Ζωή χωρίς ευρώ, με οβολούς και φασούλια

TA NEA   23.05.2012

Επιμέλεια Σάκης Μαλαβάκης

Από το κοινό της Θεσσαλονίκης ώς το taurino του Τορίνο, από το καερέτι της Ιεράπετρας ώς το sardex της Σαρδηνίας, από το ΤΕΜ του Βόλου ώς το res του Βελγίου, από το φασούλι της Αθήνας ώς το heol της Βρέστης στην Ευρώπη της κρίσης, πέρα από το επίσημο και πληγωμένο ευρώ, κυκλοφορούν δεκάδες ακόμη εναλλακτικά νομίσματα, η χρήση των οποίων δεν αποσκοπεί τόσο στο κέρδος όσο στην προσφορά.

Τα εναλλακτικά - κοινωνικά νομίσματα που κυκλοφορούν ανά την υφήλιο παράλληλα και συμπληρωματικά με τα εθνικά ή υπερεθνικά ανέρχονται σε χιλιάδες. Το παλαιότερο και σε συνεχή χρήση από τότε που πρωτοεμφανίστηκε είναι το ελβετικό Wir. Δημιουργήθηκε το 1934 από μόλις 16 επιχειρηματίες οι οποίοι στόχευαν να ξεπεράσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης του '29, ενώ σήμερα το δίκτυο μετρά περισσότερα από 60.000 (!) μέλη. Η βασική αρχή που διέπει την κυκλοφορία και τη χρήση των κοινωνικών νομισμάτων είναι η αρχή της προσφοράς. Στην ουσία πρόκειται για τοπικά δίκτυα πολιτών και επιχειρήσεων, στο εσωτερικό των οποίων τα εγγεγραμμένα μέλη έχουν τη δυνατότητα να συναλλάσσονται, κοινώς να εμπορεύονται, να αγοράζουν και να πωλούν αγαθά και υπηρεσίες, δίχως την ανάγκη χρήσης του επίσημου νομίσματος της χώρας στην οποία βρίσκονται. Κύριος στόχος η ανάδειξη και εδραίωση ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομίας, πιο ανθρώπινου και ηθικού, το οποίο θα συμβάλει στην ανάπτυξη ενός δικτύου κοινωνικής αρωγής και προστασίας. Σε πρακτικό επίπεδο, η υιοθέτηση εναλλακτικών - κοινωνικών νομισμάτων έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την μείωση της ανάγκης των πολιτών για χρήματα, τη στήριξη των νοικοκυριών, των ανέργων και των χαμηλόμισθων, τον περιορισμό της κερδοσκοπίας και της εκμετάλλευσης.

Αντί για χρήματα, οι άνθρωποι προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες. Στο εσωτερικό αυτών των δικτύων, ένας φιλόλογος για παράδειγμα, μπορεί να ανταλλάξει δύο ώρες εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας με ένα κιλό κρέας ή ένα κινητό. Μια νοικοκυρά να προσφέρει δύο μπουκάλια λικέρ που έφτιαξε και να ζητήσει μια επίσκεψη στον οδοντίατρο. Ενας μαθητής να βγάζει βόλτα τον σκύλο ενός ηλικιωμένου και αντί για ευρώ να δέχεται βιβλία ή δίσκους παλιούς. Ομως, η προσφορά του καθενός δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύεται άμεσα από κάποιο αντίτιμο. Στα περισσότερα ανταλλακτικά δίκτυα, τα αγαθά και οι υπηρεσίες που προσφέρονται κοστολογούνται με βάση το εκάστοτε εναλλακτικό νόμισμα που υιοθετείται ενώ τα μέλη τους κατέχουν έναν λογαριασμό ο οποίος πιστώνεται. Κάθε μέλος μπορεί να προσφέρει εργασία, προϊόντα ή υπηρεσίες και να πληρωθεί σε μονάδες του εναλλακτικού νομίσματος. Στη συνέχεια, μπορεί να αναζητήσει στο εσωτερικό του δικτύου προϊόντα ή υπηρεσίες που έχει ανάγκη και που προσφέρονται από άλλα μέλη και να τα αποκτήσει πληρώνοντας πάλι με μονάδες του εναλλακτικού νομίσματος.

