Απείθαρχος, μαρξιστής, εβραίος, πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών

Ι.Ν. Μπασκόζου (Το Βήμα)

Ο Χάουαρντ Ζιν ως μέλος πληρώματος βομβαρδιστικού κατά τον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο βομβάρδιζε ευρωπαϊκά χωριά πιστεύοντας ότι συμμετέχει στο πλευρό του «καλού» ενάντια στον φασισμό. Οταν λίγα χρόνια μετά είδε τη χώρα του να βομβαρδίζει με ναπάλμ την Κορέα και αργότερα το Βιετνάμ κατάλαβε ότι ο πόλεμος ποτέ δεν είναι «καλός». Εγινε καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας, ακτιβιστής, υπερασπιστής των δικαιωμάτων του αμερικανικού λαού και παγκόσμια γνωστός για το περίφημο σύγγραμμά του «Η Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών».

Ο πατέρας του Χάουαρντ Ζιν, Εντι, ήρθε μετανάστης στις ΗΠΑ πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και δούλευε σε εργοστάσιο. Αργότερα για χρόνια έκανε τον σερβιτόρο. Η μητέρα του, Τζένι, μια ρωσίδα καλλονή, είχε μεγαλώσει στο Ιρκούτσκ της Σιβηρίας. Δούλευε όλη μέρα και όλη νύχτα, ήταν αυ τή που φρόντιζε τα παιδιά, τη λάτρα και τα οικονομικά της οικογένειας. Κανείς από τους γονείς του μικρού Χάουαρντ δεν ήξερε γράμματα. Ζούσαν δύσκολα, άλλαζαν συνεχώς σπίτια, λίγο προτού τους κάνουν έξωση, αλλά τελικά, παρ΄ ότι ήταν μια οικογένεια με τέσσερα παιδιά, κατάφεραν να επιζήσουν. Ο μικρός Χάουαρντ ανακαλύπτει τον κόσμο των βιβλίων. Τα βιβλία που τον συγκλονίζουν είναι του Τσαρλς Ντίκενς, που αγόρασε με κουπόνια της «Νew Υork Ρost». «Δεν συνειδητοποιούσα ότι η ιστορία του Ολιβερ Τουίστ με συγκινούσε τόσο επειδή η ζωή του άγγιζε χορδές της δικής μου ζωής» γράφει ο Χ. Ζιν στην αυτοβιογραφία του.

Μαθητής ο Χάουαρντ Ζιν θα πάει για πρώτη φορά σε διαδήλωση στην Τάιμς Σκουέρ και θα φάει ξύλο. Από φιλελεύθερος γίνεται ριζοσπάστης. Στα δεκαοχτώ του πιάνει δουλειά σε ναυπηγείο για να συνεισφέρει στην οικογένειά του. Οργανώνει το πρώτο του συνδικάτο. Κατατάσσεται στην αεροπορία και παίρνει μέρος στον πόλεμο ως μέλος πληρώματος βομβαρδιστικού αεροπλάνου. Θα σοκαριστεί όταν θα τον διατάξουν να βομβαρδίσει τη Ρουαγέν, ένα άσημο γαλλικό χωριό, για να σκοτώσει Γερμανούς και αμάχους μαζί. «Ημασταν τρελοί;» θα αναρωτηθεί χρόνια μετά. Διαβάζει Μαρξ αλλά αμφισβητεί τη σοβιετική γραφειοκρατία και παραμένει «ανεξίθρησκος» κομμουνιστής. Σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης χάρη σε έναν ευνοϊκό νόμο της κυβέρνησης και ταυτόχρονα δουλεύει για να θρέψει τη δική του οικογένεια.

