Κινσάσα, 29 Οκτωβρίου 2010, υπουργείο Επικοινωνίας. Εχουν περάσει σχεδόν τρεις ώρες και η άδεια για το ρεπορτάζ ακόμη να εκτυπωθεί. Ελλείψει κλιματισμού, μία χαύνωση χωρίς γοητεία καταλαμβάνει τον προθάλαμο του γραφείου. Διακοπή ρεύματος. Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ), το ρεύμα δεν είναι ούτε συνεχές, ούτε εναλλασσόμενο. Είναι διακοπτόμενο. «Πρέπει να περιμένουμε την επιστροφή του υπουργού, είναι ο μόνος που μπορεί να αποφασίσει αν θα θέσουμε σε λειτουργία την ηλεκτρογεννήτρια. Με την Εθνική Εταιρεία Ηλεκτρισμού (SNEL) ποτέ δεν ξέρουμε πότε θα αποκατασταθεί η ηλεκτροδότηση». Μπροστά στις συνεχείς απορρίψεις φορτίων, οι κουρασμένοι κινητήρες των γεννητριών ασθμαίνουν απ' το πρωί ώς το βράδυ.
Η ΛΔΚ δεν αποτελεί μοναδική περίπτωση. Τον Απρίλιο του 2008, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου (1). Στις περισσότερες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, η ανεπάρκεια υποδομών που σχετίζονται με την ενέργεια, τις μεταφορές, το νερό καθώς και με τις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ), μπορεί να επιφέρει μείωση της παραγωγικότητας κατά 30% - 60% κι επίσης να προκαλέσει υπαναχώρηση της ανάπτυξης κατά δύο μονάδες. Για να κατασκευαστούν όμως καινούριες εγκαταστάσεις και να αποκατασταθούν και αξιοποιηθούν οι υπάρχουσες, θα χρειάζονταν 93 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο από το 2006 έως το 2015, ήτοι το 15% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) του νοτίως της ερήμου Σαχάρας τμήματος της ηπείρου (2).
ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Το 40% με 80% της ανεπάρκειας των υποδομών συνδέεται με την ηλεκτρική ενέργεια. Εάν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συγκινούνται διότι ένα παιδί στα τρία δεν τελειώνει το δημοτικό σχολείο στην Αφρική, ελάχιστα είναι εκείνα που ενδιαφέρονται για το γεγονός ότι περισσότερα από τρία στα τέσσερα παιδιά δεν έχουν πρόσβαση στο ηλεκτρικό ρεύμα. Με 68 γιγαβάτ (GW, δισεκατομμύρια βατ), η συνολική παραγωγική ικανότητα των σαράντα οκτώ χωρών νοτίως της Σαχάρας αγγίζει μετά βίας το δυναμικό της Ισπανίας. Επιπλέον, το ένα τέταρτο των σταθμών παραγωγής είναι εκτός λειτουργίας. Τελικά, ένας Αφρικανός έχει τη δυνατότητα να καταναλώνει, κατά μέσον όρο, μόλις 124 κιλοβατώρες (kWh) το χρόνο. Ενέργεια που επαρκεί για να ανάβει ένας λαμπτήρας 100 βατ επί τρεις ώρες ημερησίως. Οι τοπικές επιχειρήσεις επισημαίνουν ότι το σύνολο των διακοπών ρεύματος ισοδυναμεί, πάνω-κάτω, με 56 ημέρες ετησίως, κάτι που τους στοιχίζει το 5% με 6% των εισπράξεών τους (3).
Η παραπάνω διαπίστωση φαντάζει ακόμη πιο σκοτεινή στην ΛΔΚ, όπου πάνω από το 94% του πληθυσμού δεν μπορεί καν να χρησιμοποιήσει τον λαμπτήρα, ελλείψει ηλεκτρικού ρεύματος. Με άλλα λόγια, η σύνδεση με το δίκτυο ηλεκτροδότησης δεν εγγυάται το φως, εξαιτίας των σκόπιμων διακοπών ηλεκτρικού φορτίου. Αλλεπάλληλες μειώσεις φορτίων μετατρέπουν τη ζωή των Κονγκολέζων σε μαρτύριο: αυξημένη αστική εγκληματικότητα που ευνοείται από το σκοτάδι, νοσοκομεία που δυσκολεύονται να συντηρήσουν τα εμβόλια, διακοπή άντλησης του πόσιμου νερού, δίχως να μετράμε τις ατελείωτες αγγαρείες για νερό και καυσόξυλα που εξαντλούν το χρόνο και τις δυνάμεις. Μπροστά σε όλα αυτά, ο πληθυσμός, προσπαθώντας να τα βγάλει πέρα, καταφεύγει σε λύσεις που συχνά θέτουν σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή. Οι ηλεκτροπληξίες αποτελούν συχνό φαινόμενο κατά την παράνομη σύνδεση με το δίκτυο (4). Παρ' όλο, όμως, που το ρεύμα δεν φτάνει μέχρι τις κατοικίες, φτάνει πιο τακτικά στις πρεσβείες ή στην έδρα της αποστολής του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για τη σταθεροποίηση στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (Monusco). Οι περιοχές αυτές κατακλύζονται από «εμπόρους» που προσκολλώνται παράνομα στο κεντρικό δίκτυο ηλεκτροδότησης, προκειμένου να προτείνουν στους περαστικούς να φορτίσουν το κινητό τους ή να βγάλουν μία φωτοτυπία, καταμεσής του δρόμου.
Η αφρικανική ήπειρος κρύβει, ωστόσο, εξαιρετικές δυνατότητες. Η πιο πολλά υποσχόμενη προοπτική φαίνεται να είναι η υδροηλεκτρική ενέργεια, από το δυναμικό της οποίας η Αφρική δεν χρησιμοποιεί παρά το 3% (5). Εξάλλου, η ΛΔΚ θα μπορούσε να πετύχει λαμπρά αποτελέσματα χάρη στην ισχύ του ποταμού Κονγκό, με το υδροηλεκτρικό δυναμικό της να εκτιμάται στα 110 GW. Ιδίως δε, στο επίπεδο των απότομων και ορμητικών ρευμάτων της περιοχής Ινγκα, στην επαρχία του Κάτω Κονγκό. Εκεί, ένας υδροηλεκτρικός σταθμός θα μπορούσε να παράγει 44 GW, εάν είχαν κατασκευαστεί όλα τα φράγματα του συμπλέγματος του Μεγάλου Ινγκα, δηλαδή ισχύ δύο φορές ανώτερη από εκείνη του αντίστοιχου φράγματος των Τριών Φαραγγιών στην Κίνα, η οποία θα επαρκούσε για να καλύπτει περίπου το 40% των αναγκών των κατοίκων της αφρικανικής ηπείρου, από το Κάιρο μέχρι το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος...
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ
Οσο για την ελπίδα, γι' αυτό το έργο χρειάζεται αρκετή. Υπάρχουν ήδη δύο φράγματα, το Ινγκα Ι και το Ινγκα ΙΙ, που κατασκευάστηκαν το 1972 και το 1982 αντίστοιχα. Το συγκρότημα συνδέεται με την πρωτεύουσα, αλλά και με τα ορυχεία της Κατάνγκα, με μία γραμμή πολύ υψηλής τάσης, χιλίων επτακοσίων χιλιομέτρων. Πρόκειται για μία μονάδα στρατηγικής σημασίας, που φυλάσσεται σαν στρατόπεδο. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, από τη στιγμή που «τον Αύγουστο του 1998, οι αντάρτες του Συναγερμού του Κονγκό για τη Δημοκρατία (6) ήρθαν αεροπορικώς για να κόψουν το ρεύμα και παραλύσουν τη χώρα» υπενθυμίζει ο διευθυντής του Ινγκα, Αλί Εμπουγί Τσιμπάνγκα, από το παρατηρητήριο. Σε αυτόν τον πυργίσκο, που χρησιμεύει ως αίθουσα διαλέξεων, με τα μεγάλα τζαμωτά ανοίγματα, το εξαίσιο πανόραμα των ορμητικών νερών του ποταμού αποκρύπτεται από τα μονίμως κλειστά παραπετάσματα.
Τα πάντα εδώ μαρτυρούν την έλλειψη χρημάτων. Εμπρός από οπισθοφωτιζόμενους πίνακες που ανάβουν τυχαία και από τεχνικά σχέδια που έχουν φτιαχτεί πάνω σε ξεχαρβαλωμένα τρίποδα, ο διευθυντής υπογραμμίζει τον εξαιρετικό χαρακτήρα της μονάδας και καταλήγει λέγοντας ότι, θεωρητικά, το συγκρότημα παράγει ισχύ ίση με 1.800 μεγαβάτ (MW, εκατομμύρια βατ). Θεωρητικά, διότι στα μηχανοστάσια η βελόνα των περισσότερων μετρητών έχει κολλήσει απελπιστικά στο μηδέν και η παραγωγή μετά βίας φτάνει τα 875 MW.
Ο υπεύθυνος τεχνικός του Ινγκα, Κλοντ Λουμπούμα, εμφανίζεται, παρ' όλα αυτά, καθησυχαστικός. «Από τις έξι ηλεκτροπαραγωγούς μονάδες του φράγματος Ινγκα Ι, τρεις είναι εκτός λειτουργίας, ενώ, όσον αφορά το Ινγκα ΙΙ, τέσσερις λειτουργούν, τρεις μηχανές πρόκειται να επισκευαστούν χάρη στην Παγκόσμια Τράπεζα, συν μία τελευταία μέσω χρηματοδότησης από την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης». Πάνω στον ξεφτισμένο τοίχο του παρατηρητηρίου σταθμίζουμε τη μεγαλαυχία που χαρακτήριζε τις υποσχέσεις της εποχής Μομπούτου: «Ινγκα, η μεγαλύτερη δύναμη που διαθέτει η Αφρική, στην υπηρεσία της Αφρικής». Για να υλοποιηθεί ο συγκεκριμένος στόχος, ο σταθμός χρειάζεται πόρους. Υστερα, όμως, από τριάντα χρόνια δικτατορίας και μία δεκαετία πολέμου, το κράτος του Κονγκό συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα πιο αποδιοργανωμένα κράτη του κόσμου (7). Με έναν μέσο ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 5,5%, θα χρειάζονταν πάνω από πενήντα χρόνια για να ελπίσουμε ότι το Κονγκό θα ξαναέβρισκε, περί το 2060, το επίπεδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος που κατείχε το 1960, κατά την ανεξαρτητοποίησή του (8).
Το παράδοξο είναι ότι η ΛΔΚ συγκαταλέγεται στις Φτωχές Υπερχρεωμένες Χώρες (ΥΧΦΧ), ενώ βρίθει από πρώτες ύλες. Ορισμένοι, μάλιστα, μιλούν για «γεωλογικό σκάνδαλο». Σύμφωνα με τον Στούαρτ Νότολτ, επιχειρηματικό αναλυτή που επικαλέστηκε το περιοδικό «African Business» τον Φεβρουάριο του 2009, η μεταλλευτική δυναμικότητα της ΛΔΚ αξιολογείται σε 24 τρισεκατομμύρια δολάρια -ποσό που ισοδυναμεί με το ΑΕΠ της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών μαζί. Ζημιωμένη, όμως, από τις κάθε είδους βλέψεις, η χώρα δεν είναι πλέον αυτοδύναμη. Οι μάχες για την υφαρπαγή των πλουτοπαραγωγικών πηγών και η πολιτική αστάθεια διέκοψαν τη συντήρηση των εγκαταστάσεων του Ινγκα και υπονόμευσαν την οικονομική ανάπτυξη. Είναι γεγονός ότι τα ταμεία είναι άδεια (9). Ενα στέλεχος της SNEL, που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του, εκδηλώνει ανησυχία: «Το δίκτυο στο Κονγκό βρίσκεται στην κατάσταση στην οποία το εγκατέλειψαν οι Βέλγοι. Είναι απαρχαιωμένο. Η περίσταση είναι κρίσιμη. Οι συνδρομητές οφείλουν τώρα να αγοράζουν μόνοι τους τα καλώδια, διότι η SNEL δεν έχει τους πόρους για να αντικαταστήσει όσα είναι ελαττωματικά».
Οι πελατειακές και ξεπερασμένες μέθοδοι διαχείρισης εμποδίζουν τη χρηματοδότηση των υποδομών, αφού το κράτος χρεώνει το ηλεκτρικό ρεύμα που παράγει πολύ πιο χαμηλά από το κόστος παραγωγής του. «Στην πλειονότητα των χωρών της υποσαχάριας Αφρικής, τα τιμολόγια επιδοτούνται και δεν έχουν τροποποιηθεί από τη δεκαετία του '70, μιας και αυτό αποτελεί ένα δυνατό εκλογικό επιχείρημα. Δεν μπορούμε να πάμε μπροστά με τέτοια συμπεριφορά» εξηγεί μέλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Πώς, όμως, να αυξήσει κανείς την τιμή μιας υπηρεσίας που η πλειονότητα του πληθυσμού δεν έχει τα οικονομικά μέσα για να πληρώσει;
Η καταιγίδα μαίνεται στην Κινσάσα. Η αμμοθύελλα έδωσε τη θέση της σε μία τροπική νεροποντή που καταβυθίζει την πρωτεύουσα και διακόπτει την παροχή ρεύματος σε όλη την πόλη. Μια ζοφερή νύχτα τυλίγει το υπουργείο Υποδομών και Ανοικοδόμησης. «Μαζί, με ενεργό ενδιαφέρον και αποφασιστικότητα, θα κερδίσουμε το στοίχημα της ανοικοδόμησης και του εκσυγχρονισμού του Κονγκό»: η προπαγανδιστική πινακίδα της πολιτικής των «πέντε εργοταξίων», που εγκαθιδρύθηκε από τον πρόεδρο Ζοζέφ Καμπιλά (10), δεν είναι παρά μια ανάμνηση. Χωμένος αναπαυτικά σε έναν δερμάτινο καναπέ, περιστοιχισμένος από όλα τα μέλη του ιδιαίτερου γραφείου του, ο υπουργός των Υποδομών, Φριντολέν Κασουέσι Μουσόκα, εξηγεί: «Σήμερα, για να μπορέσει η SNEL να επενδύσει στην ανάπτυξη του τομέα της, πρέπει να πενταπλασιαστεί η τιμή λιανικής πώλησης. Η δυσκολία που υπάρχει στον ενεργειακό τομέα έγκειται ακριβώς στον κοινωνικό χαρακτήρα της παροχής του ηλεκτρικού ρεύματος».
Ο ΠΑΡΑΓΩΝ ΔΙΑΦΘΟΡΑ
Για την αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλο της SNEL, Μπερναντέτ Τοκουάλου, η ανάμειξη των πολιτικών στη διοίκηση των δημόσιων επιχειρήσεων δεν διευκολύνει τα πράγματα. «Οι ζυθοποιοί δεν πληρώνουν το ρεύμα στην κανονική τιμή. Επιδοτούνται από το κράτος στο πλαίσιο της αναπτυξιακής βοήθειας! Επιπλέον, οι αρχές μάς υποχρεώνουν να φωτίζουμε τη λεωφόρο της 30ής Ιουνίου, χωρίς να αποτελεί προτεραιότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον φωτισμό στην Κικουίτ, που εξυπηρετεί αποκλειστικά το συμφέρον του πρωθυπουργού, εφόσον εκεί είναι το φέουδό του». Στην Αφρική, αυτού του είδους η παρεμβατικότητα υποκρύπτει συχνά τη διαφθορά των δημόσιων λειτουργών (11). Εστω και αν ορισμένοι εξ αυτών σύρθηκαν στα δικαστήρια για παραδειγματισμό, κάτι που πήρε μεγάλη δημοσιότητα στο πλαίσιο της εκστρατείας κατά της διαφθοράς του Καμπιλά, του προέδρου της «μηδενικής ανοχής».
Για να αναπληρώσει την έλλειψη κρατικών κεφαλαίων, η ΛΔΚ στρέφεται προς τη διεθνή βοήθεια. «Οι χορηγήσεις προέρχονται κατά κύριο λόγο από τους καθιερωμένους δανειοδότες, στην πλειονότητά τους πολυμερή και διμερή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η Αραβική Τράπεζα Οικονομικής Ανάπτυξης της Αφρικής (ABEDA), η Ευρωπαϊκή Ενωση, η γερμανική KFW, η βελγική Finexpo» (12) επιβεβαιώνει ο υπουργός Ενέργειας, Ζιλμπέρ Τσιόνγκο. Τα ιδρύματα, όμως, του Μπρέτον Γουντς (το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα) προσάπτουν στη SNEL την έλλειψη αποδοτικότητας και την αδυναμία να εκπληρώσει την αποστολή της. Εξαρτούν, λοιπόν, τις χρηματοδοτικές τους ενισχύσεις από μία μεταρρύθμιση που θα καθιερώνει την απελευθέρωση του τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και τη συμμετοχή ιδιωτικών φορέων σε όλη την αλυσίδα τροφοδοσίας (13).
ΚΑΙ ΕΚΕΙ ΤΟ ΔΝΤ
Πλήθος αντιδράσεων ξεσηκώνεται. «Στην Αφρική, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα ζητούν από τον ιδωτικό τομέα να εγγυηθεί την ανάπτυξη της ηλεκτροδότησης, τη στιγμή που παντού στον κόσμο αυτό το έργο ανατίθεται στον δημόσιο τομέα. Η στρατηγική της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι να "γονατίσει" τις δημόσιες επιχειρήσεις για να αποδείξει ότι είναι ανώφελες και να δικαιολογήσει την ιδιωτικοποίησή τους» εκτιμά ο Φρανκ Μεριό, σύμβουλος στον τομέα ορυχείων και ενέργειας στην Κινσάσα. Λίγα είναι και τα στελέχη της SNEL που συμφωνούν με την τρέχουσα μεταρρύθμιση. «Εάν υπάρξει άνοιγμα της αγοράς ηλεκρικής ενέργειας, τότε οι ιδιωτικοί φορείς εκμετάλλευσης θα καταλάβουν τις δέσμιες αγορές που είναι οικονομικά αποδοτικές και θα αφήσουν για τη SNEL τους μη αποδοτικούς τομείς κοινωνικού χαρακτήρα, αυξάνοντας, κατ' αυτόν τον τρόπο, το χρέος της δημόσιας επιχείρησης» τολμά να εκστομίσει το νούμερο δύο της SNEL, η Τοκουάλου. Καταγγέλλει τη μεταρρύθμιση των δημόσιων επιχειρήσεων με την ίδια αποφασιστικότητα που επιδεικνύει και ο οδηγός της όταν αποφεύγει με βίαιες στραβοτιμονιές τα πάμπολλα αυτοκίνητα που κινούνται αντίθετα στο ρεύμα. Ατάραχη, καταλήγει: «Εξ ορισμού, αποτελεί κυριαρχική ευθύνη του κράτους η παροχή βασικών υπηρεσιών, όπως η ηλεκτροδότηση». Οι ιδιωτικοποιήσεις θα μπορούσαν, επίσης, να οδηγήσουν στη συγκρότηση ιδιωτικών μονοπωλίων. Είναι φανερό ότι τα κανονιστικά πλαίσια δεν έχουν ακόμη τεθεί στην υποσαχάρια Αφρική.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ
Σύμφωνα με το υπουργείο Ενέργειας, μόνο για τη ΛΔΚ θα χρειάζονταν πάνω από 6,5 δισεκατομμύρια δολάρια, ούτως ώστε να διπλασιαστεί το ποσοστό εξυπηρέτησης σε εθνικό επίπεδο και να σταθεροποιηθεί ο εφοδιασμός με ηλεκτρική ενέργεια, με ορίζοντα το 2015. Τα έργα υποδομών προϋποθέτουν μεγάλες επενδύσεις, μακρές περιόδους απόσβεσης και τυχαία ποσοστά κέρδους. Ας αναλογιστούμε το εξής παράδοξο: 500 εκατομμύρια Αφρικανών -επί 987 εκατομμυρίων- διαθέτουν κινητό τηλέφωνο, ενώ εκείνοι που δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα είναι 700 εκατομμύρια. Ενα τηλεφωνικό δίκτυο κοστίζει φθηνότερα από ένα δίκτυο ηλεκτροδότησης, η δε απόδοση της επένδυσης είναι ταχύτατη.
Ο διευθυντής της SNEL για τη διοικητική περιφέρεια της Κινσάσα, Αλέν Μποκέλ, έχει μεγάλο φόρτο εργασίας. Το κουδούνισμα του κινητού τηλεφώνου του αντηχεί για πολλοστή φορά. Διστάζει, σωριάζεται στην πολυθρόνα του κι αναστενάζει: «Η κατάσταση είναι, στ' αλήθεια, περίπλοκη. Εχουν προκηρυχθεί διαγωνισμοί για τον εκσυγχρονισμό του δικτύου, αλλά οι υποψήφιοι δεν στριμώχνονται κιόλας στην είσοδο. Την ίδια διαπίστωση κάνει και ο Εμπουγί Τσιμπάνγκα. «Οι συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) είναι πολύ σπάνιες. Στην Κατάνγκα, η SNEL πραγματοποιεί ορισμένα έργα με μεταλλευτικές εταιρείες όπως η TFM και η KCC. Το πρόβλημα είναι ότι με τις ΣΔΙΤ προσαρμόζουμε μέρος του έργου ανάλογα με τα συμφέροντα των ιδιωτών που το χρηματοδοτούν, κάτι που στην πράξη δεν εξυπηρετεί το κοινωνικό σύνολο».
Μπροστά σε μια περιγραφή με τόσο μελανά χρώματα, ο καθένας αποτολμά τα δικά του προγνωστικά. Ετσι, κάποιοι ελπίζουν ότι η παγκόσμια κρίση θα λειτουργήσει ως «καταλύτης» για τις επενδύσεις των αναδυόμενων χωρών όπως οι BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα), αλλά και για τις χώρες του Κόλπου, την Τουρκία ακόμη και για τη Νότια Κορέα. «Καθώς αποδυναμώνονται οι προοπτικές ανάπτυξης των προηγμένων οικονομιών, μπορεί κανείς να προβλέψει ότι οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ της Αφρικής και των άλλων αναπτυσσόμενων περιοχών θα ενισχυθούν» διαβεβαιώνει η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (ΔΗΕΕΑ) στην ετήσια έκθεσή της που δημοσιεύθηκε στις 18 Ιουνίου 2010. Εκείνο όμως που μαγνητίζει τα ξένα κεφάλαια, είναι ο ορυκτός πλούτος της ΛΔΚ. Οπως διατείνεται ο Μεριό, «η ανάπτυξη της Αφρικής εξαρτάται από τα οφέλη που αυτός ο πλούτος μπορεί να προσπορίσει στις ξένες επιχειρήσεις». Ανάμεσα στα σιωπηλά τραπέζια ενός από τα πιο πολυσύχναστα λιβανέζικα εστιατόρια της Κινσάσα, σίγουρος για τον εαυτό του, συνεχίζει την ανάλυσή του απολαμβάνοντας τις λιβανέζικες σπεσιαλιτέ. «Μεγάλες επενδύσεις γίνονται στις ζώνες ελεύθερων συναλλαγών, στα λιμάνια, τα αεροδρόμια, τις εθνικές οδούς και στις γενικότερες υποδομές. Ο,τι δηλαδή επιτρέπει την οργανωμένη φυγάδευση των πρώτων υλών. Πράγματι, όλα τα έργα ΣΔΙΤ στηρίζονται στα ορυχεία και τις εξαγωγές».
Η ΒΗΡ BILLITON
Ο πρώτος όμιλος εξορυκτικών και μεταλλευτικών επιχειρήσεων στον κόσμο, η ΒΗΡ Billiton, θα χρειαζόταν πάνω από 2.000 MW ηλεκτρικής ισχύος για να τροφοδοτήσει ένα εργοστάσιο αλουμίνας που βρίσκεται στα σκαριά στην περιοχή του Κάτω Κονγκό. Θα μπορούσε, λοιπόν, να εδραιώσει μία συνεργασία με τη ΛΔΚ για την κατασκευή ενός καινούριου υδροηλεκτρικού φράγματος, του Ινγκα ΙΙΙ. Σύμφωνα με τις πρόσφατες μελέτες, το έργο αυτό θα είχε δυνατότητα παραγωγής 4.300 MW με κόστος 7 δισεκατομμύρια δολάρια. «Η ΒΗΡ Billiton θα επεδίωκε όμως να συγκρατήσει το δυναμικό του σταθμού στα 3.500 έως και 2.500 MW, ει δυνατόν, προκειμένου να περιορίσει την παραγωγή στη δική της κατανάλωση κι έτσι να μειώσει τον λογαριασμό» εξηγεί ο Μπιενβενί-Μαρί Μπακουμάνια, δημοσιογράφος της ημερήσιας εφημερίδας του Κονγκό «Le Potentiel».
Για να κατασκευαστεί το φράγμα Ινγκα ΙΙΙ ώς το 2020 και να ολοκληρωθεί η πρώτη φάση του γιγαντιαίου φράγματος του Μεγάλου Ινγκα το 2025 (με αρχική παραγωγή 6 GW και πρόβλεψη για 44 GW), η κυβέρνηση του Κονγκό οφείλει να αντλήσει 22,1 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Τσιόγνκο έχει συνεργασία με τον συνάδελφό του από τα ορυχεία. Προεξοφλεί, μάλιστα, ότι οι εξορυκτικές εταιρείες, υπό την προϋπόθεση ότι θα τους παραχωρηθούν οι άδειες, θα χρηματοδοτήσουν την παραγωγή του ρεύματος και τη μεταφορά του μέχρι τις μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις και, εφόσον περισσέψουν κάμποσα μεγαβάτ, και προς τον παροικούντα πληθυσμό. Μια τέτοιου είδους συνεργασία θα γινόταν εις βάρος της περιφερειακής ολοκλήρωσης. Ενα άλλο έργο επρόκειτο επίσης να αναλάβει η κοινοπραξία Westcor που απαρτιζόταν από πέντε κράτη (Λ.Δ. Κονγκό, Αγκόλα, Ζάμπια, Μποτσουάνα, Νότιος Αφρική). Τελικά, στις 20 Φεβρουαρίου 2010, κατόπιν πρωτοβουλίας της Λ.Δ. Κογκό, οι υπουργοί Ενέργειας των χωρών-μελών της κοινοπραξίας αποφάσισαν να διαλύσουν τη Westcor. Η συμφωνία ήταν κατ' ουσίαν δυσμενής για το Κονγκό, επειδή τα υπογράφοντα κράτη θα αποκτούσαν τα ίδια δικαιώματα ιδιοκτησίας στο φράγμα με τη ΛΔΚ. Ετσι, η ιδέα δεν εξερευνήθηκε περαιτέρω.
Σε μια στιγμή με διάθεση εξομολόγησης, πίσω από τα χοντρά γυαλιά του και μία στοίβα από φακέλους, ο διευθυντής Ερευνας και Ανάπτυξης της SNEL, Ουακού Εκουί Μαπουάτα, παραδέχεται ότι «η SNEL δεν έχει τα τεχνικά και οικονομικά μέσα για να υλοποιήσει μόνη της τα έργα». Μέχρι προ τινος, η Δύση εξασφάλιζε για τον εαυτό της τη μερίδα του λέοντος στην Αφρική. Σήμερα, λοιπόν, ο Νότος έρχεται να καλύψει τα κενά των χωρών του Βορρά. Το 2006, λιγότερο από το ένα τέταρτο της βοήθειας που προσφέρθηκε από τους καθιερωμένους χορηγούς προοριζόταν για τον παραγωγικό τομέα. Διότι είναι αλήθεια ότι, αν οι Ευρωπαίοι εργάζονταν προς την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, αυτό θα απέβαινε εις βάρος της κυριαρχίας τους στην εξορυκτική βιομηχανία... Οι χώρες του Νότου επενδύουν όχι μόνο στις πρώτες ύλες αλλά και στις μεγάλες ενεργειακές ή μεταφορικές αγορές και στις εγκαταστάσεις υγείας. Το «συμβόλαιο του αιώνα», που υπογράφτηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2007 από τη ΛΔΚ με τρεις κινεζικές εταιρείες, βασιζόταν στην ανταλλαγή έργων υποδομής και σημαντικών τραπεζικών δανείων έναντι πλεονεκτημάτων κατά την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου.
Το φιλόδοξο τούτο συνδυαστικό πρόγραμμα δεν παύει ωστόσο να θυμίζει την αλλοτινή αποικιακή κυριαρχία, που συναρτούσε εμπόριο, ενισχύσεις και άμεσες ξένες επενδύσεις. Οι συμφωνίες με το αμφίπλευρο κέρδος μπορούν κάλλιστα να κρύβουν κάποια παγίδα. Η κριτική διάθεση έναντι της αποικιοκρατίας και ο «αφρο-οπτιμισμός» (η αισιοδοξία για το μέλλον της Αφρικής) που επιδεικνύουν ανοικτά οι Κινέζοι, γεμίζουν ενθουσιασμό τον πρόεδρο Καμπιλά. «Θα καταστήσουμε τη Λ.Δ. Κογνκό, Κίνα της Αφρικής» δήλωνε το 2007. Σύμφωνα με τον Μαντ, η έλευση των Κινέζων είναι σωτήρια: «Πρόκειται για μία νέα αντίληψη για τη συνεργασία που μας εξυπηρετεί. Δεν είναι σαν να πηγαίνουμε στο λαϊκό συσσίτιο για να ανοίξουμε διάπλατα το στόμα όταν μας το επιβάλλουν, δεσμεύοντάς μας με επαχθείς όρους».
Η «ΠΑΝΟΥΚΛΑ ΚΙΝ»
Παρ' ότι η Κινσάσα, που την αποκαλούσαν άλλοτε «η Κούκλα Κιν», έχει προ πολλού ξεπέσει, η σημερινή «Πανούκλα Κιν» μεταμορφώνεται. Στο ραδιόφωνο εξακολουθούν να μεταδίδονται μηνύματα που παροτρύνουν τους πεινασμένους να αντέξουν και να διαφυλάξουν την πίστη τους, διότι: «ο Θεός, μέσα στην απέραντη φιλευσπλαχνία του, θα σας παράσχει ίσως ένα κομμάτι ψωμί πριν να έρθει το σούρουπο». Παρ' όλα ταύτα, οι Κονγκολέζοι διατηρούν με υπερηφάνεια ελπίδες για ένα λιγότερο δυσοίωνο μέλλον. Κυρίως από τότε που τα κινεζικά χωματουργικά μηχανήματα αφήνουν πίσω τους ασφαλτοστρωμένους δρόμους, νεόδμητες κατοικίες και στάδια όλο και πιο ασφυκτικά γεμάτα. Βλέποντας το πλήθος των εργοταξίων που λειτουργούν και την ταχύτητα εκτέλεσης των έργων, οι αρχές του Κονγκό τρίβουν τα χέρια τους από ικανοποίηση. Από ψηφοθηρικής πλευράς, η αλλαγή αυτή αποβαίνει προς όφελος των κυβερνώντων. «Σε δέκα χρόνια, θα έχουν κατασκευαστεί δεκαπέντε χιλιάδες χιλιόμετρα αυτοκινητοδρόμων και όχι επτακόσια χιλιόμετρα, όπως θα συνέβαινε με τους συνηθισμένους φορείς» συμπεραίνει με πραγματισμό ο Μαντ, υπονοώντας εμμέσως την Παγκόσμια Τράπεζα, εκπρόσωπο των δανειοδοτών της Δύσης. Ο οργανισμός, που είχε εκφράσει την επιθυμία λ.χ. να αποκαταστήσει δέκα υδροστροβίλους των σταθμών Ινγκα Ι και ΙΙ, ανέβαλε το σχέδιό του δεύτερη φορά, επειδή η χρηματοπιστωτική κρίση δεν του επέτρεψε να συγκεντρώσει τα απαιτούμενα ποσά. Προβλεπόμενη αρχικά για το 2012, η πλήρης αποκατάσταση των υδροστροβίλων του Ινγκα ίσως τελικά να ολοκληρωθεί μετά το 2016.
Γίγαντας υπό κηδεμονία, η ΛΔΚ δεν ξέρει πλέον πολύ καλά από ποιον εξαρτάται. Συγκρούσεις συμφερόντων εντείνονται μεταξύ των αναδυόμενων χωρών, κυρίως της Κίνας και των θεσμικών δανειοδοτών (14). Από μία άποψη, η βοήθεια των αναδυόμενων χωρών συνιστά πλεονέκτημα για τις αφρικανικές κυβερνήσεις που βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις με τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς, διότι τους επιτρέπει να ανθίστανται στην πολιτική μεταρρύθμιση που υπαγορεύει η λεγόμενη «συναίνεση της Ουάσιγκτον» (15). Ολα όμως αφήνουν να εννοηθεί ότι η Κίνα, από πλευράς της, επωφελείται από την αποκατάσταση της δανειοληπτικής ικανότητας των φτωχών υπερχρεωμένων χωρών. Υπάρχει, λοιπόν, ο κίνδυνος να δούμε το συμβόλαιο του αιώνα να ωθεί τη ΛΔΚ στην δανειακή επιβάρυνση του αιώνα και σε μία νέα εξάρτηση από πιστωτές. Η Κινσάσα το γνωρίζει και γι' αυτόν τον λόγο πασχίζει να δώσει εχέγγυα στον Βορρά. Ως εκ τούτου, τον περασμένο Δεκέμβριο, ο αρχηγός του κράτους του Κονγκό υπενθύμισε ότι «η παρούσα αναγέννηση δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη συνδρομή όλων υμών. Είμαστε, λοιπόν, απέραντα ευγνώμονες, και ιδιαιτέρως προς την Ευρωπαϊκή Ενωση, της οποίας η παρουσία στο πλάι μας υπήρξε η πιο καίρια και καθοριστική» (16).
Διότι πάνω από τη ΛΔΚ εξακολουθεί να επικρέμαται η δαμόκλειος σπάθη του «επονείδιστου χρέους» που κληροδότησε η δικτατορία του Μομπούτου. Δεν πρόλαβαν να τελειώσουν οι εορτασμοί για την αίσια κατάληξη μιας διαδικασίας ακύρωσης χρέους, που ενέκρινε η Λέσχη των Παρισίων (ομάδα πιστωτριών χωρών), και η χώρα πρέπει να αντιμετωπίσει τα «ληστρικά αμοιβαία κεφάλαια» (τα λεγόμενα «ταμεία όρνεα») (17) που απαιτούν από αυτήν 452,5 εκατομμύρια δολάρια. Πρώτος στόχος τους είναι η SNEL. Ετσι, ένα νοτιο-αφρικανικό δικαστήριο εξουσιοδότησε την FG Hemisphere να δεσμεύσει τα 105 εκατομμύρια δολάρια από τα έσοδα που η SNEL υπολογίζεται να εισπράξει από την πώληση ηλεκτρικού ρεύματος στη Νότιο Αφρική κατά τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια. Το σύνθημα της SNEL, «Ο ήλιος μπορεί να κοιμάται, ξαγρυπνά ο Ινγκα», δεν θα λάβει κατ' ανάγκην το νόημα που είχαν θελήσει να του προσδώσουν οι δημιουργοί του.
(1) Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, «Perspectives economiques regionales - Afrique subsaharienne», Ουάσιγκτον, Απρίλιος 2008.
(2) Vivien Foster και Cecilia Brice*ο-Garmendia, «Africa's Infrastructure : Α Time for Transformation», Agence francaise de developpement και Banque mondiale, Ουάσιγκτον, 2010. Δείτε επίσης τον ιστότοπο www.infrastructureafrica.org
(3) Τα στοιχεία αυτής της παραγράφου προέρχονται αντίστοιχα από: Jean-Michel Severino και Olivier Ray, «Le Temps de l'Afrique», Odile Jacob, Παρίσι, 2010, «Africa's infrastructure: Α Time for transformation», ό.π. Africa Infrastructure Country Diagnostic, «Underpowered: The State of the Power Sector in Sub-Saharan Africa», Ιούνιος 2008 και «Perspectives economiques regionales - Afrique subsaharienne», ό.π.
(4) ΣτΜ.: Η εταιρεία παροχής ηλεκτρικού ρεύματος της Λ.Δ. Κονγκό, αδυνατώντας να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες για παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στους κατοίκους -η έλλειψη επαρκών υποδομών και ανταλλακτικών και η κακή συντήρηση, μεταξύ άλλων, έχουν ως αποτέλεσμα την υπολειτουργία των περισσότερων σταθμών παραγωγής- καταφεύγει σε σκόπιμες απορρίψεις φορτίων, για να αποφορτίζεται το σύστημα, βυθίζοντας έτσι στο σκοτάδι ολόκληρες περιοχές, για δύο και τρεις ημέρες. Αυτό συνεπάγεται να αυξάνεται το φαινόμενο των λαθραίων συνδέσεων στο κεντρικό δίκτυο, ενίοτε με τη συνδρομή των ίδιων των υπαλλήλων της SNEL, πρακτική που συχνά αποβαίνει μοιραία.
(5) «Tap that water», «The Economist», Λονδίνο, 8 Μαΐου 2010.
(6) ΣτΕ: Συναγερμός του Κονγκό για τη Δημοκρατία: αντάρτες που δραστηριοποιήθηκαν στο ανατολικό τμήμα της χώρας και πρωταγωνίστησαν στον Β' Πόλεμο του Κονγκό. Το 2003 συμμετείχαν στη μεταβατική κυβέρνηση στο πλευρό του Ζοζέφ Καμπιλά.
(7) Το αμερικανικό υπουργείο των Εξωτερικών κατατάσσει τη ΛΔΚ στην 5η θέση των «ευάλωτων κρατών». The Fund for Peace, «Failed states index 2010 », www.foreignpolicy.com «Failed States Index 2010».
ΣτΜ.: Η οργάνωση Ταμείο για την Ειρήνη (The Fund for Peace), που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς δείκτες κινδύνου, προερχόμενους από χιλιάδες ηλεκτρονικά και ψηφιοποιημένα άρθρα και αναφορές, που επεξεργάζεται με ειδικό λογισμικό, καταρτίζει από το 2005 ετήσιο κατάλογο, στον οποίο κατατάσσει τα κράτη με βάση το ευάλωτο και την κρισιμότητα της κατάστασής τους.
(8) Serge Michailof και Alexis Bonnel, «Notre maison brule au Sud - Que peut faire l'aide au developpement ?», Fayard, Παρίσι, 2010.
(9) Ο προϋπολογισμός του κράτους φτάνει μετά βίας τα 6.444 δισεκατομμύρια φράγκα CFA (περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια) για το 2011.
(10) ΣτΜ: Ο Ζοζέφ Καμπιλά, γιος του προέδρου της Λ.Δ. Κονγκό, Λοράν Ντεζιρέ Καμπιλά, ανέλαβε την εξουσία τον Ιανουάριο του 2001, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του πατέρα του. Από το 2003 έως το 2006 ηγήθηκε μιας μεταβατικής κυβέρνησης, ενώ έπειτα από το δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του συντάγματος της χώρας, τον Δεκέμβριο του 2005, και τη διενέργεια των πρώτων ελεύθερων εκλογών έπειτα από σαράντα χρόνια, στο πρώην Ζαΐρ, εξελέγη πρόεδρος στα τέλη του 2006. Η πολιτική του για την ανοικοδόμηση και την πρόοδο της χώρας στηρίζεται σε πέντε άξονες προτεραιότητας, που ονόμασε συμβολικά «τα πέντε εργοτάξια» και αφορούν στις υποδομές, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την κατοικία, το νερό και την ηλεκτρική ενέργεια και, τέλος, την υγεία και την παιδεία.
(11) Το αφεντικό της SNEL, ο Ντανιέλ Γένγκο, είναι ύποπτος κατάχρησης 10 εκατομμυρίων δολαρίων στην Κατάγκα.
(12) Τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παραχώρησαν 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια στη Λ.Δ. Κονγκό για την περίοδο 2008-2010 (πηγή: υπουργείο Ενέργειας).
(13) Το 2006, το 75 % των χωρών της υποσαχάριας Αφρικής είχαν αποκτήσει την εμπειρία της συμμετοχής ιδιωτών στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και περίπου το 66 % είχαν ιδιωτικοποιήσει τη δημόσια επιχείρησή τους. Πβ. ΔΝΤ, «Perspectives economiques regionales - Afrique subsaharienne», ό.π.
(14) Βλ. Colette Breackman, «Le Congo et ses amis chinois», «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2009.
(15) Σειρά στερεότυπων μέτρων που εφαρμόζονται στα χρεωμένα κράτη από τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
(16) «Jeune Afrique», Παρίσι, 3 Δεκεμβρίου 2010.
(17) Τα «ληστρικά αμοιβαία κεφάλαια» ή ταμεία «όρνεα» (γαλ.: fonds vautours, αγγλ.: vulture funds) εξαγοράζουν σε πολύ χαμηλή τιμή, στη δευτερογενή αγορά χρέους, τίτλους αναπτυσσόμενων χωρών με σκοπό να τις εξαναγκάσουν στη συνέχεια, μέσω της δικαστικής οδού, να αποδώσουν το αρχικό ποσό των χρεών, προσαυξημένο με τόκους, κυρώσεις και διάφορα δικαστικά έξοδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου