18/12/09

Τα αειθαλή αγριολούλουδα της Ν. Γουλανδρή

Επανεκδίδεται ύστερα από σαράντα χρόνια ένα βιβλίο έργο τέχνης που αποτελεί μάθημα επιστημονικής και περιβαλλοντικής αγωγής Η βοτανική ζωγραφική σφραγίζει, μαζί με άλλες φανερώσεις της τέχνης και της επιστήμης, τους νεότερους χρόνους. Λαμπρό παράδειγμα, ο Χρυσός Αιώνας της Ολλανδίας, ο 17ος, όταν ανθούν ταυτοχρόνως το εμπόριο, η ναυτιλία, οι τράπεζες, η ζωγραφική και οι επιστήμες.Η ολλανδική ζωγραφική του 17ου αιώνα μάς εισάγει στη νεωτερικότητα, φέρνοντας στο επίκεντρο της θεματολογίας της τον άνθρωπο και την καθημερινή του ζωή, την τέχνη της περιγραφής, τον ρεαλισμό, την επιστημονική περιέργεια. Η μεγάλη πρόοδος που σημειώνουν εκείνη την περίοδο η βοτανική, η οπτική, η φυσιολογία, αναπόφευκτα επηρεάζουν βαθιά την ήδη εκκοσμικευμένη ζωγραφική. Τέτοια επιρροή ξαναβλέπουμε να ασκούν οι επιστημονικές ανακαλύψεις στην αυγή του μοντερνισμού, τέλος του 19ου και αρχές του 20ού αι., όταν τα νέα μαθηματικά και η μετανευτώνεια φυσική διαμορφώνουν ένα ρηξικέλευθο κοσμοείδωλο που καλλιτεχνικά εκφράζεται κατ’ αρχάς με τον κυβισμό και την αφαίρεση, μεταξύ πολλών άλλων.Η ολλανδική βοτανική ζωγραφική υπηρετήθηκε από έξοχους καλλιτέχνες, που έδωσαν σπουδαία έργα και επηρέασαν τη ζωγραφική του καιρού τους και των καιρών που ακολούθησαν, λ.χ. τη ζωγραφική της νεκρής φύσης και την ηθογραφία. Δύο γυναίκες, η Rachel Ruysch και η Maria van Oosterwyck, ξεχωρίζουν, από τους πολλούς ζωγράφους ανθέων και φυτών, που έδωσαν σχήμα στις βοτανικές ανακαλύψεις της εποχής που οδήγησε στη μεγάλη σύνθεση του Λινναίου. Ο Ambrosius Bosschaert, επίσης, δεινός ζωγράφος λουλουδιών, θεωρείται ο θεμελιωτής της ζωγραφικής της νεκράς φύσεως, με τις άπειρες συνδηλώσεις και συμβολισμούς.Η κ. Νίκη Γουλανδρή, με την τέχνη της, την αφειδώλευτη αγάπη της για την άγρια φύση της Ελλάδος, και την ανιδιοτελή της στράτευση στην προστασία του περιβάλλοντος και την καλλιέργεια του κοινού, αφενός συνεχίζει αυτή τη μακρά παράδοση καλλιτεχνών-ερευνητών, ζωντανή ήδη από την κλασική αρχαιότητα, αφετέρου θεμελιώνει μια ισχυρή εγχώρια παράδοση.«Πολλές εικόνες σχημάτων και χρωμάτων, εμπειρίες στις οποίες συμμετείχαν οι αισθητικές και πνευματικές μου δυνάμεις, είναι αποτυπωμένες στα έργα αυτά. Μυρίζω ακόμα τη φρεσκάδα και το άρωμα που ζούσα, όταν τα ζωγράφιζα. Ελπίζω ότι ο αναγνώστης θα έχει τη χαρά να τα αναζητήσει στους δικούς του χώρους, όπου ζουν ελεύθερα για χιλιάδες χρόνια», σημειώνει στο λιτό προλόγισμά της η δημιουργός Νίκη Γουλανδρή. Πράγματι, το βιβλίο αυτό δίνει χαρά. Γιατί είναι έργο αγάπης. Το σπουδαίο βιβλίο της για τα ελληνικά αγριολούλουδα, αναπόσπαστα δεμένο με το Μουσείο που ίδρυσε και διευθύνει, και με το πολυσχιδές περιβαλλοντικό και εκπαιδευτικό της έργο, είναι μια πολύτροπη συνεισφορά στη σύγχρονη Ελλάδα. Είναι πρωτίστως προσφορά αγάπης, παράδειγμα ανιδιοτελούς δράσης για τα κοινά, δράσης στον μακρύ ιστορικό χρόνο. Είναι ολοκληρωμένο μάθημα επιστημονικής και περιβαλλοντικής αγωγής. Είναι στέρεο μάθημα πατριδογνωσίας. Και είναι αυτοτελές έργο τέχνης, ικανό για υψηλές αισθητικές συγκινήσεις. Επανεκδίδεται εμπλουτισμένο, σε τρίτη έκδοση, μετά σαράντα χρόνια από την πρώτη του εμφάνιση. Και έχουμε τη χαρά να προσφέρουμε μια ελάχιστη προδημοσίευση αυτού του αισθητικού, γνωστικού και εκδοτικού συμβάντος.Νικος Γ. ΞυδακηςΤο λεύκωμα «Ελληνικά αγριολούλουδα» των Νίκης Γουλανδρή, Kit Tan, Arne Strid, Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας (εκδ. Μίλητος, δίγλωσσο) θα παρουσιαστεί επισήμως τη Δευτέρα 14 Δεκεμβρίου 2009, ώρα 12.00, στο Βυζαντινό Μουσείο, Βασ. Σοφίας 22.Ο πλούτος των φυτών στη ζωή των αρχαίωνAν σκεφτεί κανείς την εξαιρετική ποικιλότητα και ομορφιά των φυτών της Ελλάδας -μια ποικιλότητα η οποία αντικατοπτρίζει τα χαρακτηριστικά αυτού του αξιοσημείωτου τόπου- ίσως δεν είναι άξιο περιέργειας ότι βοτανολόγοι όπως ο Διοσκουρίδης και ο Θεόφραστος και φυσικοί φιλόσοφοι, κυρίως ο Αριστοτέλης, εστίασαν νωρίς το ενδιαφέρον τους σε αυτά τα φυτά και την ονοματολογία τους. Σημαντικά ιατρικώς ανά τους αιώνες, τα φυτά είναι βέβαιο ότι εμπλούτισαν τις ζωές των αρχαίων Ελλήνων και των προγόνων τους ακριβώς όπως εμπλουτίζουν και τις ζωές όσων βιώνουν την απόλαυση της παρατήρησής τους σήμερα.Οταν η παρατήρηση αυτών των φυτών στις κορυφές των βουνών, τους γκρεμούς, τις πλαγιές και τις ακρογιαλιές της Ελλάδας δεν είναι δυνατή, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να τα απολαύσει κανείς παρά θωρώντας τους θαυμάσιους και βοτανικά ακριβείς πίνακες της Νίκης Γουλανδρή, οι οποίοι αναπαράγονται σε αυτό το βιβλίο.Η πρώτη έκδοση του βιβλίου κυκλοφόρησε πριν από 40 χρόνια, ενώ η συλλογή που παρουσιάζεται εδώ είναι εμπλουτισμένη με έναν αριθμό νέων πινάκων που η Ν. Γουλανδρή έχει προσθέσει στην αρχική συλλογή της.Peter H. Raven** Πρόεδρος του Missouri Botanical Garden, St. Louis, MissouriΗ ευλογημένη και πλούσια χλωρίδα της Ελλάδας[...] Η Ελλάδα, μια χώρα νησιών και βουνών που βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, είναι ευλογημένη με μια πλούσια και ξεχωριστή χλωρίδα που ξεπερνά τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σε αριθμό ειδών.Σύμφωνα με μια πρόσφατη, σχετικά μετριοπαθή εκτίμηση υπάρχουν περίπου 5.800 γηγενή ή πλήρως εγκλιματισμένα είδη αγγειοφυτών. Περίπου 750 από αυτά δεν βρίσκονται πουθενά αλλού, δίνοντας στην Ελλάδα το υψηλότερο ποσοστό ενδημικών φυτών από κάθε άλλη συγκρίσιμη σε έκταση χώρα ή περιοχή στην Ευρώπη και την περιοχή της Μεσογείου.Ενα επισκέπτη που θα τον ελκύσουν οι γαλάζιες θάλασσες και οι αρχαιολογικοί χώροι της καλοκαιρινής Ελλάδας θα βρει τις λοφοπλαγιές ξερές και γυμνές από πράσινο ή λουλούδια.Η καλύτερη περίοδος για να εκτιμηθεί ο βοτανικός πλούτος είναι η άνοιξη (Μάρτιος με Μάιο) στα πεδινά και οι αρχές του καλοκαιριού (Μάιος με μέσα Ιουλίου) στα ορεινά. Το ζεστό και ξηρό μεσογειακό καλοκαίρι είναι μια περίοδος ληθάργου για τα περισσότερα φυτά, ενώ οι ήπιοι και υγροί χειμώνες στις παράκτιες περιοχές επιτρέπουν τη συνεχή ανάπτυξη. Σε κάποια μέρη, όπως η νότια Πελοπόννησος, το φθινόπωρο μπορεί να είναι εξίσου πράσινο και ανθηρό με την άνοιξη. Υπάρχει ένας αριθμός παραγόντων που αιτιολογούν τον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας.Η περιοχή της Μεσογείου εν γένει ήταν ελεύθερη από τα παγετώδη καλύμματα που εξαφάνισαν κάθε μορφή ζωής στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη κατά το Πλειόκαινο και Μειόκαινο. Αρχαία είδη επέζησαν και υπήρξε επαρκής χρόνος για να εξελιχθούν νέα.Η επίδραση του ανθρώπου στο τοπίο και τη βλάστηση ήταν αργή και βαθμιαία για διάστημα χιλιάδων χρόνων, με αποτέλεσμα το τωρινό πολύπλοκο μωσαϊκό φυσικών, ημιφυσικών και ανθρωπογενών ενδιαιτημάτων που παρουσιάζει μεγάλη ποικιλότητα σε μικρές αποστάσεις. Ακόμη και σήμερα η γεωργία και η δασοκομία στην Ελλάδα είναι μικρής κλίμακας και οι μεγάλες μονάδες περιορίζονται κυρίως σε εκτεταμένες πεδινές εκτάσεις όπως είναι ο Θεσσαλικός κάμπος και περιοχές στα βορειοανατολικά. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο εγκαταλείφθηκε η ύπαιθρος, ιδιαίτερα στην ορεινή περιοχή, και ο πληθυσμός συγκεντρώθηκε στα μεγάλα ή μικρότερα αστικά κέντρα (Αθήνα - Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Λάρισα, Ιωάννινα, Βόλος, Πάτρα, Ηράκλειο Κρήτης κ.λπ.) με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη και ερήμωση της ορεινής υπαίθρου. [...]Αrne StridΟι ερευνητές και ο ρόλος του Βοτανικού Μουσείου[...] Από το 1960 περίπου μέχρι και σήμερα ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός Ελλήνων και ξένων βοτανικών δραστηριοποιήθηκαν στην εξερεύνηση και τη μελέτη της ελληνικής χλωρίδας. Η ίδρυση το 1964 του Βοτανικού Μουσείου Γουλανδρή (μετέπειτα Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και κέντρο ΓΑΙΑ) αποτελεί ορόσημο για τη φυσική ιστορία στην Ελλάδα. Στα 45 χρόνια της ύπαρξής του το μουσείο έχει συμβάλει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο οργανισμό στην έρευνα για την ελληνική χλωρίδα και πανίδα και στην πληροφόρηση για περιβαλλοντικά θέματα και την ανάγκη για προστασία της φύσης.Tο herbarium του Μουσείου Γουλανδρή περιλαμβάνει τις συλλογές του Κωνσταντίνου Γουλιμή (1886-1963), ερασιτέχνη βοτανικού που ήταν νομικός σύμβουλος της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στη Νότια Αφρική κατά τον Β΄ Παγκόσμιο. Ο Κ. Γουλιμής ταξίδεψε και συνέλεξε εκτεταμένα στην Ελλάδα από το 1946 μέχρι και το θάνατό του, έκανε αρκετές αξιοσημείωτες ανακαλύψεις και συνέβαλε με το κείμενό του στην πρώτη έκδοση του παρόντος βιβλίου. Στα φυτά που πήραν το όνομά του περιλαμβάνονται το Crocus gou-limyi, ένας ελκυστικός φθινοπωρινός κρόκος, ενδημικός της χερσονήσου της Μάνης στη νότιο Πελοπόννησο και η Silene goulimyi, επίσης ενδημικό φυτό της νοτίου Πελοποννήσου. Ο σημαντικότερος σύγχρονος καλλιτέχνης που αντιπροσωπεύεται στο herbarium του Μουσείου Γουλανδρή είναι η Ελλη Σταματιάδου, που έχει συνεισφέρει περισσότερα από 23.000 πολύ καλά προετοιμασμένα και υπομνηματισμένα δείγματα, παρέχοντας μια άριστη βάση για τη σύγχρονη και μελλοντική έρευνα. Το herbarium περιλαμβάνει επίσης δείγματα που συνέλεξαν Ελληνες και ξένοι βοτανικοί: 8.000 δείγματα του Α. Strid μαζί με συνεργάτες, 2.350 δείγματα του T. Raus, 825 δείγματα του C. Baden, 290 δείγματα του L. Baxter και 275 δείγματα του J.R. Edmodson.Αrne Strid

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο από εφ. Καθημερινή, 06-12-2009

Δεν υπάρχουν σχόλια: