Οι Τούρκοι αναπολούν την αυτοκρατορία τους

Κωνσταντινούπολη-πρίν από σχεδόν ένα αιώνα , ο Ερτουγρούλ Οσμάν, διάδοχος του οθωμανικού θρόνου, εκδιώχθηκε απροκάλυπτα μαζί με την οικογένεια του από την Τουρκία. Πέθανε σε ηλικία 97 ετών και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σ’ένα λιτό διαμέρισμα στο Μανχάταν.
Το Σεπτέμβριο ωστόσο, χιλιάδες Τούρκοι απετισαν τον ύστατο φόρο τιμής στην κηδεία του στο επιβλητικό Μπλς Τζαμί εδώ. Αυτή η ένδειξη σεβασμού στον άνδρα που θα μπορούσε να είχε γίνει σουλτάνος αποτέλεσε την πιο πρόσφατη εκδήλωση αυτού που οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν «Οθω-μανία» μια αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μιας εποχής κατακτήσεων και πολιτιστικού μεγαλείου.
Οι ιστορικοί θεωρούν ότι η κηδεία του Οσμάν υπήρξε καθοριστική για την αναβίωση της οθωμανικής εποχής, που εδώ και καιρό έχει δαιμονοποιηθεί από κα΄ποιους στη σύγχρονη, κοσμική Δημοκρατία της Τουρκίας που ιδρύθηκε το 1923 από το Μουσταφά Κεμάλ Ατατουρκ.
Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Ατατούρκ, ο κόσμος θυμόταν την αυτοκρατορία κυρίως για την παρακμή της. Η νοσταλγία γι’αυτά τα ένδοξα χρόνια , τόσο των θρησκευάμενων μουσουλμάνων όσο και των κοσμικών , εν μέρει αντικατοπτρίζει την αγανάκτηση ππου νιώθουν οι Τούρκοι για μια Ευρωπαϊκή Ένωση που φαίνεται απρόθυμη να τους εντάξει στους κόλπους της.
Σε μια χώρα στην οποία οι εντάσεις μεταξύ θρησκείας και εγκοσμιότητας δεν καταλαγιάζουν επί της ουσίας ποτε, τα μέλη μιας νέας κυβερνώσας τάξης θρησκευάμενων μουσουλμάνων χρησιμοποιούν τη νοσταλγία για την Οθωμανική Αυτοκρατορία με στόχο να προκαλέσουν την ελίτ που αναδύθηκε την εποχή του Ατατούρκ και τάσσεται υπέρ της Δύσης και να σφυρηλατήσουν μια εθνική ταυτότητα της Τουρκίας ως επίδοξου ηγέτη της ευρύτερης περιοψής.
«Οι Τούρκοι έλκονται από τον ηρωισμό και τη δόξα της οθωμανικής περιόδου επειδή τους ανήκει», λέει ο Ιλμπερ Ορταϊλί που ως διευθυντής του Τοπ Καπί είναι ένθερμος, ανεπίσημος θεματοφύλακας της οθωμανικης κληρονομιάς. Η σημερινή λατρεία για καθετί οθωμανικό κάποιες φορές εκδηλώνεται με τρόπους που σίγουρα θα έφερναν σε δύσκολη θέση έναν πραγματικό σουλτάνο.
Κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, τα Burger King προσέφεραν ένα σπέσιαλ μενού στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν πιάτα που ήταν δημοφιλή κατά τα οθωμανικά χρόνια.
Η Οθω-μανία έχει πλήξει και τους νέους στην Τουρκία, που πηγαίνουν σε μοντέρνα κλαμο φορώντας μακό μπλουζάκια διακοσμημένα με σλόγκαν όπως «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται» ή «Τρομεροί Τούρκοι», με το τελευταίο να μετατρέπει τη σαρξαστική έκφραση που χρησιμοποιούσαν κάποτε οι Ευρωπαίοι εναντίον των οθωμανών εισβολέων σε προκλητικό σύμβολο αυτοεπιβεβαίωσης.
Η οθωμανική αναβίωση είναι εξίσουν διαδεδομένη και στα υψηλότερα πολιτικά κλιμάκια της χώρας, με το μουσουλμανικό κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης να πολιορκεί έντονα πρώην οθωμανικές αποικίες, συμπεριλαμβανομένων του Ιράκ και της Συρίας, στο πλαίσιο ενός μερικού, στην καλύτερη περίπτωση, επαναπροσδιορισμού της εξωτερικής πολιτικής που ασκείται απέναντι στην Ανατολή την οποία οι Τούρκοι αναλυτές αποκαλούν «νεο-οθωμανική». Αυτή η μεταστροφή έχει προκαλέσει ανησυχία στους αξιωματούχους σε Ευρώπη και Ουάσιγκτον.
Η Πελίν Μπατού, συμπαρουσιάστρια μιας δημοφιλούς ιστορικής εκπομπής, πιστεύει ότι η εξιδανίκευση της οθωμανικής περιόδου από μία κυβέρνηση που έχει τις ρίζες της στο πολιτικό Ισλαμ αποτελεί την έκφραση μιας εξέγερσης ενάντια στην κοσμική επανάσταση του Κεμάλ.
Λέει σχετικά : «Η Οθω-μανία αποτελεί το όχημα για τη δημιουργία μιας νέας μουσουλμανικής θρησκευάμενης μπουρζουαζίας που αντιτάσσεται στην προσπάθεια του Ατατούρκ να περιθωριοποιήσει τη θρησκεία και το Ισλάμ». Σε μια κοινωνία που πασχίζει να ανακαλύψει την ταυτότητα της, αυτό το φαινόμενο δεν είναι πάντα ευπρόσδεκτο.
Κάποιοι επικριτές της Οθω-μανίας ισχυρίζονται ότι οι υποστηρικτές της υποτιμούν σκόπιμα τη σημασία της παρακμής και εξιδανικεύουν ένα αναχρονιστικό σύστημα που το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς γι’αυτό είναι ότι κατά την περίοδο ρπιν από το τέλος, ήταν βυθισμένο στη διαφθορά και τη διχόνοια. Η γενοκτονία των Αρμενίων από το 1915 ώς το 1918 αποτελεί μια από της πιο μελανές σελίδες στην Ιστορία της.
Η 45χρονη Σάντα Κουράλ, νοικοκυρά και πιστή ακόλουθος του οράματος του Ατατούρκ δηλώνει: «Οι θρησκευάμενοι μουσουλμάνοι που κυβερνούν αυτή τη στιγμή προσπαθούν να δώσουν στον τουρκικό λαό ένα οθωμανικό δηλητήριο. Τότε τα δικαιώματα των ανθρώπων καταπατούνταν κι οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου μόνο όταν ανέλαβε τα ηνία της χώρας ο Ατατουρ».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Dan Bilefsky-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 13-12-2009