Ο αμερικανός δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γούλμαν και συγγραφέας του βιβλίου «Το τέλος του χρήματος» (David Wolman, The end of money, εκδ. Da Capo, 2012) σε συνέντευξή του στη «Repubblica», προσπαθώντας να εξηγήσει το ενδιαφέρον του κόσμου για τα εναλλακτικά νομίσματα, αναφέρεραι στο ανάλογο ενδιαφέρον που δείχνουμε για τοπικά τρόφιμα. Οι άνθρωποι, ισχυρίζεται ο Γούλμαν, έχουν την τάση να θεωρούν τα τρόφιμα που προέρχονται από τον τόπο τους καλύτερα για την υγεία τους, για την κοινότητά τους και για το περιβάλλον. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα καταναλωτικά αγαθά. Είτε πρόκειται για παπούτσια είτε για καναπέδες ή μωρουδιακά, είναι προτιμότερο κάποιος να τα αγοράσει από το μαγαζί της γειτονιάς του, παρά να παραγγείλει από το Ιντερνετ κάτι που φτιάχτηκε στην Κίνα ή στην Ινδία. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τα χρήματα: αν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί ένα εναλλακτικό και επαρκώς εξελιγμένο νομισματικό σύστημα, ικανό να υποστηρίξει την τοπική οικονομία και να κρατήσει τα χρήματα στο εσωτερικό της κοινότητας αντί να συμβάλει στον περαιτέρω πλουτισμό μακρινών τραπεζικών πολυεθνικών, τότε το όλο εγχείρημα εμφανίζεται ιδιαίτερα συναρπαστικό, καταλήγει ο Αμερικανός.

Στην Ελλάδα και εν μέσω κρίσης τα κοινωνικά νομίσματα που κυκλοφορούν είναι πλέον πολλά. Στην Πάτρα, τα μέλη του Κέντρου Μελέτης και Τεκμηρίωσης του Κοινωνικού Νομίσματος μπορούν να πραγματοποιούν αγοραπωλησίες με οβολούς. Στον Βόλο, οι εγγεγραμμένοι στο Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας χρησιμοποιούν την μονάδα ΤΕΜ ενώ το καερέτι (από το τουρκικό gayret, που σημαίνει προσφέρω μικρή βοήθεια σε κάποιον) είναι το νόμισμα των μελών του Τοπικού Δικτύου Ανταλλαγών Λασιθίου. Στην Αθήνα κυκλοφορούν τα φασούλια και στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης το ΚοιΝό. Αϋλα συνήθως, καθώς τα περισσότερα κυκλοφορούν μόνο στο Διαδίκτυο, τα εναλλακτικά νομίσματα επιδιώκουν τη δημιουργία οικονομιών κοινωνικού τύπου, συμπληρωματικών στις υπάρχουσες, οι οποίες θα επιτρέπουν σε ανθρώπους που έχουν περιθωριοποιηθεί εξαιτίας της κρίσης, οικονομικά και κοινωνικά, όχι μόνο να ζουν και να εργάζονται δίχως χρήματα αλλά και να νιώθουν επίσης ισότιμα μέλη μιας κοινότητας στην οποία προσφέρουν όσα και ό,τι μπορούν. Μέσα σε μόλις δύο χρόνια, στη χώρα μας συστάθηκαν περισσότερα από 25 ανταλλακτικά δίκτυα τα οποία διευρύνονται συνεχώς και ενισχύονται. Από τις συναλλαγές - ανταλλαγές που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό τους, το κράτος, το οποίο τις θεωρεί ακόμη παράτυπες, δεν εισπράττει ΦΠΑ, δεν καταβάλλονται ασφαλιστικές εισφορές ενώ παράλληλα δεν εμφανίζονται στο εισόδημα των πολιτών ώστε να φορολογηθούν. Από την άλλη πλευρά, τα μέλη αυτών των δικτύων, προστατεύονται από τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις τόσο της έλλειψης όσο και της χρήσης του ευρώ.