Στο μαύρο κολέγιο

Το 1956 πιάνει δουλειά στο «μαύρο» κολέγιο Σπέλμαν στην Ατλάντα της Τζόρτζια, στην καρδιά του ρατσιστικού Νότου. Οι παραδόσεις του αλλά κυρίως η στάση του θα γράψουν ιστορία. Θα μάθει στους φοιτητές του να διεκδικούν τα δικαιώματά τους αλλά και θα σταθεί δίπλα τους σε κάθε δίωξη. Οι φοιτήτριες του Σπέλμαν θα οργανώσουν καθιστικές διαμαρτυρίες, θα μπαίνουν σε καφέ των λευκών και θα απαιτούν να σερβιριστούν, θα πηγαίνουν στο θέατρο και θα κάθονται στην πλατεία δίπλα στους λευκούς και όχι στο μικρό θεωρείο των εγχρώμων. Ο Ζιν τους δίδασκε ότι «αυτό που έμοιαζε σταθερό μπορούσε να αλλάξει, αυτό που έμοιαζε αμετακίνητο μπορούσε να μετακινηθεί». Η στάση του Χ. Ζιν θα ενοχλήσει τη λευκή άρχουσα τάξη του Νότου. Θα απολυθεί από το Σπέλμαν. Εμπλέκεται ενεργά με την SΝCC (Φοιτητική Συντονιστική Επιτροπή Μη Βίας). Περιοδεύει στις νότιες Πολιτείες συμμετέχοντας στην καμπάνια εγγραφής των μαύρων στους εκλογικούς καταλόγους όπου γνωρίζει την παράλογη βία. Δεν πτοείται, αρθρογραφεί, οργανώνει, συμμετέχει σε διαμαρτυρίες. Η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ τον βρίσκει αντίθετο. Η πρώτη αντιπολεμική ομιλία του, μαζί με τον διάσημο γερμανό φιλόσοφο Χέρμπερτ Μαρκούζε, θα γίνει μπροστά σε ένα απελπιστικά μικρό ακροατήριο. Λίγο αργότερα τα συλλαλητήρια θα γίνουν μαζικά και ο Ζιν θα μιλήσει μπροστά σε χιλιάδες κόσμο. Θα αισθανθεί μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων. «Το να ακούς Μπομπ Ντίλαν, Τζόαν Μπαέζ, Κάντρι Τζο, Μπιτλς και Ερθα Κιτ σε έκανε να αισθάνεσαι ότι οι καλύτεροι άνθρωποι στον κόσμο πάλευαν για τους ίδιους σκοπούς με σένα» θα γράψει περήφανος για τη γενιά του.

Ο φίλος του ποιητής Νταν Μπέριγκαν συγκλονισμένος από την αυτοπυρπόληση ενός νέου που διαμαρτυρόταν εναντίον του πολέμου θα μπει με άλλους σε ένα στρατολογικό γραφείο και θα κάψει τα στρατολογικά χαρτιά λέγοντας: «Συγγνώμη, καλοί μου φίλοι, για τη διατάραξη της τάξεως, συγγνώμη που κάψαμε χαρτιά αντί να κάψουμε παιδιά». Ο Ζιν θα ηγηθεί του κινήματος υπέρ του φίλου του Μπέριγκαν μέσα από το βιβλίο του «Ανυπακοή και δημοκρατία» υπερασπιζόμενος την πολιτική ανυπακοή ως συνέχιση της διαμαρτυρίας. Ο Ζιν θα συλληφθεί και θα φυλακιστεί αρκετές φορές υπερασπιζόμενος τον αντιπολεμικό αγώνα. Θα συνδεθεί με φιλία με τον Νόαμ Τσόμσκι και θα δουλέψουν μαζί στον αντιμιλιταριστικό αγώνα. Δεν θα μετανιώσει ποτέ για τον δρόμο που τράβηξε. Θα γράψει στο τέλος της αυτοβιογραφίας του: «Η ιστορία του ανθρώπου δεν είναι μόνον μια ιστορία σκληρότητας, αλλά και συμπόνιας, θυσίας, θάρρους και ευγένειας».