Οι δικηγόροι στην εξουσία

Ο νόμος έχει δική του αριστοκρατία

Η αριστοκρατία της Αμερικής βρίσκεται στα έδρανα των δικηγόρων και των δικαστών. Η παρατήρηση του Αλεξίς ντε Τοκβίλ δεν έχει χάσει τίποτε από την ισχύ της. Ενώ η εκλογή ενός νομικού συμβούλου επιχειρήσεων στη θέση του προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας αποτελεί εξαίρεση, στις Ηνωμένες Πολιτείες τίποτε δεν προκαλεί λιγότερη έκπληξη από την ισχυρή παρουσία των δικηγόρων στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας.
Οι άνθρωποι του νόμου, δικαστές και δικηγόροι, είναι αυτοί που ελέγχουν την κοινωνική και πολιτική ζωή των Αμερικανών από τα ανώτατα αξιώματα. Ετσι, στο περιβάλλον του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα (πρώην καθηγητής Δικαίου και ο ίδιος), οι νομικοί αφθονούν. Εχει γίνει συχνά λόγος για το δίκτυο της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ (Harvard Law School), από το οποίο ο Ομπάμα επιλέγει μεγάλο μέρος του επιτελείου του, αλλά το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην κυβέρνηση: οι δικηγόροι αποτελούν το 59% των γερουσιαστών και το 40% των μελών του Κογκρέσου.
Παρ' όλα αυτά, το επάγγελμα του νομικού δεν είναι και πολύ δημοφιλές. Οι δικηγόροι συχνά κατηγορούνται ότι αποτρέπουν ακόμη και τις πιο συνηθισμένες πρωτοβουλίες από το φόβο ενδεχόμενων μηνύσεων και υποχρεώνουν τον καθένα να ασφαλιστεί έναντι κάθε πιθανού κινδύνου -για την περίπτωση που κάποιος μηνυτής θα προσπαθούσε να τον καταστρέψει- γεγονός που εξηγεί σε κάποιον βαθμό το υψηλό κόστος ορισμένων ιατρικών συμβολαίων.
Σε βιβλίο που εξέδωσε πριν από δύο χρόνια, ο Φίλιπ Χάουαρντ εδιηγείτο, για παράδειγμα, την ιστορία ενός κοριτσιού 5 ετών, το οποίο, πάνω σε μια έκρηξη θυμού μέσα στο νηπιαγωγείο, άρχισε να πετάει στο πάτωμα βιβλία και μολύβια, πριν σκίσει την ταπετσαρία της τάξης. Καμία δασκάλα, κανένας δάσκαλος, δεν επενέβη, από φόβο μήπως παραβιάσουν τον νόμο που απαγορεύει να αγγίζει κανείς τα παιδιά. Στο τέλος, φώναξαν την αστυνομία, η οποία πήρε το παιδί με... χειροπέδες.
Ο κυρίαρχος ρόλος των δικηγόρων στην αμερικανική κοινωνία εξηγείται κυρίως από την προτεραιότητα της αρχής του «δεδικασμένου»(1), που παρατηρείται σε όλες τις χώρες του common law [Σ.τ.μ.: δίκαιο που βασίζεται στη νομολογία], και η οποία τοποθετεί τους επαγγελματίες που είναι σε θέση να αποκωδικοποιήσουν το «τι λέει ο νόμος» στο κέντρο της δικαστικής διαδικασίας. Και σε αυτό το σημείο, ο Τοκβίλ είχε δει καθαρά: «Οι δικοί μας γραπτοί νόμοι είναι συχνά δυσνόητοι, αλλά μπορεί να τους διαβάσει ο καθένας. Αντίθετα, για τον απλό άνθρωπο, δεν υπάρχει τίποτε πιο αινιγματικό και πιο απροσπέλαστο από μια νομοθεσία που βασίζεται στο δεδικασμένο. Αυτή η ανάγκη που έχουν για τον νομικό στην Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτή η μεγάλη ιδέα που σχηματίζουν για τα φώτα του, τον διαχωρίζουν όλο και περισσότερο από το λαό και, τελικά, τον τοποθετούν σε μια ξεχωριστή τάξη. Ο γάλλος νομομαθής είναι ένας απλός επιστήμονας. Ο άγγλος ή ο αμερικανός δικηγόρος, όμως, μοιάζει, κατά κάποιον τρόπο, με τους αιγύπτιους ιερείς. Οπως και εκείνοι, είναι ο μόνος που μπορεί να αποκρυπτογραφήσει μια μυστικιστική επιστήμη».
Η πύλη εισόδου προς αυτή την «ξεχωριστή τάξη» είναι η Νομική Σχολή (Law School), όπου οι φοιτητές αναλύουν τα δικαστικά προηγούμενα, κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος σπουδών με βασικό άξονα τη μελέτη των αποφάσεων των δικαστηρίων. Τα αμερικανικά Law Schools απαιτούν από όλους σχεδόν τους υποψήφιους φοιτητές τους να έχουν ολοκληρώσει τέσσερα χρόνια πανεπιστημιακών σπουδών πριν μπορέσουν να ξεκινήσουν τον πρώτο χρόνο φοίτησης στο δίκαιο. Επειτα από τρία χρόνια σπουδών στο δίκαιο, οι φοιτητές λαμβάνουν το δίπλωμα του juris doctor, το οποίο τους επιτρέπει να κάνουν αίτηση για να γίνουν δεκτοί στον Δικηγορικό Σύλλογο της πολιτείας όπου σχεδιάζουν να δικηγορήσουν.
Οι καλύτεροι φοιτητές των πιο διακεκριμένων πανεπιστημίων -Γέιλ, Χάρβαρντ, Στάνφορντ, Κολούμπια και μερικών ακόμη- έχουν βάσιμες ελπίδες να εμπλουτίσουν το βιογραφικό τους με ένα ή δύο χρόνια πρακτικής στο γραφείο κάποιου δικαστή, πράγμα που αυξάνει τις πιθανότητές τους να προσληφθούν από τα μεγάλα δικηγορικά γραφεία ή να αναρριχηθούν στα ανώτερα κρατικά κλιμάκια (υπουργείο Δικαιοσύνης, υπουργείο Εξωτερικών, Λευκός Οίκος...). Για όσους δεν καταφέρουν να ενσωματωθούν σε αυτή την κρατική αριστοκρατία, η σταδιοδρομία μετά το Law School μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη.
Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ
Το κόστος για επτά χρόνια σπουδών μοιάζει να αποκλείει από την αρχή μεγάλο μέρος των φοιτητών. Σχεδόν το ένα τρίτο όσων τελικά τις επιλέξουν, θα ολοκληρώσει τις σπουδές του έχοντας δανειστεί πάνω από 120.000 δολάρια (100.000 ευρώ). Να γιατί οι νέοι δικηγόροι επιλέγουν τις διεξόδους που θα τους επιτρέψουν να εξοφλήσουν τα χρέη τους το συντομότερο δυνατόν. Το δίλημμα ανάμεσα σε μια σταδιοδρομία στην υπηρεσία του Δημοσίου και στην αντίστοιχη σε κάποιο ιδιωτικό δικηγορικό γραφείο δεν κρατά ποτέ για πολύ: Η δεύτερη επιλογή εξασφαλίζει τρεις ή τέσσερις φορές υψηλότερες αποδοχές για έναν δικηγόρο που ξεκινάει τη σταδιοδρομία του(7).
