Αικατερίνη Κουμαριανού: Χαρτογράφησε τη διακίνηση των ιδεών στην Ελλάδα

TA NEA,  15.05.2012

Του Μανώλη Πιμπλή

 

Εφυγε η πρωτοπόρος ερευνήτρια του ελληνικού Τύπου και του Ελληνικού Διαφωτισμού, λίγο πριν κλείσει έναν αιώνα ζωής και οκτώ δεκαετίες δημιουργικής δραστηριότητας

Η ελληνική παιδεία και η έρευνα στο πεδίο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας τής χρωστούν πολλά. Η Αικατερίνη Κουμαριανού, που πέθανε στα 96 της χρόνια έπειτα από πνευμονικό οίδημα που υπέστη στο νοσοκομείο, όπου βρισκόταν για να αντιμετωπίσει μια ουρολοίμωξη, πρωταγωνίστησε σε πολύ καίρια ερευνητικά πεδία: συμμετείχε στη συγκρότηση του Ομίλου Μελέτης Ελληνικού Διαφωτισμού, μελέτησε το έργο του Κοραή, το φαινόμενο του περιηγητισμού, την ελληνική βιβλιοπαραγωγή, τη σχέση της ευρωπαϊκής με την ελληνική παιδεία.

Κυρίως όμως συνέδεσε το όνομά της με τη μελέτη του ελληνικού Τύπου: ήδη το 1971 δημοσίευσε τρίτομο έργο για τον «Τύπο του Αγώνα» (Εστία) ενώ πρόσφατα, το 2010, εξέδωσε (Ερμής) νέο τόμο με τίτλο «Η ιστορία του ελληνικού Τύπου, 18ος-19ος αι.». Οι εργασίες της για τον Τύπο, που ξεκινούν από το 1784 και φτάνουν μέχρι τον 20ό αιώνα, έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά πολύτιμες για τη μελέτη της διακίνησης των ιδεών στην Ελλάδα, ένα πεδίο ανεξερεύνητο πριν από αυτές.

«Στην οικονομικά ανθηρή και πολυπληθή κοινότητα της Bιέννης, αλλά και σε ευρύτερους κύκλους της ελληνικής Διασποράς, ο ελληνικός Tύπος των προεπαναστατικών χρόνων είχε αποκτήσει ενισχυτές και οπαδούς, επιβεβαιώνοντας τη συνοχή κοινωνικών ομάδων που λειτουργούσαν με σαφείς πλέον στόχους: τη χειραφέτηση και την ανεξαρτησία», έγραφε στον «Τύπο του Αγώνα».

Η ιστορικός Αικατερίνη Κουμαριανού ήταν άλλωστε εκείνη που διαδέχθηκε έναν σπουδαίο άνθρωπο στην έδρα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας της Σορβόνης: τον Κ.Θ. Δημαρά, τον οποίο πρωτογνώρισε στη Γεννάδειο το 1947 και του οποίου τη βαθιά γνώση αλλά και τη γενναιοδωρία στη σχέση του με τους νεότερους, πάντοτε συνήθιζε να υπογραμμίζει. Υπήρξε μάλιστα διευθύντρια του Νεοελληνικού Ινστιτούτου του ίδιου πανεπιστημίου από το 1978 μέχρι το 1983.

Η άλλη της μεγάλη οφειλή, όπως η ίδια το είχε στο παρελθόν επισημάνει, ήταν προς το πρόσωπο της Ρόζας Ιμβριώτη, της πρώτης γυναίκας πανεπιστημιακού, που ο Αλέξανδρος Δελμούζος είχε τοποθετήσει στο Μαράσλειο Διδασκαλείο, στην έδρα της Ιστορίας. Θύμα των λεγόμενων «Μαρασλειακών», που απέτρεψαν το τότε εκσυγχρονιστικό εκπαιδευτικό εγχείρημα, η Ιμβριώτη επέστρεψε στο σχολείο και υπήρξε καθηγήτρια της Κουμαριανού αλλά και γυμνασιάρχης στο ίδιο σχολείο. «Από εκείνη μάθαμε έναν άλλο τρόπο προσέγγισης της παιδείας, μάθαμε την αγάπη για το βιβλίο και τη γνώση», έχει πει. Σε εγρήγορση μέχρι τέλους, η Αικατερίνη Κουμαριανού έλεγε σε σχετικά πρόσφατες συνεντεύξεις της (την τελευταία διετία) ότι «βρισκόμαστε μπροστά σε διλήμματα αλλά σε αμηχανία να συλλάβουμε την έκταση και το βάθος των επερχόμενων αλλαγών», σε μια εποχή «τεράστιων ανακατατάξεων σε θεμελιώδεις πτυχές της πορείας της ανθρωπότητας». Ενώ καλούσε σε έναν νέο πατριωτισμό, «πατριωτισμό χωρίς εθνοκεντρικές αγκυλώσεις, βασισμένο στις έννοιες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της παιδείας, πατριωτισμό όπως του Ρήγα και του Κοραή. Και οι δύο πίστευαν ότι μέσα από τον δίαυλο της παιδείας θα μπορούσε να επιτευχθεί η αναγέννηση του ελληνισμού».

Πέραν της Σορβόνης, η Αικατερίνη Κουμαριανού δίδαξε ως επισκέπτρια καθηγήτρια στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Κύπρου. Συνεργάστηκε με το περιοδικό «Ο Ερανιστής» αλλά και με τις «Εποχές», το περιοδικό που εξέδιδε (1963-1967) ο Χρήστος Λαμπράκης με διευθυντή τον Αγγελο Τερζάκη και συμβούλους έκδοσης τον Γιώργο Σεφέρη, τον Κ.Θ. Δημαρά και άλλες σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων.

Εχοντας διατελέσει μέλος πολλών επιστημονικών εταιρειών και επί μακρόν πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χαρτογραφίας, εξέδωσε αρκετά ακόμη έργα όπως «Η νεωτερική γεωγραφία των Δημητριέων» (Εκδ. Ζήτη), «Καϊρικά μελετήματα» (εκδ. Καΐρειος Βιβλιοθήκη), «Αθήνα, η πόλη - οι άνθρωποι» (εκδ. Ποταμός) ενώ είχε συμμετάσχει με άρθρα και ανακοινώσεις και σε πολλά συλλογικά έργα. Η κηδεία της πραγματοποιήθηκε σε στενό οικογενειακό κύκλο.