Μην πυροβολείτε τα ζώα!

Στον άνθρωπο συχνά λείπουν οι αναστολές όταν πρόκειται να «ξεσπάσει» επάνω σε ένα ζώο ή να το «καταδικάσει» σε περίπτωση που δεν τον βολεύει η παρουσία του. Καλό είναι όμως να αποκτήσει επίγνωση του ότι μοιράζεται με τα ζώα όχι μόνο τον ίδιο πλανήτη, αλλά και πολλά κοινά χαρακτηριστικά

Δεν θα ξεχάσω όταν ένας συμφοιτητής μου χαστούκισε ξαφνικά ένα πανέμορφο καλοθρεμμένο σκυλάκι, το οποίο κρατούσε στην αγκαλιά της τρυφερά μια αξιοπρεπής κυρία. Ο συμφοιτητής μου μόλις είχε βγει από ένα φοιτητικό εστιατόριο, απ΄ αυτά που «χρηματοδοτούσε» τότε η χούντα και εκείνα με την ασυλία που είχαν προσέφεραν γεύματα που δεν ήταν ικανοποιητικά ούτε για γάτους. Ο πεινασμένος φοιτητής έδειξε την αυθόρμητη αντίδρασή του προς την απαράδεκτη κατάσταση μ΄ αυτόν τον χονδροειδή και άδικο προς τον σκύλο τρόπο.

Εχουν κάτι από μας...
Ο νόμος όμως από τη φύση του είναι μια ψυχρή διαδικασία, που, εν προκειμένω, προκαλεί ενίοτε και τη θυμηδία άλλων αδιάφορων και μη ενημερωμένων. Το ζήτημα πρέπει να αποκτήσει πρόσθετη βάση, να κατανοήσει δηλαδή ο άνθρωπος το γιατί θα πρέπει να σεβόμαστε όχι μόνο τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας αλλά και τα ζώα, τη φύση, τη βιόσφαιρα γενικότερα.

Η αγάπη λοιπόν πολλών για τα ζώα, και κυρίως των κατοικίδιων, δεν πρέπει να ερμηνεύεται από τους άλλους ως μια εξεζητημένη συμπεριφορά. Αντίθετα, θα πρέπει να αναζητηθεί η βάση της βιολογικής σχέσης των ζώων με τον άνθρωπο στα επίπεδα επαφής τους αναφορικά με τη νοημοσύνη και τη συναισθηματικότητά τους. Υπό το πρίσμα αυτό, τη συμπεριφορά μας απέναντι στα ζώα θα τη βλέπαμε με άλλο μάτι, αν γνωρίζαμε, λ.χ., αν σκεφτόμασταν προτού καταδικάσουμε, προτού κακοποιήσουμε και απαξιώσουμε ένα ζώο, ότι δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε σκέψεις και συναισθήματα, αλλά απλώς βρισκόμαστε στην κορυφή της ζωικής εξελικτικής αλυσίδας, ότι τα ζώα μπορούν να βιώσουν κι αυτά συναισθήματα απόλαυσης ή οδύνης και ας μη διαθέτουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα του ανθρώπου. Τα θηλαστικά ζώα, λ.χ., έχουν τη δυνατότητα να «ονειρεύονται», καθώς έχουν ύπνο στον οποίο καταγράφεται η σχετική φάση RΕΜ, η γρήγορη δηλαδή κίνηση των ματιών κατά τον ελαφρό ύπνο που δημιουργούνται και τα όνειρα. Ας επιχειρήσουμε λοιπόν να ταξιδέψουμε σ΄ αυτό το συναρπαστικό τοπίο μέσα από διάφορες σημαντικές παρατηρήσεις.

Μαθηματικά και ευρηματικότητα
Ο χιμπαντζής, λ.χ., μαθαίνει να μετρά και να προσθέτει ως το 8-10, κερδίζοντας τροφή αν κάνει σωστά τις αριθμητικές πράξεις· ακόμη και η μέλισσα μπορεί να «μετρήσει» ως το 4, όπως έχουν δείξει σχετικές παρατηρήσεις. Σε ένα καλά σχεδιασμένο πείραμα ένας πεινασμένος χιμπαντζής αξιοποίησε τη δυνατότητα που του προσέφεραν οι ερευνητές για να φτάσει μια μπανάνα, που ήταν κρεμασμένη ψηλά σε ένα σχοινί και δεν την έφθανε. Τι έκανε; Χρησιμοποίησε σκόρπια ξύλινα κιβώτια που είχαν τοποθετήσει οι ερευνητές στο έδαφος και κατασκεύασε μια «σκάλα», φθάνοντας τελικά την μπανάνα! Η παρατήρηση αυτή υποδηλώνει ότι ο χιμπαντζής διαθέτει κάποιας μορφής αφηρημένη σκέψη, διορατικότητα και δημιουργικότητα. Δεν είναι δηλαδή μόνο ο άνθρωπος που έχει τέτοια χαρακτηριστικά νόησης, πολύ υψηλότερου βέβαια βαθμού.

Υπάρχουν πολλά ανάλογα παραδείγματα: με τον χιμπαντζή πάλι να έχει αναπτύξει μια στοιχειώδη γλώσσα επικοινωνίας, να χρησιμοποιεί τα φύλλα για υγιεινή καθαριότητα, τα κλαδιά σαν «όπλα» για να συγκινήσει το θηλυκό, τα μικρά να παίζουν τα «όπλα» με αυτά. Ο ουραγκουτάγκος μιμείται τον φύλακα πάρκου που έπλυνε ρούχα σε έναν κουβά, κάνοντας κάτι ανάλογο. Τα δελφίνια στέκονται όρθια στο νερό και κάνουν κινήσεις μιμούμενα τις αναλογίες του ανθρώπινου σώματος. Μπορεί βέβαια τέτοιες παρατηρήσεις να υποφέρουν από την υποκειμενικότητα της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης, δείχνουν, ωστόσο, την εξελικτική απαρχή της αφηρημένης σκέψης του ανθρώπου.

Συναισθηματική ομοιότητα
Ανάλογα ισχύουν και για τη βαθμιαία εξελικτική προέλευση των συναισθημάτων. Π.χ., ο σκύλος όταν φυλάσσει πρόβατα παράγει ντοπαμίνη που ενεργοποιεί το κέντρο ευχαρίστησης του εγκεφάλου του, προκαλώντας του συναισθήματα «ευτυχίας», όπως και στον άνθρωπο. Εχουν παρατηρηθεί επίσης χαρακτηριστικά γέλιου στον χιμπαντζή όταν τον γαργαλούν, προηγμένες αντιδράσεις στον θάνατο φίλης τους που φαίνεται να μας «μοιάζουν» στην κοινωνική συμπεριφορά, χαρακτηριστικά άγχους στους αρσενικούς μπαμπουίνους που υποφέρουν από πεπτικό έλκος και αρτηριοσκλήρυνση λόγω καταπίεσής τους από τον αρχηγό, ζήλιας στον παπαγάλο που επιτίθεται στον σύζυγο γυναίκας με την οποία «αισθανόταν δεσμό»!

Αυτή λοιπόν η βιολογική-συμπεριφορική βάση των ζώων είναι ισχυρότερη των νόμων προστασίας τους, οι οποίοι με τη σειρά τους μπορούν να γίνουν αποτελεσματικότεροι. Μπορεί, βέβαια, τέτοιες παρατηρήσεις να αφορούν μόνο ενστικτώδεις αντιδράσεις που δεν απηχούν την αυτογνωσία και αυτοσυνειδησία του ανθρώπου, αλλά δεν είναι αμελητέες, καθώς ερμηνεύουν τη βιολογική αναγωγή τέτοιων χαρακτηριστικών του ανθρώπου στα ζώα, με τον ελέφαντα λ.χ. να αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέπτη· μια εξελικτική συνέχεια που τοποθετεί στο βιολογικό επίπεδο τη νοητικοσυναισθηματική αφοσίωση, λ.χ., του σκύλου και την ευεργετική γενικότερα συμβίωση ζώων και ανθρώπων. Γι΄ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη συμπεριφορά μας προς τα ζώα.

Η «ΔΙΚΗ» ΤΩΝ ΖΩΩΝ
Υπό το πρίσμα αυτό είναι άδικες οι καταδικαστικές κακοποιήσεις των ζώων· και γι΄ αυτό μπορούμε αβίαστα να αποδεχθούμε μια μινιμαλιστική ηθική που συμπυκνώνεται στη φράση,«μη δικάζεις απερίσκεπτα τα ζώα»· κατάσταση τελείως διαφορετική από εκείνη που επικρατούσε στον Μεσαίωνα,όταν,λ.χ.,στήνονταν «δίκες των ζώων»,με κατηγορούμενους τα έντομα, π.χ.,που κατέστρεφαν τις σοδειές,αλλά και κατηγόρους.Σε μια τέτοια δίκη προήδρευε ένας επίσκοπος και τα ζώα αθωώθηκαν με τη συλλογιστική ότι είναι και αυτά πλάσματα του Θεού και έχουν δικαίωμα στη φύση.

Μπορεί βέβαια σήμερα η ηθική και βιοηθική συζήτηση να αφορά πρωτίστως μόνο τον άνθρωπο· μπορεί να αναβαθμίζεται συνεχώς η περιβαλλοντική βιοηθική,αλλά η αναγωγή των δικαιωμάτων του φυσικού κόσμου σε ένα «ηθικό» επίπεδο μονοπωλείται χωρίς βιολογική βάση από ακτιβιστικές και νομικές δράσεις και αναλύσεις.Οι αλήθειες όμως είναι μπροστά μας,δεν είμαστε οι μόνοι στη φύση που έχουμε δικαίωμα στη σκέψη,καθώς κάθε ζωικό είδος έχει τη δική του,ανάλογη προς τον άνθρωπο,νοημοσύνη και συναισθηματικότητα,τον δικό του τρόπο «σκέψης»,που του έχει δώσει η εξελικτική διεργασία για να επιβιώσει.

Αν λοιπόν πρέπει να σεβόμαστε γενικά το περιβάλλον, πόσω μάλλον τα πλάσματα, όπως τα ζώα και δη τα θηλαστικ ά κατοικίδια, που δένονται συναισθηματικά με τον άνθ ρωπο, που αντιλαμβάνονται πολλές από τις βουλές μας, από τις «εντολές» μας και μας βοηθούν ποικιλοτρόπως αν τους το επιτρέψουμε. Γι΄ αυτό, όπως δεν έχουμε το δικαίωμα να καταστρατηγούμε τα δικαιώματ α των ανθρώπων, κάτι που είναι αυτονόητο,με ανάλογ ο τρόπο δεν έχουμε το δικ αίωμα να καταδικάζουμε τα ζώα, κάτι που όμως δεν είναι ακόμη αυτονόητο· και θα πρέπει να γίνει.

Ο κ. Στ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Σταμάτης Ν. Αλαχιωτης-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 1 Αυγούστου 2010