Άρθρο του Ignacio Ramonet
Δύο αιώνες μετά την κατάργηση της δουλείας, μια αποτρόπαιη πρακτική επανέρχεται, το εμπόριο ανθρώπων. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) του ΟΗΕ εκτιμά ότι, σε όλο τον κόσμο, πάνω από 12 εκατομμύρια άνθρωποι γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης της εργασιακής δύναμής τους ενάντια στις επιθυμίες τους και σε απάνθρωπες συνθήκες.
Οσον αφορά τις γυναίκες, η πλειονότητά τους αποτελεί θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ενώ πολλές άλλες έχουν υποδουλωθεί ως οικιακές βοηθοί. Αφορά επίσης την περίπτωση νέων και υγιών ατόμων τα οποία, μέσα από ποικίλα προσχήματα, βρίσκονται παγιδευμένα, με στερημένη την ελευθερία τους, με το σώμα τους να έχει χρησιμεύσει ως πρώτη ύλη για την τροφοδοσία του παράνομου εμπορίου ανθρώπινων οργάνων.
Το δουλεμπόριο όμως εκτείνεται όλο και πιο πολύ, παγιδεύοντας άτομα που θα υποστούν εκμετάλλευση της εργασιακής δύναμής τους σε τομείς της παραγωγής ιδιαίτερα απαιτητικούς σε φτηνά εργατικά χέρια: τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, την εστίαση, τη γεωργία και την οικοδομή.
Σε αυτό ακριβώς το θέμα, το εμπόριο των εργατών-σκλάβων, ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE) αφιέρωσε μια διεθνή διάσκεψη, που έγινε στη Βιέννη στις 20 και 21 Ιουνίου, με τη συμμετοχή πολιτικών αρχών, διεθνών φορέων, Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και πολυάριθμων ειδικών(1).
Μολονότι η μάστιγα είναι παγκόσμια, πολλοί ομιλητές υπογράμμισαν ότι ο καρκίνος της δουλείας διαχέεται και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ολο και μεγαλύτερος αριθμός των περιπτώσεων που αποκαλύπτεται από τα ΜΜΕ δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνου. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι ΜΚΟ εκτιμούν πως, αυτή τη στιγμή, υπάρχουν στην Ευρώπη εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι που ζουν τη φρίκη της δουλείας(2).
Στη Γαλλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στις Κάτω Χώρες, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Δανία και σε άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πολλοί ξένοι μετανάστες, μαγνητισμένοι από τον ευρωπαϊκό αντικατοπτρισμό, πέφτουν στα δίχτυα των μαφιόζικων δικτύων που τους εξαναγκάζουν να εργάζονται κάτω από συνθήκες παρόμοιες με εκείνες του πάλαι ποτέ δουλεμπορίου. Μια έκθεση της ΔΟΕ αποκάλυψε ότι, στη Νότια Ιταλία λόγου χάρη, περίπου 1.200 χειρώνακτες εξαναγκάστηκαν να εργάζονται πάνω από 12 ώρες την ημέρα σε θερμοκήπια, χωρίς συμβόλαιο εργασίας και έναντι άθλιων ημερομισθίων. Ζούσαν περιορισμένοι σε συνθήκες στρατοπέδου συγκέντρωσης, χωρίς άδεια εξόδου και υπό στρατιωτικού τύπου επίβλεψη από ιδιωτικές πολιτοφυλακές.
Αυτού του είδους τα «στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας» πολλαπλασιάζονται. Σε μια άλλη περιφέρεια, παραδείγματος χάριν, αποκαλύφθηκε ότι εκατοντάδες πολωνοί μετανάστες γίνονταν αντικείμενα εκμετάλλευσης με παρόμοιο τρόπο, μερικές φορές έως θανάτου, κυρίως για το μάζεμα της ντομάτας. Οι «αφέντες» τους τους κρατούσαν σε συνθήκες απόλυτης παρανομίας. Είχαν κατάσχει όλα τα έγγραφά τους και δεν δίσταζαν να τους κακοποιούν προκειμένου να πετύχουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα. Πολλοί εργαζόμενοι εξάλλου πέθαναν από εξάντληση· άλλοι έπεσαν νεκροί από τα χτυπήματα. Κάποιοι, από την απόγνωση, κατέληξαν να αυτοκτονήσουν.
Η κατάσταση αυτή αφορά χιλιάδες μετανάστες χωρίς χαρτιά, θύματα των σύγχρονων δουλεμπόρων, στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε.(3). Σύμφωνα με πολλά σωματεία, η παράνομη εργασία στον ευρωπαϊκό αγροτικό τομέα αντιπροσωπεύει περίπου το 20% του συνόλου της συγκεκριμένης οικονομικής δραστηριότητας(4).
Το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο φέρει βαριά ευθύνη για την εξάπλωση του δουλεμπορίου εργατών. Πράγματι, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση -που επιβλήθηκε κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών μέσω «θεραπειών-σοκ» με καταστρεπτικά αποτελέσματα για τις πιο ευπαθείς κατηγορίες του πληθυσμού - ευνόησε έναν ανελέητο ανταγωνισμό μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας. Στο όνομα της ελευθερίας των συναλλαγών, οι μεγάλοι πολυεθνικοί όμιλοι κατασκευάζουν και πουλούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Με μια ιδιομορφία: παράγουν εκεί όπου το κόστος των εργατικών χεριών είναι πιο χαμηλό και πουλούν εκεί όπου η αγοραστική δύναμη είναι υψηλότερη. Με αυτό τον τρόπο, ο νέος καπιταλισμός αναδεικνύει την ανταγωνιστικότητα σε βασική κινητήρια δύναμη των κοινωνιών και εκ των πραγμάτων επιβάλλει την εμπορευματοποίηση της εργασίας και των εργαζομένων.
Μετεγκαθιστώντας τα κέντρα παραγωγής τους σε παγκόσμια κλίμακα, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις βάζουν τους μισθωτούς ολόκληρου του πλανήτη να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Χωρίς διακρίσεις. Με έναν βασικό στόχο, την ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής και την πτώση των αμοιβών. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αυτή η διαδικασία αποσταθεροποιεί την αγορά εργασίας, διαβρώνει τα κοινωνικά κεκτημένα των εργαζομένων και υποβαθμίζει τους μισθούς.
Η παγκοσμιοποίηση, που προσφέρει τέτοιες εξαιρετικές ευκαιρίες σε μερικούς, για την πλειονότητα των υπολοίπων στην Ευρώπη αντιπροσωπεύει έναν άνευ ορίων, αδίστακτο ανταγωνισμό μεταξύ των μισθωτών, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των μικροκαλλιεργητών της Γηραιάς Ηπείρου και των κακοπληρωμένων, σκληρά εκμεταλλευόμενων ομολόγων τους στην άλλη άκρη του κόσμου. Ετσι εγκαθίσταται, σε πλανητική κλίμακα, ένα τεραστίων διαστάσεων κοινωνικό ντάμπινγκ(5).
Σε όρους εργασίας, ο απολογισμός είναι καταστροφικός. Στη Γαλλία, κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, το ντάμπινγκ προκάλεσε την καταστροφή πλέον των δύο εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στον τομέα της βιομηχανίας και μόνο. Για να μην μιλήσουμε για τις πιέσεις προς τα κάτω στο σύνολο των αμοιβών.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο δόλιου ανταγωνισμού, κάποιες δραστηριότητες που στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν χρόνια έλλειψη εργατικών χεριών, έχουν την τάση να καταφεύγουν σε παράνομους εργαζομένους. Αυτό ενθαρρύνει την εισαγωγή μεταναστών χωρίς χαρτιά, που εισέρχονται στις χώρες της Ενωσης μέσω των δικτύων λαθραίων διακινητών, οι οποίοι μπορούν να τους εξαναγκάσουν να δουλέψουν ως σκλάβοι. Πολλές επίσημες εκθέσεις επικαλούνται ξεκάθαρα την «πώληση» μεταναστών εργατών γης(6).
