Ενα νέο μεταναστευτικό ρεύμα γεννιέται...

Ορατή στον ορίζοντα είναι η τάση Ιταλών και Ελλήνων να φύγουν προς τις ίδιες χώρες που είχαν δεχθεί τους παππούδες και τους προπάππους τους προ 100 και πλέον χρόνων

ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ του χρόνου η παγκόσμια οικονομική κρίση - στο μέτρο μάλιστα που μετεξελίσσεται αντί να υποχωρείεπηρεάζει και αλλάζει δεδομένα κοινωνικά και ανθρωπογεωγραφικά που παγιώθηκαν τα χρόνια της ανάπτυξης και της οικονομικής μεγέθυνσης των δυτικών οικονομιών. Το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι ένα από τα πιο θεαματικά μεταλλασσόμενα εξαιτίας της κρίσης.Σχηματικά θα λέγαμε ότι το κύμα των μεταναστών που, χάρη στο άνοιγμα των πολιτικών και οικονομικών συνόρων στον πλανήτη, πλημμύρισε τις οικονομικά αλλά- ας μην το κρύβουμεκαι πολιτικά και κοινωνικά αναπτυγμένες χώρες της Δύσης, χτύπησε με πάταγο στο θεόρατο τείχος της κρίσης. Κι αν δεν γυρίζει πίσω, τουλάχιστον ανακόπτεται. Στις μεγάλες χώρες υποδοχής μεταναστών του ευρωπαϊκού Βορρά οι «νέες τάσεις» έχουν γίνει αισθητές εδώ και χρόνια.Στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 2000 που ο αριθμός των ανέργων ξεπερνούσε το εφιαλτικό επίπεδο των 4 εκατομμυρίων, πολλοί έλληνες, τούρκοι και ιταλοί μετανάστες επέστρεψαν στις πατρίδες τους.Επιπλέον,παρατηρήθηκε μια
ροή γερμανών οικονομικών μεταναστών με υψηλή μόρφωση και επαγγελματική κατάρτιση προς χώρες πρωτοποριακές στις νέες τεχνολογίες,όπως είναι η Ιρλανδία.Στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου θα έλεγε κανείς ότι προετοιμάζεται η «μεγάλη φυγή». Στην Ισπανία αφορά κυρίως τους ισπανόφωνους Λατινοαμερικανούς που πέρασαν τον Ατλαντικό για να αναζητήσουν την τύχη τους στη μητρόπολη, στη χώρα από όπου πριν από πέντε αιώνες ξεκίνησαν οι μεγάλοι εξερευνητές αναζητώντας τις Δυτικές Ινδίες. Στην Ιταλία και στην Ελλάδα το ζήτημα δεν περιορίζεται τόσο στην οίκαδε επιστροφή των οικονομικών μεταναστών από τις χώρες των Βαλκανίων (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, πρώην Γιουγκοσλαβία, υπόλοιπη Ευρώπη). Ορατή στον ορίζοντα είναι η δημιουργία ενός νέου μεταναστευτικού ρεύματος των αποστερημένων από κάθε κρατική πρόνοια και κάθε επαγγελματική προοπτική Ιταλών και Ελλήνων προς τις ίδιες χώρες που είχαν δεχθεί τους παππούδες και τους προπάππους τους προ 100 και πλέον χρόνων: προς τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία...

Oι περιπτώσεις της Ελλάδας και της Ιταλίας,σε ό,τι αφορά τις νέες μεταναστευτικές τάσεις που διαμορφώνονται στην Ευρώπη και στον πλανήτη εν γένει, βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Ιδιαίτερα η Ελλάδα βίωσε με αρκετή καθυστέρηση τις επιπτώσεις της κρίσης- ας μην ξεχνάμε ότι τα χρόνια της μεγάλης καταστροφής, δηλαδή το 2007 και το 2008, η ελληνική οικονομία ήταν «θωρακισμένη»...- και καθώς μπήκε καθυστερημένη στον χορό θα βγει και με καθυστέρηση. Η Ιταλία ευτυχεί προσώρας να βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα, όπου ως γνωστόν επικρατεί μια ηρεμία και γαλήνη παρά το ότι τριγύρω η φύση λυσσομανά. Η Ισπανία, αντίθετα, είναι σαφές ότι βρίσκεται στο έλεος της φύσης των αγορών.

Τον περασμένο Απρίλιο η Standard & Ρoor΄s άνοιξε για την Ισπανία τον χορό των υποβαθμίσεων, τον οποίο ακολούθησε η Fitch. Και την περασμένη Τετάρτη η Μoody΄s προειδοποίησε ότι θέτει υπό επανεξέταση το «τριπλό Α» με το οποίο έχει αξιολογήσει την ικανότητα της Ισπανίας να εξυπηρετεί τις δανειακές υποχρεώσεις της. Τίποτε στην Ισπανία δεν θυμίζει τη χρυσή δεκαετία 1997-2007, όταν η χώρα της Ιβηρικής εφάρμοζε μια από τις πλέον ευνοϊκές πολιτικές υποδοχής μεταναστών. Ηταν η εποχή της ευημερίας, της οργασμικής ανοικοδόμησης, της πρωτοφανούς ευημερίας του κλάδου των κατασκευών και της παροχής τραπεζικών και άλλων υπηρεσιών.