Σε αντίθεση με τη Γαλλία, όπου υπάρχουν ακόμη ανεξάρτητοι δικηγόροι που ασχολούνται με τις λεγόμενες ευαίσθητες υποθέσεις, κανένας αμερικανός νομικός δεν εξετάζει το ενδεχόμενο να πετύχει επαγγελματικά χωρίς να συνδεθεί με κάποιο από τα μεγάλα δικηγορικά γραφεία, τα οποία αριθμούν συχνά διακόσιους με χίλιους δικηγόρους. Σχεδόν όλοι οι δικηγόροι του ιδιωτικού τομέα που απέκτησαν όνομα έχουν σταδιοδρομήσει σε τέτοιου τύπου δομές. Τη στιγμή που τα εμπορικά δικηγορικά γραφεία εξασφαλίζουν σημαντικές αποδοχές -οι συνεργάτες των μεγαλύτερων γραφείων έχουν αποδοχές 1 εκατομμύριο δολάρια το χρόνο κατά μέσον όρο- οι δικηγόροι που προσβλέπουν σε πολιτική καριέρα επιλέγουν συνήθως να ξεκινήσουν από τη θέση του εισαγγελέα (prosecutor).
Η εικόνα αυτή ανταποκρίνεται στο πρότυπο που διαμορφώνουν τηλεοπτικές σειρές όπως το «Law and Order»(3) και ενισχύει την τάση των εισαγγελέων να δίνουν θριαμβευτικές συνεντεύξεις τύπου, τις οποίες αναπαράγουν με πάθος τα μέσα ενημέρωσης. Το κύρος που απολαμβάνουν τονίζεται ακόμη περισσότερο, στο βαθμό που, συχνά, έχουν να αντιμετωπίσουν δημόσιους συνηγόρους, στους οποίους η υπεράσπιση των απόρων κλείνει τις πόρτες του επαγγέλματος...
Είναι αδύνατον να μιλήσει κανείς για τον ρόλο των δικηγόρων στην πολιτική ζωή των Ηνωμένων Πολιτειών χωρίς να αναφερθεί στην, τυπικά αμερικανική, υποκατηγορία των trial lawyers. Με την αυστηρή έννοια, πρόκειται για έναν δικηγόρο που υπερασπίζεται (σε αντίθεση, για παράδειγμα, με έναν νομικό σύμβουλο επιχειρήσεων, ο οποίος διαπραγματεύεται). Στην πράξη, όμως, ο όρος περιγράφει τον σχετικά περιορισμένο αριθμό ειδικευμένων δικηγόρων, που παρίστανται στις αγωγές κατά διαφόρων επιχειρήσεων: δικαιώματα των καταναλωτών, ευθύνη των κατασκευαστών, ιατρικά λάθη επιστημόνων, ιατρών ή νοσοκομείων...
Πρόκειται συχνά για συλλογικές προσφυγές (class actions) πολλών εναγόντων. Ο πρώην υποψήφιος για το προεδρικό χρίσμα των Δημοκρατικών, Τζον Εντουαρντς, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της συγκεκριμένης κατηγορίας δικηγόρων. Σε ποια άλλη χώρα του κόσμου θα μπορούσε, χωρίς εμφανή αντίφαση, ένας πολιτικός να διεκδικεί για τον εαυτό του την (επιμελώς φιλοτεχνημένη) εικόνα του δικηγόρου που υπερασπίζεται τους αδύναμους, έχοντας, ταυτόχρονα, συγκεντρώσει από το επάγγελμα αυτό προσωπική περιουσία αρκετών δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων;
ΔΙΚΕΣ ΜΕ... ΠΟΣΟΣΤΑ
Το παράδοξο αυτό ίσως οφείλεται στη δυνατότητα να επιδικάζονται, εκτός από τις αποζημιώσεις που καταβάλλονται στα θύματα για τη βλάβη που υπέστησαν (όπως και στο ελληνικό δίκαιο), και επιπρόσθετες τιμωρητικές αποζημιώσεις (punitive damages), με τις οποίες τιμωρείται το σφάλμα του ενόχου για το αδίκημα. Το ύψος τους, που αποφασίζεται συχνά από σώμα ενόρκων, μπορεί να ανέλθει σε εκατομμύρια δολάρια, σε περιπτώσεις που ορισμένοι δικαστές θα ήταν πιο συγκρατημένοι. Ετσι, στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι δικηγόροι των εναγόντων έχουν συχνά τη δυνατότητα να εργαστούν δωρεάν, με την προϋπόθεση να εισπράξουν, στη συνέχεια, ένα ποσοστό της τάξης του ενός τρίτου από το ποσό που εισπράττουν οι ενάγοντες.
Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (με την υποστήριξη των ασφαλιστικών εταιρειών) και οι σύνδεσμοι επιχειρήσεων καταγγέλλουν σταθερά το σύστημα αυτό, ιδιαίτερα τις συλλογικές προσφυγές, ενώ το Δημοκρατικό Κόμμα, από την πλευρά του, υπερασπίζεται το στάτους κβο. Μέσα στις συνθήκες αυτές, το 2009-2010, το 96% των εκλογικών δωρεών της American Association for Justice (πρώην Association of Trial Lawyers of America) κατευθύνθηκε στους Δημοκρατικούς...
Η σύγχυση ενισχύεται από το γεγονός ότι, τις περισσότερες φορές, στις Ηνωμένες Πολιτείες, εισαγγελείς και δικαστές εκλέγονται με άμεση καθολική ψηφοφορία. Εχει συμβεί σε πολλούς εισαγγελείς, οι οποίοι, στη συνέχεια, έγιναν κυβερνήτες, να κάνουν προεκλογική εκστρατεία με τηλεοπτικές διαφημίσεις που τους εμφανίζουν να περπατούν σε κάποιον διάδρομο, ενώ, κρεμασμένα στους τοίχους, φιγουράρουν τα πορτρέτα των θηραμάτων τους, δηλαδή των κατάδικων που εκτελέστηκαν με δική τους πρόταση.
(1) Ερμηνεύοντας το νόμο, ο δικαστής μπορεί να δημιουργήσει προηγούμενο, το οποίο είναι πιθανό να βαρύνει και σε μελλοντικές υποθέσεις.
(2) Πρόκειται για το δρόμο που επέλεξαν στη δεκαετία του 1970 εκατοντάδες νέοι δικηγόροι, οι οποίοι συμμετείχαν στους αγώνες του Ραλφ Νέιντερ [Στμ.: για τα δικαιώματα των καταναλωτών]. Αλλά και για τον λιγότερο γνωστό δρόμο εκατοντάδων νέων δικηγόρων που, κάθε χρόνο, επιλέγουν τη θέση του δημόσιου συνηγόρου (public defender).
(3) Τηλεοπτική σειρά, γνωστή στην Ελλάδα με τον τίτλο «Νόμος και τάξη».
*Δικηγόρος, Νέα Υόρκη.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ALAN AUDI*-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Le Monde diplomatique, 21-11-2010

Για να ξεφύγουμε από τα δίχτυα που έχουμε παγιδευτεί

Κάτι να κάνουμε, αν και δεν ξέρουμε τι

Στη Μαδρίτη, στην Αθήνα, στο Βουκουρέστι και στο Παρίσι, η οργή του λαού μαρτυράει την κοινωνική απόγνωση και τη βαθύτατη επιθυμία για αλλαγή. Ομως, για την ώρα, απουσιάζει η πολιτική στρατηγική η οποία θα επιτρέψει την πραγματοποίηση αυτής της αλλαγής, καθώς και η ελπίδα ότι θα επιτύχει. Μήπως πρέπει να διακινδυνεύσουμε ν' αφήσουμε να χαθεί αυτή η ευκαιρία, προβάλλοντας ως δικαιολογία το επιχείρημα ότι δεν υφίστανται ακόμα οι συνθήκες για την υλοποίησή της; Ή μήπως πρέπει να βάλουμε στοίχημα ότι, καμιά φορά, «συμβαίνει το ανέφικτο»;
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Αριστερά γνώριζε τι έπρεπε να κάνει. Σήμερα τα συνδικάτα αναζητούν την ταυτότητά τους στο πλαίσιο που τίθεται από νέα τάξη πραγμάτων. Τα κινήματα διαμαρτυρίας που ξέσπασαν φέτος στην Ευρώπη ενάντια στις πολιτικές της λιτότητας -στην Ελλάδα και στη Γαλλία κυρίως, αλλά σε μικρότερο βαθμό και στην Ιρλανδία, στην Ιταλία και στην Ισπανία- αποτέλεσαν την αφορμή για να εμφανιστούν δύο σενάρια. Το πρώτο, κατασκευασμένο από την εξουσία και τα μέσα ενημέρωσης, στηρίζεται στην αποπολιτικοποίηση της κρίσης: τα περιοριστικά δημοσιονομικά μέτρα που επιβάλλουν οι κυβερνήσεις δεν προβάλλονται ως πολιτική επιλογή αλλά ως μια τεχνική απάντηση που πρέπει να δοθεί στις πιεστικές απαιτήσεις που προκαλούν τα χρηματοοικονομικά προβλήματα. Υποστηρίζεται, δε, ότι, εάν επιθυμούμε τη σταθεροποίηση της οικονομίας, πρέπει να σφίξουμε το ζωνάρι. Το άλλο σενάριο, εκείνο που ασπάζονται οι απεργοί και οι διαδηλωτές, θεωρεί ότι τα μέτρα λιτότητας δεν είναι τίποτε άλλο από ένα εργαλείο που χρησιμοποιεί το κεφάλαιο για να ξηλώσει και τα τελευταία απομεινάρια του κράτους πρόνοιας. Στη μία περίπτωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο παρουσιάζεται ως διαιτητής, ο οποίος επιδιώκει με ζήλο να επιτύχει τον σεβασμό της τάξης και της πειθαρχίας· στη δεύτερη περίπτωση, υποδύεται άλλη μια φορά τον χωροφύλακα του παγκοσμιοποιημένου χρηματοοικονομικού τομέα.
Οσο κι αν κάθε μία από αυτές τις δύο οπτικές εμπεριέχει κάποια ψήγματα αλήθειας, είναι εξίσου απόλυτα λανθασμένες. Είναι προφανές ότι η αμυντική στρατηγική των ευρωπαίων ηγετών δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι το τεράστιο έλλειμμα των κρατικών προϋπολογισμών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα δεκάδες δισεκατομμύρια που καταβρόχθισε η διάσωση των τραπεζών, όπως επίσης και το γεγονός ότι οι πιστώσεις που δόθηκαν στην Αθήνα θα χρησιμοποιηθούν κατά κύριο λόγο για την αποπληρωμή του χρέους της στις γερμανικές και στις γαλλικές τράπεζες. Ο μόνος λόγος για τον οποίο χορήγησαν βοήθεια στην Ελλάδα ήταν για να συνδράμουν τον ιδιωτικό τραπεζικό τομέα.
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ
Από την απέναντι πλευρά, η επιχειρηματολογία των δυσαρεστημένων προδίδει άλλη μια φορά την τεράστια φτώχεια της σύγχρονης αριστεράς: δεν περιλαμβάνει κανένα προγραμματικό σκέλος και αρκείται στο να ανάγει σε ζήτημα αρχής την άρνηση της κατάργησης των κοινωνικών κεκτημένων. Η ουτοπία του κοινωνικού κινήματος δεν συνίσταται πλέον στην αλλαγή του συστήματος αλλά στο να πείσει τον εαυτό του ότι το ίδιο το σύστημα μπορεί να συναινέσει στη διατήρηση του κράτους πρόνοιας. Απέναντι στην αμυντική αυτή θέση, μπορεί να προβληθεί μια ένσταση η οποία δύσκολα απορρίπτεται: εάν παραμείνουμε μέσα στα όρια που μας επιβάλλει το παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό σύστημα, τότε δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να συναινέσουμε στις θυσίες που ζητούνται από τους εργαζόμενους, τους φοιτητές και τους συνταξιούχους.
Ενα πράγμα είναι σίγουρο: μετά από δεκαετίες κράτους πρόνοιας κατά τη διάρκεια των οποίων οι δημοσιονομικές περικοπές ήταν περιορισμένες και συνοδεύονταν πάντα από την υπόσχεση ότι μια μέρα θα επιστρέφαμε στην προηγούμενη κατάσταση, περνάμε τώρα σε μια διαρκή περίοδο έκτακτης ανάγκης. Πρόκειται για μια νέα εποχή, η οποία μας υπόσχεται ολοένα αυστηρότερα προγράμματα λιτότητας, προοδευτικά αυξανόμενες περικοπές στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και των συντάξεων, καθώς επίσης και τη συνεχώς εντεινόμενη επισφάλεια της εργασίας. Με την πλάτη κολλημένη στον τοίχο, η αριστερά οφείλει να αποδεχθεί μια εξαιρετικά δύσκολη πρόκληση: να εξηγήσει ότι η οικονομική κρίση είναι κατ' αρχήν μια πολιτική κρίση, δηλαδή ότι δεν πρόκειται για κάποια «φυσική» διαδικασία ή νομοτέλεια, καθώς και ότι το υπάρχον σύστημα προκύπτει από μια σειρά αποφάσεων οι οποίες είναι από τη φύση τους πολιτικές. Ταυτόχρονα, η αριστερά δεν πρέπει να ξεχνάει ότι το παρόν σύστημα, για όσο διάστημα παραμένει κανείς μέσα στο πλαίσιο που αυτό ορίζει, υπακούει σε μια λογική η οποία -κακώς- παρουσιάζεται ως φυσικός νόμος και της οποίας δεν είναι δυνατόν να παραβιαστούν οι κανόνες χωρίς να προκληθεί οικονομική καταστροφή.
Θα ήταν αυταπάτη να ελπίζει κανείς ότι η κρίση που συνεχίζει το καταστροφικό έργο της θα έχει μονάχα περιορισμένες συνέπειες και ότι ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός θα συνεχίσει να εγγυάται ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής στην πλειονότητα του πληθυσμού. Και το να ποντάρει κανείς μονάχα σε ενδεχόμενες ευνοϊκές περιστάσεις για να μετριάσει τις επιπτώσεις αποτελεί μια πολύ περίεργη αντίληψη περί ριζοσπαστισμού... Βέβαια, αυτό που μας λείπει δεν είναι οι αντικαπιταλιστές. Κατακλυζόμαστε κυριολεκτικά από κατηγορητήρια ενάντια στις φρικαλεότητες του καπιταλισμού: κάθε μέρα εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες δημοσιογραφικές έρευνες, τηλεοπτικά ρεπορτάζ και βιβλία που επιτυγχάνουν υψηλές πωλήσεις, στα οποία γίνεται λόγος για βιομήχανους που καταστρέφουν το περιβάλλον, για διεφθαρμένους τραπεζίτες που απολαμβάνουν αστρονομικά μπόνους τη στιγμή που οι τράπεζές τους απομυζούν αχόρταγα το κρατικό χρήμα, για προμηθευτές αλυσίδων ένδυσης οι οποίοι απασχολούν μικρά παιδιά τα οποία εργάζονται δώδεκα ώρες την ημέρα.
