Καπιταλισμός με... ανθρώπινο πρόσωπο – Noreena Hertz

Οι οικονομικές ιδεές και προβλέψεις της Noreena Hertz για πάνω από δύο δεκαετίες έχουν συγκινήσει και γοητεύσει πολλές πολυεθνικές επιχειρήσεις καθώς θεωρήθηκαν ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της παγκόσμιας οικονομίας. Όντας χαρισματικό παιδί, η Hertz άρχισε τις σπουδές τις μόλις στα 16 της χρόνια, ολοκλήρωσε το ΜΒΑ της στο Wharton School στα 21 της χρόνια και στη συνέχεια ακολούθησε το διδακτορικό της στα Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Στα 43 της χρόνια σήμερα, είναι ήδη αναγνωρισμένη ως ένα από τα οικονομικά με τη μεγαλύτερη επίδραση σε διεθνές επίπεδο αλλά και ως μια από τις ισχυρότερες γυναίκες στη Βρετανία. Πρωθυπουργοί και πρόεδροι κυβερνήσεων, μεγάλες υπερδυνάμεις στις αναδυόμενες αγορές, πολυεθνικές κολοσσοί αλλά ακόμη και ο... Bono των U2 υποκλίνονται στην πρωτότυπη σκέψη της. Η Hertz είναι καθηγήτρια Παγκοσμιοποίησης, Βιωσιμότητας και Χρηματοοικονομικών στα Πανεπιστήμια Erasmus και Cambridge. Η μοναδικότητα της προσέγγισης της έγκειται στη μεταμόρφωση της παραδοσιακής οικονομικής ανάλυσης σρ τάσεις εξωτερικής πολιτικής, κοινωνιολογίας και ψυχολογίας. Πριν από λίγες εβδομάδες επισκέφθηκε τη χώρα μας ως βασική ομιλήτρια στο ετήσιο συνέδριο της ΚPMG (9 CFO FORUM) και μίλησε στο «N Business» σχετικά με το μέλλον του καπιταλισμού, τα χρέη των χωρών, το ΑΕΠ και την Ελλάδα...

Υποστηρίζετε ότι ο καπιταλισμός σήμερα βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή και μιλάτε για έναν συνεργατικό καπιταλισμό (collaborative capitalism). Πώς μπορούμε να τον περιγράψουμε και γιατί τον έχουμε ανάγκη;
Υποστηρίζω ότι διανύουμε μια φάση όπου ο καπιταλισμός είναι σε κρίσιμη καμπή με την έννοια ότι όλοι λειτουργούν χωρίς να ρωτούν ή να ψάχνουν. Σήμερα οι άνθρωποι επικεντρώνονται στην ανάπτυξη χωρίς να αναρωτιούνται από πού θα προέλθει και τι στοιχίζει. Σε επίπεδο χωρών υπάρχει μια διαρκής συζήτηση σχετικά με το πώς θα επιτύχουν μέσα από την ανάπτυξη. Πιστεύω ότι αυτό ανταποκρίνεται στο παλιό σύστημα του καπιταλισμού. Η οικονομική κρίση αποτελεί σημείο αφύπνισης για μια σειρά από θέματα όπως για παράδειγμα για την εμπιστοσύνη που δείξαμε σε τέτοιο βαθμό σε μια μη ρυθμισμένη αγορά (unregulating market), η οποία θα είχε στη συνέχεια τις γνωστές επιπτώσεις που είδαμε στις χρηματοοικονομικές αγορές. Έτσι οδηγηθήκαμε στη συζήτηση αυτή που αφορούσε αφηγήσεις για την επιτυχία, την κυριαρχία και την αύξηση του ΑΕΠ των χωρών. Μας δίνουν όμως στοιχεία πραγματικά για την ιδιοκτησία, την ευτυχία των πολιτών οι δείκτες αυτοί; Σήμερα, στην προσωπική μας ζωή, πιστεύουμε ότι ο καλύτερος τρόπος είναι ο ατομικισμός. Η κρίση όμως οδηγεί τους ανθρώπους να είναι περισσότερο συνεργάσιμοι παρά ανταγωνιστικοί, να μοιράζονται πληροφορίες, να δίνουν αξία σε σχέσεις με μακροπρόθεσμα ενδιαφέροντα. Σήμερα, πολλοί άνθρωποι είτε πρόκειται για εκείνους που σχεδιάζουν πολιτικές είτε για οικονομολόγους είτε για ακαδημαϊκούς είτε για πολιτικούς, αρχίζουν να εξετάζουν αν οι παλιοί κανόνες είναι πραγματικά δίκαιοι, σωστοί.

Με ποιον τρόπο θα μπορούσαν οι επιχειρήσεις να λειτουργήσουν σε αυτόν τον συνεργατικό καπιταλισμό;
Το μοντέλο υφίσταται ήδη ως επιχειρηματικό μοντέλο σε ορισμένες εταιρείες start-up στη Silicon Valley. Επίσης, η περίπτωση του ανοιχτού λογαριασμού εντάσσεται σε αυτή τη λογική. Οι επιχειρήσεις αυτές λειτουργούν με βάση τη συνεργασία, τον συνεταιρισμό, τη δικτύωση, τις κοινωνικές δυνάμεις και τις σχέσιες και όχι αποκλειστικά με την οικονομική αξία. Και όπως διαπιστώνουμε σε κάποιες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα επιτυχημένες.

Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με το χρέος των φτωχών χωρών. Ποια θα μπορούσε να είναι η λύση για τις χώρες αυτές;
Σχεδόν όλες οι χώρες λίγο-πολύ βιώνουν μια κατάσταση οικονομικής κρίσης σε διαφορετικό βαθμό αυτή την περίοδο. Ακόμη και χώρες όπως οι ΗΠΑ ή η Βρετανία έχουν χρέη. Ωστόσο οι φτωχές χώρες διαφέρουν όπως και το ύψος του χρέους τους. Νομίζω ότι το χρέος είναι ιδιαίτερα υψηλό για πολλές χωρές και θα πρέπει να συζητηθεί η αναδιάρθρωση του στο μέλλον. Τα κράτη της Αφρικής, για παράδειγμα, έχουν να πληρώσουν ιδιαίτερα υψηλό χρέος. Γι’αυτές τις φτωχές χώρες είναι σημαντικό να καταφέρουν να αυξήσουν υα έσοδα τους προκειμένου να ξεπληρώουν τα χρέη τους. Παράλληλα έχουν να αντιμετωπίσουν και τη φτώχεια.

Τι πιστεύτε σχετικά με το χρέος της Ελλάδας; Ποιο είναι το ιδανικό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο για τη χώρα στο μέλλον;
Υπάρχει ένα θέμα καταβολής του χρέους της χώρας. Παράλληλα αναπτύσσεται η συζήτηση σχετικά με το θέμα της αναδιάρθρωσης του χρέους στο μέλλον. Από την άλλη, η Ελλάδα δεν θέλει να χαρακτηριστεί στις οικονομικές αγορές και επίσης είναι σε φάση που θέλει να κάνει αλλαγές για το μέλλον. Τα χρήματα που ξοδεύει η κυβέρνηση είναι αυτά που συγκεντρώνει την ίδια στιγμή. Η πρόκληση για την κυβέρνηση και κάθε κυβέρνηση είναι η αντιμετώπιση του χρέους. Νόμίζω ότι η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να είναι δημιουργική στο να εντοπίσει τους τομείς που μπορούν να είναι ανταγωνιστικοί για τη χώρα.
Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να σκεφτεί ποιοι τομείς, ποιές επενδύσεις έχουν τη δυνατότητα για μελλοντική ανάπτυξη, όπως για παράδειγμα ο περιβαλλοντικός τομέας, η ναυτιλία, η ενέργεια. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό για την κυβέρνηση να εργαστεί γι’αυτό σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη.

Αναπτύσσεται μια συζήτηση σχετικά με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) τελευταία και τη σπουδαιότητα του. Μαλιστα, υπάρχει και η πρόταση του κ. Σαρκοζί, προέδρου της Γαλλίας, να υπολογίζεται με διαφορετικό τρόπο, αλλά και η περίπτωση του Μπουτάν. Εσείς τι πιστεύετε;
Αποτελεί σκέψη που συζητούν αρκετοί σήμερα, καθώς το ΑΕΠ δεν επαρκεί πλέον στον υπολογισμό της οικονομικής επιτυχίας, καθώς μετρά ένα μικρό μέρος της. Υπάρχουν σημαντικές πτυχές που δεν λαμβάνονται υπόψη, όπως για παράδειγμα το βιοτικό επίπεδο. Αν δηλαδή μια χώρα μπορεί να έχει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης είναι λογικό να μετρήσουμε και το επίπεδο ρυπών της βιομηχανίας της και να το συνυπολογίσουμε. Η ποιότητα του αέρα, της υγείας, η πρόοδος σε θέματα ισότητας, η φροντίδα των παιδιών και η κοινωνική συνοχή αποτελούν σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες. Επίσης, η καινοτομία δεν καταγράφεται πό το ΑΕΠ. Τα προϊόντα που παραγονται σήμερα με επιτυχία δεν γνωρίζουμε αν θα μπορούν να έχουν την ίδια επιτυχία και στο μέλλον. Η οικονομική κρίση οφείλεται εν μέρει και στο γεγονός ότι οι άνθρωποι στράφηκαν στην ανάπτυξη μονομερώς. Σήμερα, μέσα από την πολυπλοκότητα, τη συνεργασία και την ποικιλομορφία, διαμορφώνεται ένα διαφορετικό μέλλον το οποίο οφείλουμε να εξετάσουμε, να το διαχειριστούμε και να προετοιμαστούμε για τις αλλαγές. Πρόκειται για ένα μέλλον στο οποίο σημαντικό ρόλο θα παίξουν η ολιστική σκέψη και η κρίσιμη ανάλυση, τα δίκτυα και η κατανόηση τους και η συνεργασία.
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Αλεξάνδρας Ι. Λεφοπούλου-εφ. Τα Νέα, 22-06-2010