Ακριβό και άνισο ασφαλιστικό σύστημα

Μοιάζει με τρύπιο κουμπαρά, που κινδυνεύει να αναδειχθεί σε βασική αιτία πτώχευσης του κράτους

Ετος 2020. Με τρεμάμενα χέρια ο υπάλληλος στο γκισέ προσπαθεί να εξυπηρετήσει τον πολίτη που περιμένει υπομονετικά στην ουρά της τράπεζας. Υστερα από δυο - τρεις αποτυχημένες απόπειρες να πληκτρολογήσει τον ΑΜΚΑ, ανοίγει την ηλεκτρονική σελίδα με τα στοιχεία του ασφαλισμένου. Ο κόσμος, που περιμένει στην ουρά που μεγαλώνει, δεν είναι σε καλύτερη φυσική κατάσταση από τον υπάλληλο.

Μετά την ταλαιπωρία της αναμονής, ο πολίτης αποφασίζει να κάνει ένα διάλειμμα για καφέ. Στα στέκια που έσφυζαν κάποτε από νεολαία, η πλειοψηφία των θαμώνων τώρα είναι υπερήλικες που συζητούν για το πώς κατάφεραν να πάρουν σύνταξη, ξεγελώντας το σύστημα. Από το ραδιόφωνο μεταδίδεται για πολλοστή φορά η έκκληση που απευθύνει η Ελλάδα σε μετανάστες να δουλέψουν στη χώρα για να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα εργατικού δυναμικού.

Οι σκηνές από το μέλλον μπορεί να φαίνονται υπερβολικές, αλλά δεν απέχουν καθόλου από τον τραγέλαφο που προδιαγράφει ο συγκερασμός της δημογραφικής κρίσης στη χώρα μας και των διαρθρωτικών προβλημάτων στο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας.

Αλλωστε, οι αναλογιστικές προβολές δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία. Η Ελλάδα γερνάει και οι γεννήσεις μειώνονται. Το 2020, 1 στους 3 εργαζομένους θα πλησιάζει ή θα έχει ξεπεράσει την ηλικία των 70 ετών. Το 2030, οι άνω των 65 ετών θα ξεπερνούν το 37,9% του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Φανταστείτε τι έχει να γίνει το 2050, όταν ένας στους δύο (58,6%) θα σβήνει τα κεράκια για τα γενέθλια των 65 χρόνων του.

Βεβαίως, η δημογραφική κρίση απειλεί όλη την Ευρώπη. Αλλά τουλάχιστον στις περισσότερες χώρες, κυβερνήσεις, κόμματα και συνδικάτα φρόντισαν να οχυρώσουν κάπως τα συνταξιοδοτικά τους συστήματα. Στην Ελλάδα το σύστημα μοιάζει με έναν τρύπιο κουμπαρά. Παρ' όλο που εισρέει το 12% του ΑΕΠ, το 50% των ακαθάριστων αποδοχών των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και οι αποδόσεις μιας περιουσίας που φτάνουν τα 30 δισ. ευρώ, το ασφαλιστικό σύστημα όχι μόνο δεν μπορεί να δώσει αξιοπρεπείς συντάξεις (7 στους 10 λαμβάνουν συντάξεις κάτω των 750 ευρώ) και ποιοτικές παροχές (έχουμε το υψηλότερο ποσοστό ιδιωτικών δαπανών υγείας που φτάνει το 57,1%) αλλά κινδυνεύει να αναδειχθεί στην αιτία όχι για μία, αλλά για αλλεπάλληλες πτωχεύσεις της ελληνικής οικονομίας.

Το σύστημα που πρέπει να ικανοποιήσει ανάγκες ενός πληθυσμού που ωριμάζει ηλικιακά και μιας νέας γενιάς που πρέπει να δημιουργήσει το δικό της μέλλον σε συνθήκες μεγάλης επισφάλειας στην εργασία είναι ακριβό, αναποτελεσματικό και ανασφαλές. Η δημόσια δαπάνη για συντάξεις και εφ' άπαξ (τα τελευταία αποτελούν μία ακόμη ελληνική πρωτοτυπία) θα ανέλθει σε 10 χρόνια στο 13,2% του ΑΕΠ. Το 2030 θα φτάσει στο 17,1%, το 2040 στο 21,4% του ΑΕΠ και το έτος 2050 στο 24%. Συνολικά, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα προσφέρουν το 42,4%, ως συνολική φορολογική επιβάρυνση, στο κράτος για να εξυπηρετήσουν μια συνεχή ανασφάλεια, αφού είναι υποχρεωμένοι να επιχορηγούν με πανωτόκια τις ιδιωτικές δαπάνες υγείας και την παραπαιδεία στην οποία κατευθύνεται πάνω από ένα δισ. ευρώ τον χρόνο. Κι ενώ τα ελλείμματα στα μεγαλύτερα Ταμεία ξεπερνούν τα 3 δισ. ευρώ, η εισφοροδιαφυγή κυμαίνεται από 4 έως 7 δισ. ευρώ.

Αν, λοιπόν, δεν έχουμε σκοπό να ζήσουμε τον εφιάλτη που περιγράψαμε ακροθιγώς στην αρχή, χρειάζεται μια παρέμβαση στο ασφαλιστικό εδώ και τώρα.

Αποψη: Εκρηκτική μορφή παίρνουν τα ελλείμματα των Ταμείων

Tου Τασου Γιαννιτση πρώην υπουργού Εργασίας - Κοινωνικών Ασφαλίσεων

Kατ’ αρχάς όλη η συζήτηση για το ασφαλιστικό σύστημα κινείται «στον αέρα». Γίνεται χωρίς απολύτως καμιά εικόνα για τα πραγματικά στοιχεία, που να δείχνει πού βρισκόμαστε και ποιες είναι οι προοπτικές. Ολη η πρόσφατη νομοθετική αλλαγή κινήθηκε επίσης στον αέρα. Αυτό που φαίνεται, λίγους μήνες αργότερα, είναι μια εξαιρετικά δυσμενής εξέλιξη στα οικονομικά των Ταμείων. Πρόσφατη μελέτη της Ε.Ε. για τις προοπτικές δείχνει μια σοβαρότατη επιδείνωση του ασφαλιστικού – τη μεγαλύτερη από κάθε άλλη χώρα-μέλος. Στον Τύπο αναφέρεται ότι για το 2009 απαιτούνται άλλα 1,7 δισ. ευρώ, ενώ από την πλευρά των εκπροσώπων των ασφαλισμένων γίνεται αναφορά για 5 δισ. ευρώ.

Η εκρηκτική μορφή που παίρνουν τα ελλείμματα φαίνεται να έχει περισσότερα αίτια, όπως:

- Την ένταξη στο ΙΚΑ των υποχρεώσεων διαφόρων ταμείων χωρίς πρόβλεψη ενίσχυσής του. Στην ουσία, με πολιτική απόφαση, τα βάρη αυτά μεταφέρθηκαν στις πλάτες των μέχρι τότε ασφαλισμένων στο ΙΚΑ.

- Την εγγενή τάση επιδείνωσης του ασφαλιστικού συστήματος, την οποία κανένας δεν ενδιαφέρεται να αντιμετωπίσει, με αποτέλεσμα όσοι ασφαλισμένοι βρεθούν στο διάβα της, όπως σήμερα, να καλούνται να πληρώσουν το κόστος της αδιαφορίας αυτής.

- Τον σημαντικό αριθμό των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων, με τις οποίες τράπεζες ή άλλοι δημόσιοι οργανισμοί θέλησαν να εξωραΐσουν τη χρηματιστηριακή τους εικόνα και τη μετοχή τους, αδιαφορώντας (μαζί με την κυβέρνηση) για τις άμεσες δυσμενείς επιπτώσεις που αυτό έχει για το ασφαλιστικό σύστημα.

- Την για χρόνια ιδιοτελή διαχείριση των επικουρικών ταμείων από τις διοικήσεις τους –με την πολιτική ανοχή του κράτους–, που διένειμαν σπάταλα τους πόρους τους στις γενεές που έφευγαν, αδιαφορώντας για τους ασφαλισμένους που ακολουθούν.

- Τη μείωση εισφορών που προκαλεί η ύφεση και η καταβαράθρωση των χρηματιστηριακών αποδόσεων.

- Την πίεση στα Ταμεία από την εκρηκτική διόγκωση των δαπανών υγείας.

Επιπλέον όμως, βιώνουμε και έναν ακόμα, ίσως τον πιο κρίσιμο λόγο αυτής της κατάστασης. Βιώνουμε μια ιδιότυπη «στάση πληρωμών», δηλαδή ένα κράτος, που επειδή δεν μπορεί να δηλώσει στάση πληρωμών στις διεθνείς αγορές, δεν διστάζει να τη δηλώσει στο εθνικό πεδίο. Το κράτος, υπό το απίστευτο μέγεθος της δημοσιονομικής του αποτυχίας, σταματά τις πληρωμές που οφείλει στα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτό δεν έχει να κάνει με το ασφαλιστικό. Είναι μια νέα πραγματικότητα, που την βλέπουμε σε πολλά άλλα ζητήματα. Το Δημόσιο οφείλει τεράστια ποσά σε επιχειρήσεις, που φτάνουν στα όρια της επιβίωσης, σε μελετητές, σε νοσοκομεία. Περιορίζει τη χρηματοδότηση στην εκπαίδευση, στις επενδύσεις, σε άλλα πεδία και οδηγεί έτσι σε μια γενικευμένη υποβάθμιση τον «δημόσιο χώρο». Αναγκάζει τους ασφαλισμένους να χρηματοδοτήσουν οι ίδιοι φάρμακα και άλλες δαπάνες, μέχρι να μπορέσει να βρει πόρους και δημιουργεί εξαιρετικά σημαντικά προβλήματα σε όλη την οικονομία. Γενικά, η κατάσταση σήμερα υποδηλώνει ότι η πολιτική έχει αφήσει το ασφαλιστικό στην τύχη του.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Χριστίνας Kοψίνη - εφ. Καθημερινή, 24-05-2009