Ένα εφαλτήριο για τη Ρωσία

Την περίοδο περίπου που η Apple Computer κατακτούσε την Καλιφόρνια, ο Αντρέι Στορκ γευόταν από πρώτο χέρι τη σοβιετική μέθοδο προσέγγισης της προηγμένης τεχνολογίας: φρουρούσε το τείχος που κρατούσε τους επιστήμονες εγκλωβισμένους στο Σβερντλόβσκ-45, μία από τις μυστικές επιστημονικές πόλεις της χώρας, στα Ουράλια Ορη.
Υποτίθεται ότι οι πόλεις αυτές ήταν περιχαρακωμένες για να προφυλάσσονται από τους κατασκόπους. Ταυτοχρόνως, όμως τα τείχη εμπόδιζαν τους επιστήμονες να βγούν έξω και οποιονδήποτε άλλοα στη Σοβιετική Ένωση να μπεί μέσα. Ενώ πολλοί άνθρωποι στη χώρα πεινούσαν, τα επιστημονικά κέντρα ήταν οάσεις ευημερίας, στις οποίες τα ράφια των καταστημάτων ήταν φορτωμένα με εισαγόμενα τρόφιμα και άλλα καλούδια.
Τα μέτρα ασφαλείας σ’αυτές τις επιστημονικές οάσεις ήταν τόσο αυστηρά, όμως, που ακόμη και τα παιδιά φορούσαν ειδικές κονκάρδες, ενώ οι συγγενείς έπρεπε να κάνουν αίτηση μήνες πριν για να τους δοθεί άδεια επίσκεψης. «Ήταν μια φυλακή με όλη τη σημασία της λέξης», θυμάται ο Στορκ, που τότε ήταν νεαρός στρατιώτης. Σήμερα, εργάζεται ως υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων σε ένα απίστευτο νέο εγχείρημα. Η ρωσική κυβέρνηση, που φιλοδοξεί να αποδεσμεύσει την οικονομία της από το πετρέλαιο, κατασκευάζει την πρώτη νέα επιστημονική πόλη μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ακόμη πιο απίστευτο είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με αξιωματούχους, η πόλη αυτή σχετίζεται με πρότυπο τη Σίλκον Βάλεϊ.
Η Ρωσία δεν είναι η πρώτη χώρα που προσπαθεί να φτιάξει ένα τέτοιο αντίγραφο. Στη Μαλαισία, π.χ. αποψιλώθηκε μια ζούγκλα προκειμένου να χτιστεί μια πόλη πληροφορικής, ονόματι Cyberjaya, που, σύμφωνα με τους εμπνευστές της, αποτελεί προσπάθεια μίμησης του Σάουθ Μπέι στην Καλιφόρνια. Στην Κίνα, υπάρχει μια πόλη προηγμένης τεχνολογίας στην Τιαντζίν, έξω από το Πεκίνο και στη Γαλλία στο Σόφια Αντίπολις κοντά στη Νίκαια. Όλες αυτές οι πόλεις έχουν δημιουργηθεί με κρατική χρηματοδότηση και έχουν εξελιχθεί σε πόλο έλξης και θερμοκοιτίδα ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Η τοποθεσία στη Ρωσία, στην οποία ακόμη δεν έχει δοθεί όνομα, βρίσκεται κοντά σ’ένα χωριό έξω από τη Μόσχα και αποτελεί μια προσπάθεια μίμησης της ζωντάνιας και της επιχειρηματικότητας της τεχνολογικής Μέκκας της Αμερικής.
Είναι αναμφίβολο ότι η Ρωσία έχει πλούσια επιστημονική παράδοση και φτωχό ιστορικό μετατροπών των ιδεών σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Σ’αυτά τα δύο χαρακτηριστικά της θεωρείται ότι οφείλεται η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η εξάρτηση της χώρας από τα ορυκτά καύσιμα και το πετρέλαιο.
«Ολόκληρη η χώρα έχει ανάγκη από μια καινοτομία. Η ίδρυση της καινοτόμου πόλης ίσως αποτελέσει εφαλτήριο για τη χώρα εν συνόλω», δήλωσε ο Βίκτορ Φ.Βέκσελμπεργκ, ο Ρώσος μεγιστάνας που διορίστηκε συνδιευθυντής του έργου, ο οποίος αποκαλεί την πόλη «δοκιμή αποδοτικότητας επιχειρηματικών μοντέλων», με στόχο την προσαρμογή της ρωσικής επιστήμης στην καπιταλιστική εποχή.
Ο στόχος του εγχειρήματος, μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής της πόλης, είναι να εξελιχθεί σε χώρο επώασης επιστημονικών ιδεών μέσω σημαντικών προσωρινών φοροαπαλλαγών και της χορήγησης κρατικών επιδοτήσεων. Οι υποστηρικτές του στην κυβέρνηση και τον ιδιωτικό τομέα το περιγράφουν σαν προσπάθεια συγκερασμού της σοβιετικής παράδοσης δημιουργίας επιστημονικών πόλεων και των δυτικών προτύπων υλοποίησης τεχνολογικών εγχειρημάτων κοντά σε πανεπιστήμια.
Όσοι αντιμετωπίζουν αυτή την προσπάθεια με επιφυλακτικότητας, διακρίνουν ένα βαθύτερο πρόβλημα στη ρωσική παράδοση: την προσπάθεια της χώρας να συμβαδίσει με τη Δύση επιδεικνύοντας την κρατική ισχύ.
«Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι οι μηχανισμοί που λειτουργούν αποτελεσματικά στη Σίλικον Βάλεϊ δεν θα είναι εξίσου αποτελεσματικοί στη Ρωσία. Είναι βέβαιο ότι θα εμπλακεί και η κυβέρνηση, γιατί έτσι γίνεται πάντα στη Ρωσία», είπε ο Εβγενί Β. Ζάιτσεφ, συνιδρυτής της Helix Ventures, εταιρείας κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών που δραστηριοποιείται στον τομέα της υγείας και εδρεύει στο Πάλο Αλτο της Καλιφόρνιας, και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής της AmBar, της ρωσικής ένωσης επιχειρηματιών στην πραγματική Σίλικον Βάλεϊ.
Η δημιουργία της πόλης ήταν ιδέα της λεγόμενης Επιτροπής Εκσυγχρονισμού, στα άδυτα της γραφειοκρατίας του Κρεμλίνου. Ωστόσο η ρωσική κυβέρνηση βρίσκεται σε μόνιμη αντιπαράθεση με τους επιχειρηματίες και τους επιστήμονες, καθώς εξακολουθεί να υφίσταται η παράδοση της κυβερνητικής καταστολής των ιδιωτικών πρωτοβουλιών μέσω της εφαρμογής παράλογων φορολογικών νόμων.
Η τοποθεσία για τη δημιουργία της Σίλικον Βάλεϊ της Ρωσίας επιλέχθηκε επειδή βρίσκεται κοντά σε ένα αλλο μεγαλόπνοο έργο, τη Σχολή Οικονομικών Σπουδών Skolkovo, που στεγάζεται σε ένα φουτουριστικόκτίριο και λαμβάνει χρηματοδότηση εκατομμυρίων μέσω των δωρεών μεγιστάνων, συμπεριλαμβανομένου του Βεκσελμπεργκ.
Ενώ, επί σειρά ετών παραπλήσιες ιδέες συζητιούνταν χωρίς να τίθενται σε εφαρμογή, αυτή εγκρίθηκε και ευλογήθηκε με 200 εκατ. δολάρια προερχόμενα από την κυβέρνηση και μάλιστα μέσα σε διάστημα ενός μόνο μηνός από την επίσκεψη που έκαναν στο ΜΙΤ τον Ιανουάριο κορυφαίοι αξιωματούχοι του Κρεμλίνου, ανάμεσα στους οποίους βρισκόταν και ο πανίσχυρος Β. Σούρκοφ, δεξί χέρι του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Σούρκοφ δήλωσε ότι η νέα πόλη θα απαλλάξει τις νέες επιχειρήσεις από τη γραφειοκρατία που καταπνίγει τη ρωσική οικονομία.
Στοχος της νέας πόλης είναι να προωθήσει πέντε επιστημονικές προτεραιότητες που έχουν προσδιοριστεί με σαφήνεια από το ρώσο πρόεδρο, Μεντβιέντεφ: επικοινωνία, βιοίατρική, διαστημα, πυρηνική ενέργεια και εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς και να προαγάγει την αμοιβαία ανταλλαγή ανάμεσα στους διαφορετικούς κλάδους.
Οι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προηγμένης τεχνολογίας, οι οποίοι παρέμειναν στη Ρωσία, είναι πιο επιφυλακτικοί. Ο Εβγένι Κασπέρσκι, ιδρυτής της Kaspersky lab, εταιρείας παραγωγής αντιιών, δήλωσε ότι ελπίζει να πετύχει το εγχείρημα αλλά τόνισε ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να περιορίσει το ρόλο της στην παροχή φοροαπαλλαγών. Τόνισε χαρακτηριστικά: «Η Ρωσία διαθέτει πολλούς ταλαντούχους μηχανικούς λογισμικού, αλλά ελάχιστες επιτυχημένες επιχειρήσεις. Οι άνθρωποι έχουν ακόμη ένα σιδηρούν παραπέτασμα στο μυαλό τους».

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Andrew E. Kramer-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 18-04-2010