Το 2007 το ΙΚΑ έκλεισε 70 χρόνια λειτουργίας, ενώ συμπληρώθηκαν 10 χρόνια από την Εκθεση Σπράου. Στις 10 Οκτωβρίου 2009 ο νόμος που καθιέρωσε το ΙΚΑ (Ν. 6298/34) συμπληρώνει 75 χρόνια ζωής. Παρά τις ευκαιρίες για αξιολόγηση της πορείας της κοινωνικής ασφάλισης, οι επέτειοι αυτές περνάνε ασχολίαστες. Η πολιτική τάξη προτιμά να μη σκέφτεται και να μη συζητά. Αδυνατεί να εξηγήσει τις επιλογές της ή να αναλύσει τους στόχους της. Δείχνει να διακατέχεται από ένα ένοχο προαίσθημα ότι θα επαναλάβει τα ίδια λάθη.
Γιατί;
Η απάντηση είναι διττή: Πρώτον, ο κάθε εμπλεκόμενος εννοεί διαφορετικά πράγματα με την έννοια «ασφαλιστική μεταρρύθμιση». Δεύτερον, και σημαντικότερο, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τη λάθος μεταρρύθμιση. Ακόμη και αν, ως διά μαγείας, θεσπιζόταν το μέγιστο που οι επίδοξοι μεταρρυθμιστές έχουν κατά νου, αυτό θα ήταν ήδη ξεπερασμένο και πλήρως αναντίστοιχο με τις ανάγκες της εποχής μας.
Χρειαζόμαστε, όλοι μας, μια νέα αρχή.
Το σύστημα του 1932!
Είναι κοινός τόπος ότι, παρά το τακτικό μας ραντεβού με ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις, ο διάλογος που διεξάγεται είναι προσχηματικός.
Οι μελέτες ανατίθενται απλώς για να προσδώσουν μια «μεταρρυθμιστική ατμόσφαιρα» και τίποτε άλλο: Η αποτυχημένη απόπειρα Γιαννίτση του 2001 επικαλέστηκε τη μελέτη των «Αγγλων αναλογιστών» μόνο και μόνο για να την αντιδιαστείλει με τις δικές της, ηπιότερες, προτάσεις. Αποκορύφωμα, το 2008 η ψήφιση του νόμου 3655 προηγήθηκε της παραλαβής της μελέτης του ILO. Η αέναη «μεταρρύθμιση με δόσεις» αντλεί από ένα σταθερό και μη ανανεωνόμενο κατάλογο μέτρων. Από το 1990 ακούγονται ως πιθανά μέτρα: η αναμόρφωση των Βαρέων και Ανθυγιεινών, εξομοίωση ρυθμίσεων ανδρών - γυναικών, αλλαγές των ρυθμίσεων για τις μητέρες, μέτρα για τους Δημοσίους Υπαλλήλους, μετεξέλιξη των ταμείων ώστε να συγκλίνουν με το ΙΚΑ στην κύρια και στην επικουρική ασφάλιση, μικροπροσαρμογές στα όρια ηλικίας.
Κάθε μεταρρυθμιστική «δόση» προχωρεί, όσο μπορεί, πάνω σε δεδομένη τροχιά. Κάθε φορά οι επισπεύδοντες προχωρούν λίγο ακόμη στον ίδιο δρόμο. Αφού όμως οι ίδιοι γνωρίζουν καλά ότι η προσπάθειά τους θα είναι μικρότερη από αυτή που χρειάζεται, η μέτρηση της προόδου απλώς θα αναδείξει την ανεπάρκεια. Οταν η κατεύθυνση δεν αμφισβητείται, μια ουσιαστική συζήτηση μόνο ζημιά μπορεί να δημιουργήσει.
Η παρατήρηση αυτή εξηγεί την ιδιαιτερότητα του Ελληνικού «Στρουθοπαρεμβατισμού» στις συντάξεις: Περίοδοι ανεμελιάς και άρνησης ασφαλιστικού προβλήματος ακολουθούνται ξαφνικά από την ανακάλυψη άμεσης απειλής και εργώδη νομοθετική προσπάθεια. «Κάθε φορά είναι σαν την πρώτη», επειδή όλες οι πλευρές του διαλόγου δεν έχουν αμφιβολίες για το τι επιδιώκεται και το τι θα έπρεπε να γίνει. Αρα δεν υπάρχει και λόγος ουσιαστικής σκέψης και αναζήτησης.
Μια ανακεφαλαίωση: Στην Ελλάδα δεν γίνεται ουσιαστική συζήτηση για το ασφαλιστικό γιατί οι κυβερνήσεις γνωρίζουν τι χρειάζεται, ενώ οι διαφωνούντες γνωρίζουν τι πρέπει να αποτρέψουν. Τι είναι όμως αυτό;
Ο μέγιστος στόχος, η ενδόμυχη επιθυμία των πιο φιλόδοξων μεταρρυθμιστών, είναι η ολοκλήρωση του συστήματος που ψηφίστηκε τη δεκαετία του '30: Ενα ενιαίο ανταποδοτικό ασφαλιστικό σύστημα με πυρήνα το ΙΚΑ, με δεσπόζοντα τον ρόλο του κράτους, βασισμένο στην αλληλεγγύη των γενεών, που υπολογίζει συντάξεις ως ποσοστά του τελικού μισθού αναλόγως των εισφορών. Ενα τέτοιο σύστημα ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Παπαναστασίου το 1932, ενώ το σημερινό σύστημα ανάγεται στον συμβιβασμό της κυβέρνησης Τσαλδάρη του 1934. Ο μηδενισμός του κοντέρ θα αναιρούσε τα αποτελέσματα 75 ετών συνδιαλλαγών και συμβιβασμών και θα επανέφερε τη δομή του συστήματος κοντά στην αρχική πρόταση του 1932. Αν είμαστε ειλικρινείς, ο πραγματικός μας στόχος μας σήμερα είναι η αναπαλαίωση του 1930.
Ενα σύστημα του 2030
Η πλειοψηφία των σημερινών ασφαλισμένων θα είναι συνταξιούχοι μετά το 2030. Αρκεί η «αναπαλαίωση του 1930» για να επιλύσει τα προβλήματα του 2030; Οι ενδείξεις είναι απογοητευτικές:
Η «αναπαλαίωση του 1930» δεν θα ήταν βιώσιμη. Οι Αγγλοι αναλογιστές εξέτασαν το 2001 την κλίμακα των προσαρμογών που απαιτούνται για την διασφάλιση της βιωσιμότητας. Οι αλλαγές σε παραμέτρους όπως τα όρια ηλικίας ή τα ποσοστά εισφορών ήταν τόσο μεγάλες που οι ίδιοι τις ανέφεραν απλώς για να αναδείξουν το ανέφικτο του εγχειρήματος.
Η «αναπαλαίωση του 1930» είναι αναντίστοιχη με τις σημερινές απαιτήσεις. Η κοινωνική διάσταση της ανταποδοτικής κοινωνικής ασφάλισης εξαντλείται στην κατώτατη σύνταξη και δεν αφήνει περιθώρια για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Το σύστημα είναι προσαρμοσμένο στο πρότυπο της σταθερής εργασίας σε ένα εργοδότη: συχνές αλλαγές εργοδότη ή και κλάδου αντιμετωπίζονται δύσκολα και με δυσπιστία. Ζητήματα ισορροπίας μεταξύ ανδρών και γυναικών και συμφιλίωσης εργασίας και οικογένειας επίσης βρίσκουν το σύστημα άφωνο. Τέλος, το διανεμητικό σύστημα χρηματοδότησης κατανέμει το ρίσκο μονόπλευρα πάνω στη γενεά που εργάζεται και απαρνείται τις σημερινές δυνατότητες διάχυσης κινδύνου.
Τέλος, η «αναπαλαίωση του 1930» δεν θα είναι επιθυμητή. Οι «μεταρρυθμίσεις με δόσεις» των τελευταίων 25 ετών έχουν απαξιώσει το σύστημα στα μάτια των ασφαλισμένων με τρόπο ώστε οι παραμετρικές αλλαγές να μην πείθουν ότι δεν θα απαιτηθεί νέα δόση.
Οι συνταξιούχοι του 2030 θέτουμε εύλογα ερωτήματα. Τα τελευταία χρόνια μας αντιτείνουν μόνο ένοχη σιωπή και υπεκφυγές. Το καλύτερο που μας προσφέρεται είναι η -χωρίς συζήτηση- αναπαλαίωση του συστήματος του 1930.
Αυτό που χρειάζεται είναι η συζήτηση για μια νέα αρχή.
* Ο κ. Πλ. Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
Άρθρο Πλάτωνος Tήνιου - εφ. Καθημερινή, 24-05-2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου