Πώς θα ξηλωθεί το υφάδι της κρίσης

Του Αντώνη Λιακου

Η κρίση αυτή θα κάψει πολλές κυβερνήσεις διαδοχικά. Ακόµη κι αν κληθεί η Αριστερά να κυβερνήσει, θα πρέπει να αποφύγει να γίνει εφεδρεία στα καύσιµα. ∆εν όρισε η ίδια το πρόβληµα, κατά συνέπεια θα αποτύχει αν δοκιµάσει να το λύσει, και θα κάψει τις όποιες δυνατότητες έχει να επηρεάσει το µέλλον. Η Αριστερά δεν πρέπει να αναλάβει την παραµικρή ευθύνη για την κρίση. Η ευθύνη της είναι απέναντι σε αυτούς που υποφέρουν από την κρίση και απέναντι στο µέλλον. Πρέπει να υπερασπίσει την κοινωνία, να υπερασπίσει τη δηµοκρατία, να υπερασπίσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο και τις θετικές αξίες της Μεταπολίτευσης, όλα αυτά δηλαδή που κινδυνεύουν σήµερα, τόσο από τις έκτακτες συνθήκες που επιβάλλει η κρίση όσο και από την πολιτική µετατόπιση των ελίτ προς πολύ πιο συντηρητικές θέσεις από εκείνες που είχαν υιοθετήσει τα προηγούµενα χρόνια.

Εκείνο που χρειάζεται είναι η αποδόµηση του αφηγήµατος της κρίσης που έχει επιβληθεί, ότι δηλαδή η κρίση είναι καρπός της ελληνικής κακοδαιµονίας. Φυσικά και η κρίση βγάζει άλυτα προβλήµατα στην επιφάνεια και απελευθερώνει την κριτική, και αυτό είναι θετικό και σηµαντικό, αλλά πραγµατοποιείται σε ένα πλαίσιο που δεν ορίζεται µόνο από το εθνικό, και χρησιµοποιείται προσχηµατικά. Ακούγαµε έως τώρα ότι δεν είχαµε καλή Παιδεία, ικανή να στηρίξει την οικονοµία. Βλέπουµε σήµερα ότι οι µορφωµένοι νέοι µεταναστεύουν γιατί ακριβώς δεν µπορεί να τους απορροφήσει η οικονοµία. Ακούγαµε έως τώρα για τα προνόµια των συνδικαλιστών, αλλά κατεδαφίστηκαν ο ελάχιστος µισθός και κάθε έννοια εργασιακής νοµοθεσίας. Η συσσώρευση των χρεών, η αδυναµία της φορολόγησης, ο ακριβός δανεισµός και η κερδοσκοπία σε βάρος της χώρας εν ώρα κρίσης, είναι πλευρές µιας µεταβολής στη διαχείριση των δηµόσιων οικονοµικών, µιας αντίληψης του κράτους και των σχέσεών του µε την κοινωνία. Ανήκουν σε µια φιλοσοφία που προηγήθηκε της κρίσης. Γύρω από αυτή τη µεγάλη µεταβολή που άλλοι την ονόµασαν νεοφιλελευθερισµό, άλλοι µεταδηµοκρατία, άλλοι της έδωσαν επί µέρους ονόµατα, όπως νεοκλασική θεωρία, new public management ή new governance, πλέχτηκε ένας λόγος – λογοθετικές πρακτικές που παρήγαγαν κριτική, εγκλίσεις των ατόµων, κυβερνονοοτροπίες και κυβερνολογικές. Αυτή η µεταβολή, η οποία είναι µεταβολή στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, στους θεσµούς και στον λόγο, αλλαγή της αίσθησης του εαυτού, ορίζει τις προκείµενες του προβλήµατος. Το ορίζει µάλιστα τόσο ασφυκτικά, ώστε, παρά τις διαφορές από χώρα σε χώρα, το φάρµακο είναι το ίδιο: λιτότητα και απελευθέρωση της αγοράς, δηλαδή µεγαλύτερη συµµόρφωση σε εκείνες τις µεταβολές που προκάλεσαν την κρίση. Αυτό το υφάδι η Αριστερά πρέπει να το ξηλώσει. Και εδώ είναι η ευθύνη των διανοουµένων της. Οχι αγνοώντας, ούτε παρακάµπτοντας τις τοπικές δυσκαµψίες, τα προνόµια, τη διαφθορά και όλα όσα σωστά καταγγέλλονται, αλλά αρνούµενη να τα κάνει προσχήµατα, σαν και αυτά που χρησιµοποιούσε το λιοντάρι για να φάει τον αµαρτωλό γάιδαρο στον µύθο του Αισώπου.

