Η πρόκληση της Κοπεγχάγης

Τις προάλλες μου έστειλαν ένα αντίτυπο προδημοσίευσης του βιβλίου «The Battle of the Story of the Battle of Seattle» («Η μάχη της εξιστόρησης της μάχης του Σιάτλ») του Ντέιβιντ και της Ρεμπέκα Σόλνιτ. Εχει προγραμματιστεί να κυκλοφορήσει 10 χρόνια από τότε που η ιστορική συμμαχία ακτιβιστών κατάφερε να διακόψει τη διάσκεψη κορυφής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Σιάτλ - η σπίθα που πυροδότησε ένα παγκόσμιων διαστάσεων κίνημα.Το βιβλίο είναι μια συναρπαστική εξιστόρηση του τι πραγματικά συνέβη στο Σιάτλ· όταν όμως μίλησα στον Ντέιβιντ Σόλνιτ, τον γκουρού της άμεσης δράσης που συνέβαλε στην επιτυχία των ακτιβιστών στο Σιάτλ, είδα πως δεν ενδιαφέρεται τόσο πολύ να ασχοληθεί με τα γεγονότα του 1999 όσο να συζητήσει γύρω από την επικείμενη διάσκεψη κορυφής για το κλίμα στην Κοπεγχάγη και τις δράσεις «κλιματικής δικαιοσύνης» που προετοιμάζονται στις ΗΠΑ στις 30 Νοεμβρίου. «Είναι σαφώς μια συγκυρία τύπου Σιάτλ», μου είπε ο Σόλνιτ. «Ο κόσμος είναι έτοιμος να ξεσηκωθεί».Υπάρχει σίγουρα κάτι που θυμίζει Σιάτλ στις κινητοποιήσεις για την Κοπεγχάγη: το ευρύ φάσμα των ομάδων που θα βρεθούν εκεί· οι διαφορετικές τακτικές που θα εκδηλωθούν· και οι κυβερνήσεις αναπτυσσόμενων χωρών που ετοιμάζονται να προβάλουν μαχητικά αιτήματα. Η Κοπεγχάγη όμως δεν είναι απλώς άλλο ένα Σιάτλ. Φαίνεται, απεναντίας, σαν να έχουν μετακινηθεί οι προοδευτικές τεκτονικές πλάκες, δημιουργώντας ένα κίνημα που οικοδομεί πάνω στα θεμέλια μιας προγενέστερης εποχής αλλά επίσης διδάσκεται από τα λάθη του.Η μεγάλη επίκριση για το κίνημα που τα ΜΜΕ επέμειναν να αποκαλούν «κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης» ήταν πάντα ότι διέθετε μακροσκελή λίστα παραπόνων και πολύ λίγες συγκεκριμένες εναλλακτικές προτάσεις. Το κίνημα που συγκλίνει στην Κοπεγχάγη, αντίθετα, αφορά ένα πολύ συγκεκριμένο ζήτημα -την κλιματική αλλαγή- αλλά υφαίνει μια πολύ συνεκτική αφήγηση για τα αίτια του προβλήματος και τις λύσεις του, μια αφήγηση που ενσωματώνει σχεδόν όλα τα προβλήματα στον πλανήτη.Στην αφήγηση αυτή, το κλίμα δεν αλλάζει μόνο εξαιτίας συγκεκριμένων ρυπογόνων πρακτικών, αλλά εξαιτίας της βαθύτερης λογικής του καπιταλισμού, ο οποίος αξιολογεί πάνω από κάθε τι άλλο το βραχυπρόθεσμο κέρδος και την ασταμάτητη οικονομική μεγέθυνση. Οι κυβερνήσεις μας θα ήθελαν να πιστέψουμε ότι η ίδια λογική μπορεί να χαλιναγωγηθεί για να δώσει διέξοδο στην κλιματική κρίση - δημιουργώντας, π.χ., ένα εμπόρευμα αποκαλούμενο «εκπομπή αερίων θερμοκηπίου», που θα αγοράζεται και θα πουλιέται. Οι ακτιβιστές στην Κοπεγχάγη θα υποστηρίξουν ότι το εμπόριο του διοξειδίου του άνθρακα όχι μόνο δεν δίνει λύση στην κλιματική κρίση, αλλά αντιπροσωπεύει μια άνευ προηγουμένου ιδιωτικοποίηση της ατμόσφαιρας. Αυτές οι «βασισμένες στην αγορά λύσεις» δεν θα αποτύχουν μόνο να δώσουν διέξοδο στην κλιματική κρίση, αλλά θα επιδεινώσουν δραματικά τη φτώχεια και την ανισότητα, γιατί οι φτωχοί και οι πιο ευάλωτοι είναι τα πρώτα θύματα της κλιματικής αλλαγής - όπως και τα πρώτα πειραματόζωα γι’ αυτά τα προγράμματα εμπορίου των ρύπων.Ωστόσο, οι ακτιβιστές στην Κοπεγχάγη δεν θα πουν απλώς όχι σε όλα αυτά. Θα προωθήσουν επιθετικά λύσεις που και μειώνουν τις εκπομπές ρύπων και καταπολεμούν την ανισότητα. Σε αντίθεση με προηγούμενες αντι-διασκέψεις, όπου οι εναλλακτικές λύσεις αναβάλλονταν για το μέλλον, στην Κοπεγχάγη θα καταλάβουν την κεντρική σκηνή.