Στον τομέα της οικοδομής, οι εκτός Ενωσης εργάτες, χωρίς χαρτιά, βρίσκονται υπό τον έλεγχο συμμοριών ειδικευμένων στο εμπόριο ανθρώπων και «ενοικιάζονται» σε γερμανικές, ιταλικές, βρετανικές ή ελληνικές επιχειρήσεις. Οι εργάτες-σκλάβοι ενίοτε εξαναγκάζονται από τις συμμορίες που τους εκμεταλλεύονται να εξοφλήσουν τα έξοδα για το ταξίδι, τη διατροφή και το κατάλυμά τους, των οποίων το σύνολο εν γένει είναι υψηλότερο από τον μισθό που εισπράττουν. Ετσι πολύ γρήγορα, μέσω των τεχνασμάτων του συστήματος χρέωσης, μετατρέπονται σε «ιδιοκτησία» των εκμεταλλευτών τους(7).
Παρά την ύπαρξη ενός σημαντικού νομικού οπλοστασίου που επιβάλλει κυρώσεις σε τέτοια εγκλήματα και τις πολλαπλές δημόσιες δηλώσεις υψηλά ισταμένων που καταδικάζουν τη μάστιγα, οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι η πολιτική βούληση ώστε να μπει τέλος σε αυτό τον εφιάλτη είναι ασθενής. Στην πραγματικότητα, τα μεγάλα αφεντικά της βιομηχανίας και της οικοδομής, όπως και οι μεγαλοκαλλιεργητές, αδιάκοπα ωθούν τις δημόσιες αρχές να κλείνουν τα μάτια απέναντι στις εγκληματικές δραστηριότητες των δικτύων εισαγωγής παράνομων μεταναστών. Οι εργαζόμενοι χωρίς χαρτιά αποτελούν μια πλούσια, πειθήνια και πολύ φθηνή πηγή χειρωνακτικής εργασίας. Μια σχεδόν ανεξάντλητη δεξαμενή, η παρουσία της οποίας στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας συμβάλλει στο καλμάρισμα των «θερμών» διεκδικήσεων των εργαζομένων και των συνδικάτων.
Η ευρωπαϊκή εργοδοσία ήταν πάντοτε θιασώτης των μαζικών μεταναστεύσεων. Και πάντοτε για τον ίδιο λόγο: για να ωθούνται προς τα κάτω οι μισθοί. Οι εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Business Europe (της ευρωπαϊκής εργοδοσίας) αξιώνουν, εδώ και δεκαετίες, όλο και περισσότερη μετανάστευση(8). Τα αφεντικά δεν αγνοούν ότι όσο πιο πλουσιοπάροχη είναι η προσφορά φθηνών εργατικών χεριών τόσο οι μισθοί συμπιέζονται προς τα κάτω.
Γι' αυτό και δεν είναι μονάχα οι δουλέμποροι που εκμεταλλεύονται τους εργάτες-σκλάβους· εγκαθιδρύεται πλέον ένα είδος «νόμιμου δουλεμπορίου». Ας σκεφθούμε λόγου χάρη εκείνο που συνέβη τον περασμένο Φεβρουάριο στην Ιταλία, στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Ο όμιλος Φίατ έθεσε τους ιταλούς μισθωτούς του απέναντι στο παρακάτω εκβιαστικό δίλημμα: ή θα δέχονταν να δουλεύουν περισσότερο, κάτω από χειρότερες συνθήκες και με μειωμένους μισθούς, ή τα εργοστάσια θα μετεγκαθίσταντο στην Ανατολική Ευρώπη. Αντιμέτωποι με την προοπτική της ανεργίας και τρομοκρατημένοι από τις συνθήκες που υφίστανται στην Αν. Ευρώπη, όπου οι εργάτες είναι έτοιμοι να δουλέψουν και τα Σαββατοκύριακα αντί μισθών πείνας, το 63% των εργαζομένων της Φίατ ψήφισαν υπέρ της ίδιας τους της εκμετάλλευσης...
Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης και μέσα στο τρέχον πλαίσιο της κρίσης και της γενίκευσης της πολιτικής δημοσιονομικής αυστηρότητας, πολλά αφεντικά ονειρεύονται να επιδοθούν σε αυτό ακριβώς το «νόμιμο δουλεμπόριο». Εξαιτίας των διευκολύνσεων που τους παρέχει η παγκοσμιοποίηση, απειλούν να θέσουν τους μισθωτούς τους σε ακόμη πιο άμεσο πρωτόγονο ανταγωνισμό, αν δεν αποδεχθούν σκληρότερες συνθήκες εκμετάλλευσης, μαζί με τα υπερ-εκμεταλλευόμενα εργατικά χέρια από μακρινές χώρες.
Μπορούμε να αποφύγουμε αυτή την κοινωνική οπισθοχώρηση; Ναι. Αμφισβητώντας ριζικά τη σημερινή λειτουργία της παγκοσμιοποίησης. Και ξεκινώντας, χωρίς να περιμένουμε πια, την απο-παγκοσμιοποίηση.
(1) Υπό τον τίτλο: «Αποτροπή του εμπορίου ανθρώπινων όντων με στόχο την εργασιακή εκμετάλλευση: αξιοπρεπής εργασία και κοινωνική δικαιοσύνη», η διάσκεψη οργανώθηκε από την ειδική εκπρόσωπο και συντονίστρια της μάχης εναντίον του εμπορίου ανθρώπινων όντων Μαρία Γκράτσια Τζαμαρινάρο και την ομάδα της, στο πλαίσιο της Συμμαχίας Εναντίον του Εμπορίου Ανθρώπων. http://www.delegfrance-osce.org/spip.php?article419
(2) Διαβάστε την έκθεση: «Combating trafficking as modern-day slavery: a matter of rights, freedom and security» («Πολεμώντας το εμπόριο ανθρώπων ως σύγχρονη δουλεία: ένα ζήτημα δικαιωμάτων, ελευθερίας και ασφάλειας»), 2010 Annual Report, OSCE, Βιέννη, 9 Δεκεμβρίου 2010. www.osce.org/cthb/74730
(3) Βλ. Christophe Ventura, «Αφρικανοί στα δίχτυα της μαφίας», «Le Monde Diplomatique»-«Κ.Ε.», 30-1-11, http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article297.
(4) Βλ. «The Cost of coercion», ΔΟΕ, Γενεύη, 2009. http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/press-and-media-centre/press-releases/WCMS_106219/lang-en/index.htm
(5) Σ.τ.Μ.: Η πώληση ενός προϊόντος στο εξωτερικό σε τιμή κατώτερη από εκείνη που πουλιέται στην εσωτερική αγορά την ίδια περίοδο και με τους ίδιους όρους.
(6) Βλ. Roger Plant, «Forced Labour: Global Perspectives and Challenges», Δουβλίνο, Οκτώβριος 2009. http://www.ilo.org/sapfl/Informationresources/Speeches/lang-en/WCMS_114405/index.htm
(7) Βλ. «Ne jamais travailler seul. Syndicats et ONG unissent leurs forces pour combattre le travail force et la traite des etres humains en Europe», Διεθνής Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία, Βρυξέλλες, Φεβρουάριος 2011. http://www.ituc-csi.org/ne-jamais-travailler-seul.html
(8) Διαβάστε λόγου χάρη: Walter Nonneman, «European Immigration and the Labor Market», Migration Policy Institute, Ουάσιγκτον, 2007.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου