Η αντίθεση ανάμεσα στον Πιγκού και στονΚέινς έχει σημασία για έναν ακόμη λόγο: Ενώ ο Κέινς είχε εντρυφήσει πολύ στο ζήτημα της αύξησης του συνολικού εισοδήματος, είχε ασχοληθεί σχετικά λιγότερο με την ανάλυση των προβλημάτων της άνισης κατανομής του πλούτου και της κοινωνικής ευημερίας. Αντίθετα ο Πιγκού όχι μόνο έγραψε την κλασική μελέτη των οικονομικών της ευημερίας, αλλά επίσης προώθησε πρώτος τη μέτρηση της οικονομικής ανισότητας ως βασικού δείκτη για την οικονομική αξιολόγηση και την πολιτική. Εφόσον τα δεινά των περισσότερο στερημένων ατόμων της κάθε οικονομίας- και του πλανήτη- απαιτούν την πλέον επείγουσα προσοχή, ο ρόλος της υποστηρικτικής συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και κυβέρνησης δεν μπορεί να σταματήσει μόνο στην αμοιβαία συντονισμένη ανάπτυξη μιας οικονομίας. Υπάρχει ζωτική ανάγκη να δοθεί ειδική προσοχή στους «χαμένους» της κοινωνίας, σχεδιάζοντας μια αντίδραση στην παρούσα κρίση και προχωρώντας πέρα από τα μέτρα για να επιτύχουμε μια γενική οικονομική ανάπτυξη. Οι οικογένειες που απειλούνται με ανεργία, με έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και με κοινωνική, καθώς και οικονομική στέρηση έχουν πληγεί ιδιαίτερα. Οι περιορισμοί των κεϊνσιανών οικονομικών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους πρέπει να αναγνωριστούν πολύ περισσότερο.
Ενα τρίτο σημείο στο οποίο ο Κέινς πρέπει να συμπληρωθεί αφορά τη σχετική παραμέληση εκ μέρους του των κοινωνικών υπηρεσιών- πράγματι, ακόμη και ο Οτο φον Μπίσμαρκείχε περισσότερα να πει για αυτό το θέμα από ό,τι ο Κέινς. Το ότι η οικονομία της αγοράς μπορεί να είναι ιδιαίτερα κακή στην παροχή δημόσιων αγαθών (όπως η παιδεία και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη) έχει συζητηθεί από ορισμένους εκ των κορυφαίων οικονομολόγων της εποχής μας, συμπεριλαμβανομένων του Πολ Σάμιουελσον και του Κένεθ Αροου (ο Πιγκού επίσης συνεισέφερε σε αυτό το θέμα δίνοντας έμφαση στις «εξωτερικές επιδράσεις» των συναλλαγών της αγοράς, όπου τα κέρδη και οι απώλειες δεν περιορίζονται μόνο στους άμεσους αγοραστές ή πωλητές). Αυτό φυσικά είναι μακροπρόθεσμο ζήτημα, αξίζει όμως να σημειωθεί επιπροσθέτως ότι η δριμύτητα μιας κάμψης μπορεί να είναι πολύ πιο έντονη όταν ειδικά η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη δεν εξασφαλίζεται για όλους.
Για παράδειγμα, απουσία μιας εθνικής υπηρεσίας υγείας, κάθε χαμένη θέση εργασίας μπορεί να παραγάγει μεγαλύτερο αποκλεισμό από τη στοιχειώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη εξαιτίας της απώλειας εισοδήματος ή της απώλειας της συνδεδεμένης με την εργασία ιδιωτικής ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σήμερα ποσοστό ανεργίας 7,6%, το οποίο αρχίζει να προκαλεί τεράστια στέρηση. Αξίζει να ρωτήσουμε τώρα πώς οι ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, οι οποίες έζησαν με πολύ μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας επί δεκαετίες, κατόρθωσαν να αποφύγουν την απόλυτη κατάρρευση της ποιότητας ζωής τους. Η απάντηση βρίσκεται σε έναν βαθμό στον τρόπο λειτουργίας του ευρωπαϊκού κράτους προνοίας, με πολύ ισχυρότερη ασφάλεια ανεργίας από ό,τι στην Αμερική και, ακόμη πιο σημαντικό, με τις βασικές ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες να παρέχονται σε όλους από το κράτος. Η αποτυχία του μηχανισμού της αγοράς να προσφέρει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους ήταν κατάφωρη, περισσότερο ορατή στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά επίσης στην απότομη ανάσχεση της προόδου της υγείας και της μακροζωίας στην Κίνα μετά την κατάργηση της καθολικής ιατροφαρμακευτικής ασφαλιστικής κάλυψης το 1979. Πριν από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις εκείνης της χρονιάς κάθε κινέζος πολίτης είχε εξασφαλισμένη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παρεχόμενη από το κράτος ή τους συνεταιρισμούς, έστω και σε μάλλον στοιχειώδες επίπεδο. Οταν η Κίνα κατήργησε το αντιπαραγωγικό της σύστημα με τις αγροτικές κολεκτίβες και τις κομμούνες, καθώς και τις διοικούμενες από γραφειοκρατίες βιομηχανικές μονάδες, έκανε την τιμή της αύξησης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος να ανέβει ταχύτερα από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Ταυτόχρονα, όμως, οδηγούμενη από τη νέα πίστη της στην οικονομία της αγοράς, η Κίνα κατήργησε το σύστημα της καθολικής ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης και μετά τις μεταρρυθμίσεις του 1979 η ιατροφαρμακευτική ασφάλιση έπρεπε να αγοραστεί από τα άτομα (εκτός από μερικές σχετικά σπάνιες περιπτώσεις στις οποίες το κράτος ή κάποιες μεγάλες εταιρείες την παρείχαν στους υπαλλήλους τους). Με αυτή την αλλαγή η ταχεία πρόοδος της Κίνας στη μακροζωία επιβραδύνθηκε απότομα.
Αυτό ήταν αρκετά προβληματικό όταν το συνολικό εισόδημα της Κίνας αυξανόταν υπερβολικά γρήγορα, αλλά ήταν αναμενόμενο να γίνει ακόμη περισσότερο προβληματικό όταν η κινεζική οικονομία θα επιβραδυνόταν απότομα, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Η κινεζική κυβέρνηση προσπαθεί τώρα να επανεισαγάγει σταδιακά την ιατροφαρμακευτική ασφάλιση για όλους και η αμερικανική κυβέρνηση υπό τον Ομπάμα έχει επίσης δεσμευτεί να καταστήσει την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καθολική. Τόσο στην Κίνα όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες οι επανορθώσεις έχουν ακόμη πολύ δρόμο, αναμένεται όμως να αποτελέσουν κεντρικό στοιχείο για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, καθώς και για την επίτευξη μακροπρόθεσμης μεταβολής των δύο κοινωνιών. Το παράδειγμα του ινδικού κρατιδίου Κεράλα
Η αναβίωση του Κέινς έχει να συνεισφέρει πολλά τόσο στην οικονομική ανάλυση όσο και στην πολιτική, ωστόσο η αναζήτηση ιδεών θα πρέπει να είναι πολύ ευρύτερη. Παρ΄ ότι ο Κέινς θεωρείται συχνά ένα είδος «αντάρτη» στα σύγχρονα οικονομικά, είναι γεγονός ότι έφθασε κοντά στο να γίνει ο γκουρού ενός νέου καπιταλισμού, ο οποίος εστιάστηκε στην προσπάθεια σταθεροποίησης των διακυμάνσεων της οικονομίας της αγοράς (και πάλι με σχετικά μικρή προσοχή στα ψυχολογικά αίτια των επιχειρηματικών διακυμάνσεων). Παρ΄ ότι ο Σμιθ και ο Πιγκού έχουν τη φήμη μάλλον συντηρητικών οικονομολόγων, πολλές από τις βαθιές αντιλήψεις γύρω από τη σημασία των εκτός της αγοράς θεσμών και των μη κερδοσκοπικών αξιών ήρθαν από αυτούς και όχι από τον Κέινς και τους οπαδούς του.
Μια κρίση δεν θέτει μόνο μια άμεση πρόκληση η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί. Προσφέρει επίσης μια ευκαιρία να αντιμετωπιστούν μακροπρόθεσμα προβλήματα, όταν οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να επανεξετάσουν καθιερωμένες συμβάσεις. Για τον λόγο αυτόν η παρούσα κρίση καθιστά επίσης σημαντικό το να αντιμετωπίσουμε τα παραμελημένα μακροπρόθεσμα ζητήματα, όπως η διατήρηση του περιβάλλοντος και η εθνική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθώς και η ανάγκη των δημόσιων μεταφορών η οποία έχει παραβλεφθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τις τελευταίες δεκαετίες και εξακολουθεί ως τώρα να υποσκελίζεται- ενώ γράφω αυτό το άρθρο- ακόμη και στις αρχικές πολιτικές που εξήγγειλε η κυβέρνηση Ομπάμα. Η οικονομική ευχέρεια για την υλοποίηση αποτελεί φυσικά ένα ζήτημα, αλλά, όπως δείχνει το παράδειγμα του ινδικού κρατιδίου Κεράλα, είναι δυνατόν να έχει κανείς εγγυημένη από το κράτος ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους με σχετικά χαμηλό κόστος. Αφότου οι Κινέζοι εγκατέλειψαν την καθολική ιατροφαρμακευτική ασφάλιση το 1979, η Κεράλα - η οποία εξακολουθεί να την έχει - έχει ξεπεράσει σημαντικά την Κίνα στο προσδόκιμο ζωής και σε δείκτες, παρά το γεγονός ότι έχει πολύ χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα. Υπάρχουν λοιπόν ευκαιρίες και για τις φτωχές χώρες. Προκλήσεις και απόψεις διαστρεβλωμένες
Οι μεγαλύτερες προκλήσεις όμως απευθύνονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ήδη έχουν τις υψηλότερες κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία από όλες τις χώρες του κόσμου, αλλά εξακολουθούν να έχουν πολύ χαμηλές επιδόσεις στον τομέα της υγείας και περισσότερα από 50 εκατομμύρια άτομα χωρίς υγειονομική περίθαλψη.
Ενα μέρος του προβλήματος εδώ οφείλεται στη στάση και στην αντίληψη του κοινού. Οι εξαιρετικά διαστρεβλωμένες απόψεις σχετικά με το πώς λειτουργεί ένα εθνικό σύστημα υγείας θα πρέπει να διορθωθούν με τη δημόσια συζήτηση. Π.χ., είναι διαδεδομένη η εντύπωση ότι σε μια ευρωπαϊκή εθνική υπηρεσία υγείας κανένας δεν έχει τη δυνατότητα επιλογής γιατρού, κάτι το οποίο κάθε άλλο παρά ισχύει.
Υπάρχει επίσης ανάγκη για καλύτερη κατανόηση των υπαρχουσών επιλογών. Στις συζητήσεις για τη μεταρρύθμιση του τομέα της υγείας στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξε υπερβολική επικέντρωση στο καναδικό σύστημα- ένα σύστημα δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης το οποία καθιστά υπερβολικά δύσκολη την ύπαρξη ιδιωτικής ιατρικής περίθαλψης-, ενώ στη Δυτική Ευρώπη οι εθνικές υπηρεσίες υγείας προσφέρουν περίθαλψη για όλους αλλά επιτρέπουν επίσης, παράλληλα με την κρατική κάλυψη, την ιδιωτική παροχή υπηρεσιών υγείας και την ιδιωτική ασφάλιση για όσους έχουν τα χρήματα και θέλουν να τα δαπανήσουν κατ΄ αυτόν τον τρόπο.
Δεν είναι σαφές γιατί οι πλούσιοι, οι οποίοι μπορούν ελεύθερα να ξοδέψουν χρήματα σε σκάφη και άλλα αγαθά πολυτελείας, δεν μπορούν να έχουν το δικαίωμα να ξοδέψουν αντ΄ αυτού τα χρήματά τους για μαγνητικές και αξονικές τομογραφίες. Αν εμπνευστούμε από τα επιχειρήματα τουΑνταμ Σμιθγια μια ποικιλία θεσμών και οργάνων και για την ικανοποίηση μιας ποικιλίας κινήτρων, υπάρχουν πρακτικά μέτρα που μπορούμε να λάβουμε και τα οποία μπορούν να φέρουν τεράστια διαφορά στον κόσμο που ζούμε.
Οι παρούσες οικονομικές κρίσεις δεν έχουν, θα έλεγα, ανάγκη έναν «νέο καπιταλισμό», αλλά απαιτούν μια νέα κατανόηση των παλαιότερων ιδεών, όπως αυτές του Σμιθ, και, πιο κοντά στην εποχή μας, του Πιγκού, μεγάλο μέρος των οποίων έχει δυστυχώς παραβλεφθεί.
Αυτό το οποίο χρειάζεται επίσης είναι μια διαυγής αντίληψη του πώς τελικά λειτουργούν οι διάφοροι θεσμοί και του πώς μια ποικιλία οργανισμών- από την αγορά ως τα θεσμικά όργανα του κράτους- μπορεί να προχωρήσει πέρα από τις βραχυπρόθεσμες λύσεις και να συνεισφέρει στη δημιουργία ενός περισσότερο ικανοποιητικού οικονομικού κόσμου.
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Αμάρτια Σεν - εφ. Το Βήμα, 08-04-2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου