Ο ρομαντικός Ζοζέ Σαραμάγκου

Νομπελίστας συγγραφέας, ποιητής, σεναριογράφος, δημοσιογράφος, οργισμένος μπλόγκερ και ενεργός πολίτης ώς το τέλος
«Ο μαθητευόμενος σκέφτηκε: “Είμαστε τυφλοί” κι έκατσε να γράψει το “Περί τυφλότητος”, για να υπενθυμίσει, σε όποιον τυχόν το διαβάσει, πως όταν εξευτελίζουμε τη ζωή χρησιμοποιούμε διεστραμμένα τη λογική, πως η αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ύπαρξης προσβάλλεται καθημερινά από τους κραταιούς του κόσμου μας, πως το παγκόσμιο ψέμα πήρε τη θέση της πληθυντικής αλήθειας και πως ο άνθρωπος έπαψε να σέβεται τον εαυτό του όταν έχασε τον σεβασμό του για τον πλησίον. Κατόπιν, ο μαθητευόμενος, σαν να ’θελε να εξορκίσει τα τέρατα που γέννησε η τυφλότητα της λογικής, βάλθηκε να γράψει την πιο απλή απ’ όλες τις ιστορίες του: ένας άνθρωπος αναζητεί έναν άλλον άνθρωπο, μόνο και μόνο γιατί κατάλαβε πως αυτό είναι το πιο σημαντικό που μπορεί να απαιτήσει η ζωή από μια ανθρώπινη ύπαρξη».Μ’ αυτά τα λόγια τελείωνε την ομιλία, το 1998, στη Στοκχόλμη, ο νομπελίστας συγγραφέας εκείνης της χρονιάς. Ο Πορτογάλος Ζοζέ Σαραμάγκου ήταν ήδη 76 χρόνων, αλλά σ’ αυτήν την ομιλία στη θέση του μαθητευόμενου έβαλε τον εαυτό και διηγήθηκε στα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας πώς άρχισε να γράφει, τι και ποιοι τον επηρέασαν. Ετσι μοιραζόταν τις σκέψεις του, σε όλη του τη ζωή, που τελείωσε πριν από δέκα μέρες. Και στο τέλος της ζωής του, θέλησε να τις μοιραστεί με πολύ περισσότερους από τους αναγνώστες των βιβλίων του: με όσους γοητεύονται από το Διαδίκτυο και επικοινωνούν μέσα από τις δικές του διαδρομές. Ετσι, από το blog του σχολίασε ένα σωρό θέματα και ζητήματα της επικαιρότητας: για τον Σαρκοζί, για το Ισραήλ, για τον Μπόρχες, τον Αμάντο και τον Φουέντες, αλλά και για τον Ομπάμα, τη Γάζα, τον νέο καπιταλισμό, το Γκουαντάναμο, την Αριστερά, τη Δικαιοσύνη, τον αθεϊσμό. Aκόμη, για ταπεινά περιστατικά της καθημερινότητας ή των προσωπικών του σκέψεων. Μερικά από αυτά τα κείμενα έγιναν το προτελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Το τετράδιο». Από αυτό το ιδιόμορφο τετράδιο αντλούμε μερικές από τις παρεμβάσεις και τις επισημάνσεις του:12 Φεβρουαρίου 2009: Λέμε σε όσους βρίσκονται σε σύγχυση «Γνώθι σαυτόν», σαν να ’ταν η γνωριμία με τον εαυτό μας η πέμπτη και δυσκολότερη πράξη της ανθρώπινης αριθμητικής, λέμε στους άβουλους «Θέλω ίσον μπορώ», σαν να μη διασκεδάζουν καθημερινά οι κτηνωδίες του κόσμου αυτού αντιστρέφοντας τη σχετική θέση των ρημάτων, λέμε στους αναποφάσιστους «Ξεκίνα απ’ την αρχή», σαν να ’ταν η αρχή η ορατή πάντα άκρη ενός κακοτυλιγμένου νήματος που αρκεί να το τραβήξει κανείς και να συνεχίσει να τραβάει για να φτάσει στην άλλη άκρη, στο τέλος, και σαν ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη να είχαμε στα χέρια μια γραμμή ισόπεδη και συνεχή όπου δεν θα χρειαζόταν να διαλυθούμε εμείς ούτε να ξετυλιχτούμε μπερδεμένοι, πράγμα απίθανο να συμβεί στη ζωή των κουβαριών και, αν μου επιτραπεί ακόμα μια κοινοτοπία, και στα κουβάρια της ζωής.23 Ιανουαρίου 2009: Οι ερωτήσεις «Ποιος είσαι;» ή «Ποιος είμαι;» έχουν εύκολη απάντηση: διηγείται ο άνθρωπος τη ζωή του κι έτσι παρουσιάζεται στους άλλους. Η ερώτηση που δεν έχει απάντηση διατυπώνεται αλλιώς: «Τι είμαι;» Οχι «ποιος», αλλά «τι». Αυτός που θα κάνει την ερώτηση θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια λευκή σελίδα και το χειρότερο είναι πως δεν θα μπορέσει να γράψει ούτε μια λέξη.22 Νοεμβρίου 2008: Μόλις βγήκαμε από τη συνέντευξη Tύπου στο Σάο Πάολο, τη συλλογική, όπως τη λένε εδώ. Με εκπλήσσει που διάφοροι δημοσιογράφοι με ρώτησαν για την ιδιότητά μου ως blogger, ενώ είχαμε πίσω μας την αναγγελία μιας εκπληκτικής έκθεσης που οργάνωσε το Ιδρυμα Σέσαρ Μανρίκε στο Ινστιτούτο Τόμι Οτάκε, με μέγιστους εκπροσώπους και χορηγούς και με την παρουσίαση ενός καινούργιου βιβλίου εν όψει. Αλλά πολλοί δημοσιογράφοι ενδιαφέρθηκαν για την απόφασή μου να γράψω στην «ατέρμονη σελίδα του Διαδικτύου». Μήπως εδώ, για να πούμε την αλήθεια, μοιάζουμε όλοι μεταξύ μας; Είναι αυτό ό, τι πιο κοντινό στην εξουσία των πολιτών;Το έργο του στα Eλληνικά«Η ιστορία της άγνωστης νήσου» (διηγήματα 2001), «Η πέτρινη σχεδία» (μυθιστόρημα, 2000), «Η σπηλιά» (μυθιστόρημα, 2003), «Ιστορία της πολιορκίας της Λισαβόνας» (μυθιστόρημα, 1998), «Μικρές αναμνήσεις» (αυτοβιογραφία, 2008), «Ο άνθρωπος αντίγραφο» (μυθιστόρημα, 2005), «Ολα τα ονόματα» (μυθιστόρημα, 1999), «Περί θανάτου» (μυθιστόρημα, 2007), «Περί τυφλότητος» (μυθιστόρημα, 1998), «Περί φωτίσεως» (μυθιστόρημα, 2006), «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον» (μυθιστόρημα, 1997), «Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου» (μια ιστορία για μικρούς και μεγάλους, 2006), «Το ταξίδι του ελέφαντα» (διήγημα, 2009), «Το τετράδιο» (κείμενα που γράφτηκαν για το blog, 2010). Σύντομα θα κυκλοφορήσει το τελευταίο του μυθιστόρημα, με τίτλο «Κάιν» και θέμα του μια διαφορετική ανάγνωση της γνωστής βιβλικής ιστορίας. Ολα τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Καστανιώτης», σε μετάφραση από τα Πορτογαλικά της Αθηνάς Ψυλλιά.
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ολγας Σελλα-εφ. Καθημερινή, 27-06-2010