Ένας κόσμος σε κίνηση

Ίσως καμία τάση της σύγχρονης ζωής να μην είναι τόσο διαδεδομένη και παράλληλα, τόσο υποτιμημένη ως προς τη σημασία της όσο η παγκόσμια μετανάστευση.
Υποτιμημένη; Κάποιος επιφυλακτικός θα μπορούσε κάλλιστα να αμφισβητήσει αυτή την άποψ, δεδομένης της συχνότητας με την οποία το θέμα βρίσκεται στα φώτα της δημοσιότητας. Άλλωστε η εκστρατεία της Αριζόνας εναντίον των λαθρομεταναστών προκάλεσε διενέξεις από τη Μελβούρνη ώς τη Μαδρίτη.
Ωστόσο, η μετανάστευση αποτελεί τον αθέατο συνδετικό κρίκο των ειδήσεων των πρωτοσέλιδων που φαινομενικά δεν σχετίζονται μεταξύ τους.Πρόκειται για την πραγματική είδηση που κρύβεται πίσω από πολλές άλλες, για τη βαθύτερη αιτία πολλών προβλημάτων.
Ακόμη και αυτοί που μελετούν τη μετανάστευση από επιστημονικη σκοπιά δυσκολεύονται να αντιληφθούν της συνέπειές της. «Πολιτικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά, η αναμπουμπούλα της μετανάστευσης κάνει αιθητή την παρουσία της παντού», δήλωσε ο Τζέιμς Φ. Χάλιφιλντ, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Southern Methodist του Ντάλας.
Τι ήταν αυτό που έκανε την Google να κλείσει τα γραφεία της στην Κίνα; Αναμφίβολα, πολλοί παράγοντες, αλλά ανάμεσα σε αυτούς που ανέφερ ο Σεργκέι Μπριν, συνιδρυτής της εταιρείας, ήταν η καταπίεση που υπέστη η οικογένειά του όταν ο ίδιος ήταν παιδί στη Σοβιετική Ένωση προτού μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ.
Η μετανάστευση λειτούργησε ως καταλύτης για τον δριμύ διχασμό του αμερικανικού εργατικού κινήματος. Το 2005, κάποια σωματεία αποχώρησαν από την αξιοσέβαστη Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας (ΑF of L) προκειμένου να δημιουργήσουν την ανταγωνιστική ομοσπονδία Change to Win, η οποία αποτελούνταν κυρίως από χαμηλομισθους μετανάστες.
Εν συνεχεία, ο αντίκτυπος του διχασμού δεν περιορίστηκε στο εργατικό κίνημα. Η Τζανις Φάιν, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς στο Νιου Τζέρσεϊ επεσήμανε ότι τα σωματεία της Change to Win διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα πρώτα στάδια της προεκλογικής εκστρατείας του Μπαρακ Ομπάμα.
Οι θεωρητικοί συχνά αποκαλούν τη μετακίνηση ανθρώπων «τρίτο κύμα παγκοσμιοποίησης», μετά τη διακίνηση αγαθών (εμπόριο) και τη διακίνηση χρημάτων (οικονομία) που ξεκίνησαν τον προηγούμενο αιώνα.
Μολονότι το παγκόσμιο εμπόριο και η παγκόσμια οικονομία λειτουργούν αποδιοργανωτικά, στην περίπτωση τους αυτό συμβαίνει με λιγότερο εμφανείς τρόπους.
Μια μπλούζα που φτιάχνεται στο Μεξικό μπορεί να κοστίσει σε έναν αμερικανό υπάλληλο τη δουλειά του. Ένας υπάλληλος από το Μεξικό μπορεί να μετακομίσει δίπλα του, να στείλει τα παιδιά του σε δημόσιο σχολείο και να χρειάζεται να του μιλούν στα ισπανικά. Ακόμη και τη δεκαετία του 1970, η μετανάστευση θεωρούνταν τόσο αμελητέα που η Υπηρεσία Απογραφών των ΗΠΑ σταμάτησε να ζητά από τους ανθρώπους να δηλώνουν τον τόπο γέννησης των γονιών τους.
Σήμερα το ¼ των κατοίκων των ΗΠΑ κάτω των 18 είναι μετανάστες ή παιδιά μεταναστών. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ ο αριθμός των μεταναστών ανα τον κόσμο αγγίζει τα 214 εκατ. σημειώνοντας αύξηση της τάξεως του 37% περίπου μέσα σε διάστημα είκοσι ετών. Τα ποσοστά τους αυξήθηκαν κατά 41% στην Ευρώπη και 80% στη Βόρεια Αμερική. «Η κινητικότητα που υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη από κάθε άλλη περίοδο της παγκόσμιας Ιστορίας», είπε ο Γκάρι Π. Φρίμαν, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας.
Οι μέχρι πρότινος κατεξοχήν ευρωπαϊκές χώρες μετανάστευσης, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία, ξαφνικά μετατρέπονται σε χώρες υποδοχής με την Ιρλανδία να αποκτά τον πρώτο της μαύρο δήμαρχο το 2007, εκλέγοντας ένα Νιγηριανό.
Όσα προβλήματα κι αν δημιουργεί το ζήτημα στην Αμερική, η ικανότητα των Αμερικανών να ενσωματώνουν τους μετανάστες παραμένει ευσεβής πόθος πολλών Ευρωπαίων. Παρ’όλα αυτά τα προβλήματα του σήμερα διαφέρουν από εκείνα του παρελθόντος. Υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις παράγοντες που διαφοροποιούν αυτην την εποχή και διευρύνουν τις επιπτώσεις της μετανάστευσης.
Ο πρώτος είναι η παγκόσμια εμβέλεια της μετανάστευσης. Οι μετακινήσεις του 19ου αιώνα ήταν κυρίως υπερατλαντικές. Σήμερα, Νεπαλέζοι επανδρώνουν κορεατικά εργοστάσια και Μογγόλοι κάνουν χειρονακτικές δουλειές στην Πράγα, ενώ οι οικονομίες του Περσικού Κόλπου θα κατέρρεαν χωρίς τις στρατιές των μεταναστών.
Εντός των αμρικανικων συνόρων οι μετανάστες εισέρχονται από δεκάδες «νέες πύλες εισόδου» απ’άκρη σ’άκρη των ΗΠΑ.
Ένας δεύτερος παράγοντας που αυξάνει τον αντίκτυπο της μετανάστευσης είναι η εκθήλυνσή της: σχεδον οι μισοί μετανάστες ανά τον κόσμο αυτή τη στιγμή είναι γυναίκες, πολλές εκ των οποίων έχουν αφήσει τα παιδιά τους πίσω στην πατρίδα. Η ανάδειξη τους σε στήριγμα της οικογένειας τροποποιεί τη δυναμική της σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ενώ ταυτόχρονα η σωματεμπορία απλώνει τα πλοκάμια της παγκοσμίως, προκαλώντας τεράστια ανησυχία.
Η τεχνολογία αποτελεί ένα τρίτο σημείο διαφοροποίησης από το παρελθόν: τα στριμωγμένα πλήθη κατέφθαναν στο Ελις Αίλαντ χωρίς κινητά και διαδικτυακές κάμερες.
Τώρα μια νταντά στο Μανχάταν μπορεί να μιλήσει με το παιδί της στο Ζακατέκας στο Μεξικό ή να ψηφίσει στις μεξικανικές εκλογές και να παρακολουθήσει μεξικανικές τηλεοπτικές εκπομπές. Αυτός ο «διεθνισμός» καθησυχάζει αλλά συνάμα ξυπνά και ανησυχίες σε όσους πιστεύουν ότι παρεμποδίζει την ενσωμάτωση των μεταναστών.
Στην εποχή της παγκόσμιας τζιχάντ, μπορεί επίσης να αποτελεί και απειλή για την ασφάλεια. Ο πακιστανός μετανάστης που το Μάιο ομολόγησε την ενοχή του για την απόπειρα βομβιστικής επίθεσης στην Τάιμς Σκουέαρ είπε ότι οι νουθεσίες της τζιχάντ έφτασαν σ’αυτόν από την Υεμένη μέσω Διαδικτύου.
Τουλάχιστον ακόμη ένα γνώρισμα εντείνει τις επιπτώσεις της σύγχρονης μετανάστευσης: η προσδοκία ότι οι κυβερνήσεις θα τη θέσουν υπο έλεγχο. Στην Αμερική για το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώαν δεν ίσχυε κάποιος νομικός περιορισμός ως προς την είσοδο των μεταναστών.
Τώρα οι δυτικές κυβερνήσεις καλούνται να φροντίσουν να συνεχιστεί η διεξαγωγή εμπορικών συναλλαγών και τουριστικών μετακινήσεων και να μην καταπατηθούν τα εθνικά δικαιώματα, σφραγίζοντας παράλληλα τα σύνορα. Η αποτυχία τους αποδυναμώνει την ευρύτερη πίστη στην ομοσπονδιακή ικανότητα.
Ο Δ. Παπαδημητρίου, συνιδρυτής της ερευνητικής ομάδας Ινστιτούτο Μετανατσευτικής Πολιτικής (ΜΡΙ) που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, δήλωσε: «Ουσιαστικά λέει στους ανθρώπους ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της. Δημιουργεί την αντικυβερνητική επιχειρηματολογία που βλεπουμε και την οργή που νιώθουν οι άνθρωποι»


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Jason DeParle-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 04-07-2010