Η προσχηµατική επίκληση της ελληνικής κακοδαιµονίας κρύβει το βασικό πρόβληµα της ελληνικής κοινωνίας που είναι τι µπορεί να παράγει µέσα σε συνθήκες οι οποίες πιέζουν αφόρητα προς τα κάτω το εργατικό κόστος και το επίπεδο ζωής. Θα πρέπει να σκεφτούµε τι και πώς µπορεί να παράγει η χώρα όταν αντιµετωπίζει τον ανταγωνισµό της Γερµανίας, µέσα στην Ευρώπη, και των αναδυοµένων αγορών, στο ευρύ πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης. Η κατεδάφιση των εργασιακών θεσµών και του κοινωνικού κράτους δείχνει ότι η ∆ύση είναι υποχρεωµένη να κατεβάσει σηµαντικά το επίπεδό της. Εχει πάτο το βαρέλι, και τι µπορεί να κάνει η Αριστερά; ∆ύσκολα ερωτήµατα, χωρίς άµεση απάντηση. Η Αριστερά χρειάζεται το Κεφάλαιο του Μαρξ, αλλά δεν πρέπει να µείνει εγκλωβισµένη εκεί. Η κρίση αυτή δεν είναι απλώς µια µεγάλη κρίση του καπιταλισµού. Είναι µια κρίση µετάβασης σε µια κοινωνία που δεν θα µοιάζει µε τον φιλελεύθερο καπιταλισµό που ξέραµε, είναι µια κρίση µετάβασης σε µια άλλη διάταξη των παγκόσµιων δυνάµεων και σχέσεων. Ούτε µπορεί να σκεφτεί κανείς µια επανάληψη της πορείας εκβιοµηχάνισης της Ευρώπης που έφερε ευηµερία και δηµοκρατία, σε όλον τον κόσµο. Γιατί ένα µέρος του παγκόσµιου πληθυσµού ήδη ζει σε βάρος των δυνατοτήτων του πλανήτη. Η επέκταση της ευηµερίας και η οικονοµική ανάκαµψη θα σκοντάψουν στα όρια του πλανήτη, τόσο ως προς την εξάντληση των ενεργειακών πόρων – οι οποίοι γίνονται όλο και ακριβότεροι και µε διαδοχικές κρίσεις επιδεινώνουν τη διεθνή οικονοµική κρίση – όσο και ως προς τις εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα, µε αποτέλεσµα την επέκταση του φαινοµένου του θερµοκηπίου και της ερήµωσης µεγάλων περιοχών µε πυκνό πληθυσµό. Εχει ιδέες η Αριστερά, και όχι µόνο η ελληνική, για τα προβλήµατα αυτά; Εκεί είναι που θα κριθεί ως ιστορικό ρεύµα κριτικής σκέψης και κοινωνικής κινητοποίησης. ∆εν κρίνεται η Αριστερά στα διάφορα φόρουµ όπου µετανοηµένοι αριστεροί ολοφύρονται για τις αµαρτίες τους προσκυνώντας όσα απέρριπταν, ούτε βέβαια στην επιδίωξη να συµµετάσχουν σε κυβερνητικά σχήµατα που θα διαχειριστούν την κρίση. Πολλοί βέβαια θα µιλήσουν για έλλειψη αισθήµατος ευθύνης. Είναι σαν ο πρόεδρος του χωριού που πουλάει το νερό στη διπλανή βιοµηχανία να κατηγορεί τους χωριανούς για ανευθυνότητα επειδή ποτίζουν τον κήπο τους. Κριτική ή υποκρισία; Η Αριστερά θα πρέπει να προετοιµαστεί για µια νέα µακρά πορεία, στην οποία δεν θα στοχαστεί µόνο πώς θα αλλάξει τον κόσµο, αλλά επίσης και πώς θα επαναεπινοήσει τον εαυτό της.

Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΤΟ ΒΗΜΑ 22/01/2012
Νέες Εποχές