Πού είναι ο εχθρός;

Η κοινωνία προχωρά στα τυφλά


Κάποτε οι λαοί πολέµησαν έναν κατακτητή και απελευθερώθηκαν από την κατάκτηση· παλιότερα, διάφοροι λαοί απέκρουαν εχθρό που επιχειρούσε να τους υποδουλώσει· αργότερα, κάποιοι λαοί πολέµησαν «εσωτερικά» τον ταξικό εχθρό που τους καταπίεζε και τους εξαθλίωνε και «απελευθερώθηκαν» απ’ αυτόν. Πάντοτε στο παρελθόν ο εχθρός ήταν παρών, είχε πρόσωπο και όνοµα: Πέρσες, Αραβες, Οθωµανοί, Λουδοβίκοι, Χίτλερ, Μουσολίνι, Αγγλοι, Γάλλοι...

Τώρα, τα τελευταία χρόνια ο, δυτικός τουλάχιστον, κόσµος έχει βυθιστεί σε µια κρίση που ξεκίνησε ως οικονοµική-χρηµατοπιστωτική και έχει καταλήξει βαθιά ηθικήκοινωνική· τώρα, ανατρέπονται κοινωνικές σχέσεις και οικονοµικές πραγµατικότητες εγκαθιδρυµένες και οργανωµένες από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης· σήµερα, συντελούνται ανατροπές που οδηγούν, σταθερά και µε µεγάλη ταχύτητα, σε εντελώς διαφορετικές κοινωνίες που ακόµη, την ώρα που διαµορφώνονται, η εικόνα τους δεν είναι εµφανής.

Μέσα σε αυτήν την πρωτοφανή και αλλόκοτη στην Ιστορία κρίση, παρατηρείται και κάτι άλλο, πρωτοφανές επίσης και αλλόκοτο: λαοί, κοινωνίες, παρακολουθούν άφωνοι την ανατροπή τους, την αποπτώχευσή τους, χωρίς σηµάδια καν για αντίδραση, για πόλεµο κατά του εχθρού που τους εξαθλιώνει, έστω για κάποια αντίσταση· τι συµβαίνει; Γιατί αυτήν τη φορά δεν υπάρχει καµιά αντίσταση;

Κατά τη γνώµη µου, οι κοινωνίες πράττουν σοφά και δεν αντιδρούν· γιατί, εναντίον ποίου να αντιδράσουν; Και λέω πράττουν σοφά οι κοινωνίες να µην αντιδρούν, γιατί γνωρίζουν ότι ο εχθρός, ο µεγάλος, υπάρχει, αλλά είναι για την ώρα άπιαστος· γιατί γνωρίζουν ότι καραµανλήδες, παπανδρέοι και όποιοι τέτοιοι είναι µικροί και µικρότεροι εχθροί, που αν τους νικήσεις, µια τρύπα στο νερό έκανες, όργανα και νεροκουβαλητές του µεγάλου εχθρού είναι· θύτες και θύµατα ταυτόχρονα είναι. Και τότε, λέει, ποιος είναι, πού βρίσκεται ο µεγάλος, ο πραγµατικός εχθρός;

Εχουµε πει – και η αφεντιά µου – ότι εδώ και τουλάχιστον τριάντα χρόνια εξελίσσεται η τρίτη επανάσταση στην Ιστορία, µετά τη γεωργική και τη βιοµηχανική, η ηλεκτρονική· πρόκειται για την επανάσταση της επικοινωνίας που εξελίσσεται διαρκώς και µοιάζει να µην έχει τέλος και που, ως προς τις αφετηρίες, ακολούθησε δρόµο αντίστροφο από τις προηγούµενες: η ηλεκτρονική επανάσταση δεν ξεκίνησε «εκ των κάτω», δεν έγινε για να ικανοποιήσει κοινωνικό αίτηµα, αίτηµα µιας κοινωνικής τάξης, παρά οι αφετηρίες της ανιχνεύονται στα «άνω», σε κάποιο, εξ ίσου άπιαστο µε τον εχθρό µας, διεθνές κεφάλαιο που προσπάθησε και προσπαθεί να συρρικνώσει το κόστος παραγωγής και να αυξήσει, εποµένως, το κέρδος του.

Εµφανίζεται δηλαδή τούτη εδώ η επανάσταση ως επανάσταση αντικοινωνική· µοιάζει να επιδιώκει την κατασκευή µιας κοινωνίας «νεκρής», χωρίς αντιστάσεις, χωρίς βούληση, κυρίως χωρίς συνοχή. Και τα µέσα που χρησιµοποιεί είναι πρωτόγνωρα· είναι οι µηχανές αναζήτησης µε «πελάτες» και «εξυπηρετητές», είναι τα διάφορα google, moogle και ό,τι άλλο, τα διάφορα σάιτ, οι «πύλες» – δεν τα ξέρω και όλα – ένα συνολικό σύστηµα, ο «παγκόσµιος ιστός» µε κυρίαρχο το Ιnternet. Θέλω εδώ να αντιγράψω ένα απόσπασµα από βιβλίο που εξηγεί όλα αυτά: «Το Ιnternet δεν διοικείται από κανένα πρόσωπο, οργανισµό ή κυβέρνηση. Παρ’ όλα αυτά, διάφορες επιστηµονικές οργανώσεις και ειδικοί, για να προστατέψουν το Ιnternet από οποιασδήποτε µορφής κηδεµονία (ιδιωτική, θρησκευτική, πολιτική) έχουν σχηµατίσει µερικές αναγνωρισµένες και υψηλού κύρους “λέσχες”... Περίπου 5% των λειτουργικών εξόδων του Ιnternet πληρώνει σήµερα η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Τα υπόλοιπα έξοδα λειτουργίας διαµοιράζονται στους χρήστες».

Η ηλεκτρονική επανάσταση έχει απέναντι στις προηγούµενες επαναστάσεις ένα ισχυρότατο πλεονέκτηµα· ενώ είναι κατ’ αρχήν αντικοινωνική, η κοινωνία τη χρειάζεται και κάπου τη στηρίζει. Οτι είναι η πιο χρήσιµη επανάσταση δεν πρέπει να χωράει αµφιβολία· και γι’ αυτό αναρωτιέµαι· τελικά, µήπως ο εχθρός βρίσκεται εκεί ακριβώς που βρίσκεται ο σύµµαχος; Μήπως, τελικά, ο εχθρός είναι συγχρόνως και σύµµαχος;

Οπότε; Οπότε, το πρόβληµα που λέγεται κρίση δεν θα έβρισκε τη λύση του αν οι κοινωνίες κατόρθωναν να ελέγξουν και να θέσουν στην υπηρεσία τους όλα τα προϊόντα αυτής της επανάστασης;

Ο Βασίλης Κρεµµυδάς είναι οµότιµος καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών
ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ
Η ηλεκτρονική επανάσταση έχει ένα ισχυρό πλεονέκτηµα: ενώ είναι αντικοινωνική, η κοινωνία τη χρειάζεται και τη στηρίζει

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Βασίλη Κρεµµυδά -εφ. Τα Νέα, Παρασκευή 30 Ιουλίου 2010