Οι τεράστιες ανάγκες στον κατασκευαστικό τομέα- οι ανάγκες για να φουσκώσει η φούσκα των ακινήτων δηλαδή- είχαν υπαγορεύσει στην κυβέρνηση του Χοσέ Μαρία Αθνάρ την υιοθέτηση μιας πολιτικής εξαιρετικά ευνοϊκής για την προσέλκυση εργατικών χεριών. Τα κίνητρα για τη μετανάστευση ισπανόφωνων εργατών με τις οικογένειές τους από χώρες της Λατινικής Αμερικής ήταν μεγάλα και γενναιόδωρα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το 40% των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν την περίοδο 1997-2007 (μιλάμε για έξι εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας) στην Ισπανία κατέλαβαν οι οικονομικοί μετανάστες.

Την ίδια περίοδο ο αριθμός των μονίμων κατοίκων της χώρας που είχαν γεννηθεί στο εξωτερικό αυξήθηκε κατά 500%. Οι οικονομικοί μετανάστες προ τριετίας είχαν φθάσει τα 5,2 εκατομμύρια στην Ισπανία και αντιστοιχούσαν στο 12% του συνολικού πληθυσμού της χώρας.

Για λόγουςιστορικούς, πολιτισμικούς αλλά και γλωσσικούς η Λατινική Αμερική ήταν η μεγαλύτερη πηγή εισροής μεταναστών στην Ισπανία. Ωστόσο στην κορυφή της κατάταξης των χωρών εξαγωγής μεταναστών προς την Ισπανία είναι η Ρουμανία, στη δεύτερη θέση βρίσκεται το Μαρόκο και στην τρίτη το Εκουαδόρ. Οταν έσκασε η ισπανική φούσκα των ακινήτων, όταν βρέθηκαν εκτεθειμένες οι ισπανικές τράπεζες σε στεγαστικά δάνεια που ουδέποτε επρόκειτο να αποπληρωθούν και όταν η οικονομική κρίση προσέλαβε υπερεθνικές διαστάσεις, η κυβέρνηση της Μαδρίτης υιοθέτησε αντικίνητρα για τους μετανάστες. Οχι μόνο για να ανακόψει την εισροή τους αλλά και για να δημιουργήσει ένα ρεύμα εκροής, επιστροφής τους δηλαδή στις πατρίδες τους. Στο πλαίσιο αυτό περιόρισε τις δυνατότητες εισόδου στη χώρα μελών της οικογένειας ενός οικονομικού μετανάστη, επέβαλε αυστηρά πρόστιμα στους εργοδότες που απασχολούν ξένους εργάτες που δεν διαθέτουν άδεια παραμονής στη χώρα, ενώ εφάρμοσε ένα Πρόγραμμα Εθελουσίας Επιστροφής, το οποίο προβλέπει τη χορήγηση επιπλέον επιδομάτων ανεργίας ως κίνητρο για να πεισθούν νόμιμοι μετανάστες να επιστρέψουν στις χώρες προέλευσής τους.

Σε περιόδους γενικευμένης οικονομικής δυσπραγίας ενεργοποιούνται, βεβαίως, και αντιδράσεις «εθνικιστικές» στον λαό μιας χώρας υποδοχής μεταναστών. Οταν δεν πηγαίνουν καλά οι δουλειές στις επιχειρήσεις, δηλαδή, οι πρώτοι που απολύονται είναι οι ξένοι απασχολούμενοι. Σύμφωνα με τα στοιχεία της κυβέρνησης του Χοσέ Λουίς Θαπατέρο, η ανεργία των οικονομικών μεταναστών εκτινάχθηκε στο 30% από 12% που ήταν το 2007, όταν το συνολικό ποσοστό ανεργίας στη χώρα έχει φθάσει το 20%. Τι κάνουν όμως οι κατά τεκμήριο οικονομικά ευάλωτοι μετανάστες που αντιμετωπίζουν όχι μόνο κρατικά αλλά και κοινωνικά αντικίνητρα για την παραμονή τους στη χώρα υποδοχής; Επιστρέφουν στις πατρίδες τους;

Τα στοιχεία από την Ισπανία δείχνουν ότι το 2009 ο αριθμός των μεταναστών από το Εκουαδόρ μειώθηκε κατά 26.357

και περιορίστηκε στις 395.069. Συνολικά, ωστόσο, ο αριθμός των μονίμων κατοίκων της χώρας που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό δεν μειώθηκε, αλλά αυξήθηκε σε σύγκριση με το 2008! Εστω και κατά μόλις 1%, ενώ το 2007 είχε αυξηθεί κατά 17% συγκριτικά με το 2006. Διότι, όπως σημειώνει σε έρευνα της «Wall Street Journal» ο ειδικός σε μεταναστευτικά θέματα αναλυτής του ΟΟΣΑ Τζόναθαν Κάλοφ, «ακόμη και στις πιο βαθιές υφέσεις οι χώρες υποδοχής μεταναστών σπανιότατα καταγράφουν μια μείωση του συνολικού αριθμού των γεννηθέντων στο εξωτερικό πολιτών τους». Αλλά και η πολιτική επιστήμονας από την Αργεντινή Λάουρα Τεντέσκο που εργάζεται ως επισκέπτρια καθηγήτρια στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, θεωρεί ότι θα είναι οριακός ο αριθμός των ξένων μεταναστών που θα εγκαταλείψουν την Ισπανία διωγμένοι από την κρίση. Το συμπέρασμα είναι ότι οι ξένοι μεταναστεύουν σε μια χώρα για να μείνουν. Μια οικονομική κρίση δεν τους πτοεί τόσο ώστε να πάρουν τον δρόμο της επιστροφής. Αντιθέτως, η ξαφνική στέρηση της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο δημιουργεί τάσεις φυγής στον γηγενή πληθυσμό μιας χώρας. Σε αυτή τη βάση φαίνεται πως θα εξελιχθεί η πληθυσμιακή ώσμωση τον 21ο αιώνα.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Αλεξανδρος Καψυλης-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 11 Ιουλίου 2010