγαρο του Λαού, Εθνικό Μουσείο κ.λπ.). Σήμερα, με 15 καινούρια αεροδρόμια κάθε χρόνο, φράγματα, στάδια και νέες πόλεις, η αρχιτεκτονική βρίσκεται σε πρωτοφανή οργασμό.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ανέδειξαν τον αθλητισμό (με εκατό μετάλλια!), αλλά και τη σημασία της αρχιτεκτονικής, με ξένους και κινέζους αρχιτέκτονες: στάδιο «Φωλιά του πουλιού» (των Ελβετών Herzog και de Meuron), Εθνικό Κέντρο Παραστατικών Τεχνών (του Γάλλου Paul Andreu), Μέγαρο Κρατικής Ραδιοτηλεόρασης (του Ολλανδού Ρεμ Κούλχααζ), Εθνικό Κολυμβητήριο «Υδάτινος κύβος» (αυστραλοκινεζικής συνεργασίας) κ.ά.
Παράλληλα, μια νέα γενιά αποφοίτων αμερικανικών και κινεζικών πανεπιστημίων σχεδιάζει πρωτοποριακά κτίρια, ενεργειακά και διατροφικά αυτάρκη. Καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια αγρότες μεταναστεύουν στις πόλεις, ομάδες όπως η MAD κάνουν την Κίνα παγκόσμιο ατελιέ της αστικοποίησης. Ο καθηγητής Hu Leike παρατηρεί ότι «υπάρχει εθνική ευαισθητοποίηση, αλλά οι κινέζοι αρχιτέκτονες είναι ακόμα χαμένοι ανάμεσα στο παραδοσιακό και το μοντέρνο, την Ανατολή και τη Δύση...» («Λαϊκή Ημερησία», 12/6/09).
Λόγω αυτής της ευαισθητοποίησης, αποσύρθηκε το καφέ «Στάρμπακς» από την Απαγορευμένη Πόλη και αντικαταστάθηκε από ένα αναψυκτήριο με κινέζικα χαρακτηριστικά.
Επιφανειακά, είναι ανεξήγητη η δημιουργία ενός υπερσύγχρονου μουσείου (το πρώτο πάνω σε γέφυρα ποταμού) για την έκθεση 20.000 αφισών της Πολιτιστικής Επανάστασης. Κι όμως στην Κίνα, όλα επανεξετάζονται, ενώ μεγάλες περιοχές της πολιτιστικής της ζωής παραμένουν άγνωστες ή ακατανόητες στη Δύση. Πολλά βιβλία από ξένους ή Κινέζους του εξωτερικού είναι γεμάτα διαστρεβλώσεις και πολιτικά και ιδεολογικά χρωματισμένες αξιολογήσεις. Π.χ. η βιογραφία του Μάο από τους Τσανγκ και Χάλιντεϊ (εκδ. Εστία), σύμφωνα με την κριτική του επικεφαλής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κολούμπια Αντριου Νέιθαν, είναι γεμάτη λάθη, αναπόδεικτες πληροφορίες και αστήρικτες υποθέσεις.
Στη Δύση, η δεξιά δυσκολεύεται να αρθρώσει ολοκληρωμένη κριτική για ένα πετυχημένο μοντέλο οικονομίας της αγοράς, και η αριστερά στέκεται αμήχανα μπροστά στο φαινόμενο ενός κομμουνιστικού κόμματος με 76 εκατομμύρια μέλη, που δεν ακολουθεί το σοβιετικό υπόδειγμα. Ετσι, οι Δυτικοί αποφεύγοντας να έρθουν σε επαφή με τους διανοούμενους που επεξεργάζονται τη σύγχρονη σκέψη στην Κίνα, δυσκολεύονται να καταλάβουν τι συμβαίνει εκεί.
Η υπερταχεία ανάπτυξη και η αύξηση του πληθυσμού επιβαρύνουν το περιβάλλον και διευρύνουν τις κοινωνικές ανισότητες προκαλώντας μία διαρκή εσωτερική πάλη. Ο Μαρκ Λέοναρντ («Τι σκέφτεται η Κίνα;», εκδ. Κριτική) δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη Νέα Αριστερά και τη Νέα Δεξιά που διασταυρώνουν τα ξίφη τους για τη διαμόρφωση των πολιτικών που ρυθμίζουν την πορεία της Κίνας.
Επιρροή της επανάστασης
Αναλυτές του κινέζικου μοντέλου αναφέρονται και στην επίδραση της επανάστασης στη δυτική κουλτούρα. Ο καθηγητής Ρος θεωρεί ότι η επιρροή της επαναστατικής σκέψης είναι πιο μεγάλη από τη μόδα των γιακάδων και των πορτρέτων του Μάο από τον Γουόρχολ. Με επιρροή από την εκστρατεία «Βομβαρδίστε τα διευθυντήρια!», στη δεκαετία του '60, η αμφισβήτηση των ιεραρχιών, το άνοιγμα των πανεπιστημίων στις μειονότητες, η είσοδος ακτιβιστών στην εκπαιδευτική τάξη και οι μεταρρυθμίσεις στη διδακτέα ύλη άλλαξαν τη φυσιογνωμία της ανώτατης εκπαίδευσης. «Το δικαίωμα να επαναστατείς... η αυτοκριτική... η συνειδητοποίηση... το δικαίωμα στην πολιτιστική αναγνώριση... είχαν τεράστια επίδραση στα φεμινιστικά, φυλετικά και λεσβιακά-γκέι κινήματα...», εκτιμά ο Ρος.
«Στους ανθρωπιστικούς τομείς οι νεομαοϊκές παρορμήσεις διέτρεξαν διαδρομή τριών δεκαετιών ξεπερνώντας τη ζωή της Πολιτιστικής Επανάστασης». Το σύνθημα «αφήστε εκατό λουλούδια ν' ανθίσουν» βρήκε μεγάλη εφαρμογή στον πολιτισμό, ενώ «η γυναίκα είναι το μισό τ' ουρανού» πυροδότησε τον αγώνα για την ισότητα των δύο φύλων.
Εξήντα χρόνια από τη μέρα που ο Μάο έμπαινε στο Πεκίνο, η Κίνα εξακολουθεί να εκπλήσσει, με την παγκόσμια επέκτασή της χωρίς στρατιωτικές επεμβάσεις, 750 χιλιάδες ερευνητές, δύο γκέι-παρελάσεις στο Πεκίνο και τη Σαγκάη και πολλά άλλα... κινέζικα!

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Στέλιου Ελληνιάδη - εφ. Ελευθεροτυπία, Επτά 27-09-2009