Ο καπιταλισμός αλλάζει δέρμα

TA NEA 26-27.05.2012

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

 

Η είδηση για τον θάνατο του καπιταλισμού είναι τουλάχιστον πρόωρη, λέει ο μαρξιστής βρετανός ιστορικός Ερικ Χόμπσμπομ. Το οικονομικοκοινωνικό αυτό σύστημα που κυβερνά τον κόσμο δεν είναι καν άρρωστο, αρκεί να δει κανείς την Κίνα για να πεισθεί γι' αυτό και για να διαβάσει το μέλλον. Στην Ανατολή μάζες πολιτών εισέρχονται στο σύμπαν της μισθωτής εργασίας, αφήνουν τον κόσμο της υπαίθρου και γίνονται προλετάριοι. Γεννιέται έτσι ένα νέο φαινόμενο, πρωτοφανές στην ιστορία: ο κρατικός καπιταλισμός, στον οποίο δημόσιοι θεσμοί έχουν υποκαταστήσει την παλαιά, φωτισμένη, δημιουργική, αν και αρπακτική, όπως την περιέγραφε ο Μαρξ στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», αστική τάξη. Με άλλα λόγια, δεν βρισκόμαστε μπροστά στην Ημέρα της Κρίσεως ούτε μια επανάσταση περιμένει πίσω από την πόρτα. Απλώς ο καπιταλισμός αλλάζει δέρμα.

Ο Ερικ Χόμπσμπομ είναι 95 ετών. Ωστόσο, ενώ στο σώμα του είναι φανερά τα σημάδια της ηλικίας, η σκέψη του είναι σκέψη ενός νέου ανθρώπου. Στο σπίτι του στο Χάιγκεϊτ του Λονδίνου, όχι μακριά από εκεί όπου αναπαύεται ο μεγάλος δάσκαλος και εμπνευστής του, ο Καρλ Μαρξ, γράφει τώρα μια πραγματεία για τον Τόνι Τζαντ, τον σπουδαίο αυτόν βρετανό διανοούμενο που πέθανε πρόωρα πριν από δύο χρόνια. Μιλάει στο BBC, είναι πιο δραστήριος παρά ποτέ και δεν έχει πάψει να είναι μαρξιστής.

Η ΚΡΙΣΗ. Θεωρεί την κρίση που περνάμε κάτι φυσιολογικό, αφού ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κρίσεις και ήδη από τον Μαρξ ξέρουμε ότι λειτουργεί ακριβώς μέσω κρίσεων και αναδιαρθρώσεων. «Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο σοβαρή είναι η σημερινή κρίση, επειδή βρισκόμαστε ακόμη στο μέσον της», λέει σε συνέντευξή του στο ιταλικό περιοδικό «Εσπρέσο».

Για τον Χόμπσμπομ το μέλλον του καπιταλισμού είναι... η Κίνα. Εχει επιδοθεί σε ένα είδος καπιταλισμού από το οποίο απουσιάζει πλήρως η επιμονή του δυτικού προτύπου στην Πρόνοια. Την υποκαθιστά η ταχύτατη και μαζική είσοδος των πολιτών στον κόσμο της μισθωτής εργασίας. Μπορεί όμως ο κρατικός καπιταλισμός να είναι εξίσου δημιουργικός και επινοητικός με τον καπιταλισμό των αστών;

Η δημιουργικότητα και οι καινοτομίες είναι προσανατολισμένες στον καταναλωτή, ενώ ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα δεν θα είναι απαραίτητα στραμμένος στον καταναλωτή. Επιπλέον ο κρατικός καπιταλισμός δεν συνδέεται με κάποιο καθήκον για απεριόριστη ανάπτυξη, και το γεγονός αυτό αποτελεί πλεονέκτημα. Θα σημάνει ωστόσο το τέλος της φιλελεύθερης οικονομίας όπως τη γνωρίσαμε τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες και αποτελεί τη συνέπεια της ιστορικής ήττας αυτού που ο Χόμπσμπομ αποκαλεί «θεολογία της ελεύθερης αγοράς» - της οιονεί θρησκευτικής πίστης ότι η αγορά αυτορρυθμίζεται και δεν έχει ανάγκη καμιάς εξωτερικής παρέμβασης.

Ο σπουδαίος ιστορικός επισημαίνει ότι τις επικερδείς δουλειές παίρνουν σήμερα αυτοί που διαβάζουν βιβλία και έχουν κάποιο επίπεδο πανεπιστημιακής παιδείας. «Οι μορφωμένοι ταυτίζονται πλέον με τους πλούσιους, με τους εκμεταλλευτές, και αυτό είναι ένα αληθινό πολιτικό πρόβλημα», τονίζει. Και η πάλη των τάξεων; «Το προλεταριάτο έχει περάσει από τις παλαιές χώρες στις αναδυόμενες και εκεί θα έπρεπε να έχει μεταφερθεί η πάλη των τάξεων. Οι Κινέζοι όμως δεν ξέρουν περί τίνος πρόκειται... Στα σοβαρά τώρα, ίσως να υπάρχει ήδη πάλη των τάξεων, αλλά να μην τη βλέπουμε ακόμη. Επίσης, ο κινητήρας που κινεί την Κίνα δεν είναι μόνο η επιθυμία του κέρδους, αλλά η επιθυμία να αποκατασταθεί η σημασία μιας κουλτούρας, ενός πολιτισμού».

ΕΥΤΥΧΙΑ. Για τον Χόμπσμπομ ο σκοπός της οικονομίας είναι η ανθρώπινη ευτυχία και είναι ανάγκη να φτάσουμε σε ένα είδος μεικτής οικονομίας, δημόσιας και ιδιωτικής. Στο μεταξύ, οι ανισότητες αυξάνονται. «Εχουμε ηθική υποχρέωση να επιδιώξουμε να οικοδομήσουμε μια κοινωνία με περισσότερη ισότητα. Μια χώρα στην οποία υπάρχει περισσότερη ισότητα είναι πιθανόν μια καλύτερη χώρα», τονίζει. Τι απομένει άραγε σήμερα από τον Μαρξ; «Ο Μαρξ έγραφε για την αστική κοινωνία», λέει ο Χόμπσμπομ. «Απομένει το όραμά του, η ανάλυσή του για την κοινωνία. Απομένει η κατανόηση του γεγονότος ότι ο σοσιαλισμός λειτουργεί γεννώντας τις κρίσεις. Επίσης, ο Μαρξ έκανε μερικές προβλέψεις που αποδείχθηκαν μεσοπρόθεσμα σωστές. Η κυριότερη, ότι οι εργάτες πρέπει να οργανώνονται όπως ένα ταξικό κόμμα».