Τα Νέα 19.06.2011

"Δεν θέλω να ξέρω ούτε το όνομά τους"

Του Δημοσθένη Κούρτοβικ

Ένας ισραηλινός συγγραφέας δεν διστάζει ν’ ασκήσει κριτική ακόµα και στη φιλελεύθερη, «ειρηνόφιλη» παράταξη του Ισραήλ, µε πνευµατικούς ηγέτες της τον Οζ, τον Γιεοσούα και τον Γκρόσµαν, διακρίνοντας στα έργα τους αναπαραγωγή της καθεστωτικής προπαγάνδας Στη γαλλική ταινία «Πες µου το όνοµά σου», που προβάλλεται αυτό τον καιρό στους κινηµατογράφους, υπάρχει µια σκηνή σε φλας µπακ όπου το ένα από τα δύο κεντρικά πρόσωπα, Εβραίος κατά το ήµισυ, ρωτάει τη δασκάλα του γιατί πρέπει να τιµούν τη µνήµη των Εβραίων της Γαλλίας που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωµα την επέτειο της µαζικής µεταφοράς τους στα στρατόπεδα θανάτου και όχι µια άλλη µέρα, πιο ευχάριστη, ας πούµε τη µέρα που δοκίµασαν για πρώτη φορά σαντιγί.

Αυτή η αφελής ή προβοκατόρικη ερώτηση παραπέµπει έµµεσα σ’ ένα σοβαρό ζήτηµα. Οι Εβραίοι της Ευρώπης, τόσο διαφορετικοί µεταξύ τους και ως άτοµα και ως πολιτισµικές κοινότητες, συναιρέθηκαν σε µία ιδιότητα, θύµατα του Ολοκαυτώµατος, και µνηµονεύονται ως τέτοια µε επαναλαµβανόµενες τελετουργικές εκδηλώσεις, που θυµίζουν όντως βιοµηχανία. Με τον τρόπο αυτό η Ευρώπη αθώωσε στην πραγµατικότητα το παρελθόν της την ίδια στιγµή που έδειχνε ν’ αυτοµαστιγώνεται γι’ αυτό: διαγράφηκαν από τη µνήµη οι µακραίωνες ιστορικές εµπειρίες των Ευρωπαίων µε τους Εβραίους της ∆ιασποράς, µε τον ανεπιθύµητο Άλλο, και στη θέση τους υψώθηκε ένα παραλυτικό µνηµείο για το Απόλυτο Κακό. Παράλληλα, η Ευρώπη κατασκεύασε εκ των υστέρων την εικόνα του «ιδανικού», του πλήρως εκδυτικισµένου Εβραίου, που ήταν «ένας από εµάς», που αγαπούσε την υψηλή (δυτική) λογοτεχνία, την όπερα, τις επιστήµες, και αυτή την εικόνα την πρόβαλε στο κράτος του Ισραήλ, το οποίο µε τη σειρά του κάνει το παν για να την επιβεβαιώσει και να την ενισχύσει. Το Ισραήλ έγινε έτσι αυτό που ονειρευόταν ο θεµελιωτής του σιωνισµού, ο Χερτσλ: «Για την Ευρώπη θα είµαστε ένα πρόχωµα κατά της Ασίας, θα είµαστε οι υπερασπιστές του πολιτισµού κατά των αγρίων». Αυτοί οι «άγριοι» είναι ο καινούργιος ανεπιθύµητος Άλλος για τους Ευρωπαίους: ο Παλαιστίνιος, ο Άραβας, ο µουσουλµάνος, τον οποίο το Ισραήλ έχει δικαίωµα ν’ αποικιοποιήσει. Νά λοιπόν που η αποικιοκρατία επιστρέφει δι’ αντιπροσώπου. Οι Εβραίοι βρίσκονται επιτέλους «µέσα» στην Ευρώπη. «Ευχαριστούµε τη χριστιανική ∆ύση που µας υποδέχτηκε», σαρκάζει ο Γιτζάκ Λαόρ. «Αυτό που θα της ζητούσαµε δεν ήταν τα ανθρώπινα δικαιώµατα αλλά το δικαίωµα να ανήκουµε στην ελίτ. Μπορούµε από δω κι εµπρός να συµµετέχουµε κι εµείς στην παραβίαση των δικαιωµάτων των άλλων».

Ανελέητα σκληρός όχι µόνο προς την Ευρώπη αλλά κυρίως προς το ίδιο του το κράτος και την προπαγάνδα του, ο Γιτζάκ Λαόρ, εβραίος ποιητής, µυθιστοριογράφος και πολιτικός ακτιβιστής, µας υπενθυµίζει κάτι που συχνά ξεχνάµε στην Ελλάδα: ότι η κριτική στάση του διανοούµενου δοκιµάζεται στα δικά µας άπλυτα, όχι στη βολική καταγγελία των άλλων.

Ο Λαόρ εκτοξεύει µύδρους κατά της ρατσιστικής, στραγγαλιστικής πολιτικής του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους, ακόµα κι εκείνους που είναι πολίτες του. ∆εν είναι ο µόνος, αν και λίγοι Εβραίοι του Ισραήλ έχουν αυτό το θάρρος. Αλλά το ενδιαφέρον του βιβλίου του βρίσκεται αλλού: στην ανάδειξη µιας διάστασης του ζητήµατος που ελάχιστοι στη ∆ύση αντιλαµβάνονται.

Υπάρχει, όπως είναι γνωστό, στο Ισραήλ ένα «στρατόπεδο της ειρήνης», µ’ επικεφαλής «προοδευτικούς» διανοούµενους, στην πρώτη γραµµή συγγραφείς διάσηµους και πολύ αγαπητούς στην Ευρώπη, τον Οζ, τον Γκρόσµαν, τον Γιεοσούα. Η παράταξη αυτή κηρύσσει την ειρηνική συνύπαρξη των δύο εθνών και το δικαίωµα των Παλαιστινίων ν’ αποκτήσουν δικό τους κράτος. Ακούγεται θαυµάσια. Ο Λαόρ όµως, εξετάζοντας εκ του σύνεγγυς το έργο των τριών κορυφαίων ισραηλινών συγγραφέων, αποκαλύπτει µια πολύ διαφορετική στάση πίσω από αυτά τα αιτήµατα: την περιφρόνηση προς τους Ανατολίτες, τον πόθο ενός εθνοτικά καθαρού κράτους, την επιµελή καλλιέργεια της ιδέας του «δυτικού», «πολιτισµένου» Εβραίου ως προγεφυρώµατος της Ευρώπης στη «βάρβαρη» Ανατολή. Με άλλα λόγια, οι τρεις συγγραφείς αναπαράγουν την καθεστωτική ιδεολογία του Ισραήλ.

Το 60 % των Εβραίων του Ισραήλ είναι σεφαραδίτικης καταγωγής. Η πατρογονική κουλτούρα τους έχει περισσότερα κοινά στοιχεία µε αυτή των Αράβων παρά µε των Ασκεναζίµ, των Εβραίων από τη ∆υτική Ευρώπη. Το κράτος του Ισραήλ επιχειρεί να κατασκευάσει βίαια µια ενιαία εθνική ταυτότητα, απολύτως διακριτή από την αραβική, ασκώντας πίεση στους σεφαραδίτες υπηκόους του ν’ αποβάλουν την ανατολίτικη κουλτούρα τους, να µη µοιάζουν µ’ «εκείνους εκεί» αλλά να υιοθετήσουν τη δυτικότροπη πολιτισµική συµπεριφορά των Ασκεναζίµ. Ο Άµος Οζ συµµορφώνεται πλήρως µε αυτή τη γραµµή, ξαναγράφοντας µε τον τρόπο του τη νεότερη ιστορία του εβραϊσµού έτσι ώστε ν’ αποκλείεται η ανατολίτικη συνιστώσα. Στην αυτοβιογραφία του «Ιστορία αγάπης και σκότους», που χαιρετίστηκε στη ∆ύση ως εξιστόρηση της διαδροµής ενός λαού, δεν εµφανίζεται ούτε ένας Σεφαραδίτης, όπως σηµειώνει ο Λαόρ (ο οποίος, σηµειωτέον, κατάγεται από ασκεναζίµ οικογένεια, εποµένως δεν εκφράζει εδώ κάποιο προσωπικό παράπονο). Όλοι οι πρόγονοι του Οζ είναι ευρωπαϊκά εκλεπτυσµένοι, φιλοπρόοδοι, µε ανώτερες πνευµατικές ανησυχίες και µεγάλη καλλιέργεια. Πρόκειται για την εικόνα του «ιδανικού» Εβραίου, αυτή που η ∆ύση σπεύδει σήµερα ν’ αγκαλιάσει και την πλασάρει συστηµατικά το Ισραήλ, µε την επιστράτευση, µεταξύ άλλων, των πιο προβεβληµένων λογοτεχνών του. ΟΆµπραχαµ Γιεοσούα, σε αντίθεση µε τον Οζ, έχει ανατολίτικη καταγωγή. Σε παλιότερα έργα του περιέγραφε µε ειλικρίνεια και λογοτεχνικά γόνιµο τρόπο το εσωτερικό σχίσµα ανάµεσα στις δύο ταυτότητες, την πραγµατική και την επίσηµη ή ιδεατή. Αργότερα όµως η στάση του άλλαξε άρδην. Τα πιο πρόσφατα βιβλία του απηχούν καθαρά την απέχθεια προς οτιδήποτε ανατολίτικο, τη διαγραφή της µνήµης στο όνοµα µιας καινούργιας, «καθωσπρέπει» ταυτότητας.
«∆εν θέλω να ξέρω ούτε το όνοµά τους», δήλωσε σε µια συνέντευξή του το 2004. Εννοούσε τους Παλαιστίνιους, από τη στιγµή που θα επιλυόταν το Παλαιστινιακό. Αλλά, όπως παρατηρεί εύστοχα ο Λαόρ, η άρνηση αφορούσε ουσιαστικά τις καταβολές του ίδιου του Γιεοσούα. Πόσο φερέγγυος µπορεί να είναι ένας διανοούµενος που αρνείται ψυχωσικά τις ρίζες του, την ύπαρξη του Άλλου µέσα του; Και αν συγγραφείς όπως ο Οζ είναι η φωνή ενός άλλου, ανεκτικότερου Ισραήλ, µας λένε άραγε κάτι διαφορετικό από ό, τι η επίσηµη γραµµή, η στηριγµένη στο διπλό επιχείρηµα προς τη ∆ύση «Εµείς είµαστε σάρκα σας, έστω κι αν µας απορρίψατε» και «Εσείς, που µας είχατε κάνει θύµατά σας, δεν έχετε συγχωρεθείακόµα γιατί υπάρχουν αντισιωνιστές ανάµεσά σας»;