Για παράδειγμα, η συμμαχία άμεσης δράσης Climate Justice Action έχει καλέσει τους ακτιβιστές να εισβάλουν στο κέντρο της διάσκεψης στις 16 Δεκεμβρίου. Ο στόχος της δράσης αυτής δεν είναι να σταματήσει τη διάσκεψη κορυφής, όπως έγινε στο Σιάτλ, αλλά να την ανοίξει, μετατρέποντάς την «σε ένα χώρο όπου θα μιλήσουμε για τις προτεραιότητές μας, ένα πρόγραμμα κλιματικής δικαιοσύνης που προτείνεται από τα κάτω, αληθινές λύσεις ενάντια στις κάλπικες λύσεις... Η μέρα αυτή θα είναι δική μας».Μερικές από τις λύσεις που προτείνονται από το στρατόπεδο των ακτιβιστών είναι οι ίδιες που προτείνει εδώ και χρόνια το παγκόσμιο κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης: τοπική, αειφόρος γεωργία· σεβασμός για τα δικαιώματα των ιθαγενών στη γη τους· εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων· προώθηση της πράσινης τεχνολογίας· και κάλυψη των δαπανών για τις αλλαγές αυτές με τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και το σβήσιμο των χρεών των φτωχών χωρών. Μερικές λύσεις είναι καινούργιες, όπως το αίτημα να πληρώσουν οι πλούσιες χώρες «κλιματικό χρέος» προς τις φτωχές. Είναι λύση υψηλού κόστους, αλλά είδαμε τη χρονιά αυτή το είδος των χρηματικών πόρων που μπορούν να επιστρατεύσουν οι κυβερνήσεις μας προκειμένου να σώσουν τις ελίτ. Οπως λέει ένα σλόγκαν «αν το κλίμα ήταν τράπεζα θα είχε σωθεί» - δεν θα είχε εγκαταλειφθεί στην κτηνωδία της αγοράς.Εκτός από την αναφορά στα αίτια και την εστίαση στις λύσεις, υπάρχουν αρκετές ακόμα διαφορές από το Σιάτλ: μια πιο στοχαστική προσέγγιση στην άμεση δράση, η οποία αναγνωρίζει την ανάγκη να κάνουμε περισσότερα, αλλά βλέπει επίσης ότι δεν χρειάζεται να παίζουμε πια το κουρασμένο παιχνίδι «διαδηλωτές εναντίον αστυνομικών». «Η δράση μας είναι δράση πολιτικής ανυπακοής», λένε οι διοργανωτές των εκδηλώσεων της 16ης Δεκεμβρίου. «Θα υπερβούμε τα φυσικά εμπόδια που θα σταθούν στον δρόμο μας, αλλά δεν θα απαντήσουμε με βία αν η αστυνομία προσπαθήσει να οξύνει την κατάσταση». (Αυτό δεν σημαίνει ότι η δύο εβδομάδων διάσκεψη δεν θα περιλαμβάνει και μερικές αψιμαχίες μεταξύ αστυνομικών και μαυροντυμένων παιδιών. Στην Ευρώπη βρισκόμαστε, άλλωστε.)Πριν από μια δεκαετία, σ’ ένα σχόλιο στους Νιου Γιορκ Τάιμς μετά το Σιάτλ, έγραψα ότι ένα νέο κίνημα που υποστηρίζει μια εντελώς διαφορετική μορφή παγκοσμιοποίησης «έκανε το πάρτι των εγκαινίων του». Ποια θα είναι η σημασία της Κοπεγχάγης; Εθεσα αυτό το ερώτημα στον Τζον Τζόρνταν, του οποίου την πρόβλεψη για το τι τελικά συνέβη στο Σιάτλ είχα περιλάβει στο βιβλίο μου No Logo. Απάντησε: «Αν το Σιάτλ ήταν το πάρτι εγκαινίων του κινήματος, τότε η Κοπεγχάγη μπορεί να είναι η γιορτή της ενηλικίωσής μας».Επισημαίνει, ωστόσο, ότι το να μεγαλώνεις δεν σημαίνει να αποφεύγεις το ρίσκο, να εγκαταλείπεις την πολιτική ανυπακοή για χάρη των ανώδυνων συζητήσεων. «Ελπίζω ότι μεγαλώνουμε για να γίνουμε πιο ανυπάκουοι», λέει ο Τζόρνταν, «γιατί η ζωή σ’ αυτό τον πλανήτη μπορεί τελικά να χαθεί εξαιτίας της υπερβολικής υπακοής».* Το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν No Logo θα κυκλοφορήσει σε νέα, επικαιροποιημένη έκδοση τον Ιανουάριο.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Naomi Klein - εφ. Καθημερινή, 29-11-2009