Η αραβική άνοιξη βρήκε ήδη θέση στην ποίηση

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ  22.07.2012
Tης Tιτικας Δημητρουλια
 
Στον απόηχο της σφαγής στη Συρία, που τόσες διαφορετικές ερμηνείες επιδέχεται, η αραβική άνοιξη συνεχίζει να φέρνει στο προσκήνιο την «αραβική παγκοσμιοποίηση», την αραβική ανθρωπογεωγραφία, την αραβική γλώσσα και τους τόπους της, ανασχεδιασμένους μέσα στη φωτιά των πρόσφατων εξεγέρσεων. Ο μεγάλος Σύρος ποιητής και διπλωμάτης Νιζάρ Καμπάνι στηλίτευε την τελμάτωση των αραβικών κοινωνιών στο ποίημά του «Ψωμί, χασίς και φεγγάρι»:
«[...] Σ’ εκείνες τις ανατολίτικες νύχτες όταν/ Το φεγγάρι γεμίζει πλήρως, / Η ανατολή χάνει κάθε τιμή/ Και σθένος. / Τα εκατομμύρια που κυκλοφορούν ξυπόλυτοι, / Που πιστεύουν σε τέσσερις συζύγους/ Και την ημέρα της κρίσης, / Τα εκατομμύρια των ανθρώπων που βλέπουν το ψωμί/ Μόνο στα όνειρά τους, / Που περνούν τη νύχτα σε σπίτια/ Χτισμένα από βήχα, / Που δεν έχουν δει ποτέ τα μάτια τους φάρμακο, / Ξαπλώνουν σαν τα πτώματα κάτω από το σεληνόφως.»
Δεν πρόλαβε να δει τις λαοθάλασσες στις πλατείες των αραβικών πόλεων να τραγουδάνε ποιήματα, παλεύοντας για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους, σύμφωνα με μία αναπαράσταση της περίφημης πια ανά τον κόσμο αραβικής άνοιξης. Μιας άνοιξης που φέρνει στην εξουσία, ωστόσο, ισλαμικά καθεστώτα, θέτοντας εκ νέου το ερώτημα σχετικά με την έννοια της δημοκρατίας και των αναβαθμών της. Μιας άνοιξης που λεκιάζεται από σφαγές αμάχων και για τον ποιητή Σαάντι Γιούσεφ, που αυτοχαρακτηρίζεται «ο τελευταίος κομμουνιστής»:
«[...] Τι είναι πια αυτή η αραβική άνοιξη; / Το ξέρουμε καλά πως τη διαταγή την έδωσε υπηρεσία αμερικανική/ Οπως νωρίτερα στην Ουκρανία, στη Βοσνία και στο Κόσοβο... / Ηρθε η ώρα της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. / Το Facebook οδηγεί την επανάσταση στις χώρες όπου οι άνθρωποι δεν μπορούν / Το καθημερινό ψωμί τους να αγοράσουν! / Αυτός ο φουκαράς που μετά βίας επιβιώνει, ο αναλφάβητος αυτός, ο θρησκόληπτος, / Που ούτε ένα πιάτο ζεστό δεν τρώει κάθε μέρα, / Αλλά ζει σε μια τρώγλη με ψωμί και μπαγιάτικο ψωμί από το συσσίτιο, / Να ξέρει τάχα τι είναι το ίντερνετ;»

Βράβευση με αντιδράσεις

Ο Σαάντι Γιούσεφ βραβεύτηκε πρόσφατα από την Αιγυπτιακή Εταιρεία Συγγραφέων κι η βράβευσή του προκάλεσε τεράστιες αντιδράσεις στους κόλπους των Αράβων διανοουμένων ακριβώς για τις θέσεις του σε σχέση με την αραβική άνοιξη. Μια άνοιξη που μένει να δούμε πού θα οδηγήσει τους λαούς μετά την ανατροπή των ανελεύθερων και δικτατορικών καθεστώτων στις διάφορες χώρες, που επεδίωξε να κάνει πράξη αιτήματα δεκαετιών ως προς την αφύπνιση και τη δράση των λαϊκών μαζών με στόχο μια ουσιαστική ελευθερία σε όλα τα επίπεδα. Το βέβαιο είναι ότι έφερε στο προσκήνιο τις αραβικές κοινωνίες και την κουλτούρα τους, ανοίγοντας δρόμους επαφής και κατανόησης, ειδικά στη χώρα μας, που πέραν των δεδηλωμένων φιλοαραβικών της αισθημάτων δεν γνωρίζει σε βάθος τις πολιτικές και πολιτιστικές δομές των γειτόνων αραβικών χωρών.
Αυτή την επαφή επιδιώκει το Γ΄ Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ της Τήνου, φιλοξενώντας μεταξύ των πολλών και καλών καλεσμένων τους έξι σύγχρονους Αραβες ποιητές: τις Μαράμ αλ-Μασρί (Συρία), Νάταλι Χαντάλ (Παλαιστίνη), Αμάλ αλ-Τζουμπούρι (Ιράκ) και τους Σαούκι Μπζία (Λίβανος), Ριφάτ Σαλάμ (Αίγυπτος), Μπενσάλεμ Χιμίς (Μαρόκο). Είναι τυχαίο άραγε που και οι τρεις γυναίκες είναι αυτοεξόριστες; Γράφει η Μαράμ αλ-Μάσρι, που ζει από το 1982 στο Παρίσι:
«Οι γυναίκες σαν εμένα / δεν γνωρίζουν πώς να μιλάν. / Μια λέξη σκαλώνει στο λαιμό τους / σαν αγκάθι / που επιλέγουν να καταπιούν.»
Η πολυβραβευμένη Νάταλι Χαντάλ, πολίτης του κόσμου, έχει επιμεληθεί μια ανθολογία γυναικείας αραβικής ποίησης, συγκεντρώνοντας ογδόντα εξαιρετικά ενδιαφέρουσες γυναικείες φωνές, πολύ παλαιότερες έως και πολύ σύγχρονες (The poetry of arab women. A contemporary anthology, Intelinks Books, 2001). Εχοντας δημοσιεύσει την πρώτη συλλογή της στα δεκαεννιά της χρόνια, η Αμάλ αλ-Τζουμπούρι, πολιτική πρόσφυγας στη Γερμανία, γράφει, όπως λέει ο Αμερικανός ποιητής Τζέραλντ Στερν, ποιήματα «για την εξορία κυρίως, την εξορία από τη χώρα της νιότης της, την εξορία από την ειρήνη, την αγάπη, τη φυσιολογική ζωή, την ελπίδα.»

Η αγάπη στο επίκεντρο

Η αγάπη, τυπικό θέμα της αραβικής ποίησης, που η ιστορία της χάνεται στους αιώνες και η ανανέωσή της τοποθετείται στον 19ο αιώνα αλλά και στη δεκαετία του 1970, βρίσκεται στο επίκεντρο εν γένει. Ο Ριφάτ Σαλάμ, ακτιβιστής και μεταφραστής σπουδαίων ξένων ποιητών, από τον Μαγιακόφσκι ώς τον Καβάφη και τον Ρίτσο, τραγουδά μια γυναίκα-αγκάθι, όπως αγκάθι είναι η λέξη στο ποίημα της Μασρί. Ο Σαούκι Μπζία τραγουδά τις διαψεύσεις κι ο Μπενσαλέμ Χιμίς κραδαίνει το ξίφος του ενάντια σε όποιον ψέγει την αγάπη. Στους στίχους των έξι ποιητών η πολιτική συναντά, με μια μορφή, τον έρωτα, ο ερωτικός πόνος το αίτημα για ελευθερία, η υπαρξιακή αγωνία την καταγγελία. Η ποίησή τους αποτυπώνει το υψηλό επίπεδο της αραβικής ποίησης, παραδοσιακής και ελεύθερης, γραμμένης στην κλασική αραβική ή σε τοπική διάλεκτο - ή και σε άλλη γλώσσα πια, στην αραβική διασπορά.
Λίγοι είναι οι Αραβες ποιητές που κάπως καλύτερα γνωρίζουμε στα ελληνικά, από τον Παλαιστίνιο Μαχμούτ Νταρουίς που πρόσφατα διαβάσαμε σε δύο κιόλας μεταφράσεις (Γιώργος Μπλάνας, Αγγελική Σιγούρου) ώς τον Σύρο Αδωνη με τις προϊσλαμικές και σουφικές καταβολές του λόγου του. Στους στίχους των ποιητών αυτών διαβάζουμε την ιδιαίτερη ευαισθησία και συμβολική, την ανάγκη της ανάσας και της ελευθερίας, την υπαρξιακή απορία, με όρους που αφενός δείχνουν το γόνιμο μπόλιασμα της αραβικής ποίησης με την παγκόσμια ποίηση τις τελευταίες δεκαετίες και αφετέρου αναδεικνύουν την ιδιαίτερη πηγή της. Αυτή η ποίηση στηρίζει την πραγματική αραβική άνοιξη, αυτήν που κάποια στιγμή θα αποδώσει στους Αραβες τον μείζονα ρόλο τους στην Ιστορία μέσα από την καθολική απελευθέρωσή τους.
- Το 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας Τήνου θα διαρκέσει από τις 26 - 28 Ιουλίου. Διοργανώνεται από την «Κοινωνία των (δε) κάτων» σε συνεργασία με το Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού και θα πραγματοποιηθεί στη Χώρα της Τήνου, στον Βώλακα και στον Πύργο. Συμμετέχουν 19 συγγραφείς από 14 χώρες οι οποίοι θα απαγγείλουν αποσπάσματα από το έργο τους.