Ζωή να έχουμε γίναμε επτά δισ.

Χριστίνα Πάντζου (Ελευθεροτυπία)

Αισίως, και με πέντε μωρά να γεννιούνται κάθε δευτερόλεπτο, ο παγκόσμιος πληθυσμός φτάνει φέτος τα επτά δισεκατομμύρια κατοίκους, σύμφωνα με το Τμήμα Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών, φέρνοντας στην επιφάνεια παλιούς φόβους για το πόσο βιώσιμο μπορεί να είναι

Πρόκειται για τη δεύτερη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που αυξανόμαστε κατά ένα δισεκατομμύριο μέσα σε μόλις 12 χρόνια. Ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν έπαψε να αυξάνει από τον 14ο αιώνα, μετά την εποχή του Μαύρου Θανάτου, δηλαδή της επιδημίας πανούκλας. Αλλά ποτέ δεν γνώρισε την τεράστια αύξηση που σημειώθηκε τον 20ό αιώνα, ιδίως λόγω της ραγδαίας μείωσης της θνησιμότητας χάρη στην ιατρική πρόοδο αλλά και εξαιτίας των τεχνολογικών καινοτομιών που συνέβαλαν στην αύξηση της γεωργικής παραγωγής.

Χρειάστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να φτάσουμε το ένα δισεκατομμύριο το 1804, ενώ, όπως υπολογίζουν οι ειδικοί, μέχρι την Αναγέννηση ο πληθυσμός διπλασιαζόταν κάθε 16-17 αιώνες. Αλλά απαιτήθηκε μόνο κάτι περισσότερο από έναν αιώνα για να περάσουμε από το ένα δισ. στα δύο (1927) κι έκτοτε δεν παύσαμε να επιταχύνουμε: φτάσαμε τα 3 δισεκατομμύρια το 1960, τα 4 το 1974, τα 5 το 1987 και τα 6 το 1999. Αν υπάρχει ωστόσο κάποιο αισιόδοξο μήνυμα, επισημαίνει το περιοδικό «Νάσιοναλ Τζεογκράφικ» σε σχετικό του αφιέρωμα, αυτό είναι σίγουρα ότι πρώτη φορά επιβραδύνθηκε ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού, που μετά από μια εντυπωσιακή κορύφωση το 1963 με 2,2% έφτασε το 2009 στο ναδίρ του με μόλις 1,1%.

Το έβδομο δισεκατομμύριο κατακτήθηκε σε δώδεκα χρόνια, όσο δηλαδή και το έκτο, και αυτό σημαίνει ότι στο διάστημα 1999-2011 αυξηθήκαμε μόνο κατά ένα έκτο έναντι μιας αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού κατά ένα πέμπτο στο διάστημα 1987-1999. Και οι προβλέψεις θέλουν τον παγκόσμιο πληθυσμό να συνεχίζει να αυξάνει αλλά με βραδύτερους ρυθμούς, έως ότου σταθεροποιηθεί κάπου στα μέσα του αιώνα.

Κάτι που επιβεβαιώνεται από τις ίδιες τις εξελίξεις, καθώς η τεχνολογική πρόοδος και οι αλλαγές στα ήθη οδηγούν από ένα δημογραφικό μοντέλο υψηλού ρυθμού γεννήσεων και θανάτων σε ένα άλλο με χαμηλότερους ρυθμούς γονιμότητας και θνησιμότητας. Το μοντέλο αυτό της «δημογραφικής μετάβασης» που έχουν υιοθετήσει και τα Ηνωμένα Εθνη έχει ήδη επιτευχθεί στις αναπτυγμένες χώρες όπου το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε από τα 35 χρόνια στις αρχές του αιώνα στα 77 και η γονιμότητα μειώθηκε από τα 5-6 παιδιά στα 2,1 ανά γυναίκα. Αρχίζει τώρα και κάνει την εμφάνισή του και στον αναπτυσσόμενο κόσμο με ταχύτατους ρυθμούς, με το προσδόκιμο ζωής να έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε πολλές χώρες και το δείκτη γονιμότητας να έχει μειωθεί δραστικά στην Απω Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τη Λατινική Αμερική.

Ωστόσο, η ανθρωπότητα αυξάνεται με ρυθμό περίπου 80 εκατ. το χρόνο, όχι όμως και η Γη, πραγματικότητα που επαναφέρει κάθε τόσο τις απαισιόδοξες (και επανειλημμένα διαψευσμένες) προβλέψεις του Τόμας Μάλθους, τον 18ο αιώνα, ότι οδηγούμαστε στον αφανισμό γιατί τα αγαθά αυξάνονται με αριθμητική πρόοδο ενώ ο πληθυσμός με γεωμετρική.

Παρά τις επανειλημμένες διαψεύσεις, παραμένει επίκαιρη η αγωνία για το αν επαρκούν οι πόροι, αν αντέχει το οικοσύστημα. Πώς θα επιτευχθεί να έχουν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη μια αξιοπρεπή ζωή; Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν επαρκούν οι πόροι του πλανήτη, αλλά το πώς διανέμονται κι αν έχουν όλοι τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε αυτούς. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι πόροι δεν είναι διαθέσιμοι εκεί όπου περισσότερο χρειάζονται. Την απάντηση μόνο οι πολιτικές μπορεί να τη δώσουν.

Νεανικός ο πλανήτης στο μέλλον

Το προφίλ του πληθυσμού της Γης, με τα 7 δισ. κατοίκους της, έτσι όπως το σκιαγράφησε η εφημερίδα «Le temp»:

* Το 60% θα κατοικούν στην Ασία. Περισσότεροι από τέσσερα δισεκατομμύρια θα είναι οι Ασιάτες, ενώ κάπου ένα δισεκατομμύριο θα κατοικεί στην Αφρική και άλλο ένα δισεκατομμύριο στην αμερικανική ήπειρο. Οσο για την ευρωπαϊκή ήπειρο συνολικά, ο πληθυσμός της θα φτάνει τα 750 εκατομμύρια. Ενώ στις αρχές του 1900 οι Ευρωπαίοι εκπροσωπούσαν το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού, θα αρκεστούν σε ένα μόλις 11% στα τέλη του χρόνου. Και δύο στους πέντε κατοίκους της γης θα κατοικούν σε δύο μόνο χώρες: Κίνα και Ινδία.

* Η επικράτηση των αστικών κέντρων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, οι κάτοικοι των πόλεων θα ξεπεράσουν εκείνους των αγροτικών και περισσότερα από τριάμισι δισεκατομμύρια πολίτες θα ζουν πλέον σε αστικά κέντρα. Ιδίως σε κολοσσιαίες μεγαλουπόλεις, που φιλοξενούν περισσότερους από δέκα εκατομμύρια κατοίκους. Τη δεκαετία του 1950 υπήρχαν μόνο δύο πόλεις αυτού του μεγέθους. Σήμερα υπάρχουν πάνω από είκοσι.

* Νέα μεταναστευτικά ρεύματα. Το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε χώρες όπου επέλεξαν ή αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Το ένα τρίτο περίπου από αυτούς θα μετακινηθεί εντός του Νότου, ένα τρίτο από το Νότο στο Βορρά και το υπόλοιπο ένα τρίτο εντός του Βορρά. Και μόνο κάπου δέκα εκατομμύρια θα αφήσουν το Βορρά για να εγκατασταθούν στο Νότο.

* Δύο δισεκατομμύρια ανήλικοι. Ο πληθυσμός του πλανήτη θα είναι πιο νεανικός, καθώς το 50% θα είναι κάτω των 29 ετών και περισσότερο από το ένα τέταρτο δεν θα έχει κλείσει τα 15 του χρόνια. Μόνο 600 εκατ. άνθρωποι, ένας στους δώδεκα, θα έχουν ηλικία άνω των 65 ετών. Ενώ ένας στους δύο θα είναι κάτω των 15 ετών στην Ουγκάντα, στην Ιαπωνία θα είναι μόνο ο ένας στους οκτώ, ενώ ένας στους τέσσερις θα είναι άνω των 65 ετών.

* Λιγότερες γυναίκες. Η ανθρωπότητα θα έχει κάπως περισσότερους άντρες από γυναίκες. Αυτή η διαφορά, της τάξης των 50 εκατομμυρίων, εξηγείται από το γεγονός ότι γεννιούνται περισσότερα αγόρια από ό,τι κορίτσια, ενώ σε πολλές περιοχές εφαρμόζεται η επιλεκτική άμβλωση θηλυκών εμβρύων. Αυτή η διαφορά μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας, έτσι που οι γυναίκες γίνονται περισσότερες έπειτα από κάποια ηλικία.