H κατάρρευση του κυρίαρχου μοντέλου

Ο κ. Γ. Παπανδρέου δηλώνει αποφασισμένος να καταπολεμήσει το καρκίνωμα, που ωθεί τη χώρα σε παρατεταμένη παρακμή Είναι κοινός τόπος ότι η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στη χρεοκοπία. Οι διαφωνίες αφορούν το πόσο κοντά. Η οξύτατη δημοσιονομική κρίση δεν είναι τίποτα άλλο από την κατάρρευση ενός ολόκληρου μοντέλου, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι μία κουλτούρα κλεπτοκρατίας και αυθαιρεσίας. Απ’ αυτή την κουλτούρα, που έχει διαποτίσει το σύνολο της κοινωνικής πυραμίδας, πηγάζουν η συστημική διαπλοκή/διαφθορά, η λεηλασία και η σπατάλη του δημόσιου χρήματος, καθώς και τα ποικίλα φαινόμενα αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Το πάρτι, όμως, τελείωσε. Η διεθνής οικονομική κρίση παρόξυνε την προϋπάρχουσα δομική κρίση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Το πρόβλημα είναι χρόνιο και αποτυπώνεται με αλάνθαστο τρόπο στο μεγάλο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών και στον δραματικά μικρό όγκο πραγματικών επενδύσεων. Τα κερδοσκοπικά κεφάλαια που επενδύονται στη Σοφοκλέους περισσότερο απομυζούν πόρους παρά συμβάλλουν στην ανάπτυξη.Το έλλειμμα και το χρέος έφθασαν σ’ αυτά τα ύψη, επειδή οι πόροι, που τα διόγκωσαν δεν διοχετεύθηκαν σε παραγωγικές επενδύσεις. Κατά κανόνα σπαταλήθηκαν και τροφοδότησαν τις εισαγωγές. Επιβεβαιώνεται η παροιμία ότι «το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι». Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι η κοινωνία είναι αθώα. Ανάμεσα στο πολιτικό σύστημα και στους πολίτες λειτουργεί μία σχέση άρρητης συναλλαγής.Δεν πρόκειται μόνο για τις παραδοσιακές πελατειακές σχέσεις με σκοπό την ψηφοθηρία. Η συναλλαγή έχει διευρυνθεί και οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός κλίματος εκατέρωθεν ένοχης ανοχής. Το πολιτικό σύστημα εξαγοράζει εμμέσως πλην σαφώς την ανοχή της κοινωνίας στα προνόμια και στην ατιμωρησία του, ανεχόμενο από την πλευρά του μορφές λαϊκής αυθαιρεσίας, την εκτεταμένη διαφθορά των δημοσίων λειτουργών, τη φοροδιαφυγή κ.λπ.Το αποτέλεσμα της αμφίδρομης αυτής ένοχης ανοχής είναι και η διάβρωση των αξιών και του κοινωνικού ιστού, καθώς και η μερική ακύρωση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας. Πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Για να επιβάλει τον σεβασμό και την εφαρμογή των νόμων, ένα πολιτικό σύστημα πρέπει το ίδιο να είναι αξιόπιστο. Αυτό δεν ισχύει. Οι πολίτες ψηφίζουν, χωρίς να εμπιστεύονται. Εχουμε, δηλαδή, κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης. Σε αυτή την ατμόσφαιρα, η κοινοβουλευτική πλειοψηφία δεν εξασφαλίζει πια στην εκάστοτε κυβέρνηση ουσιαστική πολιτική νομιμοποίηση είτε για τη λήψη δραστικών μέτρων είτε για την επιβολή της νομιμότητας. Οι κοινωνίες, βεβαίως, διατρέχονται από αντιφάσεις κι αντιθέσεις, που ενίοτε προσλαμβάνουν εκρηκτικές διαστάσεις. Ακριβώς γι’ αυτό ο «νόμος και η τάξη» δεν είναι απόλυτος κανόνας.Στην ελληνική περίπτωση, όμως, δεν πάσχουμε από ανελαστικότητα. Εχουμε περάσει στο άλλο άκρο. Το γεγονός ότι η αυθαιρεσία όχι μόνο δεν τιμωρείται, αλλά και ενίοτε επιβραβεύεται, έχει διαμορφώσει μία νοοτροπία ευκολίας και υπεκφυγής από την κοινωνική ευθύνη. Αυτή η νοοτροπία εκ των πραγμάτων λειτουργεί διαλυτικά και ακυρώνει το Κράτος Δικαίου.Με το πέλεκυ ότι δεν θα βρει κεφάλαια να χρηματοδοτήσει τις τρέχουσες ανάγκες της, η κυβέρνηση πιέζεται ασφυκτικά να λάβει άμεσα δραστικά μέτρα. Μέσα σ’ αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα, ήταν ευχάριστη έκπληξη οι προχθεσινές πρωθυπουργικές δηλώσεις. Ο Γ. Παπανδρέου μίλησε με ειλικρίνεια και έδειξε ότι δεν θα βαδίσει τον εύκολο δρόμο, που του υποδεικνύουν οι αγορές.Η διαφθοράΜίλησε για συστημική διαφθορά και σωστά τόνισε ότι το πρόβλημα δεν λύνεται με περικοπή μισθών. Υποχρεώνοντας να πληρώσουν όσους ήδη πληρώνουν παροξύνεις την ήδη εξοργιστική ανισοκατανομή των βαρών. Εύκολος δρόμος είναι και η αναλογική περικοπή των δαπανών. Ο δύσκολος δρόμος είναι η αναθεώρηση από μηδενική βάση και των εσόδων και των δαπανών.Το Δημόσιο είναι φορτωμένο με υπεράριθμο προσωπικό και παράγει χαμηλού επιπέδου υπηρεσίες. Για ποιο λόγο να μην απαγορευθούν για 3-4 χρόνια οι προσλήψεις διοικητικών υπαλλήλων και οι όποιες ανάγκες να μην καλυφθούν από το πλεονάζον δυναμικό με εσωτερικές μετακινήσεις;Οι δημόσιες δαπάνες έχουν πολύ χαμηλότερη απόδοση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σ’ όλους τους τομείς. Ακόμα και οι κοινωνικές δαπάνες, δεν πάνε σ’ αυτούς που τις έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Για ποιο λόγο οι δαπάνες να μην επανεξετασθούν μία προς μία; Για ποιο λόγο να μην επανεξετασθούν η δομή και η αποδοτικότητα των μονάδων του ευρύτερου κρατικού τομέα;Είναι τόσο εκτεταμένος ο ανορθολογισμός και τόσο μεγάλη η σπατάλη και η λεηλασία του δημόσιου χρήματος, που μία επίμονη και συστηματική επιχείρηση νοικοκυρέματος σίγουρα θα οδηγήσει σε εντυπωσιακή εξοικονόμηση πόρων. Οι λύσεις στους διάφορους τομείς έχουν υποδειχθεί, αλλά υπάρχει χρόνιο έλλειμμα πολιτικής βούλησης. Δεν πρόκειται μόνο για αβελτηρία. Οι κυβερνήσεις αποφεύγουν κατά κανόνα να συγκρουσθούν με τις ομάδες, που απομυζούν δημόσιο χρήμα, ή απλώς έχουν βολευθεί με τον ανορθολογισμό.Το οικονομικό πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτικό. Πολιτικές είναι οι ρίζες του, πολιτική και η λύση του. Χωρίς κοινωνική συναίνεση ή τουλάχιστον ανοχή και τα πιο σωστά μέτρα σωτηρίας κινδυνεύουν να ακυρωθούν από κοινωνικές αντιδράσεις. Προϋπόθεση της κοινωνικής συναίνεσης είναι η πολιτική εμπιστοσύνη. Αυτή οικοδομείται με καθαρές κουβέντες και κυρίως με δίκαιη κατανομή των βαρών, όχι με επικοινωνιακά κόλπα. Τη διάχυτη καχυποψία, συντεχνιακή νοοτροπία και άρνηση αλλαγών τροφοδότησε η συνήθως δικαιολογημένη εντύπωση των εργαζομένων ότι το κόστος των περιβόητων διαρθρωτικών αλλαγών επιρρίπτεται κατά κανόνα μόνο στις δικές τους πλάτες.Εάν η κυβέρνηση ακολουθήσει την πεπατημένη και περιορισθεί σε δημοσιονομικές παρεμβάσεις, θα χάσει το παιχνίδι. Δεν αρκεί η καλύτερη διαχείριση της υφιστάμενης «πίτας». Παραλλήλως, πρέπει να δρομολογηθεί αναπτυξιακή δυναμική με την αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων και την απελευθέρωση παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό θα συμβεί εάν δημιουργηθεί το περιβάλλον, που διευκολύνει επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Στοιχείο αυτού του περιβάλλοντος είναι η συρρίκνωση της διαπλοκής/διαφθοράς.Η διαπλοκή/διαφθορά δεν δηλητηριάζει μόνο τις ηθικές αξίες, βλάπτει το δημόσιο συμφέρον και επιβαρύνει τους φορολογούμενους. Υπονομεύει και την ανάπτυξη. Ο πρωθυπουργός δηλώνει αποφασισμένος να καταπολεμήσει το καρκίνωμα, που ωθεί την χώρα σε παρατεταμένη παρακμή. Η σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο Δημοκρατίας είναι μία καλή αρχή.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Σταυρου Λυγερού - εφ. Καθημερινή, 13-12-2009