Το σκοτεινό μυστικό της Ευρώπης

Aν οι ιστορικοί του μέλλοντος που θα καταγράψουν τα όσα συνέβησαν στην οικονομική κρίση του 2009-10 λάβουν στα σοβαρά τις δηλώσεις των πολιτικών αρχηγών, τότε θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι «οι κακοί» της υπόθεσης, δεν ήταν οι ψευδόμενοι για τα στατιστικά τους στοιχεία Ελληνες, ούτε οι αλλοπρόσαλλοι Γερμανοί, αλλά οι αγορές. Η Ελλάδα υπέστη «ψυχολογική τρομοκρατία» από τις αγορές, δήλωσε ο πρωθυπουργός της, Γιώργος Παπανδρέου. «Εβγαλαν χρήματα, ποντάροντας στη δυστυχία των λαών», υπερθεμάτισε ο Ευρωπαίος επίτροπος για την κοινή αγορά, Μισέλ Μπαρνιέ. Η κρίση οφείλεται «στις αγέλες των λύκων» (σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών της Σουηδίας, Αντερς Μποργκ), τα κυνικά επενδυτικά κεφάλαια, τους υπερφίαλους οίκους αξιολόγησης, το νεοσυντηρητικό καπιταλισμό (σύμφωνα με τον Ισπανό πρωθυπουργό Χοσέ Λουί Θαπατέρο) και τον ύποπτο ρόλο του αγγλοσαξονικού Τύπου (και πάλι ο κ. Θαπατέρο).Βέβαια, δεν δαιμονοποιούν όλοι οι Ευρωπαίοι την οικονομία της αγοράς. Οι πρώην κομμουνιστικές χώρες, οι οποίες μόλις πρόσφατα απαλλάχθηκαν από την κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, είναι λιγότερο εχθρικές. Το ίδιο ισχύει και για τους Γερμανούς, με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις τους (Mittelstand) και τις συναινετικές σχέσεις ανάμεσα σε εργαζόμενους και εργοδότες. Στα υπόλοιπα κράτη της Ε. Ε., όμως, η απέχθεια για την αγορά δεν περιορίζεται μόνο στην καταδίκη των ριψοκίνδυνων χρηματοπιστωτικών προϊόντων και τα παχυλά μπόνους (απόψεις που βλέπει κανείς να διατυπώνονται και στη Βρετανία και τις ΗΠΑ). Ενα εντυπωσιακό 29% των Ισπανών και των Ιταλών, αλλά και το 43% των Γάλλων, απάντησε σε παγκόσμια δημοσκόπηση που διεξήχθη τον περασμένο Οκτώβριο ότι «ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς πάσχει από καταστροφικές αδυναμίες». Μόλις 13% των Αμερικανών μοιράζονταν την ίδια άποψη.Η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση καταδίκης της ελεύθερης οικονομίας, μαζί με τα καλά και τα κακά που τη συνοδεύουν, είναι η Γαλλία. Ο πρόεδρος της χώρας, Νικολά Σαρκοζί, δήλωσε ότι «ο laissez-faire καπιταλισμός είναι νεκρός». Η Γαλλία είναι σχεδόν η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που επιβάλλει φόρο πολυτελείας σε όλα τα σημαντικά περιουσιακά στοιχεία. Στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, από τον Μολιέρο μέχρι τον Μπαλζάκ και τον Σαρτρ, οι Γάλλοι καταδικάζουν τη διαφθορά του χρήματος και γελοιοποιούν τη συμπεριφορά των νεόπλουτων (nouveau riche). Τα σημερινά αφεντικά σατιρίζονται, ενίοτε προπηλακίζονται και παρουσιάζονται πάντα σχεδόν ως γελοιωδώς μανιώδεις καπνιστές πούρων. Οι κομμουνιστές, οι τροτσκιστές και το νέο Αντι-Καπιταλιστικό Κόμμα, δεν αντιμετωπίζονται ως γραφικές φυσιογνωμίες, αλλά ως σοβαροί συνομιλητές στα τοκ-σόου της γαλλικής τηλεόρασης.Γιατί συμβαίνουν αυτά στη Γαλλία; Μπορεί να ευθύνεται η επίδραση της Καθολικής θρησκείας με τις ενοχές που δημιουργεί, ή η συνεχιζόμενη επιρροή του μαρξισμού (τα βιβλία των οικονομικών στα πανεπιστήμια ακόμη διδάσκουν την έννοια της ταξικής πάλης). Ενδεχομένως να ασκεί γοητεία το ρομαντικό όραμα της επανάστασης, ή η πίστη -ή τουλάχιστον ο μύθος- της ισότητας. Ανεξάρτητα από τις όποιες αιτίες, γεγονός παραμένει ότι η καχυποψία απέναντι στον πλούτο είναι ο βασικός λόγος που σήμερα απολογείται ο κ. Σαρκοζί για τις σχέσεις του κόμματός του με την Λιλιάν Μπετανκούρ, πλουσιότερη γυναίκα της Γαλλίας και κληρονόμο της αυτοκρατορίας καλλυντικών L’Or�al. Τα ίδια αντανακλαστικά ίσως και να αποτρέψουν τον πλέον ικανό εκπρόσωπο των σοσιαλιστών και νυν διευθυντή του ΔΝΤ, Ντομινίκ Στρος Καν, από το να διεκδικήσει την προεδρία της Γαλλίας, στις επόμενος εκλογές: η εικόνα του έχει τρωθεί λόγω του μεγάλου μισθού που παίρνει και τις σχέσεις που διατηρεί με οικονομικά συμφέροντα στην Ουάσιγκτον. «Σε άλλες χώρες, η υλική ευμάρεια, η προσωπική επιτυχία, οι αυτοδημιούργητοι επιχειρηματίες αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού», υπογραμμίζει ο πολιτικός σχολιαστής Αλέν Ντουαμέλ. «Οχι όμως στη Γαλλία. Εδώ ο πλούτος θεωρείται συνώνυμο του κακού και τα χρήματα ο διάβολος». Ισως όμως ήλθε η ώρα να πούμε στους Γάλλους και τους υπόλοιπους Ευρωπαίους που απεχθάνονται την αγορά, ένα σκοτεινό μυστικό. Η αλήθεια είναι ότι οι χώρες τους είναι καπιταλιστικές και ενώ οι πολιτικές ηγεσίες καταφέρονται εναντίον των κερδών και του πλούτου, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις αναζητούν νέες αγορές και συγκεντρώνουν τεράστια κέρδη. Η ισπανική εταιρεία Inditex ντύνει με ρούχα Zara τους κατοίκους 76 κρατών. Η βελγική Anheuser-Busch InBev, η οποία παρασκευάζει την μπίρα Budweiser, είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός αλκοολούχων ποτών στον κόσμο. Στον δείκτη Fortune 500, θα βρει κανείς περισσότερες γαλλικές, παρά γερμανικές εταιρείες. Μια γαλλική εταιρεία, εξάλλου, η Sodexo, έχει αναλάβει το «κέτερινγκ» των Αμερικανών πεζοναυτών. Εχουν άραγε σημασία όλα αυτά; Μέχρι ενός σημείου, είναι ανεκτό και αναμενόμενο να μη συμβαδίζει η πολιτική ρητορική με τις πρακτικές των εταιρειών. Παρά τα όσα λένε, οι Γάλλοι δεν έχουν πρόβλημα να γεμίζουν τα καλάθια τους με αμερικανικά και κινεζικά αγαθά, που βρίσκουν στα τεράστια σούπερ μάρκετ των προαστίων. Ο λόγος που έχουν σημασία όλα αυτά όμως είναι ότι οι γαλλικές ιδέες έχουν μεγάλη επιρροή σε ολόκληρη την Ευρώπη. Είτε πρόκειται για «οικονομική διακυβέρνηση» είτε για την πορεία της Ευρωζώνης, είτε για θέματα φορολογίας, γεγονός παραμένει ότι η Γαλλία συμπαρασύρει ολόκληρη την ήπειρο προς τα αριστερά. Στις Βρυξέλλες ανησυχούν ότι όταν οι Γάλλοι παραπονιούνται για τον «αθέμιτο ανταγωνισμό», αυτό θα έχει επιπτώσεις και στη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Με δεδομένο ότι η Ε. Ε. υποφέρει λόγω της υψηλής ανεργίας, της ασθενικής ανάπτυξης και της λιτότητας, ο προστατευτισμός θα επιδεινώσει την κατάσταση. Στην καλύτερη περίπτωση, η υπερβολική παρέμβαση στις αγορές θα καταδικάσει την Ευρώπη σε αργή παρακμή. Στη χειρότερη, θα υπονομεύσει την ευμάρεια, πάνω στην οποία βασίζεται το κοινωνικό της κράτος.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο The Economist -εφ. Καθημερινή, 01-08-2010