H Βαβυλώνα κινδυνεύει από τους τουρίστες

ΒΑΒΥΛΩΝΑ, Ιράκ – Έπειτα από δεκαετίες δικτατορίας και καταστροφών, το Ιράκ μπορεί τώρα να εκμεταλλευτεί τον αρχαιολογικό χώρο της Βαβυλώνας, αγωνιζόμενο για τη διατήρηση του.

Πρίν από πολύ καιρό, ο χρόνος διέβρωσε τις πλάκες με τις οποίες ήταν κτισμένη η αρχαία Βαβυλώνα, πόλη του Χαμουράμπι και του Ναβουχοδονόσορα, εκεί όπου ο Δανιήλ διάβασε την επιγραδή στον τοίχο και ο Μέγας Αλέξανδρος άφησε την τελευταία του πνοή.

Πριν από έναν αιώνα, αποικιοκράτες αρχαιολόγοι μάζεψαν όλους τους θησαυρούς που βρήκαν και τους έστειλαν στην Ευρώπη. Ο Σαντάμ Χουσεΐν ξανάφτιαξε τον αρχαιολογικό χώρο με βάση την προσωπική του μεγαλομανία, ενώ στη συνέχεια αμερικανικά και πολωνικά στρατεύματα μετέτρεψαν την περιοχή σε στρατόπεδο, σκάβοντας χαρακώματα με χώμα που φέρει μέσα του στοιχεία ενός βιβλικού πολιτισμού.

Σήμερα, η κυβέρνηση της επαρχίας Μπαμπίλ πήρε – παράνομα, σύμφωνα με την Κρατική Επιτροπή Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς – τον έλεγχο της Βαβυλώνας, και δημιούργησε δίπλα σε έναν παραπόταμο του Ευφράτη ένα τουριστικό πάρκο, όπου σειρές λεωφορείων ξεφορτώνουν τουρίστες. Συγχρόνως, επέβαλε εισιτήριο για όποιον θέλει να επισκεφθεί το λεηλατημένο μεγαλοπρεπές παλάτι, το οποίο ο Χουσεΐν έκτισε στη δεκαετία του ’80.

Όσο για κάποια κτίρια της περιόδου Χουσεΐν, τα ανακαίνισε και νοικιάζει τα δωμάτια τους ως σουίτες. Για 175 δολάρια τη βραδιά, οι Ιρακινοί μπορούν να περάσουν το μήνα του μέλιτος σε ένα από τα δωμάτια, στα οποία – όπως λέει η διαφήμιση – έμενε ο Χουσεΐν.

«Το πρόβλημα μας από αρχαιολογικής άποψης είνα ότι, τόσο στην εποχή του Χουσε΅Ιν όσο και τώρα, έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους αδαείς», λέει ο Κάις Χουσεΐν Ρασίντ, διευθυντής της επιτροπής αρχαιοτήτων, που έχει νόμιμο δικαίωμα αλλά όχι ιδιαίερη ισχύ.

Τώρα με την υποστήριξη αξιωματούχων από τη Βαγδάτη, η τοπίκη κυβέρνηση ξαναάνοιξε στο κοινό τις ανασκαφές, οι οποίες είχαν κλείσει μετά την αμερικανική εισβολή το 2003. Η απόφαση αυτή ήταν αντίθετη με τις απόψεις των αρχαιολόγων, οι οποίοι έλεγαν ότι μια τέτοια κίνηση θέτει σε κίνδυνο τα ερείπια μιας από τις σπυδαιότερες πόλεις του κόσμου, καθώς η υποδομή δεν είναι ακόμη επαρκής για τη σωστή προστασία τους.

Η διαμάχη γύρω από την αρχαία Βαβυλώνα ανικατοπτρίζει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η νέα ιρακινή κυβέρνηση. Η επιτροπή του Ρασίντ, η οποία ανήκει στο υπ. Πολιτισμού, έχει έρθει σε ευθεία σύγκρουση με το νεοσύστατο υπ.Τουρισμού και Αρχαιοτήτων.

«Στόχος μας είναι οι αρχαιολογικοί αυτοί χώροι να γίνουν πόλος έλξης τουριστών, μέσω της προβολής της πραγματικής, πολιτισμένης εικόνας του Ιράκ», δήλωσε ο διευθυντής του υπ. Τουρισμού, Καχτάν αλ Τζιμπούρι. «Το Ιρακ χρειάζεται και κάποια άλλη πηγή εσόδων, πέραν του πετρελαίου».

Ο Μ. Τάχερ, αρχαιολόγος και πρώην διευθυντής των αρχαιολογικών ανασκαφών της Βαβυλώνας, αντιτίθεται στο να ξανανοίξουν. Αυτό που συμβαίνει τώρα, υποστηρίζει, είναι ελάχιστα καλύτερο από αυτό που είχε γίνει στο παρελθόν. «Θα ήθελα να ξαναχτίσω τη Βαβυλώνα από αγάπη προς την Ιστορία και όχι με τον τρόπο του Σαντάμ», τονίζει.

Ένα πρόγραμμα του Παγκόσμιου Ταμείου Μνημείων αξίας 700.000 δολαρίων, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Στέιτ Ντιπαρτμεντ και επρόκειτο να υποστηρίζει τόσο το αρχαιολογικό έργο όσο και τον τουρισμό στη Βαβυλώνα, δεν έχει ακόμη ξεκινήσει.

Στο Ιράκ, πάντως, η ασφάλεια έχει βελτιωθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα οι Ιρακινοί να μπορούν πλέον να σκέφτονται το παρελθόν ως αναπόσπαστο κομμάτι του μέλλοντός τους. Μια επισκέπτρια, η Εσμα Αλί, φοιτήτρια του Πανεπιστημίου της Χίλα, λέει ότι μεγάλωσε υπό την σκιάν της Βαβυλώνας, αλλά είναι η πρώτη φορά που την επισκέπτεται, και μάλιστα με ένα αίσθημα πόνου. «Νιώθω ότι τώρα η Ιστορία της χώρας μας επιστρέφει», εξηγει.

Bαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Steven Lee Myers - Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 24–05-09

Η αυτοκρατορία φτωχών γυναικών στην Ινδία

ΑΧΜΕΝΤΑΜΠΑΝΤ, Ινδία – Πρίν από 35 χρόνια σε αυτή την πόλη, όπου κάποτε ανθούσε η υφαντουργία, η Ελα Μπαντ αγωνιζόταν για την αύξηη των μισθών των γυναικών που μετέφεραν πάνω στα κεφάλια τους τοπία υφάσματος. Αργότερα, ίδρυσε την πρώτη τράπεζα για γυναίκες στην Ινσία.

Από τότε, η Ένωση Αυτοαπασχολούμενων Γυναικών που ίδρυσε παρέχει συνταξιοδοτικά προγράμματα και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε γυναίκες που δεν ήταν ποτέ εξασφαλισμένες, δανείζει κεφάλαιο κίνησης σε επιχειρηματίες για να ανοίξουν σαλόνια ομορφιάς στις φτωχογειτονιές της Ινδίας, βοηθά τις τεχνίτριες να πουλήσουν το εμπορευμά τους στα νέα πολυκαταστήματα στο κέντρο της πόλης και τολμά να εκπαιδεύει μέλη της ώστε να γίνουν υπάλληλοι σε βενζινάδικα, δουλειά που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αντρική.

Η Μπατ είναι ρεαλίστρια και απάζεται τις απόψεις του Γκάντι για τη Νέα Ινδία. Στα 76 της, επικρίνει κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις στην αγορά της Ινδίας, ωστόσο θέλει πολύ να δει τους φτωχότερους υπαλλήλους της χώρας αυτής να αποτελούν μέρος της αναπτυσσόμενης και γοργά παγκοσμιοποιούμενης οικονομίας. Έχει δημιουργήσει μια τεράστια αυτοκρατορία γυναικοκρατουμένων συνεταιρισμών, που φτάνουν τους 100 και ακολουθυούν το πρότυπο του Γκάντι. Τα πάντα λειτουργούν βάσει της βασικής ιδέας της θεωρίας του Γκάντι, της αυτάρκειας.

Η Μπατ αποκαλεί αυτή την προσπάθεια αναζήτηση της οικονομικής ελευθερίας σε μια δημοκρατική Ινδία.

Αυτή η αναζήτηση της μας δίνει μια γεύση για τις νεές επιθυμίες των γυναικών στην Ινδία. Είτε επισκευάζουν τενεκεδένια σκεύη είτε φτιάχνουν σαλαμούρα είτε κεντούν είτε πωλούν κρεμμύδια, τα μέλη της SEWA αποτελούν κατά κύριο λόγω μέρος της παραοικονομίας. Δεν παίρνουν επιταγές μισθοδοσίας, άδειες ασθενείας και διακοπών.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση, από το 1991 το ποσοστό των Ινδών που απασχολούνται χωρίς σύμβαση και δεν έχουν τα εργασιακά δικαιώματα που καθιερώθηκαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου έχει ξεπεράσει το 90%.

Με βάση την ίδια έκθεση, σχεδόν τα ¾ αυτών των ανθρώπων ζούσαν με λιγότερα από 20 σεντ την ημέρα

Με 500.000 μέλη στο ινδικό κρατίδιο Γκουτζαράτ μόνο, η αυτοκρατορία της SEWA περιλαμβάνει δύο εταιρίες κερδοσκοπικού χαρακτήρα που καρικώνουν ρούχα και τα διακοσμούν με κεντήματα. Πάνω από 100.000 γυναίκες είναι εγγεγραμμένες στα προγράμματα ιατροφαρμακρυτικής περίθαλψης και ασφάλειας ζωής του οργανισμού. Η τράπεζα του έχει 350.000 καταθέτες και ποσοστό εξόφλησης 97%, όπως συμβαίνει με την πλειονότητα των οργανισμών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της μικροχρηματοδότησης.

H N. Ρατζάρι χάρη σε ένα δάνειο ύψους περίπου 250 δολαρίων που πήρε από τη SEWA μπόρεσε να ανοίξει ένα σαλόνι ομορφιάς πριν από 15 χρόνια στο ένα και μοναδικό δωμάτιο της παράγκας της σε μια συνοικία της εργατικής τάξης.

Με τα χρήματα που κέρδισε από την επιχείρηση της η Ρατζάρι εγκατέστησε τουαλέτα στο σπίτι της, πρόσθεσε ένα πατάρι και αγόρασε πλυντήριο. Αναφέρει: «Παλιά ένιωθα ότι δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Τώρα, με τα χρήματα που κερδίζω μπορώ να σπουδάσω τα παιδιά μου».

Λέει ακόμη: «Και τον υπολογιστή τον αγόρασα με τα χρήματα που κερδίζω από την επιχείρηση μου». Η μια της κόρη παρακολούθει μαθήματα σε ιδιωτικό αγγλικό σχολείο.

Η Μπατ, που είχε την τύχη να γεννηθεί σε μια οικογένεια Βραχμάνων, ανώτερης τάξης των ινδουιστών, ακολούθησε μια ασυνήθιστη πορεία για την εποχή μας. Έχει πτυχίο Νομικής και διάλεξε η ίδια τον άντρα που θα παντρευίταν. Άρχισε να εξασκεί το επάγγελμα της δικηγόρου στο μεγαλύτερο σωματείο εργατών κλωστοΰφαντουργίας της πόλης, οι οποίοι στην πλειονότητα τους ήταν άνδρες, και το 1981 εγκατέλειψε τη δουλειά της και ίδρυσε ένα σωματείο για γυναίκες.

Αρχικά, όπως λέει η Μπατ, οι φιλοδοξίες των γυναικών ήταν περιορισμένες. Ζητούσαν τουαλέτες, ψαλίδια και ραπτομηχανές για τη δουλειά τους καθώς και χρήματα να πληρώσουν τα δίδακτρα των παιδιών τους. Σιγά σιγά, άρχισαν να κάνουν άλλα όνειρα. Τώρα πια οι μητέρες θέλουν οι κόρες τους να μάθουν να οδηγούν μηχανάκι και να χειρίζονται ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η Μπατ υποστηρίζει: «Τότε, δεν μπορούσαν να δουν το μέλλον. Από τότε οι προσδοκίες τους έχουν γίνει πολύ μεγαλύτερες».

Η Μπατ πριν από λίγο καιρό ρώτησε τα μέλη της SEWA τι σημαίνει «ελευθερία» για εκείνες. Κάποιες είπαν ότι είναι η δυνατότητα να βγαίνεις από το σπίτι σου. Άλλες είπαν ότι είναι να έχεις πόρτα στο μπάνιο. Κάποιες ότι είναι να έχεις δικά σου χρήματα και «καθαρά ρούχα κάθε μέρα».

Η Μπατ άφησε για το τέλος την απάντηση που της άρεσε πιο πολύ. Ελευθερία είναι να «μπορείς να κοιτάς ένα αστυνομικό στα μάτια».

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Somini Sengupta-Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία-The New York Times, 03-05-2009

Το τέλος του ευρωπαϊκού ονείρου

Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρόδωσε την διπλή υπόσχεση της κοινωνικής αλληλεγγύης και της χειραφέτησης από την Αμερική

Του Πετρου Παπακωνσταντινου

Οσο η Αμερική του Μπους βυθιζόταν στην κινούμενη άμμο του Αμπού Γραΐμπ και του Γκουαντάναμο, η Ευρώπη έλαμπε. Το πανευρωπαϊκό τσουνάμι διαδηλώσεων, στις 15 Φεβρουαρίου 2003, εναντίον του πολέμου στο Ιράκ χαιρετίστηκε από τον Γερμανό φιλόσοφο Γιούργκεν Χάμπερμας ως «ληξιαρχική πράξη γέννησης του ευρωπαϊκού έθνους». Ο Μαρκ Λέοναρντ, γκουρού των Βρετανών Εργατικών για θέματα εξωτερικής πολιτικής, εξέδιξε βιβλίο με τίτλο «Γιατί η Ευρώπη θα ηγεμονεύσει στον 21ο αιώνα» και ο Αμερικανός Τζέρεμι Ρίφκιν εκθείαζε «Το Ευρωπαϊκό Ονειρο» στο δικό του, ομώνυμο πόνημα.

Εξι χρόνια αργότερα, πολύ λίγα πράγματα έχουν μείνει απ' όλα αυτά. Η γεωγραφική διεύρυνση της Ενωσης αποδείχθηκε δηλητηριασμένο φρούτο, με αντίτιμο την πολιτική της αποτελμάτωση. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, μόλις το 34% των Ευρωπαίων σκέφτεται να ψηφίσει στις επικείμενες ευρωεκλογές. Μια εκλογική «απεργία», η οποία μεταφράζεται λιγότερο ως αδιαφορία και περισσότερο ως απογοήτευση από το σύνολο των πολιτικών ελίτ.

Είναι αλήθεια ότι οι ηγέτες της Ενωσης φρόντισαν να διαψεύσουν ταχύτατα τις πληθωρικές ελπίδες που είχαν επενδυθεί πάνω της. Τρομαγμένη από το ίδιο της το τόλμημα, να εναντιωθεί στην Αμερική σε ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου, όπως ο πόλεμος στο Ιράκ, η Γαλλία δεν άργησε να ανακρούσει πρύμναν, με τον Νικολά Σαρκοζί να δρομολογεί την επανένταξη στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Ανύπαρκτη στη χειρότερη οικονομική κρίση από το 1929, σαν ομπρέλα που τη δίνουν στον κόσμο όταν έχει καλό καιρό και του την παίρνουν πίσω όταν αρχίζει η καταιγίδα, η Ενωση αποκάλυψε τις χρόνιες παθογένειές της: Μηδαμινός προϋπολογισμός και μια νοοτροπία πολιτικά μικρόνοων λογιστών, οι οποίοι, τη στιγμή της μεγάλης θύελλας, αγωνιούν μπας και υπερβεί το έλλειμμα το 3% του ΑΕΠ, τη στιγμή που η Αμερική του Ομπάμα δεν διστάζει να ανεβάσει το δικό της έλλειμμα στο 12%! Η κακοδαιμονία της Ευρώπης δεν είναι, όμως, περιστασιακή.

Αδιέξοδος Τρίτος Δρόμος

Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, το ευρωπαϊκό όνειρο των κυρίαρχων κύκλων άσκησε γοητεία και σε ένα ορισμένο τμήμα της Αριστεράς. Οι «ευρωκομμουνιστές», όπως ονομάστηκε το ρεύμα των Κ.Κ. Ιταλίας, Γαλλίας και Ισπανίας, έβλεπαν στην Ευρώπη την ελπίδα ενός Τρίτου Δρόμου, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, το ΝΑΤΟ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, την αχαλίνωτη αγορά και τον άκαμπτο συγκεντρωτισμό της κρατικής γραφειοκρατίας.

Ωστόσο, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου με τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ δεν δικαίωσε αυτές τις προσδοκίες. Αντίθετα, οδήγησε σε μια Ευρώπη πιο αμερικανική (όπως έδειξαν ο πρώτος πόλεμος στο Ιράκ και οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία) και πιο νεοφιλελεύθερη, με ορόσημα τη συνθήκη του Μάαστριχτ και το Σύμφωνο Σταθερότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την επίσημη έκθεση της Κομισιόν «Η Απασχόληση στην Ευρώπη - 2007», το μερίδιο των μισθών στην προστιθέμενη αξία ακρωτηριάστηκε, ανάμεσα στο 1975 και το 2006, από το 70% στο 58% (φυσικά, το μερίδιο του κεφαλαίου σημείωσε αντίστοιχη αύξηση κατά 12%). Μάλιστα, στα 100 μεγαλύτερα επιχειρηματικά γκρουπ της Ευρώπης, η μείωση του μεριδίου των μισθωτών είναι ακόμη περισσότερο δραματική, φτάνοντας το 46%.

«Ηταν υποχρεωτικό να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα;», διερωτήθηκε ρητορικά ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Αντερσον από τις στήλες του περιοδικού LondoReview of Books, τον Σεπτέμβριο του 2007, για να απαντήσει: «Το παράδοξο είναι ότι, όταν η Ευρώπη ήταν λιγότερο ενωμένη, ήταν από πολλές απόψεις και περισσότερο ανεξάρτητη. Οι ηγέτες της πρώιμης ενοποίησης… ήταν άνθρωποι που είχαν ζήσει τις τραγωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χωρίς να συντριβούν. Αυτό ίσχυε όχι μόνο για μια προσωπικότητα σαν τον Ντε Γκωλ, αλλά και για τον Αντενάουερ και τον Μολέ, τον Ιντεν και τον Χιθ. Ολοι τους ήταν ικανοί να αγνοήσουν ή να αντιταχθούν στην Αμερική, αν αυτό απαιτούσαν οι φιλοδοξίες τους…

Ακόμη και στη δεκαετία του 1970, κάτι από αυτό το πνεύμα είχε μείνει στον Ζισκάρ και τον Σμιτ, όπως διαπίστωσε και ο Κάρτερ. Αλλά με την νεοφιλελεύθερη στροφή του 1980 και την άφιξη μιας νέας, μεταπολεμικής γενιάς στην εξουσία, τη δεκαετία του '90, αυτή η παράδοση ξέφτισε. Τα νέα οικονομικά δόγματα (του νεοφιλελευθερισμού) υπονόμευσαν την πίστη στο ρόλο του κράτους ως ενεργού πολιτικού παράγοντα και οι νέοι ηγέτες δεν είχαν παρά να αποδεχθούν την Pax Americana. Τα παραδοσιακά ανακλαστικά της ανεξαρτησίας ναρκώθηκαν».

Η κατάσταση που περιγράφει ο Αντερσον επιδεινώθηκε απότομα με τη διεύρυνση της Ενωσης προς τις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ρωσοφοβικές και γερμανοφοβικές, με τον υπερβάλλοντα ζήλο του νεοφώτιστου στην οικονομία της αγοράς, ενίσχυσαν τους Δίδυμους Πύργους του νεοφιλελευθερισμού και του ατλαντισμού, δίνοντας τη χαριστική βολή στο ημιθανές «ευρωπαϊκό όνειρο».

Το όραμα του Χάγεκ

Απέναντι σ' αυτή την πορεία εκφυλισμού, οι λαοί της Ευρώπης αντέδρασαν όποτε τους δόθηκε η ευκαιρία. Τον Ιούνιο του 1992, οι Δανοί ψήφισαν «όχι» στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Τον Ιούνιο του 2001 καταψήφισαν τη συνθήκη της Νίκαιας οι Ιρλανδοί. Το 2005 ήρθε το διπλό «όχι» Γάλλων και Ολλανδών στο ευρωσύνταγμα. Και το 2008, άλλο ένα ιρλανδικό «όχι», αυτή τη φορά εναντίον της συνθήκης της Λισσαβώνας.

Σε όλες τις περιπτώσεις, η κυρίαρχη αντίδραση στους κόλπους των ευρωπαϊκών ελίτ ήταν ότι δεν χρειάζονταν αλλαγή οι πολιτικές τους, αλλά οι… λαοί που τις απέρριπταν! Οι λαοί και ιδίως τα φτωχότερα, λαϊκά στρώματα ψήφιζαν «όχι» γιατί «δεν είχαν διαβάσει» τα σοφά ντοκουμέντα τους και «δεν καταλάβαιναν» ότι απεικόνιζαν τον καλύτερο των δυνατών κόσμων. Επομένως, έπρεπε να διαφωτιστούν, να αναδιαπαιδαγωγηθούν και να ξαναψηφίσουν… μέχρις ότου ψηφίσουν «σωστά»!

Πριν ακόμα ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο προφήτης του νεοφιλελευθερισμού, Φρίντριχ Χάγεκ είχε διατυπώσει το δικό του όραμα για την Ευρώπη: Μια διακρατική, συνταγματική δομή υπεράνω των συνιστώντων εθνών, έτσι ώστε να προληφθούν οι ανεπιθύμητες παρενέργειες της λαϊκής κυριαρχίας. Στα έθνη-κράτη, εξηγούσε ο Χάγεκ, οι εκλογείς είναι διαρκώς ευεπίφοροι στις Σειρήνες του «λαϊκισμού», των κοινωνικών πολιτικών αναδιανομής εισοδήματος και της εξασθένησης των ιδιοκτητών στο όνομα της δημοκρατίας. Αλλά από τη στιγμή που δημιουργείται ένα διακρατικό συνονθύλευμα ανομοιογενών πληθυσμών, η λαϊκή κυριαρχία διαλύεται και η χαοτική κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς επιβάλλεται απρόσκοπτα. Η μεταπολεμική εξέλιξη της Ευρώπης έδειξε ότι ο κυνικός Χάγεκ αποδείχθηκε πολύ διορατικότερος από τους ρομαντικούς ψαλμωδούς του ευρωπαϊκού ονείρου.

Προάσπιση εργασίας και μισθών

Η διεθνής οικονομική κρίση, με το άλμα της ανεργίας και τους φόβους για κοινωνική αναταραχή στην Γηραιά Ηπειρο, επανέφερε στην ημερήσια διάταξη ένα ζήτημα που ήταν, μέχρι πρόσφατα, ταμπού: την προοπτική του ευρωπαϊκού προστατευτισμού για την προάσπιση των θέσεων εργασίας και των μισθών.

Ηδη, προτού εκδηλωθεί η κρίση, επί προεδρίας Ζακ Σιράκ στη Γαλλία, το ζήτημα είχε προκαλέσει εσωτερική αναστάτωση στο στρατόπεδο των γκωλικών, όπως ανακάλυψε πρόσφατα ο κοινωνιολόγος Εμανουέλ Τοντ. Μάλιστα, ο τότε πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν εμφανιζόταν ανοιχτός σε μια παρόμοια στρατηγική ρήξης, η οποία θα σήμαινε το τέλος της «παγκοσμιοποίησης» με τη σημερινή μορφή της.

Σύμφωνα με αυτή τη σχολή σκέψης, από τη στιγμή που κάθε χώρα προσανατολίζεται κατά προτεραιότητα στην παγκόσμια αγορά -και όχι στη δική της ή την ευρωπαϊκή- τα έξοδα για τους μισθούς και για την περιβαλλοντική προστασία είναι απλώς «βαρίδια» στην ανταγωνιστικότητα. Τροφοδοτείται έτσι η φυγή κεφαλαίων στις χώρες με τον κατώτατο παρονομαστή, το παγκόσμιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό ντάμπινγκ.

Αντιθέτως, ο αναπροσανατολισμός στην ευρωπαϊκή αγορά θα κάνει δυνατή την άσκηση κοινωνικής πολιτικής σε ηπειρωτική κλίμακα, εφ' όσον, βεβαίως, συνοδεύεται με ρήτρα προτίμησης των ευρωπαϊκών προϊόντων και φραγμούς στην κυκλοφορία κεφαλαίων, ιδίως στις βραχυπρόθεσμες, καθαρά κερδοσκοπικές κινήσεις τους. Το μέγεθος της ευρωπαϊκής αγοράς, η ύπαρξη του ευρώ και το βιομηχανικό βάθος της Ευρώπης καθιστούν ρεαλιστική αυτή τη στρατηγική, με όλα τα ρίσκα που δεν παύει να ενέχει.

Από την πλευρά του, ο Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Σαπίρ αμφιβάλλει αν η Ευρωζώνη επιβιώσει της κρίσης. Ο Σαπίρ θεωρεί ρεαλιστικότερη τη συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού πυρήνα «Ρήνου - Μεσογείου» (Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα), σε στενή βιομηχανική, νομισματική και, φυσικά, ενεργειακή συμμαχία με τη Ρωσία.

Κατά τον Γάλλο οικονομολόγο, ο κόσμος μοιάζει με ένα μεγάλο, φορτηγό πλοίο σε ταραγμένη θάλασσα: Είναι πολύ επικίνδυνο να μπουν όλα τα εμπορεύματα σε έναν ενιαίο, αποθηκευτικό χώρο, γιατί έτσι οι ταλαντώσεις θα γίνουν πιο επικίνδυνες και κάθε ατύχημα σε κάποιο σημείο μπορεί να φέρει την καταστροφή σε όλο το σκάφος. Προτιμότερο είναι, λοιπόν, να σπάσει αυτός ο χώρος σε επί μέρους διαμερίσματα, καθένα από τα οποία θα έχει την αυτονομία του: Βόρεια Αμερική με το δολάριο, Ευρώπη - Ρωσία με το ευρώ, Ανατολική Ασία με το κινεζικό ρενμίμπι και πάει λέγοντας.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Πέτρου Παπακωνσταντίνου - εφ. Καθημερινή, 24-05-2009

Ακριβό και άνισο ασφαλιστικό σύστημα

Μοιάζει με τρύπιο κουμπαρά, που κινδυνεύει να αναδειχθεί σε βασική αιτία πτώχευσης του κράτους

Ετος 2020. Με τρεμάμενα χέρια ο υπάλληλος στο γκισέ προσπαθεί να εξυπηρετήσει τον πολίτη που περιμένει υπομονετικά στην ουρά της τράπεζας. Υστερα από δυο - τρεις αποτυχημένες απόπειρες να πληκτρολογήσει τον ΑΜΚΑ, ανοίγει την ηλεκτρονική σελίδα με τα στοιχεία του ασφαλισμένου. Ο κόσμος, που περιμένει στην ουρά που μεγαλώνει, δεν είναι σε καλύτερη φυσική κατάσταση από τον υπάλληλο.

Μετά την ταλαιπωρία της αναμονής, ο πολίτης αποφασίζει να κάνει ένα διάλειμμα για καφέ. Στα στέκια που έσφυζαν κάποτε από νεολαία, η πλειοψηφία των θαμώνων τώρα είναι υπερήλικες που συζητούν για το πώς κατάφεραν να πάρουν σύνταξη, ξεγελώντας το σύστημα. Από το ραδιόφωνο μεταδίδεται για πολλοστή φορά η έκκληση που απευθύνει η Ελλάδα σε μετανάστες να δουλέψουν στη χώρα για να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα εργατικού δυναμικού.

Οι σκηνές από το μέλλον μπορεί να φαίνονται υπερβολικές, αλλά δεν απέχουν καθόλου από τον τραγέλαφο που προδιαγράφει ο συγκερασμός της δημογραφικής κρίσης στη χώρα μας και των διαρθρωτικών προβλημάτων στο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας.

Αλλωστε, οι αναλογιστικές προβολές δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία. Η Ελλάδα γερνάει και οι γεννήσεις μειώνονται. Το 2020, 1 στους 3 εργαζομένους θα πλησιάζει ή θα έχει ξεπεράσει την ηλικία των 70 ετών. Το 2030, οι άνω των 65 ετών θα ξεπερνούν το 37,9% του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Φανταστείτε τι έχει να γίνει το 2050, όταν ένας στους δύο (58,6%) θα σβήνει τα κεράκια για τα γενέθλια των 65 χρόνων του.

Βεβαίως, η δημογραφική κρίση απειλεί όλη την Ευρώπη. Αλλά τουλάχιστον στις περισσότερες χώρες, κυβερνήσεις, κόμματα και συνδικάτα φρόντισαν να οχυρώσουν κάπως τα συνταξιοδοτικά τους συστήματα. Στην Ελλάδα το σύστημα μοιάζει με έναν τρύπιο κουμπαρά. Παρ' όλο που εισρέει το 12% του ΑΕΠ, το 50% των ακαθάριστων αποδοχών των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και οι αποδόσεις μιας περιουσίας που φτάνουν τα 30 δισ. ευρώ, το ασφαλιστικό σύστημα όχι μόνο δεν μπορεί να δώσει αξιοπρεπείς συντάξεις (7 στους 10 λαμβάνουν συντάξεις κάτω των 750 ευρώ) και ποιοτικές παροχές (έχουμε το υψηλότερο ποσοστό ιδιωτικών δαπανών υγείας που φτάνει το 57,1%) αλλά κινδυνεύει να αναδειχθεί στην αιτία όχι για μία, αλλά για αλλεπάλληλες πτωχεύσεις της ελληνικής οικονομίας.

Το σύστημα που πρέπει να ικανοποιήσει ανάγκες ενός πληθυσμού που ωριμάζει ηλικιακά και μιας νέας γενιάς που πρέπει να δημιουργήσει το δικό της μέλλον σε συνθήκες μεγάλης επισφάλειας στην εργασία είναι ακριβό, αναποτελεσματικό και ανασφαλές. Η δημόσια δαπάνη για συντάξεις και εφ' άπαξ (τα τελευταία αποτελούν μία ακόμη ελληνική πρωτοτυπία) θα ανέλθει σε 10 χρόνια στο 13,2% του ΑΕΠ. Το 2030 θα φτάσει στο 17,1%, το 2040 στο 21,4% του ΑΕΠ και το έτος 2050 στο 24%. Συνολικά, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα προσφέρουν το 42,4%, ως συνολική φορολογική επιβάρυνση, στο κράτος για να εξυπηρετήσουν μια συνεχή ανασφάλεια, αφού είναι υποχρεωμένοι να επιχορηγούν με πανωτόκια τις ιδιωτικές δαπάνες υγείας και την παραπαιδεία στην οποία κατευθύνεται πάνω από ένα δισ. ευρώ τον χρόνο. Κι ενώ τα ελλείμματα στα μεγαλύτερα Ταμεία ξεπερνούν τα 3 δισ. ευρώ, η εισφοροδιαφυγή κυμαίνεται από 4 έως 7 δισ. ευρώ.

Αν, λοιπόν, δεν έχουμε σκοπό να ζήσουμε τον εφιάλτη που περιγράψαμε ακροθιγώς στην αρχή, χρειάζεται μια παρέμβαση στο ασφαλιστικό εδώ και τώρα.

Αποψη: Εκρηκτική μορφή παίρνουν τα ελλείμματα των Ταμείων

Tου Τασου Γιαννιτση πρώην υπουργού Εργασίας - Κοινωνικών Ασφαλίσεων

Kατ’ αρχάς όλη η συζήτηση για το ασφαλιστικό σύστημα κινείται «στον αέρα». Γίνεται χωρίς απολύτως καμιά εικόνα για τα πραγματικά στοιχεία, που να δείχνει πού βρισκόμαστε και ποιες είναι οι προοπτικές. Ολη η πρόσφατη νομοθετική αλλαγή κινήθηκε επίσης στον αέρα. Αυτό που φαίνεται, λίγους μήνες αργότερα, είναι μια εξαιρετικά δυσμενής εξέλιξη στα οικονομικά των Ταμείων. Πρόσφατη μελέτη της Ε.Ε. για τις προοπτικές δείχνει μια σοβαρότατη επιδείνωση του ασφαλιστικού – τη μεγαλύτερη από κάθε άλλη χώρα-μέλος. Στον Τύπο αναφέρεται ότι για το 2009 απαιτούνται άλλα 1,7 δισ. ευρώ, ενώ από την πλευρά των εκπροσώπων των ασφαλισμένων γίνεται αναφορά για 5 δισ. ευρώ.

Η εκρηκτική μορφή που παίρνουν τα ελλείμματα φαίνεται να έχει περισσότερα αίτια, όπως:

- Την ένταξη στο ΙΚΑ των υποχρεώσεων διαφόρων ταμείων χωρίς πρόβλεψη ενίσχυσής του. Στην ουσία, με πολιτική απόφαση, τα βάρη αυτά μεταφέρθηκαν στις πλάτες των μέχρι τότε ασφαλισμένων στο ΙΚΑ.

- Την εγγενή τάση επιδείνωσης του ασφαλιστικού συστήματος, την οποία κανένας δεν ενδιαφέρεται να αντιμετωπίσει, με αποτέλεσμα όσοι ασφαλισμένοι βρεθούν στο διάβα της, όπως σήμερα, να καλούνται να πληρώσουν το κόστος της αδιαφορίας αυτής.

- Τον σημαντικό αριθμό των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων, με τις οποίες τράπεζες ή άλλοι δημόσιοι οργανισμοί θέλησαν να εξωραΐσουν τη χρηματιστηριακή τους εικόνα και τη μετοχή τους, αδιαφορώντας (μαζί με την κυβέρνηση) για τις άμεσες δυσμενείς επιπτώσεις που αυτό έχει για το ασφαλιστικό σύστημα.

- Την για χρόνια ιδιοτελή διαχείριση των επικουρικών ταμείων από τις διοικήσεις τους –με την πολιτική ανοχή του κράτους–, που διένειμαν σπάταλα τους πόρους τους στις γενεές που έφευγαν, αδιαφορώντας για τους ασφαλισμένους που ακολουθούν.

- Τη μείωση εισφορών που προκαλεί η ύφεση και η καταβαράθρωση των χρηματιστηριακών αποδόσεων.

- Την πίεση στα Ταμεία από την εκρηκτική διόγκωση των δαπανών υγείας.

Επιπλέον όμως, βιώνουμε και έναν ακόμα, ίσως τον πιο κρίσιμο λόγο αυτής της κατάστασης. Βιώνουμε μια ιδιότυπη «στάση πληρωμών», δηλαδή ένα κράτος, που επειδή δεν μπορεί να δηλώσει στάση πληρωμών στις διεθνείς αγορές, δεν διστάζει να τη δηλώσει στο εθνικό πεδίο. Το κράτος, υπό το απίστευτο μέγεθος της δημοσιονομικής του αποτυχίας, σταματά τις πληρωμές που οφείλει στα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτό δεν έχει να κάνει με το ασφαλιστικό. Είναι μια νέα πραγματικότητα, που την βλέπουμε σε πολλά άλλα ζητήματα. Το Δημόσιο οφείλει τεράστια ποσά σε επιχειρήσεις, που φτάνουν στα όρια της επιβίωσης, σε μελετητές, σε νοσοκομεία. Περιορίζει τη χρηματοδότηση στην εκπαίδευση, στις επενδύσεις, σε άλλα πεδία και οδηγεί έτσι σε μια γενικευμένη υποβάθμιση τον «δημόσιο χώρο». Αναγκάζει τους ασφαλισμένους να χρηματοδοτήσουν οι ίδιοι φάρμακα και άλλες δαπάνες, μέχρι να μπορέσει να βρει πόρους και δημιουργεί εξαιρετικά σημαντικά προβλήματα σε όλη την οικονομία. Γενικά, η κατάσταση σήμερα υποδηλώνει ότι η πολιτική έχει αφήσει το ασφαλιστικό στην τύχη του.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Χριστίνας Kοψίνη - εφ. Καθημερινή, 24-05-2009

Μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού

Επιτακτική η λήψη στοιχειωδών μέτρων

Είναι πλέον γνωστό ότι η οικονομία μας βρίσκεται σε μια δύσκολη περίοδο. Τα χρόνια προβλήματα της ανταγωνιστικότητας και των δημοσιονομικών ανισορροπιών γίνονται πολύ πιο έντονα μέσα στο δυσμενές διεθνές περιβάλλον. Πέρα όμως από τα δημοσιονομικά ελλείμματα, η πιο σημαντική ανισορροπία είναι εκείνη του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Εδώ και πολλά χρόνια όλοι τονίζουν τον κίνδυνο της κοινωνικής έκρηξης που μπορεί να προκαλέσουν τα ελλείμματα τα οποία θα εμφανιστούν λίγα χρόνια μετά στην κοινωνική ασφάλιση, αλλά το πολιτικό μας σύστημα δεν τολμά να τα ακουμπήσει. Από τη μια πλευρά, είναι σαφές ότι με το σημερινό θεσμικό πλαίσιο το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι βιώσιμο. Από την άλλη πλευρά, η δημοσιονομική πολιτική έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο δημόσιο χρέος, πράγμα που δεν της αφήνει κανένα περιθώριο, τουλάχιστον για τα προσεχή χρόνια, για να καλύψει τα σημαντικά ελλείμματα της κοινωνικής ασφάλισης.

Εκείνο που δεν θελήσαμε να κατανοήσουμε είναι ότι θα έπρεπε να ξεχωρίσουμε τη βιωσιμότητα των φορέων κοινωνικής ασφάλισης από την κοινωνική πολιτική. Τα προβλήματα της κοινωνικής ασφάλισης είναι γνωστά. Οι συντάξεις συνδέονται ελάχιστα με τις εισφορές κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου, τα κίνητρα για εισφοροαποφυγή και εισφοροδιαφυγή είναι πολλά, οι εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων υψηλές και οι ανισότητες τεράστιες. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων είναι δύσκολη και μου θυμίζει το Κυπριακό. Κάθε φορά που γίνεται κάποια πρόταση, απορρίπτεται και έπειτα από χρόνια μιλάμε για χαμένη ευκαιρία. Το δυστύχημα είναι ότι με το πέρασμα του χρόνου το πρόβλημα γίνεται οξύτερο.

Το κράτος χωρίς συγκεκριμένα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής υποχρεώνει όλα τα τελευταία χρόνια τα ταμεία να ασκούν κοινωνική πολιτική μέσω της αύξησης των συντάξεων και μάλιστα με ρυθμό μεγαλύτερο από την αύξηση των μισθών. Η πολιτική αυτή είναι μεγαλείο αντιφατικότητας, ιδιαίτερα όταν η αναλογία των εργαζομένων, που εισφέρουν στο σύστημα, μειώνεται συνεχώς σε σχέση με τους συνταξιούχους. Αν η αύξηση των μισθών αντανακλά, έστω σε χαλαρό βαθμό, την αύξηση της παραγωγικότητας, το ελληνικό κράτος έρχεται και αυξάνει ακόμη περισσότερο την αμοιβή εκείνων που δεν εργάζονται οδηγώντας τα ταμεία σε κατάρρευση.

Η κάλυψη των αναγκών της κοινωνικής ασφάλισης είναι η μεγάλη πρόκληση των επομένων ετών. Επειδή οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης είναι ήδη υψηλές τόσο για τους εργοδότες όσο και τους εργαζόμενους, αυτό θα μπορούσε να γίνει με αύξηση ενός έμμεσου φόρου, π.χ. του ΦΠΑ. Η επιβάρυνση όμως στην οικονομία είναι σημαντική. Στις σημερινές συνθήκες μια αύξηση του ΦΠΑ κατά μία μονάδα θα αυξήσει τα έσοδα κατά 1,1 δισ. ευρώ περίπου, πράγμα που σημαίνει ότι για να αυξηθούν τα έσοδα του προϋπολογισμού κατά μία μονάδα του ΑΕΠ θα πρέπει να αυξηθεί ο ΦΠΑ περί τις 2,2 μονάδες, αύξηση που θα προκαλέσει σημαντική αύξηση στις τιμές και θα πλήξει δυσανάλογα τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα.

Η οικονομία μας βρίσκεται σε κρίση, από την οποία δεν φαίνεται να βγαίνουμε εύκολα. Ισως είναι επιτακτικό να προχωρήσουμε τώρα στη λήψη κάποιων στοιχειωδών μέτρων που έχουν προταθεί, όπως π.χ.:

- Σταδιακή και πλήρης εξομοίωση των όρων συνταξιοδότησης όλων των εργαζομένων είτε εργάζονται σε δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς.

- Το όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση να προσαρμόζεται αυτόματα προς τα πάνω ανάλογα με το πώς μεταβάλλεται ο μέσος προσδόκιμος χρόνος ζωής.

- Η σύνταξη να συνδέεται με τις εισφορές σε όλη τη διάρκεια του εργασιακού βίου και η αύξηση των συντάξεων να είναι χαμηλότερη από την αύξηση των μισθών

- Αν το ποσό της σύνταξης από το ασφαλιστικό ταμείο θεωρείται πολύ χαμηλό, τότε το κράτος να έρθει μέσα από τα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής, να διασφαλίσει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για όλους.

Οι λύσεις υπάρχουν, αλλά το πρώτο και βασικό βήμα είναι η παραδοχή της πραγματικότητας. Μόνο η συνειδητοποίηση του μεγέθους του προβλήματος θα επιτρέψει την κατάρτιση ενός συνεκτικού και ολοκληρωμένου προγράμματος αντιμετώπισής του. Το θέμα δεν είναι πλέον τεχνοκρατικό, αλλά βαθιά πολιτικό και η αντιμετώπισή του απαιτεί τόλμη και φαντασία και μια συνολική μεταρρύθμιση του κράτους.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Βασίλη Ράπανου - εφ. Kαθημερινή, 24-05-2009

Γυρίζουμε στο 1930 αντί να πάμε προς το 2030

Το 2007 το ΙΚΑ έκλεισε 70 χρόνια λειτουργίας, ενώ συμπληρώθηκαν 10 χρόνια από την Εκθεση Σπράου. Στις 10 Οκτωβρίου 2009 ο νόμος που καθιέρωσε το ΙΚΑ (Ν. 6298/34) συμπληρώνει 75 χρόνια ζωής. Παρά τις ευκαιρίες για αξιολόγηση της πορείας της κοινωνικής ασφάλισης, οι επέτειοι αυτές περνάνε ασχολίαστες. Η πολιτική τάξη προτιμά να μη σκέφτεται και να μη συζητά. Αδυνατεί να εξηγήσει τις επιλογές της ή να αναλύσει τους στόχους της. Δείχνει να διακατέχεται από ένα ένοχο προαίσθημα ότι θα επαναλάβει τα ίδια λάθη.

Γιατί;

Η απάντηση είναι διττή: Πρώτον, ο κάθε εμπλεκόμενος εννοεί διαφορετικά πράγματα με την έννοια «ασφαλιστική μεταρρύθμιση». Δεύτερον, και σημαντικότερο, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τη λάθος μεταρρύθμιση. Ακόμη και αν, ως διά μαγείας, θεσπιζόταν το μέγιστο που οι επίδοξοι μεταρρυθμιστές έχουν κατά νου, αυτό θα ήταν ήδη ξεπερασμένο και πλήρως αναντίστοιχο με τις ανάγκες της εποχής μας.

Χρειαζόμαστε, όλοι μας, μια νέα αρχή.

Το σύστημα του 1932!

Είναι κοινός τόπος ότι, παρά το τακτικό μας ραντεβού με ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις, ο διάλογος που διεξάγεται είναι προσχηματικός.

Οι μελέτες ανατίθενται απλώς για να προσδώσουν μια «μεταρρυθμιστική ατμόσφαιρα» και τίποτε άλλο: Η αποτυχημένη απόπειρα Γιαννίτση του 2001 επικαλέστηκε τη μελέτη των «Αγγλων αναλογιστών» μόνο και μόνο για να την αντιδιαστείλει με τις δικές της, ηπιότερες, προτάσεις. Αποκορύφωμα, το 2008 η ψήφιση του νόμου 3655 προηγήθηκε της παραλαβής της μελέτης του ILO. Η αέναη «μεταρρύθμιση με δόσεις» αντλεί από ένα σταθερό και μη ανανεωνόμενο κατάλογο μέτρων. Από το 1990 ακούγονται ως πιθανά μέτρα: η αναμόρφωση των Βαρέων και Ανθυγιεινών, εξομοίωση ρυθμίσεων ανδρών - γυναικών, αλλαγές των ρυθμίσεων για τις μητέρες, μέτρα για τους Δημοσίους Υπαλλήλους, μετεξέλιξη των ταμείων ώστε να συγκλίνουν με το ΙΚΑ στην κύρια και στην επικουρική ασφάλιση, μικροπροσαρμογές στα όρια ηλικίας.

Κάθε μεταρρυθμιστική «δόση» προχωρεί, όσο μπορεί, πάνω σε δεδομένη τροχιά. Κάθε φορά οι επισπεύδοντες προχωρούν λίγο ακόμη στον ίδιο δρόμο. Αφού όμως οι ίδιοι γνωρίζουν καλά ότι η προσπάθειά τους θα είναι μικρότερη από αυτή που χρειάζεται, η μέτρηση της προόδου απλώς θα αναδείξει την ανεπάρκεια. Οταν η κατεύθυνση δεν αμφισβητείται, μια ουσιαστική συζήτηση μόνο ζημιά μπορεί να δημιουργήσει.

Η παρατήρηση αυτή εξηγεί την ιδιαιτερότητα του Ελληνικού «Στρουθοπαρεμβατισμού» στις συντάξεις: Περίοδοι ανεμελιάς και άρνησης ασφαλιστικού προβλήματος ακολουθούνται ξαφνικά από την ανακάλυψη άμεσης απειλής και εργώδη νομοθετική προσπάθεια. «Κάθε φορά είναι σαν την πρώτη», επειδή όλες οι πλευρές του διαλόγου δεν έχουν αμφιβολίες για το τι επιδιώκεται και το τι θα έπρεπε να γίνει. Αρα δεν υπάρχει και λόγος ουσιαστικής σκέψης και αναζήτησης.

Μια ανακεφαλαίωση: Στην Ελλάδα δεν γίνεται ουσιαστική συζήτηση για το ασφαλιστικό γιατί οι κυβερνήσεις γνωρίζουν τι χρειάζεται, ενώ οι διαφωνούντες γνωρίζουν τι πρέπει να αποτρέψουν. Τι είναι όμως αυτό;

Ο μέγιστος στόχος, η ενδόμυχη επιθυμία των πιο φιλόδοξων μεταρρυθμιστών, είναι η ολοκλήρωση του συστήματος που ψηφίστηκε τη δεκαετία του '30: Ενα ενιαίο ανταποδοτικό ασφαλιστικό σύστημα με πυρήνα το ΙΚΑ, με δεσπόζοντα τον ρόλο του κράτους, βασισμένο στην αλληλεγγύη των γενεών, που υπολογίζει συντάξεις ως ποσοστά του τελικού μισθού αναλόγως των εισφορών. Ενα τέτοιο σύστημα ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Παπαναστασίου το 1932, ενώ το σημερινό σύστημα ανάγεται στον συμβιβασμό της κυβέρνησης Τσαλδάρη του 1934. Ο μηδενισμός του κοντέρ θα αναιρούσε τα αποτελέσματα 75 ετών συνδιαλλαγών και συμβιβασμών και θα επανέφερε τη δομή του συστήματος κοντά στην αρχική πρόταση του 1932. Αν είμαστε ειλικρινείς, ο πραγματικός μας στόχος μας σήμερα είναι η αναπαλαίωση του 1930.

Ενα σύστημα του 2030

Η πλειοψηφία των σημερινών ασφαλισμένων θα είναι συνταξιούχοι μετά το 2030. Αρκεί η «αναπαλαίωση του 1930» για να επιλύσει τα προβλήματα του 2030; Οι ενδείξεις είναι απογοητευτικές:

Η «αναπαλαίωση του 1930» δεν θα ήταν βιώσιμη. Οι Αγγλοι αναλογιστές εξέτασαν το 2001 την κλίμακα των προσαρμογών που απαιτούνται για την διασφάλιση της βιωσιμότητας. Οι αλλαγές σε παραμέτρους όπως τα όρια ηλικίας ή τα ποσοστά εισφορών ήταν τόσο μεγάλες που οι ίδιοι τις ανέφεραν απλώς για να αναδείξουν το ανέφικτο του εγχειρήματος.

Η «αναπαλαίωση του 1930» είναι αναντίστοιχη με τις σημερινές απαιτήσεις. Η κοινωνική διάσταση της ανταποδοτικής κοινωνικής ασφάλισης εξαντλείται στην κατώτατη σύνταξη και δεν αφήνει περιθώρια για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Το σύστημα είναι προσαρμοσμένο στο πρότυπο της σταθερής εργασίας σε ένα εργοδότη: συχνές αλλαγές εργοδότη ή και κλάδου αντιμετωπίζονται δύσκολα και με δυσπιστία. Ζητήματα ισορροπίας μεταξύ ανδρών και γυναικών και συμφιλίωσης εργασίας και οικογένειας επίσης βρίσκουν το σύστημα άφωνο. Τέλος, το διανεμητικό σύστημα χρηματοδότησης κατανέμει το ρίσκο μονόπλευρα πάνω στη γενεά που εργάζεται και απαρνείται τις σημερινές δυνατότητες διάχυσης κινδύνου.

Τέλος, η «αναπαλαίωση του 1930» δεν θα είναι επιθυμητή. Οι «μεταρρυθμίσεις με δόσεις» των τελευταίων 25 ετών έχουν απαξιώσει το σύστημα στα μάτια των ασφαλισμένων με τρόπο ώστε οι παραμετρικές αλλαγές να μην πείθουν ότι δεν θα απαιτηθεί νέα δόση.

Οι συνταξιούχοι του 2030 θέτουμε εύλογα ερωτήματα. Τα τελευταία χρόνια μας αντιτείνουν μόνο ένοχη σιωπή και υπεκφυγές. Το καλύτερο που μας προσφέρεται είναι η -χωρίς συζήτηση- αναπαλαίωση του συστήματος του 1930.

Αυτό που χρειάζεται είναι η συζήτηση για μια νέα αρχή.

* Ο κ. Πλ. Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Πλάτωνος Tήνιου - εφ. Καθημερινή, 24-05-2009

Στις ρίζες του κόσμου

Κόντρα στην τάση της γαστρονομίας που προωθεί συνεχώς νέες εκκεντρικές επιλογές συνδυασμών τροφών και εξεζητημένα πιάτα μοριακής κουζίνας, το ταξιδιωτικό περιοδικό Lonely Planet κάνει στροφή στο παρελθόν. Και σε ένα από τα τελευταία του ειδικά τεύχη παρουσιάζει κοινότητες σε όλο τον κόσμο που για αιώνες ολόκληρους παραμένουν γνωστές για τα τοπικά προϊόντα που καλλιεργούν, συλλέγουν και επεξεργάζονται με τους ίδιους παραδοσιακούς τρόπους αιώνων. Ποια είναι λοιπόν η ιστορία των πιο... παλιών προϊόντων στον κόσμο και με ποια μορφή έρχονται σήμερα στο πιάτο μας;

Χουρμάδες στην όαση Σίβα

Το 332 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος, ακολουθώντας πουλιά που πετούσαν στους ουρανούς πάνω από την καυτή άμμο στη βορειοδυτική Αίγυπτο, ανακάλυψε τη θρυλική όαση της Σίβας. Επιθυμούσε να λάβει έναν μοναδικό χρησμό από το μαντείο του Θεού Ηλιου, το οποίο του χάρισε και το χρίσμα του Φαραώ. Οπως αναφέρεται στα αρχαία κείμενα, ο Αλέξανδρος γεύτηκε τους χουρμάδες της Σίβας, που πλέον θεωρούνται από τους πιο γευστικούς σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και σήμερα οι χουρμαδιές μεγαλώνουν σε ιδιωτικές μικρές εκτάσεις και καλλιεργούνται με τον παραδοσιακό τρόπο αιώνων.

Τυρί με... μύκητες, παραγωγής Σάσενχαλτ στη Γερμανία

Το τυρί με τους μύκητες (διαφορετικό από το γνωστό ροκφόρ) είναι βγαλμένο από το σκοτεινό γερμανικό Μεσαίωνα. Παρασκευάζεται με την αρχαία τεχνική, η οποία έχει αναβιώσει, και αποτελεί ένα από τα πιο περίεργα είδη τυριού αλλά και τροφίμου γενικότερα σε όλο τον κόσμο. Οι κτηνοτρόφοι του Σάσενχαλτ ειδικεύονται στην παρασκευή του. Τοποθετούν τυρί χαμηλών λιπαρών σε ξύλινα κουτιά γεμάτα μύκητες, οι οποίοι σκαρφαλώνουν και καλύπτουν όλο το τυρί. Υστερα από τρεις μήνες οι μύκητες δημιουργούν στο τυρί μία καφεκόκκινη κρούστα, ενώ μέσα σε ένα χρόνο το χρώμα του τυριού γίνεται μαύρο, οπότε και καταλαβαίνουμε ότι ωρίμασε και είναι η κατάλληλη στιγμή για να καταναλωθεί.

Λωτοί Χατσιγιάκι στην Ιαπωνία

Οι γλυκύτατοι σαν μέλι λωτοί προσφέρονταν ως εξαιρετικό δώρο στον Ιάπωνα αυτοκράτορα και τους ευνοουμένους του. Λόγω όμως της απόφασης για αλλαγή χρήσης των εκτάσεων, στις οποίες μεγάλωναν οι λωτοί, προκειμένου να καλλιεργηθούν μουριές για τους μεταξοσκώληκες και την παραγωγή μεταξιού, το φυτό εξαφανίστηκε από την Ιαπωνία. Το 1940 ένας νεαρός Ιάπωνας αγρότης πραγματοποίησε ευρεία έρευνα και εντόπισε ένα μοναδικό δέντρο. Το δέντρο ονομάστηκε «Νέα Μητέρα των Λωτών» και κάποιοι ηλικιωμένοι καλλιεργητές βοήθησαν το νεαρό να επαναφέρει τους λωτούς στην Ιαπωνία, χρησιμοποιώντας παραδοσιακές μεθόδους. Σήμερα υπάρχουν 87 διαφορετικοί παραγωγοί λωτών αποκλειστικά στην επαρχία Γκιφού.

Καλαμπόκι Ijka, στην Κολομβία

Inja σημαίνει «άνθρωποι του καλομποκιού» στην αρχαία γλώσσα της φυλής των Αρχουάκα, στη βόρεια Κολομβία. Οι Αρχουάκα ουσιαστικά ζούσαν με το καλαμπόκι -το καλλιεργούσαν και το χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή όλων των τροφίμων τους σε κάθε γεύμα. Οι Αρχουάκα χρησιμοποιούν επίσης τα τέσσερα διαφορετικά χρώματα των καρπών του καλαμποκιού (κίτρινο, καφέ, μαύρο και άσπρο) για να περιγράψουν τη θεωρία τους για τη δημιουργία του σύμπαντος, αλλά και για να περιγράψουν τις τέσσερις τάξεις που ακόμη και σήμερα χαρακτηρίζουν την κοινωνική δομή τους.

Φρούτα και λαχανικά διατηρημένα σε μίγμα μουστάρδας στην Ινδία

Οι Ινδοί διατηρούσαν πολλά από τα φρούτα και τα λαχανικά τους καλύπτοντάς τα με ένα ειδικό μίγμα από λάδι μουστάρδας και μπαχαρικών. Με αυτήν τη μέθοδο μπορούσαν να τρώνε λεμόνια, μάνγκο, μπανάνες και κρεμμύδια όλο το χρόνο. Η μέθοδος οδηγεί ακόμη και σήμερα στην παρασκευή φρούτων που... μοιάζουν με πίκλες και χαρίζει στη μουστάρδα μια ξεχωριστή θέση στη κουζίνα.

Ασπρο κρασί Txakoli στην Ισπανία

Το Txakoli περιγράφεται για πρώτη φορά σε ισπανικό κείμενο του 864, όπου εξηγείται ότι το άσπρο αυτό κρασί παραδοσιακά φτιάχνεται σε μεγάλα δρύινα βαρέλια και καταναλώνεται όταν είναι... ακόμη νέο και αφήνει μια ευχάριστη, δροσερή και ελαφρά ανθρακούχα γεύση στο στόμα. Το είδος των αμπελιών που χρησιμοποιούνταν για το Txakoli ευδοκιμούσαν στη χώρα των Βάσκων. Το φυτό κινδύνευε να εκλείψει το 1988, αλλά Ισπανοί οινοπαραγωγοί κινητοποιήθηκαν, έσωσαν τη συγκεκριμένη ποικιλία και σήμερα το φρουτώδες Txakoli αναδεικνύεται σε ένα από τα πιο αγαπημένα κρασιά του κόσμου.

Γκουαράνα στη Βραζιλία

Το γκουαράνα πρωταγωνιστεί σε αναψυκτικά και ροφήματα για ενέργεια στα ράφια καταστημάτων με υγιεινές τροφές, αλλά λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν για τη... θαμνώδη βραζιλιάνικη καταγωγή του. Τα 8.000 μέλη της βραζιλιάνικης φυλής Σατέρε Μάουε ειδικεύονται στην καλλιέργεια γκουαράνα στο τροπικό δάσος και χρησιμοποιούν μια αρχαία τεχνική για τη συλλογή και το λιώσιμο των καρπών του. Το γκουαράνα είναι πλούσιο σε καφεΐνη και βιταμίνες και βοηθά στην καταπολέμηση της κούρασης, ενώ παράλληλα ενισχύει την καλή διάθεση και τη σωματική ευεξία.

Αλάτι του Μεξικού

Στην επαρχία Κολίμα του Μεξικού συνεχίζουν να μαζεύουν αλάτι με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο τούς τελευταίους πέντε αιώνες. Το αλάτι, εξαιρετικής ποιότητας, αποκαλείται «ανθός του αφρού» και συλλέγεται με το χέρι, διαδικασία χρονοβόρα, που περιορίζει την παραγωγή μόνο σε 90 τόνους το χρόνο.

Τσούνο μπλάνκο στο Περού

Οι ακραίες θερμοκρασίες στις Ανδεις διαμορφώνουν το κατάλληλο περιβάλλον για τη διατήρηση ενός είδους πικρής πατάτας. Για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε φαγητό απαιτείται μια αρχαία μέθοδος συντήρησής της -οι πατάτες πρέπει να μείνουν σε εξωτερικό χώρο για τρεις παγωμένες νύχτες, τρεις ηλιόλουστες ημέρες και μετά σε ειδικά καλάθια βυθίζονται για δύο 24ωρα στο παγωμένο νερό του ποταμού. Μετά τη διαδικασία οι πατάτες μοιάζουν περισσότερο σαν... ελαφρόπετρες, αλλά αποτελούν αγαπημένο γλύκισμα για τους Περουβιανούς.

Μανουμίν (άγριο ρύζι) της Μινεζότας

Η μόνη «ντόπια», ενδημική δηλαδή, ποικιλία ρυζιού στη Β. Αμερική είναι το μανουμίν. Το άγριο αυτό ρύζι συλλέγεται ακόμη αποκλειστικά από τη φυλή Ανισινάαμπεγκ στον καταυλισμό της Λευκής Γης. Η διαφορά του με τις άλλες ποικιλίες, που καλλιεργούνται για εμπορικούς σκοπούς, είναι ότι το μανουμίν είναι αυτοφυές στις όχθες της Μεγάλης Λίμνης, κοντά στον καταυλισμό, συλλέγεται και καθαρίζεται με το χέρι.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Δειπνητή - εφ. Eλευθεροτυπία, Σάββατο 23 –05-2009

H σηροτροφία επιστρέφει στο Σουφλί δυναμικά...

Τα προγράμματα επιδοτεί η Ε.Ε.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Σύμφωνα με την παράδοση που σώζει ο χρονογράφος Προκόπιος, δύο Βυζαντινοί καλόγεροι το 554 μ. Χ., επί Ιουστινιανού, μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη από την Κίνα κρυφά μέσα στα κούφια ραβδιά τους αυγά μεταξοσκώληκα και σπόρους μουριάς.

Η μεταφορά αυτή, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το πρώτο περιστατικό βιομηχανικής κατασκοπείας, είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση της σηροτροφίας και μεταξοκαλλιέργειας στη Θράκη και κυρίως, στο σημερινό Σουφλί του Εβρου, στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία και άλλες ευρωπαϊκές περιοχές, δημιουργώντας στο πέρασμα του χρόνου ένα δρόμο που σήμερα γνωρίζουμε ως «Δρόμο του Μεταξιού».

Χίλια πεντακόσια χρόνια μετά, σ' ένα «πακέτο» της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι μεταξοσκώληκες ξανακάνουν τη διαδρομή από τη Δύση προς την Ανατολή για να επιστρέψουν στη μεταξένια πολιτεία του Εβρου, που αποτέλεσε το σημείο αναφοράς τους για εκατοντάδες χρόνια.

Με προγράμματα που επιδοτούνται από την Ε. Ε., η σηροτροφία επιστρέφει σταδιακά τα τελευταία χρόνια στο Σουφλί, αναπτερώνοντας τις ελπίδες ότι δεν θα χαθεί τελικά από την Ελλάδα, και στην περίοδο οικονομικής ύφεσης που διανύουμε μπορεί να προσφέρει λύση σε πολλούς αγρότες που χάνουν εισόδημα από άλλες καλλιέργειες.

Για το Σουφλί, όμως, η καλλιέργεια της μουριάς και η εκτροφή των μεταξοσκωλήκων ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια μιας αγροτικής - μεταποιητικής ενασχόλησης, αφού για δεκαετίες τώρα και παρά τη μεγάλη κάμψη που σημείωσε μετά την εισβολή των συνθετικών ινών, του νάιλον και του ρεβλόν στη ζωή μας, αποτελεί παραδοσιακό κλάδο συνδεδεμένο άρρηκτα με την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής του Εβρου. Μεταξουργός τέταρτης γενιάς ο κ. Γ. Τσιακίρης και πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Μετάξης Σουφλίου υποστηρίζει ότι «η επιστροφή του κόσμου σε φυσικά προϊόντα έχει ως αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός καταναλωτών να επιστρέφει πλέον και στο μετάξι».

Με αισιοδοξία

Οι δέκα βιοτεχνίες και οικοτεχνίες στην περιοχή του Σουφλίου, αλλά και στους δύο άλλους θύλακες σηροτροφίας, στο Πρωτοκλήσσι και το Ασπρονέρι, έχουν αναθαρρήσει και κοιτούν με περισσότερη αισιοδοξία το μέλλον. Υφάσματα, ρούχα, κουρτίνες, τραπεζομάντηλα και άλλα γυναικεία και αντρικά αξεσουάρ (μαντίλια, εσάρπες, γραβάτες) παράγονται σήμερα στο Σουφλί και ανταγωνίζονται τα εισαγόμενα μεταξωτά, με άνεση, αφού, όπως σημειώνει με υπερηφάνεια η δήμαρχος Σουφλίου κ. Αθανασία Κακαλή, τα Σουφλιώτικα διακρίνονται για την ποιότητα, την ανθεκτικότητα και την απουσία συνθετικής ύλης.

«Σαφώς, ακόμη πρέπει να γίνουν πολλά για να φτάσουμε σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο -λέει η ίδια στην «Κ» -, αλλά η σηροτροφία δεν πρόκειται να χαθεί από την περιοχή μας κι αν προσέξουμε, θα μπορέσει να αναπτυχθεί ως προϊόν προέλευσης και να μπει στους ελληνικούς και ξένους οίκους μόδας».

«Κλειδί» για την εξάπλωση του μεταξοσκώληκα θεωρείται η δημιουργία, εντός του έτους, αναπηνιστηρίου (μονάδα όπου γίνεται το ξετύλιγμα των κλωστών μετάξης από τα κουκούλια), που έλειπε από την περιοχή, από τον δήμο και τη Δημοτική Επιχείρηση Σηροτροφίας - Μετάξης Σουφλίου, με κονδύλια των υπουργείων Αγροτικής Ανάπτυξης και Μακεδονίας - Θράκης.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Θανάση Tσιγγανά - εφ. Kαθημερινή, 23-05-2009

Πρόταση αλλαγής στόχου στην Παιδεία

H αξιωματική αντιπολίτευση επαγγέλλεται ότι αν γίνει κυβέρνηση θα διαθέτει για την Παιδεία το 5% των εσόδων του κράτους κάθε χρόνο. Και η κυβέρνηση απαντάει μοιράζοντας αμέσως από έναν φορητό υπολογιστή σε κάθε μαθητή της πρώτης τάξης του Γυμνασίου (με συνολικό κόστος 60 εκατομμύρια ευρώ).

Μόνο όσοι πολίτες αυτευνουχίζουν τη νοημοσύνη τους, μόνον αυτοί αδυνατούν να αντιληφθούν ότι πρόκειται για αναμέτρηση διαφημιστικών στρατηγημάτων, παιδαριώδη μάχη εντυπώσεων. Το πρόβλημα της Παιδείας δεν ενδιαφέρει τα «κόμματα εξουσίας», το μόνο που τα ενδιαφέρει είναι η νομή της εξουσίας ή η πρόσβαση στη νομή. Τα ενδιαφέρει το εκπαιδευτικό πεδίο για να στρατολογούν ψηφοφόρους μέσα από τις κομματικές νεολαίες στα πανεπιστήμια και θλιβερούς γενίτσαρους μέσα από το παιδαγωγικό έγκλημα του «μαθητικού κινήματος».

Αποψη του γράφοντος – ίσως εσφαλμένη, αλλά πάντως άσχετη με το εξουσιαστικό παιχνίδι: Κεντρικό πρόβλημα της Παιδείας στην Ελλάδα σήμερα δεν είναι η έλλειψη κονδυλίων ούτε η ανάγκη να χαρίσουμε υπολογιστές στα παιδιά. Είναι η κατά προτεραιότητα στόχευση του εκπαιδευτικού συστήματος στην «ενημερωτική επάρκεια» της διδακτέας ύλης: Δηλαδή, η μεθοδική προσπάθεια να προσφέρεται στα παιδιά, και των τριών σχολικών βαθμίδων, το μέγιστο δυνατό της εκσυγχρονισμένης πληροφόρησης για κάθε γνωστικό τομέα.

Αυτή η αγχώδης έγνοια για συνεχή διεύρυνση των γνωστικών πεδίων με συνεχή ποσοτική αύξηση της διδακτέας ύλης, πάντοτε στο όνομα του «εκσυγχρονισμού», μοιάζει να είναι μια κεντρική νεύρωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Εγνοια και φόβος μήπως φανούμε ότι αγνοούμε ή παραγνωρίζουμε το καινούργιο υλικό που συνεχώς κομίζει η επιστημονική έρευνα. Αποδειχνόμαστε «εκσυγχρονισμένοι» και «μοδέρνοι», αν προσθέτουμε αδιάκοπα επιπλέον διδακτέα ύλη στα αναλυτικά προγράμματα των σχολείων.

Αλλά η υπέρμετρη ποσότητα δεν αφήνει περιθώρια για αναλυτική επεξεργασία της διδακτέας ύλης και οργανική αφομοίωσή της από τον μαθητή. Ετσι ο μαθητής προσλαμβάνει την προσφερόμενη γνώση μόνο ή κυρίως ως πληροφορία αυτονομημένη από την κατανόησή της. Και επειδή ο όγκος των πληροφοριών συνεχώς αυξάνεται και το σχολικό σύστημα οφείλει να ελέγχει την προσληπτική ικανότητα του μαθητή, ο μαθητής καταφεύγει στη λύση της συμβατικής κατ’ επίφασιν πρόσληψης που είναι η απομνημόνευση ή «παπαγαλία». Το σύστημα υποχρεωτικά συναινεί και τελικά θεσμοποιεί αυτή τη λύση.

Αλλά και η θεσμική κατάφαση της παπαγαλίας δεν λύνει το πρόβλημα, αφού ο όγκος της ύλης που θέλουμε να απομνημονευτεί παραμένει δυσφόρητος. Η ανάγκη μιας κάποιας αντιμετώπισης του προβλήματος γέννησε την παραπαιδεία των «φροντιστηρίων» ή τα μαύρου χρήματος «ιδιαίτερα μαθήματα» – καρκίνωμα, αλλά και αυτονόητη κατεστημένη προϋπόθεση λειτουργίας του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Το φροντιστήριο ή το ιδιαίτερο κωδικοποιεί τον όγκο των πληροφοριών σε ευκολοαπομνημόνευτες σχηματοποιήσεις. Δεν φιλοδοξεί να εμπεδώσει στον μαθητή την πληροφορία, αλλά να τον μάθει απομνημονευτικές τεχνικές και σχηματικές ταξιθετήσεις για βραχυπρόθεσμη εφ’ άπαξ χρήση της πληροφορίας. Στόχος της μάθησης, από τις πρώτες κιόλας τάξεις του Γυμνασίου, είναι η ικανότητα αποστήθισης πληροφοριών (όχι απόκτησης) προκειμένου να εισαχθεί το παιδί στο Πανεπιστήμιο. Να εισαχθεί όχι για να σπουδάσει, αλλά για να πάρει «χαρτί» που θα του εξασφαλίζει υψηλό δείκτη καταναλωτικής ευχέρειας χωρίς να χρειάζεται μόχθο εργασίας.

Η παραπαιδεία των φροντιστηρίων και των ιδιαιτέρων παρέχει μαθησιακό εξοπλισμό μιας χρήσεως. Είναι ειλικρινής στον χυδαία χρησιμοθηρικό χαρακτήρα της και η ειλικρίνειά της την έχει επιβάλει στις συνειδήσεις των μαθητών με συντριπτική υπεροχή έναντι των υποκριτικών προσχημάτων του σχολείου. Εξ άλλου το σχολείο έχει χάσει κάθε ενδιαφέρον για τον μαθητή, από τη στιγμή που ο λαϊκισμός των κομμάτων εξουσίας κατάργησε την ουσιαστική (με συνέπειες) αξιολόγηση των επιδόσεων, τη διαβάθμιση ποιοτήτων, επομένως και κάθε άμιλλα.

Το ίδιο ισχύει και για το πανεπιστήμιο: Απαξ και κατόρθωσε κάποιος να εισαχθεί, είναι απολύτως βέβαιο ότι κάποτε (έστω και σε είκοσι χρόνια) θα πάρει πτυχίο. Και εδώ η διδακτική μέθοδος είναι (περισσότερο ή λιγότερο) ίδια: η από έδρας παροχή πληροφοριών και η από συγγράμματος (ενός και μοναδικού) χρηστική απομνημόνευσή τους. Φροντιστηριακή μεθόδευση της απομνημόνευσης συνήθως δεν χρειάζεται, διότι η αντιγραφή στις εξετάσεις είναι καθεστώς. Επιπλέον, υπάρχουν και οι κομματικές νεολαίες: Αν ο φοιτητής προσχωρήσει σε κάποιες από αυτές, του εξασφαλίζουν να ξέρει, πριν από τις εξετάσεις, σε συγκεκριμένα μαθήματα, τα θέματα στα οποία θα εξεταστεί. Μοιάζει να υπάρχουν αρκετοί πανεπιστημιακοί «δάσκαλοι» αυτουργοί συναλλαγής: Κοινοποιούν σε κομματικές νεολαίες τις εξεταστικές τους ερωτήσεις, με αντάλλαγμα να τους υποστηρίξουν οι νεολαίες στη διεκδίκηση θώκων πρυτανικών ή κοσμητείας Σχολής ή προεδρίας Τμήματος.

Η Παιδεία στην Ελλάδα δεν ανακάμπτει με πλουσιότερη χρηματοδότηση και φανταιζίστικες υλικές παροχές – η σπατάλη σήμερα στα σχολεία και στα πανεπιστήμια είναι προκλητική, εξωφρενική. Η Παιδεία θα ανακάμψει μόνο με ριζική και συνεπή αλλαγή στόχου, από το Δημοτικό ώς το Πανεπιστήμιο: Οχι πια προτεραιότητα στην ποσοτική πληροφόρηση – η πληροφορία σήμερα είναι αμέσως και ευκολότατα προσβάσιμη. Προτεραιότητα απόλυτη στην ανάπτυξη της ικανότητας να κρίνει το παιδί, ο νέος, την εγκυρότητα της πληροφορίας, να συντάσσει λογικά τις πληροφορίες, να γυμνάζει τη δημιουργική του φαντασία στη χρήση των πληροφοριών.

Αυτό πρακτικά σημαίνει: Παραιτούμαστε σε σημαντικό ποσοστό από τον πληροφοριακό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, πετάμε τη μισή από τη διδακτέα σήμερα ύλη στα άχρηστα. Κρατάμε την απομνημόνευση ως ιδιαζόντως πολύτιμη άσκηση μνήμης, προκειμένου να εμπεδώσουμε στο παιδί «συντακτικές σταθερές» (αριθμητική προπαίδεια, δομές γραμματικές και συντακτικού). Δίνουμε απόλυτη προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας ως λογικής και των μαθηματικών ως γλώσσας. Οχι χρηστικό «εργαλείο συνεννόησης» η γλώσσα, αλλά καμβάς της σκέψης, εφαλτήριο της λογικής ανάπτυξης. Οχι χρησιμοθηρία συναλλαγών τα μαθηματικά, αλλά γλώσσα για να σημάνουμε τη λογική των δομών συγκρότησης του πραγματικού και υπαρκτού, σημειολογία του λεκτικά άρρητου.

Προτεραιότητες άσκησης και γυμνασίας της σκέψης, της κρίσης, της φαντασίας μέσα από κάθε γνωστικό αντικείμενο, όχι πληροφοριακή και μόνο προσέγγιση. Αυτό σημαίνει στα πανεπιστήμια: ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας τους. Οι εισαγόμενοι κατανέμονται σε ολιγομελείς ομάδες, κάθε ομάδα έχει επιβλέποντα υπεύθυνο καθηγητή που παρακολουθεί προσωπικά τον κάθε φοιτητή. Τα μαθήματα έχουν σεμιναριακό χαρακτήρα, βασίζονται σε βιβλιογραφία που ο φοιτητής οφείλει να εξαντλήσει σε εβδομαδιαία, δεκαπενθήμερη, μηνιαία προθεσμία, εξετάζεται η πρόοδός του σε καθημερινή βάση και με τη συνεχή σύνταξη εργασιών.

Είναι ωμός, χυδαίος εμπαιγμός της νοημοσύνης των πολιτών ο ισχυρισμός ότι η Παιδεία πάσχει επειδή δεν έχει επαρκή χρηματοδότηση.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Χρήστου Γιάνναρα - εφ. Kαθημερινή, 24-05-2009

Δρόμοι

Οι μοναδικές...
... ευρωπαϊκές εκλογές που είναι πραγματικά σημαντικές, δεν είναι οι ευρωεκλογές αλλά οι εθνικές εκλογές, έγραφε τις προάλλες στην εφημερίδα «Γκάρντιαν» ο Βρετανός αρθρογράφος Τίμοθι Γκάρτον Ας. Και εννοούσε, φυσικά, τις εθνικές εκλογές των μεγάλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γιατί των μικρών είναι το ίδιο ασήμαντες όσο και οι ευρωεκλογές. Το πολιτικό σύστημά τους είναι απόλυτα εξαρτημένο από τις Βρυξέλλες. Από αυτή την άποψη, για τους λαούς των μικρών χωρών θα ήταν σημαντικότερο αν μπορούσαν να ψηφίσουν στις γερμανικές εκλογές της 27ης Σεπτεμβρίου.

Και το κοινωνικό...
... σύστημα; Θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος σήμερα μια πιο κοινωνική Ευρώπη; Όταν ο Εμιλιέν Μπερνάρ έθεσε αυτό το ερώτημα στον δημοσιογράφο Φρανσουά Ρουφέν, εκείνος ανέτρεξε στο παρελθόν και θυμήθηκε όλες τις ευρωπαϊκές συνθήκες που σιγά σιγά καθαγίασαν το ευρωπαϊκό υπερκράτος των αγορών. Ώσπου έφτασε στη ρίζα του κακού, στη Συνθήκη της Ρώμης, το 1957: η ιδρυτική πράξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν ήδη μολυσμένη από τον ιό. Το είχε επισημάνει και ο Μορίς Αλέ, ο μοναδικός Γάλλος νομπελίστας στην οικονομία: «Ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και όλες οι συνθήκες που αναφέρονται στη διεθνή οικονομία (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης κ.ά.) είχαν μολυνθεί στη ρίζα τους από μια ιδέα που διδάχθηκε και έγινε αποδεκτή ασυζητητί σε όλα τα αμερικανικά πανεπιστήμια και κατόπιν στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου: πως η ελεύθερη και αυτόματη λειτουργία των αγορών οδηγεί στη βέλτιστη κατανομή των πόρων». Με δυο λόγια, ήδη από την αρχή η Συνθήκη της Ρώμης διακήρυττε την παντοδυναμία των αγορών. Γι΄ αυτό ακριβώς, λέει ο Φρανσουά Ρουφέν, αν θέλουμε σήμερα μια κοινωνική Ευρώπη, θα πρέπει να χτυπήσουμε το κακό στη ρίζα του και να θέσουμε το ζήτημα σε εντελώς νέες βάσεις.

Το κακό...
... όμως έχει βαθιές ρίζες. Οι Βρυξέλλες έχουν αλωθεί από τα λόμπι των μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων. Με βραβεία, με δώρα στους ευρωβουλευτές, με συναντήσεις στις οποίες μεγαλοτραπεζίτες ποζάρουν στο πλευρό του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο, ο κόσμος του χρήματος ανοίγει όλες τις πόρτες. Αυτή η επαίσχυντη παρουσία των λόμπι του τραπεζικού και του χρηματιστικού κεφαλαίου δεν θα γινόταν ανεκτή σε καμιά δημοκρατική χώρα χωρίς να ξεσπάσει σκάνδαλο. Γιατί λοιπόν να πρέπει να την ανεχόμαστε σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Και γιατί να την επικυρώνουμε με την ψήφο μας;

Η οικονομική...
... κρίση παρουσιάζεται στους ευρωπαϊκούς λαούς σαν να μην έχει καμιά σχέση με την Ευρώπη- σαν να μην είχε ενθαρρύνει ποτέ την ασυδοσία του κεφαλαίου, την υποτίμηση των μισθών, τη μεγιστοποίηση του επιχειρηματικού κέρδους και τον περιορισμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Ωστόσο, ο ιός υπήρχε μέσα της από την αρχή, όπως ακριβώς το είχε πει ο Ντενίς Κεσλέρ, που από μαοϊκός κατέληξε αντιπρόεδρος της γαλλικής ένωσης εργοδοτών: «Η Ευρώπη είναι μια μηχανή που μεταρρυθμίζει τις χώρες παρά τη θέλησή τους».

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 21-05-2009

Πόσο πιθανή είναι η κλιματική αλλαγή

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι συνταρακτική. Ένας κορυφαίος κλιματολόγος προειδοποιεί πως οι αυξανόμενες θερμοκρασίες στον πλανήτη θα προκαλέσουν μη αναστρέψιμες καταστροφές, εάν δεν ληφθούν γρήγορα μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Ο κλιματολόγος Τζέιμς Χάνσεν της ΝΑΣΑ έγραψε το Φεβρουάριο στην εφημερίδα Οβσερωερ του Λονδίνου πως η «κατάστας του κλίματος πλησιάζει ένα σημείο από το οποίο δεν θα υπάρχει επιστροφή. Εάν δεν αλλάξουμε πορεία, θα παραδώσουμε στα παιδιά μας μια κατάσταση που θα είναι πλέον πέρα από τον έλεγχό τους».

Ωστόσο η ιδέα πως ο πλανήτης πλησιάζει ένα κομβικό σημείο, «πέρα από το οποίο η κατάσταση είναι πλέον μη αναστρέψιμη», έχει διχάσει τους επιστήμονες, οι οποίοι κατά τα άλλα είναι βαθιά προβληματισμένοι σχετικά με τις επιπτώσεις που προκαλεό η υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Περιβαλλοντολόγοι και άλλοι ειδικόι επιστήμονες προειδοποιούν όλο και πιο συχνά πως πλησιάζουμε το σημείο χωρίς επιστροφή, σε μια προσπάθεια να κινητοποιήσουν την κοινή γνώμη.Οι δηλώσεις αυτές δημιούργουν την αίσθηση της αμεσότητας. Τονίζουν τους κινδύνους και τις καταστροφές που πλησιάζουν , γεγονότα που διαφορετικά θα φαίνονταν πολύ μακρινά για να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο.

Άλλοι επιστήμονες, όμως λένε πως δεω υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να επιβεβαιώνουν αυτές τις προβλέψεις επικείμενης καταστροφής. Ανησυχούν πως η χρήσης του όρου «σημείο χωρίς επιστροφή» είναι παραπλανητική και μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ, στρέφοντας την κοινή γνώμη εναντίον των θεωριών περί καταστροφής και των επιστημόνων που τις υποστηρίζουν, με αποτέλεσμα να χάσουν τη στήριξη του κόσμου για την αντιμετώπιση του φαινομένου.

«Θεωρώ πως οι δηλώσεις περί ‘κομβικών σημείων’ και ‘μη αναστρέψιμων καταστάσεων’ είναι επικίνδυνες», υποστηρίζει ο Κένεθ Καλντέιρα, από το πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στην Καλιφόρνια. Ο Καλντέιρα είναι επίσης μέλος του Ινστιτούτου Κάρνερζι, ενός επιστημονικού οργανισμού που έχει τη βάση του στην Ουάσιγκτον και υποστηρίζει την ανάγκη άμεσης δράσης για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου. «Εάν λέμε πως περάσαμε το σημείο χωρίς επιστροφή τώρα, αυτό θα είναι μια δικαιολογία για απραξία αύριο», τονίζει.

Καθώς η μελέτη κλιματολογικών μοτίβων του παρελθόντος δείχνει πως υπάρχουν πιθανότητες να συμβούν δραματικές και αμετάκλητες αλλαγές, αυτοί οι επιστήμονες εξηγούν πως υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα όταν γίνονται τέτοιες προβλέψεις για το μέλλον.

Σε κάποιες περιπτώσεις, υπάρχουν μεγάλα ερωτήματα σχετικά με το εάν η κλιματική αλλαγή μπορεί όντως να προκαλέσει μέσα σε έναν αιώνα, έστω και θεωρητικά, καταστροφές, όπως η αποξήρανση του Αμαζονίου ή η αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά μέτρα. Και ακόμη και στις περιπτώσεις που οι επιστήμονες συμφωνούν πως οι αυξανόμενες θερμοκρασίες μπορεί να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμες αλλαγές, κανείς δεν μπορεί να ξέρει πότε θα φτάσουμε στο κομβικό αυτό σημείο.

Σε αναφορές που δημοσιεύθηκαν το Μάρτιο, και η Παγκόσμια Τράπεζα και το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών τόνισαν πως το λεγόμενο «σημείο χωρίς επιστροφή» είναι μεγίστης σημασίας.

Τον περασμένο χρόνο, όμαδα Ευρωπαίων επιστημόνων κατέθεσε ένα πολύ σημαντικό έγγραφο στα πρακτικά της συνεδρίασης της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, στο οποίο είχε συγκεντρώσει ό,τι είναι γνωστό για τα κλιματολογικά σημεία καμπής. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονταν η απώλεια των πάγων γύρω από το Βόρειο Πόλο το καλοκαίρι και οι ανησυχητικές αλλαγές στους μουσώνες της Δυτικής Αφρικής.

Από την άλλη πλευρά, η διακυβερνητική επιτροπή του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, στην αναφορά της το 2007 απέφυγε να μιλήσει για κομβικά σημεία και αντί γι’αυτό απλά κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο κίνδυνος για καταστροφικές αλλαγές μεγάλης κλίμακας αυξάνεται όσο αυξάνεται και η θερμοκρασία.

Ο δε Χάνσεν υπερασπίζεται τη χρήση του όρου «κομβικό σημείο» λέγοντας πως απεικονίζει με ακρίβεια κάποιες πιθανές επιπτώσεις που θα έχει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Υπάρχουν άφθονα στοιχεία, υποστηρίζει, που επιβεβαιώνουν πως οι αυξανόμενες θερμοκρασίες μπορεί να έχουν απότομες, καταστροφικές και μη αναστρέψιμες συνέπειες για τους παγετώνες και τα οικοσυστήματα.

Άλλοι επιστήμονες, όμως οι οποίοι μελετούν τις αντιδράσεις των πόλων και των τροπικών δασών στην κλιματική αλλαγή, λένε πως έχουν λίγα στοιχεία που προμηνύουν αμετάκλητες αλλαγές. Για παράδειγμα, η άποψη πως το πρόσφατο απότομο λιώσιμο των καλοκαιρινών πάγων στο Βόρειο Πόλο δείχνει πως οι πάγοι εξαφανίζονται, έχει αμφισβητηθεί από πρόσφατα άρθρα των Τζόν Βετλάουφερ του Πανεπιστημίου Γέιλ και του Ιαν Αΐσενμαν του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνιας. Υποστηρίζουν πως τα λεπτά στρώματα πάγου έχουν την ικανότητα να ξαναδημιουργούνται γρήγορα όταν τελειώνει το καλοκαίρι, αναπληρώνοντας έτσι τους πάγους που έχουν λιώσει κατά τη διάρκεια του.

Γενικότερα, ο δρ Βετλάουφερ έχει τονίσει τη σημασία του να «είμαστε απολύτως ειλικρινής σχετικά με αυτά που ξέρουμε και αυτά που δεν ξέρουμε».

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Αndrew C. Revkin - εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Τhe New York Times, 26-04-2009

Kλέφτες εμπιστοσύνης

Ένα θεμελιώδες συναίσθημα συνυφασμένο με την ίδια την υπόθεση του πολιτισμού και της ζωής μας, σήμερα περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, μοιάζει να κλονίζεται. Είναι το βαθύτερο συναίσθημα εμπιστοσύνης που εγγυάται η εύρυθμη λειτουργία της Δικαιοσύνης.

Τρία επίπεδα εμπιστοσύνης θεμελίωναν τον σύγχρονο πολιτισμό όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Αρχικά είναι η εμπιστοσύνη που έτρεφε το άτομο για τις ικανότητές του. «Μπορώ να κάνω αυτό. Αν το μάθω, μπορώ και να το κάνω». Σε ένα δεύτερο επίπεδο υπήρχε «η εμπιστοσύνη στους άλλους ως ορθολογικές ανθρώπινες υπάρξεις», ενώ σε ένα τρίτο επίπεδο κυριαρχούσε η εμπιστοσύνη στη σταθερότητα των θεσμών. Το σύνορο ανάμεσα σε ορθή και μη ορθή συμπεριφορά παραμένει ίδιο. Αυτό που θεωρείται σήμερα έγκυρο θα είναι και αύριο και μεθαύριο.

Και οι τρεις τύποι εμπιστοσύνης έχουν χαθεί.

Θα προσθέσω όμως και ένα τέταρτο επίπεδο που με αφορμή αυτά που συμβαίνουν στον τόπο μας θεωρώ ότι κινδυνεύει σήμερα να χαθεί. Θα το ονομάσω «εμπιστοσύνη στο αυτονόητο των αυτονόητων πραγμάτων» Παράδειγμα. Ό ήλιος το σούρουπο δύει και αυτό που εσύ βλέπεις ως φλεγόμενη δύση, είναι πράγματι δύση και όχι αρχή ανατολής ή κάποια άλλη εικονική πραγματικότητα, όπως πάνε να σε πείσουν.

«Κοροϊδεύουν τη νοημοσύνη μας». Πόσο τους παίρνει να το κάνουν;

Κι όμως, ο πολίτης δεν είναι δύο ετών. Δεν περιμένει να χτίσει το αίσθημα της εμπιστοσύνης ως προς τον εαυτό του και τα πράγματα γύρω του από ιδιοτελείς «φιλόστοργους» γονείς που θα επιλέξουν να τον περιθάλψουν με αντάλλαγμα το τυφλό σέβας και την υπακοή του. Ούτε και σε κάποια πρωτόγονη φυλή ανήκει ο πολίτης, έτσι ώστε ο φύλαρχος να καταφέρει να εξαγοράσει την πίστη και την υποτέλειά του με αντάλλαγμα θαυμαστά καθρεφτάκια.

Μπορεί να μην είναι και τόσο εύκολο στους μη νομικούς να παρακολουθούν τους έγκριτους συνταγματολόγους όταν επικαλούνται ερμηνείες του νόμου, άρθρα, υποσημειώσεις, εγκυκλίους και λοιπά τεχνικά ζητήματα, μπορεί ο περισσότερος κόσμος να μην κατανοεί τι ακριβώς σημαίνει «αμελλητί» και διάφορες άλλες περισπούδαστες εκφράσεις, όμως νιώθει πολύ καλά ότι αν κάτι βάναυσα διακυβεύεται είναι μαζί με το συναίσθημα εμπιστοσύνης και η νοημοσύνη του.

Μπορεί η διαφθορά και η ατιμωρησία των ενόχων, οι μίζες και το πολιτικό χρήμα να μην είναι σε καμία περίπτωση καινοφανή γεγονότα που έρχονται να καταπλήξουν με την πρωτοτυπία τους παρθένες ψυχές, ωστόσο το γεγονός ότι αυτά που συμβαίνουν, συμβαίνουν ΣΗΜΕΡΑ, προσδίδει στα γεγονότα μια ιδιότυπη πρωτοτυπία. Μια πρωτοτυπία που υπερβαίνει το «πάντα έτσι δεν ήτανε;». Η οργή (που γεννά τη θλίψη ή και τον θυμό, βλέπε τον θλιμμένο θυμό) πολλαπλασιάζεται όταν γύρω μια μαινόμενη κρίση, απόρροια αντίστοιχων τυφλά αρπακτικών διαχειρίσεων του χρηματοπιστωτικού παγκόσμιου συστήματος, υποχρεώνει τους πολίτες να μετατρέπονται σε νεκροζώντανα πλάσματα. Η οργή πολλαπλασιάζεται καθώς αυτή η αίσθηση της κοροϊδίας, η ανομία και η ατιμωρησία, λαμβάνει χώρα σε μια εποχή, όπου για πρώτη φορά στην ιστορία των τελευταίων δεκαετιών η νέα γενιά προβλέπει ότι η ζωή της θα είναι χειρότερη από εκείνη των γονιών της. Η οργή πολλαπλασιάζεται όταν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι, οι οποίοι χωρίς απαραίτητα να πάσχουν από μια ψυχική διαταραχή παραιτούνται και αδυνατούν να σχεδιάσουν ένα οποιοδήποτε πρόταγμα για το μέλλον τους, με άλλα λόγια αδυνατούν να ζήσουν. Επιζούν δίχως να ζουν, θυμίζοντας τον στίχο του Έλιοτ από το «Μurder in the Cathedral»: «and they go on living and partly living» (και συνεχίζουν να ζουν και εν μέρει μόνο να ζουν).

Η φυσικοποίηση της διαφθοράς και του ψεύδους κινδυνεύει να γίνει το ίδιο επικίνδυνη με την ίδια τη διαφθορά. Αν χαθεί η έκπληξη, αν χαθεί ο αποτροπιασμός, τότε κοιμάσαι αγκαλιά με τη δική σου προσωπική εξαθλίωση.

Μεγαλώνοντας, η δυνατότητα έκπληξης αμβλύνεται. Κι όμως, δεν αξίζει, έστω ως αφελές παιδί, να διατηρηθεί ζωντανό το δικαίωμα στην έκπληξη και την κατακραυγή;

Ας μη χαθεί λοιπόν η έκπληξη, η κατακραυγή, όχι ως μικροκομματική εκμετάλλευση, όχι ως άλλο αξιοποιητικό εμπόρευμα (πράγμα εξίσου άθλιο και ποταπό) αλλά ως μια διεκδίκηση ανθρώπινης αντίδρασης στο απάνθρωπο που μας κυκλώνει.

Σ΄ ακούω να βλαστημάς να θορυβείς και να φτύνεις.

Η υπομονή και η καρδιά μου σπάνει.

Ακόλουθα με, φίλε! Αποφάσισε ελεύθερα Να καταπιείς ένα παχουλό βατράχι!

Γρήγορα και δίχως να καλοκοιτάξεις!

Αυτό θα σε γιατρέψει από τη δυσπεψία!* Οι πολίτες είναι ενήλικοι και δεν έχουν ανάγκη τον κύριο Λεσιέ, που όπως ανέφερε ο Σταντάλ, επειδή γνώριζε καλά την κοινωνία, έλεγε ότι θα έπρεπε να καταπίνει κανείς κάθε πρωί ένα παχουλό βατράχι, για να μη βρίσκει πια τίποτε αηδιαστικό την υπόλοιπη ημέρα.

Οι πολίτες είναι ενήλικοι και διατηρούν ως κόρην οφθαλμού την αηδία τους!

Νίτσε «Η χαρούμενη επιστήμη»

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Φωτεινής Τσαλίκογλου - εφ. Τα Νέα, 21-05-2009

Συνέντευξη στον KENZABURO OE

Το αξεπέραστο μοντέλο διήγησης στην ανθρώπινη ιστορία είναι αυτό της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ακόμη διαβάζω Ευριπίδη και μένω κάθε φορά με το στόμα ορθάνοιχτο.

Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε ένα νησί. Το μικρό χωριό μου ήταν μέσα στο δάσος. Η οικογένεια μου ήταν από τις πιο παλιές του χωριού. Στο σπίτι μας οι γυναίκες είχαν μεγάλη δύναμη. Πολλές φορές ανρωτήθηκα από πού αντλούσαν όλη αυτήν τη δύναμη. Τελικά κατάλαβα ότι η δύναμη τους οφειλόταν στις ιστορίες που έλεγαν.

Η γνώση γίνεται δύναμη όταν μετατρέπεται σε μυθολογία και μπορεί να φτάσει στους άλλους. Για να υπάρξει όμως μυθολογία, χρειαζόμαστε μάγους της διήγησης. Η γνώση δεν θα μας συναντούσε ποτέ αν ο κόσμος δεν συνέχιζε να γεννάει παραμυθάδες.

Η δραματοποίηση είνααι μια τεχνική που κάνει τον ακροατή να ξεχνάει τη διαφορά της ηλικίας. Όσο πιο νέος είναι ο αφηγητής τόσο πιο δραματοποιημένα διηγείται την ιστορία. Φουσκώνει την ιστορία και ο ακροατής εντυπωσιάζεται και ξεχνάει την ηλικία εκείνου που διηγείται. Γι’αυτό τα παιδιά λένε τις μεγαλύτερες αλήθειες αλλά και τα μεγαλύτερα ψέματα.

Δεν με ενδιαφέρουν οι κεντρικοί ήρωες. Μου αρέσουν οι περιφερειακοί ήρωες. Ίσως επειδή είμαι ένας γνήσιος άνθρωπος της περιφέρειας. Άλλωστε η λογοτεχνία που γράφω είναι λογοτεχνεία της περιφέρειας.

Στην περιφέρεια φυλάσσεται ο πολιτισμός κάθε λαού. Εκεί συνεχίζει να ζεί ο λαΐκός πολιτισμός. Μόνο εκεί ο πολιτισμός δεν μπορεί να νικηθεί από την εξουσία. Η περιφέρεια είναι ο μόνος τόπος που δίνει χώρο στο ανεξήγητο της ζωής και στο ασαφές του ονείρου.

Έχω γνωρίσει μόνο έναν άνθρωπο της εξουσίας, τον βασιλιά της Σουηδίας, όταν πήρα το Νόμπελ. Αν όμως το βραβείο υπαγόταν στη Βασιλική Ακαδημία, θα το αρνιόμουν. Δεν έχω καν ανταλλάξει χειραψία με τον αυτοκράτορα της Ιαπωνίας.

Τη χρονιά του Νόμπελ, όταν αρνήθηκα να λάβω τιμητικό παράσημο από τον αυτοκράτορα της Ιαπωνίας, δημιουργήθηκαν πολλά προβλήματα. Οι δεξιοί της Ιαπωνίας τύπωασαν υβριστικές αφίσες με το πρόσωπό μου και έκαναν πορεία μπροστά από το σπίτι μου. Ακόμη και τώρα με κατακρίνουν με κάθε ευκαιρία. Αυτό δεν με ενοχλεί όμως καθόλου. Κάθε περιφερειακή πράξη έχει κόστος για το κέντρο.

Τα δύο πρώτα βιβλία που διάβασα στη ζωή μου ήταν «Οι περιπέτειες του Χακλμπέρι Φιν» του Μαρκ Τουέιν και «Το παράξενο ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον» της Σέλμα Λάγκερλοφ.

Ο κόσμος της σιωπής είναι η αιτία της ισορροπίας μας. Η αρμονία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η σχέση όσων αντιλαμβανόμαστε με τις πέντε αισθήσεις μας και όσων αδυνατούμε να αντιληφθούμε.

Όταν ήμουν 23 χρονών, θέλησα να γράψω ένα μυθιστόρημα για τα παιδιά και τις εμπειρίες τους την περίοδο του πολέμου. Επιπλέον, θέλησα να μιλήσω για τους φόβους ενός παιδιού σε περίοδο πολέμου. Δεν υπήρχαν τότε ιάπωνες συγγραφείς που να γράφουν τέτοια πράγματα. Έτσι, χωρίς να το πολυσκεφτώ, άρχισα να γράφω για όλα αυτά και κατέληξα συγγραφέας.

Μάλλον δεν θα ξεχάσω ποτέ τις πρώτες φράσεις που έγραψα για το πρώτο μου μυθιστόρημα: «Η ώρα είναι τρείς. Μεσημέρι. Είμαι ένας φτωχός φοιτητής που πεινάει και ακούει εκατό σκύλους να του υπενθυμίζουν τη δυστυχία που κουβαλάει κάθε ζωντανός οργανισμός αυτού του πλανήτη».

Ο λαός ξέρει εκ των προτέρων ότι κάθε πολιτικός ηγέτης οδηγείται μαθηματικά σε λάθη, αλλά τον ακολουθεί γιατί δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Η εξουσία είναι απαραίτητη. Γι’αυτό την ανεχόμαστε.

Εξέλιξη δεν σημαίνει πλουραλισμός στα ΜΜΕ ούτε μεγάλη βιομηχανία ούτε το να αγοράζουμε ό,τι επιθυμούμε. Η μόνη εξέλιξη που αποδέχομαι είναι η εξέλιξη στην σπιστήμη, με την ελπίδα ότι έτσι θα δοθεί κάποτε λύση στο μεγάλο πλανητικό πρόβλημα της σίτισης.

Το ταλέντο κρύβεται πάντα κάτω από τον κακό μας εαυτό. Για να φανεί το ταλέντο μας, πρέπει πρώτα να παραμερίσουμε τον κακό μας εαυτό.

Όταν ήμουν μικρός, ήθελα να γίνω φύλακας άγγελος του δάσους. Ζούσα μέσα στο δάσος και η θέση του δασοφύλακα ανήκε από καιρό στα μέλη της οικογένειας μου. Αγαπούσα τα δέντρα και έμαθα λατινικά, ώστε να διαβάσω τα πάντα περί δέντρων. Ακόμη αγαπώ τα δέντρα. Τα θεωρώ πιο όμορφα από τους ανθρώπους.

Μόνο μία φιλία έκανα από τον χώρο της πολιτικής. Έγινα φίλος με τη Μελίνα Μερκούρη.

Χωρίς τη φαντασία οι άνθρωποι θα πέθαιναν από δυστυχία. Η δύναμη του ανθρώπου πηγάζει από τη φαντασία. Η φαντασία χρησιμεύει άλλωστε και ως προάγγελος μελλοντικών γεγονότων.

Δεν έχω ταλέντο στο γράψιμο. Και άλλοι γράφουν για θέματα που με απασχολούν, αλλά πολύ καλύτερα από μένα. Η επιτροπή των Νόμπελ ξεγελάστηκε, αλλά είναι αδύνατον να ανακαλέσει την απόφασή της να με βραβεύσει.

Βαρβάρα Τερζάκη

Συνέντευξη του Θανάση Λάλα - FAQ, 21/05-27/05/09