Κι όμως, όσο αιχμηρή κι αν φαίνεται η λεπίδα των κριτικών, στομώνει αμέσως μόλις βγει από το θηκάρι της, γιατί ποτέ δεν αμφισβητεί το φιλελεύθερο-δημοκρατικό πλαίσιο στο εσωτερικό του οποίου ο καπιταλισμός διεξάγει το καταστροφικό έργο του. Ο στόχος που προβάλλεται, είτε ρητά διατυπωμένος είτε με έμμεσο τρόπο, συνίσταται απαράλλακτα στη θέσπιση ενός ρυθμιστικού πλαισίου για τον έλεγχο του καπιταλισμού (το οποίο θα λειτουργεί κάτω από την πίεση που θα ασκούν τα μέσα ενημέρωσης, ο νομοθέτης ή οι αστυνομικές έρευνες που θα διεξάγονται από έντιμους αστυνομικούς), ενώ δεν αμφισβητούνται ποτέ οι θεσμικοί μηχανισμοί του αστικού κράτους δικαίου.
Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ
Σε αυτό ακριβώς το σημείο η μαρξιστική ανάλυση διατηρεί όλη της τη φρεσκάδα, κι ίσως μάλιστα σήμερα περισσότερο από ποτέ. Για τον Μαρξ, η ελευθερία δεν αποτελεί ζήτημα πρώτης γραμμής μέσα στην πολιτική σφαίρα, τουλάχιστον όχι η μορφή της ελευθερίας στην οποία αναφέρονται οι διεθνείς θεσμοί όταν κρίνουν μια χώρα: είναι ελεύθερες οι εκλογές, είναι ανεξάρτητοι οι δικαστές, υπάρχει σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων; Το κλειδί της πραγματικής ελευθερίας πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στο «απολιτικό» ζήτημα των κοινωνικών σχέσεων, από την εργασία μέχρι την οικογένεια· σε αυτό το πεδίο, η απαραίτητη αλλαγή δεν είναι δυνατόν να προέλθει από την πολιτική μεταρρύθμιση, αλλά από την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων μέσα στον μηχανισμό της παραγωγής.
Πράγματι, ποτέ δεν ζητάμε από τους ψηφοφόρους να αποφασίσουν ποιος πρέπει να κατέχει τι, ή να αποφανθούν για τις προδιαγραφές του μάνατζμεντ που θα εφαρμοστούν στον χώρο της εργασίας τους. Είναι ανώφελο να ελπίζουμε ότι η σφαίρα της πολιτικής θα συναινέσει στην επέκταση της δημοκρατίας και σε τομείς οι οποίοι εξοβελίζονται μακριά της, οργανώνοντας, για παράδειγμα, «δημοκρατικές» τράπεζες οι οποίες θα τελούν υπό τον έλεγχο των πολιτών. Σε αυτόν τον τομέα, οι ριζοσπαστικές αλλαγές τοποθετούνται πέρα από τη σφαίρα των νομικών δικαιωμάτων.
Φυσικά, τυχαίνουν και περιπτώσεις όπου οι δημοκρατικές διαδικασίες οδηγούν σε κοινωνικές κατακτήσεις. Ωστόσο, οι κατακτήσεις αυτές εξακολουθούν να αποτελούν ένα γρανάζι στον μηχανισμό του αστικού κράτους και ο ρόλος τους συνίσταται στο να εγγυώνται την καλύτερη δυνατή αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Συνεπώς, πρέπει να ανατραπούν ταυτόχρονα δύο φετίχ, τόσο το φετίχ των «δημοκρατικών θεσμών» όσο κι εκείνο του αρνητικού αντίστοιχού τους, δηλαδή της βίας.
Στην καρδιά της μαρξιστικής έννοιας της πάλης των τάξεων κυριαρχεί η ιδέα ότι η «γαλήνια» κοινωνική ζωή αποτελεί ένδειξη της (προσωρινής) νίκης της κυρίαρχης τάξης. Από τη σκοπιά των καταπιεσμένων, ακόμα και η ίδια η ύπαρξη του κράτους αποτελεί πράξη βίας, ως μηχανισμός που βρίσκεται στα χέρια της κυρίαρχης τάξης. Αποδεικνύεται, δε, σε μεγάλο βαθμό ανεπαρκής η αντίληψη σύμφωνα με την οποία η βία δεν νομιμοποιείται ποτέ αλλά μερικές φορές καθίσταται αναγκαία. Σε μια ριζοσπαστική προοπτική για τη χειραφέτηση των ανθρώπων, οι όροι του παραπάνω αξιώματος έπρεπε να αντιστραφούν, η βία των καταπιεσμένων νομιμοποιείται πάντα -αφού ακριβώς η κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οφείλεται στην άσκηση βίας- αλλά δεν είναι ποτέ αναγκαία: η επιλογή τού εάν θα υπάρξει ή όχι προσφυγή στη βία απέναντι σε έναν αντίπαλο, εξαρτάται απόλυτα από στρατηγικές εκτιμήσεις.
Στην κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στο πεδίο της οικονομίας με την οποία βρισκόμαστε αντιμέτωποι, γίνεται αμέσως προφανές ότι δεν έχουμε να κάνουμε με τυφλές χρηματοοικονομικές κινήσεις, αλλά με στρατηγικές παρεμβάσεις, τις οποίες έχουν καταστρώσει μετά από ώριμη σκέψη οι δημόσιες αρχές και οι χρηματοοικονομικοί θεσμοί, δεδομένου ότι επιδιώκουν να εφαρμόσουν μια λύση για την κρίση, η οποία να ανταποκρίνεται στα κριτήριά τους και τελικά να αποβεί προς όφελός τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, πώς είναι δυνατόν να μην σκεφτόμαστε τη δυνατότητα της αντεπίθεσης;
Φυσικά, το μόνο αποτέλεσμα που έχουν παρόμοιες εκτιμήσεις είναι ότι κλονίζουν το βόλεμα των ριζοσπαστών διανοουμένων. Καθώς διάγουν βίο άνετο και προστατευμένο, δεν ενδίδουν, άραγε, στον πειρασμό να κατασκευάσουν σενάρια καταστροφής για να δικαιολογήσουν τη διατήρηση του επιπέδου ζωής τους; Για πολλούς από αυτούς, αν πρέπει να γίνει μια επανάσταση, πρέπει να επιχειρηθεί μακριά από τον τόπο τους -στην Κούβα, τη Νικαράγουα, τη Βενεζουέλα- έτσι ώστε, αφ' ενός να ζεσταίνεται η καρδιά τους από το επαναστατικό όραμα, αλλά και να μπορούν ταυτόχρονα να αφοσιώνονται στην προώθηση της καριέρας τους. Ομως, με την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες, οι ριζοσπάστες διανοούμενοι θα μπορούσαν να βρεθούν μπροστά στη δική τους ώρα της αλήθειας, να επιζητήσουν μια πραγματική αλλαγή, την οποία τώρα μπορούν να πετύχουν.
ΑΡΙΣΤΕΡΕΣ ΛΥΣΕΙΣ
Δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος αυτή η διαρκής κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην οικονομία να οδηγήσει την αριστερά να εγκαταλείψει την υπομονετική διανοητική εργασία, η οποία δεν έχει άμεση πρακτική χρησιμότητα. Ωστόσο, σταδιακά, έχει αρχίσει να εκλείπει η πραγματική λειτουργία της σκέψης. Οχι να προτείνει λύσεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει «η κοινωνία» -δηλαδή το κράτος και το κεφάλαιο- αλλά να στοχάζεται πάνω στον τρόπο ακριβώς με τον οποίο διατυπώνονται αυτά τα ερωτήματα.
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας καπιταλιστικής περιόδου μετά το 1968, επιβλήθηκε ως κυρίαρχη ιδεολογία η ίδια η οικονομία, δηλαδή η λογική της αγοράς και του ανταγωνισμού. Στον τομέα της εκπαίδευσης, για παράδειγμα, το σχολείο αποτελεί ολοένα και λιγότερο μια δημόσια υπηρεσία που είναι ανεξάρτητη από την αγορά και προβάλλεται ως μία από τις σημαντικότερες προτεραιότητες του κράτους, ένα άβατο όπου καλλιεργούνται υψηλές αξίες, όπως η ελευθερία, η ισότητα και η αδελφοσύνη. Εφαρμόζοντας το ιερό δόγμα «με μικρότερο κόστος, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα», αφέθηκαν να εισβάλουν στο σχολείο διάφορες μορφές συνεργασίας του ιδιωτικού τομέα με τον δημόσιο. Στο δε πεδίο της πολιτικής, το εκλογικό σύστημα που οργανώνει και νομιμοποιεί την εξουσία εμφανίζεται ολοένα περισσότερο να αντιγράφει το μοντέλο της επιχειρηματικότητας: η εκλογική διαδικασία εκλαμβάνεται ως μια εμπορική συναλλαγή κατά τη διάρκεια της οποίας οι ψηφοφόροι «αγοράζουν» το «εμπόρευμα», το οποίο δημιουργεί την εντύπωση ότι είναι σε θέση να διατηρήσει με τον καλύτερο τρόπο την κοινωνική τάξη, να εξασφαλίσει την τιμωρία των εγκληματιών κ.λπ.
Με βάση την προαναφερθείσα αρχή, ορισμένες λειτουργίες οι οποίες άλλοτε ανετίθεντο στο κράτος (για παράδειγμα, η διοίκηση των φυλακών), στο εξής ιδιωτικοποιούνται (1). Ο στρατός δεν στηρίζεται πλέον στους κληρωτούς, αλλά στους μισθοφόρους. Ακόμα και η κρατική γραφειοκρατία έχει χάσει τον οικουμενικό εγελιανό χαρακτήρα της, όπως αποδεικνύεται κατά κόρον από τους μηχανισμούς που έχει δημιουργήσει ο Μπερλουσκόνι. Στη σημερινή Ιταλία, η αστική τάξη είναι εκείνη που ασκεί άμεσα την εξουσία και την εκμεταλλεύεται ανοιχτά και χωρίς ενδοιασμούς, με μόνο στόχο την προστασία των συμφερόντων της. Ακόμα και οι σχέσεις των ζευγαριών κατέληξαν να υιοθετούν τις λογικές της αγοράς: οι υπηρεσίες που προτείνονται σε καθένα από τα μέλη των μελλοντικών ζευγαριών (για παράδειγμα τα speed datings και οι συναντήσεις μέσω Ιντερνετ ή γραφείων συνοικεσίων), τα παρακινούν να αισθάνονται τον εαυτό τους ως εμπόρευμα, του οποίου οφείλουν να εξυμνούν τα πλεονεκτήματα και να διαλέγουν τις πιο κολακευτικές φωτογραφίες.
Στις εσχατιές ενός παρόμοιου αστερισμού, ακόμα και η ιδέα μιας ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνίας φαντάζει αδύνατη. Ομως, αυτό ακριβώς το «είναι αδύνατον!» πρέπει να μας κάνει να σταματήσουμε λιγάκι και να σκεφθούμε. Σήμερα, η διάκριση του τι είναι εφικτό και τι ανέφικτο οργανώνεται με περίεργο τρόπο, με την ίδια ακριβώς υπερβολή στην οριοθέτηση της καθεμιάς από αυτές τις δύο κατηγορίες. Από τη μια πλευρά, στο πεδίο των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου και των τεχνολογιών, μας σφυροκοπούν καθημερινά με το σύνθημα «τίποτε δεν είναι αδύνατο!», μπορούμε να απολαμβάνουμε μια ευρύτατη γκάμα σεξουαλικών παροχών ή εγκυκλοπαιδικών αρχείων, τραγουδιών, ταινιών και τηλεοπτικών σειρών που προσφέρονται για «κατέβασμα» από το Ιντερνετ, επιπλέον, μπορούμε να ταξιδέψουμε στο διάστημα (εάν βέβαια είμαστε εκατομμυριούχοι). Ακόμα, μας υπόσχονται ότι στο άμεσο μέλλον, με την επεξεργασία και τη χειραγώγηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, θα καταστεί «δυνατόν» να βελτιώσουμε στον μέγιστο βαθμό τις σωματικές και τις ψυχικές δυνατότητές μας. Ακόμα και το τεχνογνωστικό όνειρο της αθανασίας φαίνεται πλέον να εντάσσεται στο πλαίσιο του εφικτού, μέσα από τη μετατροπή της ταυτότητάς μας σε εφαρμογές πληροφορικής, οι οποίες θα μπορούν να μεταφερθούν σε διάφορες ηλεκτρονικές συσκευές.
Αντίθετα, στο κοινωνικοοικονομικό πεδίο, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη δοξασία ότι η ανθρωπότητα έχει φθάσει στο αποκορύφωμα της ωριμότητάς της, καθώς κατόρθωσε να παραιτηθεί από τις παλιές ουτοπίες που την ταλάνιζαν επί χιλιετίες και δέχθηκε τους περιορισμούς που της θέτει η πραγματικότητα -εννοώντας, βέβαια, την καπιταλιστική πραγματικότητα- μαζί με όλα τα ανέφικτα που την οπλίζουν. Το κυριότερο σύνθημα αυτής της «πραγματικότητας», η ιερή πρώτη εντολή της, είναι το «δεν μπορείτε». Δεν μπορείτε να στρατεύεστε σε μεγάλες συλλογικές δράσεις, γιατί είναι καταδικασμένες να οδηγήσουν στην τρομοκρατία του ολοκληρωτισμού, δεν μπορείτε να γαντζώνεστε από το κράτος πρόνοιας, ειδάλλως θα χάσετε την ανταγωνιστικότητά σας και θα προκαλέσετε οικονομική κρίση, δεν μπορείτε να αποκοπείτε από την παγκόσμια αγορά, εάν βέβαια δεν επιθυμείτε να μετατραπείτε σε δορυφόρους της Βόρειας Κορέας. Η οικολογία, στην ιδεολογική εκδοχή της, προσθέτει σε αυτόν τον κατάλογο και τις δικές της απαγορεύσεις, τις περίφημες ανώτατες τιμές που στηρίζονται στις εκτιμήσεις των ειδικών: «η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλει να μην ξεπεράσει τους δύο βαθμούς».
ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ
Σήμερα, η κυρίαρχη ιδεολογία προσπαθεί να μας πείσει ότι μια ριζική αλλαγή είναι ανέφικτη, ότι είναι αδύνατη η κατάργηση του καπιταλισμού, ότι είναι αδύνατον να δημιουργηθεί μια δημοκρατία η οποία δεν θα περιορίζεται μονάχα στο διεφθαρμένο κοινοβουλευτικό παιχνίδι το οποίο καθιστά αόρατους τους ανταγωνισμούς που διατρέχουν τις κοινωνίες μας. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο Ζακ Λακάν, για να υπερβεί τους ιδεολογικούς φραγμούς, αντικαθιστούσε το σύνθημα «τα πάντα είναι δυνατά» με την εξής σοβαρότερη διατύπωση: «Το αδύνατον καταφθάνει».
Ο Εβο Μοράλες στη Βολιβία, ο Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα και η μαοϊκή κυβέρνηση του Νεπάλ ανήλθαν στην εξουσία με «δίκαιες» δημοκρατικές εκλογές και όχι με την εξέγερση. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι, «αντικειμενικά», η κατάστασή τους δεν είναι απελπιστική: βαδίζουν ενάντια στη ροή της ιστορίας και, γι' αυτόν τον λόγο, δεν μπορούν να στηριχθούν σε καμία «αντικειμενική τάση». Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να αυτοσχεδιάζουν μέσα σε μια κατάσταση η οποία φαίνεται αδιέξοδη. Μήπως όμως αυτό ακριβώς το γεγονός τους προσφέρει επίσης και μια εξαιρετική ελευθερία; Μήπως άραγε δεν βρισκόμαστε κι όλοι εμείς στην αριστερά στην ίδια ακριβώς δύσκολη θέση;
Η κατάστασή μας σήμερα βρίσκεται στον αντίποδα εκείνης που επικρατούσε στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η αριστερά γνώριζε τι έπρεπε να κάνει, αλλά όφειλε να περιμένει υπομονετικά την κατάλληλη στιγμή για να αναλάβει δράση. Σήμερα, δεν γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε, αλλά οφείλουμε να δράσουμε αμέσως, γιατί η αδράνειά μας θα μπορούσε να έχει σύντομα καταστροφικές συνέπειες. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε σαν να ήμασταν ελεύθεροι.
(Η παρούσα ανάλυση δημοσιεύθηκε από το «New Left Review», αρ. 64, Λονδίνο, Ιούλιος-Αύγουστος 2010.)
1. (Στμ) Σε αρκετές χώρες -κυρίως αγγλοσαξονικές και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες- υπάρχουν πολλές ιδιωτικές φυλακές, οι οποίες μάλιστα αποτελούν και έναν εξαιρετικά προσοδοφόρο κλάδο. Φυσικά, παρατηρείται και πλήθος εκτροπών, με χαρακτηριστικότερο πρόσφατο παράδειγμα τον αμερικανό δικαστή που δωροδοκούνταν από ιδιωτική φυλακή για να την τροφοδοτεί με ανήλικους «πελάτες», οι οποίοι καταδικάζονταν για πραγματικά ασήμαντες αφορμές.
*Σλοβένος φιλόσοφος.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο SLAVOJ ΖΙΖΕΚ *-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Le Monde diplomatique, 21-11-2010

Μισέλ Ουελμπέκ-Θέλω να αφηγηθώ ιστορίες αγάπης

Ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας, Μισέλ Ουελμπέκ, αφήνει να φανεί ο σκανταλιάρης αλλά και στοχαστικός εαυτός του
«Εχω τη φιλοδοξία να περιγράψω επιμελώς ό,τι εκμηδενιστικό περιέχει η σύγχρονη ζωή, την ισοπεδωτική πλευρά μιας ζωής ως ακολουθία υπαλληλικών υποχρεώσεων, θέλω επίσης να αφηγηθώ ιστορίες αγάπης», μονολογεί ο Ουελμπέκ, βυθισμένος στον καναπέ και στον εαυτό του. Μιλάει αργά και σιγά, σχεδόν ψιθυριστά, καπνίζοντας τα τσιγάρα του μέχρι την άκρη. Δαγκώνει το φίλτρο. «Η ψυχρή όμως διαπίστωση εκλαμβάνεται συχνά ως αμείλικτη καταγγελία. Είναι αλήθεια ότι η ψυχρότητα έχει πολύ μεγάλη δύναμη...»Μέχρι πριν από λίγο, αγωνιούσαμε έξω από την πόρτα με την εκδότρια της «Εστίας», την Εύα Καραϊτίδη και τη φωτογράφο Ελισάβετ Μωράκη μη γνωρίζοντας αν θα παραχωρήσει τελικά τη συνέντευξη. Μας υποδέχθηκε ευδιάθετος σε ένα δωμάτιο με ονειρεμένη θέα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και ξέστρωτο, ανάκατο κρεβάτι. Στη διάρκεια της συζήτησης και του επακόλουθου περιπάτου ανοίχτηκε σαν σπάνιο αγοραφοβικό νυχτολούλουδο, έκανε καλαμπούρια και μιμήσεις, σκάζοντας στα γέλια σαν σκανταλιάρης πιτσιρικάς.Η προπορευόμενη φήμη του ως εξαιρετικά δύστροπου και προκλητικού συγγραφέα μοιάζει να είναι η άμυνα ενός πληγωμένου και αποσυνάγωγου ανθρώπου. Περιγράφει τον τρόμο που ένιωσε όταν έπεσαν πάνω του οι ορδές των Γάλλων δημοσιογράφων τη μέρα της ανακοίνωσης του διάσημου βραβείου Γκονκούρ. Αν είχε μαζί του τον σκύλο του, θα τον είχαν σίγουρα ποδοπατήσει. Η συζήτηση φτάνει στο βραβευμένο μυθιστόρημα «Ο χάρτης και η επικράτεια». Ο ήρωας, ο ζωγράφος Τζεντ Μαρτέν αντιλαμβάνεται την σπανιότητα του έρωτα. Αυτό όμως δεν προσπαθεί να περιγράψει σε όλα του τα έργα, το κατά πόσον ο έρωτας είναι ακόμη μια δυνατότητα;«Ναι. Μπορούμε να απαντήσουμε απλώς ναι, έτσι δεν είναι; Ναι», απαντάει σκεφτικός. «Ισως όχι το πρώτο που είναι πιο... ομοφυλοφιλικό μυθιστόρημα δεν ξέρω να κάνω. Οπότε πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μια γυναίκα για να αρχίσει να τίθεται το ερώτημα. Και στο πρώτο δεν υπήρχαν καθόλου. Βέβαια, το πρώτο είναι ξεχωριστή περίπτωση, δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα». Με κοιτάζει επίμονα στα μάτια περιμένοντας την επόμενη ερώτηση. Ομως είναι ένα βλέμμα γυάλινο, στραμμένο προς τα μέσα.– Στα μυθιστορήματά σας περιγράφετε την παρακμή της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας. Στο πεισιθάνατο συγκλονιστικό τέλος του «Χάρτη» δεν περιγράφετε απλώς και μόνο το τέλος της βιομηχανικής εποχής, αλλά κι εκείνο του δυτικού κόσμου που καταπνίγεται από την άγρια βλάστηση.– Δεν την προοιωνίζομαι. Περιγράφω μια αλήθεια, γιατί η βλάστηση πάντοτε κερδίζει. Δεν είναι το τέλος της Δύσης, αλλά κάτι πολύ πιο σοβαρό. Στην αρχή του βιβλίου, ο συγγραφέας αφηγείται ότι πέρασε ένα βράδυ των παιδικών του χρόνων κλαίγοντας γιατί συνειδητοποίησε ότι το σύμπαν πρόκειται να παγώσει. Κάτι χειρότερο από την άλωση της Δύσης. Το τέλος του βιβλίου είναι όμως πολύ αισιόδοξο, αφού επιζεί η βλάστηση. Ο θάνατος του σύμπαντος είναι κάτι πολύ πιο θλιβερό. Ενώ η διαρκής επέκταση της βλάστησης καθώς πλησιάζουμε στο απόλυτο μηδέν...«Δεν είναι άσχημο να βλέπει κανείς έτσι τα πράματα, είναι καθησυχαστικό, ηρεμιστικό», συμπληρώνει περιχαρής. Πριν όμως καταπιεί τα πάντα το χορτάρι η πρώτη που φαίνεται να απειλείται με εξαφάνιση μοιάζει να είναι η μεσαία τάξη στην Ευρώπη, όχι; «Πού να ξέρω», κάνει αδιάφορα. «Η αλήθεια είναι ότι δεν θα στοιχημάτιζα πολλά στο μέλλον της βιομηχανικής Γαλλίας. Το τέλος του βιβλίου μού φαίνεται πολύ αληθοφανές, θα επιστρέψουμε στον τουρισμό, στη γεωργία. Συνεπώς, ο διαχωρισμός της εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα είναι αναπόφευκτος».Μεγάλη αγωνία προκαλεί στην Ιρλανδία η κρίσηΣτη διάρκεια της βόλτας αναφέρει κατάπληκτος ότι δεν έχει καθόλου την εντύπωση πως έχει έρθει σε μια χώρα που δοκιμάζεται απ’ την κρίση. Αυτός όμως που μετανάστευσε στην Ιρλανδία για να γλιτώσει το αρπαχτικό χέρι της γαλλικής εφορίας, πώς βίωσε την κρίση στη χώρα με την οποία μας συγκρίνουν;«Η θεμελιώδης διαφορά είναι ότι η Ιρλανδία ανήκει παρόλα αυτά στον αγγλοσαξονικό κόσμο, σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει καμία αμφισβήτηση του φιλελευθερισμού ως συστήματος. Ο κομμουνιστής είναι μια φολκλορική ατραξιόν. Συνεπώς, η κρίση δεν προκαλεί καμία πολιτική συζήτηση, αλλά μόνο βαθιά αγωνία. Ωστόσο, επανενεργοποιείται μια στοιχειώδης οικογενειακή αλληλεγγύη, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι είναι μια χώρα όπου ο Καθολικισμός κρατάει ακόμη γερά. Ο Καθολικισμός τους υποχώρησε όταν πλούτισαν και τώρα ξαναδυναμώνει. Οι άνθρωποι δεν διασπάστηκαν τόσο ριζικά από τις οικογένειές τους όσο στην υπόλοιπη Δύση. Αυτό όμως που επικρατεί είναι η αγωνία και μια βαθιά αδυναμία κατανόησης της πραγματικότητας, των στοιχείων που προσδιορίζουν το μέλλον...».Τράπεζες και εμπιστοσύνηΠαύση. Ο χρόνος κυλάει και δεν ξέρεις αν θα συνεχίσει την απάντηση. «Οι άνθρωποι πολύ δύσκολα διαπαιδαγωγούνται. Οταν η κρίση άρχισε να πλήττει την Ιρλανδία, το θετικό για μένα ήταν ότι μπορούσα να πάω στην τράπεζα χωρίς να μου προτείνουν έναν τρόπο τοποθέτησης των χρημάτων μου, κάτι που σιχαίνομαι. Τώρα όμως αρχίζουν να αισθάνονται και πάλι μεγαλύτερη ασφάλεια και ξανάρχισαν τις ενοχλητικές προτάσεις. Είναι πραγματικά οδυνηρό. Θα ρευστοποιήσω τα πάντα, αν συνεχίσουν...».– Πολλοί εδώ στην Ελλάδα κρύβουν το ρευστό τους στις γλάστρες τους...– Εχουν απόλυτο δίκιο. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να εμπιστεύεται κανείς τις τράπεζες. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι βέβαια κάτι πολύ σοβαρό. Οι συνέπειες μπορούν να είναι δραματικές.Σκάει στα γέλια τραντάζοντας τον καναπέ. «Ολο το σύστημα βασίζεται στις τράπεζες», συμπληρώνει. Μιλώντας όμως για τράπεζες, δεν είναι άραγε δυνατόν να συναγάγουμε, από τις καταστροφές που προκαλεί στα μυθιστορήματά του, ότι το χρήμα είναι η πιο ηλίθια θρησκεία;«Εχω υπάρξει τόσο αντιφατικός σε αυτό το ζήτημα που μου είναι δύσκολο να απαντήσω. Στην “Πλατφόρμα” το χρήμα εγκωμιάζεται κατά κάποιον τρόπο, με την έννοια ότι μπορούμε να γίνουμε πλούσιοι με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Στον “Χάρτη” εγκωμιάζονται τα ξέφρενα δαπανηρά πάρτι των Ρώσων. Δεν πρόκειται όμως για λατρεία του χρήματος, αλλά για λατρεία της σπατάλης. Εχουν πράγματι την τάση μόλις πιάσουν χρήμα στα χέρια τους να το ξοδέψουν. Είναι όμως ένα πιο συμπαθητικό χαρακτηριστικό, από την αποθησαύριση, όχι;».Η αμαρτία της σάρκαςΜα κι οι Ελληνες κάπως έτσι είναι... «Α! Οπότε είναι μια πρακτική των Oρθοδόξων, ε; Εχει κάτι πολύ όμορφα ανοίκειο η Oρθοδοξία. Δεν έχω καταλάβει πολλά, αυτό όμως που με εντυπωσιάζει είναι πόσο γρήγορα συγχωρείται στους Oρθόδοξους η αμαρτία της σάρκας. Ηδη και στους Καθολικούς η συγχώρεση έχει γίνει πια κάτι πολύ εύκολο, ρουτίνα».– Ενδεχομένως πρόκειται για μια ριζικά διαφορετική αντίληψη της αμαρτίας…– Ναι. Υπάρχουν τα προφανή αμαρτήματα και άλλα τα οποία ποικίλλουν. Μου αρέσει η καθολική λειτουργία. Στην εκκλησία ξαναβρίσκω την αίσθηση της κοινότητας. Με συνεπαίρνει η μουσική και πιστεύω για λίγο στον Θεό. Μόλις βγω στον δρόμο χάνω τα πάντα… Νιώθω όμως αμήχανα, για να επιστρέψω στο αρχικό ερώτημα, στην ιδέα της κριτικής του χρήματος γιατί συνειδητοποιώ ότι δεν έχω κάποια καλύτερη πρόταση. Η αλήθεια είναι ότι κατά βάθος δεν απολαμβάνω την σπατάλη. Π.χ. εν προκειμένω χαίρομαι πολύ που είμαι προσκεκλημένος και δεν γνωρίζω το κόστος του δωματίου, πολύ περισσότερο από ό,τι αν το πλήρωνα και το προσέφερα στον εαυτό μου. Μου αρέσει να μην ξέρω. Αυτό είναι για μένα η πολυτέλεια. Είναι βέβαια αλήθεια ότι το χρήμα μας επιτρέπει να αποκτούμε ενίοτε ενδιαφέροντα πράγματα.

Βαρβάρα Τερζάκη
Συνέντευξη στον Σπυρο Γιανναρα-εφ. Καθημερινή, 21-11-2010

Αλλάχ Ακμπάρ στα Προπύλαια

Oλη η Αθήνα θα γίνει Ισλαμαμπάντ, σου το ’χα πει... Ο φίλος από την Αχαρνών έκανε πικρό χιούμορ: Ας μάθουν και οι κάτοικοι του Κολωνακίου τι σημαίνει Ραμαζάνι και Μπαϊράμι, εμείς οι στις κάτω γειτονιές τα ξέρουμε απέξω· έχουμε μάθει να μένουμε άγρυπνοι όταν τρωγοπίνουν οι γείτονες τις νύχτες του Ραμαζανιού, έχουμε μάθει να υπομένουμε τα γλέντια τους μετά μουσικής το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης...
Μου τα είχε πει, τα θυμόμουν. Είχα υποψιαστεί τι σημαίνει να ζεις στις «από κάτω» γειτονιές το 2010, είχα διασταυρώσει τις εξιστορήσεις του με εξιστορήσεις άλλων φίλων από τα Κάτω Πατήσια, από την Κυψέλη, την Πλατεία Αττικής. Ηξερα επίσης ότι κατ’ έτος οι Μουσουλμάνοι της Αθήνας συγκεντρώνονται σε στάδια για να προσευχηθούν συλλογικά. Παρ’ όλ’ αυτά, όταν είδα τη δημόσια προσευχή για τη Γιορτή της Θυσίας στην καρδιά της πρωτεύουσας της Ελληνικής Δημοκρατίας, στο σημείο με τον υψηλότερο πνευματικό συμβολισμό για τις κλασικιστικές, διαφωτιστικές και ρομαντικές ρίζες του νεοελληνικού κράτους, όταν ακούστηκαν οι προσευχές του Αιγύπτιου ιμάμη με φόντο την Αθηναϊκή Τριλογία των Χάνσεν, με φόντο το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, την Εθνική Βιβλιοθήκη και την Ακαδημία Αθηνών, δηλαδή με φόντο τα καθιδρύματα του καθ’ ημάς Διαφωτισμού, ε, τότε ναι, έπεσα σε άλλο συλλογισμό.
Σκέφτηκα ότι τελειώνει μια εποχή και αρχίζει μια νέα. Η συμπαγής εθνοτικά, θρησκευτικά και πολιτισμικά Ελλάδα, κράτος κοσμικό, με επικρατούσα θρησκεία και ανεξιθρησκία κατά το Σύνταγμα, με πολίτες που παντρεύονται σε αστικούς ναούς και βαφτίζονται σε ξωκλήσια, που είναι πολιτιστικά Ορθόδοξοι χωρίς ποτέ να είναι ζηλωτές ή τυπικά θρήσκοι, με πολίτες που αγαπούν αλλά και κοροϊδεύουν τους παπάδες τους, με την Ακρόπολη πάνω στην οποία προσευχήθηκαν ο Σατωβριάνδος, ο Φρόιντ και ο Χάιντεγκερ, αυτή η Ελλάδα δίνει τη θέση της σε ένα πολυπολιτισμικό αμάλγαμα, με επιβαλλόμενη θρησκεία τα οικουμενικά δικαιώματα, αυτά που όλοι επικαλούνται για τους εαυτούς τους και κανείς δεν εφαρμόζει για τους άλλους.
Η θρησκευτική λατρεία είναι τέτοιο οικουμενικής απήχησης δικαίωμα. Αυτό επικαλέστηκαν οι χιλιάδες μουσουλμάνοι της Αθήνας και συναθροίστηκαν στα συμβολικά Προπύλαια, επειδή δεν υπάρχει τέμενος στην πόλη. (Επικαλέστηκαν επίσης ότι δεν έχουν αρκετά χρήματα για να νοικιάσουν στάδιο.) Ορθώς επικαλούνται την αδικαιολόγητη απουσία τεμένους. Αλλά η θρησκευτική κατάληψη των Προπυλαίων έχει συμβολικό βάρος που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Με αυτόν την κατάληψη οι συνήθως αόρατοι μουσουλμάνοι, νοικοκυραίοι, μεροκαματιάρηδες μαύρης εργασίας, νομάδες των φαναριών, ως επί το πλείστον λαθρομετανάστες χωρίς χαρτιά, δήλωσαν εμφατικά την παρουσία τους, και τη δύναμή τους· τη δύναμή τους να απαιτούν. Κατά τούτο, η προσευχή στα Προπύλαια είναι πράξη πολιτική.
Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα για την ελληνική πολιτεία. Καταρχάς, έρχεται αντιμέτωπη με μια πολιτική δήλωση και μια πράξη ισχύος, προερχόμενες από ένα άτυπο σύνολο ανθρώπων εντός της επικράτειας, για τους οποίους μόνος συνδετικός ιστός είναι η θρησκεία, για τους οποίους ελάχιστα πράγματα γνωρίζει: για την προέλευσή τους, το νόμιμο της εισόδου και της παραμονής τους, για το εργασιακό καθεστώς τους, για τις συνθήκες διαβίωσης, για την εκπροσώπησή τους. Η πολιτεία καλείται να διαχειριστεί ένα πολιτισμικό άλμα: από την εθνοθρησκευτική συμπάγεια στο πολυπολιτισμικό ρευστό. Και δεν διαθέτει ούτε εργαλεία ούτε σχέδιο ούτε στρατηγική. Ούτε ενιαία βούληση. Η επί εικοσαετία απουσία μεταναστευτικής πολιτικής, υποκαθιστάμενη από σπασμωδικές επαναπροωθήσεις και ανθρωπιστικά μπαλώματα, φέρνει τώρα την πολιτεία αντιμέτωπη με μια παγιωμένη κατάσταση δυσχερή και με μια δυναμική που είναι αδύνατον να ανατραπεί.
Οι μουσουλμάνοι δεν θα φύγουν. Πολλοί θα ήθελαν να φύγουν, να προχωρήσουν προς την Δυτική Ευρώπη· όμως δεν μπορούν, τα σύνορα είναι κλειστά, κι αυτοί χωρίς χαρτιά· βρίσκονται λοιπόν στάσιμοι, λιμνάζοντες, στον χώρο τράνζιτ που λέγεται Ελλάδα. Πώς όμως δεξιώνεται η ελληνική κοινωνία, το κοσμικό κράτος, η ανεξίθρησκη δημοκρατία, η χριστιανοδιαφωτιστικής κουλτούρας κοινωνία, τους λιμνάζοντες ετερόδοξους, ιδίως τους ζηλωτές μεταξύ αυτών; Πώς τους εντάσσει; Πώς τους ενσωματώνει; Πώς εξασφαλίζει ότι σέβονται το ελληνικό Σύνταγμα; Προ πάντων όταν αυτούς τους ανθρώπους δεν τους συνδέει καμία κοινή πολιτική συνείδηση, παρά μόνον η πίστη στο Κοράνι και στη σαρία.
Η Ελληνική Δημοκρατία, κουρασμένη ήδη από δικά της προβλήματα, οικονομικά και ηθικά-πνευματικά, ώριμη παρ’ όλ’ αυτά και πλούσια σε εμπειρίες, καλείται τώρα να αφομοιώσει την προσευχή του ιμάμη και του μουσουλμανικού πλήθους στην Αθηναϊκή Τριλογία, και να απαντήσει πειστικά και τελεσφόρα: τόσο προς τους επήλυδες όσο και προς τους ιθαγενείς

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Nικου Γ. Ξυδακη-εφ. Καθημερινή, 21-11-2010

Ο Αβραάμ στην πόλη των Αθηνών

Ωσπου να έρθει ένας καιρός κι ένας κόσμος, εάν έρθει, που το γένος των ανθρώπων θα κρίνει περιττή, αν όχι διχαστική, τη λατρεία των ουρανίων και τις αναπεμπόμενες δεήσεις να εμπλακούν στα ανθρώπινα στο πλευρό της μιας ή της άλλης φυλής, ας προσεύχονται ανεμπόδιστα οι άνθρωποι, όσοι το θέλουν και όπου το θέλουν. Κι όσοι ξενίζονται ή δυσανασχετούν κρίνοντας πως η δική τους θρησκεία είναι ανώτερη και εξ αποκαλύψεως, ίσως δουν διαφορετικά τα πράγματα αν συνεκτιμήσουν ότι κάτω από τις πολλές ονομασίες και μορφές τού θρησκεύειν, όσες ασταμάτητα παράγει ο χρόνος, διασώζεται ένας κοινός πυρήνας. Αίφνης, την περασμένη Τρίτη οι χιλιάδες μουσουλμάνοι, κάτοικοι της Αθήνας (μιας πόλης που επιχειρούν να τη δηλητηριάσουν όσοι φαιόνοες δεν ανέχονται την ανέγερση τζαμιού, προβάλλοντας ποικίλα προσχήματα, ανάμεσά τους και την τρομοκρατία), γιόρτασαν με δημόσιες προσευχές το Κουρμπάν Μπαϊράμι, την απόφαση δηλαδή του Αβραάμ να θυσιάσει τον γιο του – τον Ισμαήλ κατά το Ισλάμ, τον Ισαάκ κατά τη Βίβλο. Η γιορτή τους θύμισε, ή σε ορισμένους το έδειξε για πρώτη φορά, ότι τρεις θρησκείες, ο ιουδαϊσμός, ο χριστιανισμός και ο ισλαμισμός, μοιράζονται κάτι περισσότερο από ορισμένες κρίσιμες αφηγήσεις: Ανάγουν και οι τρεις την αρχή τους στο ίδιο πρόσωπο, τον Αβραάμ, γι’ αυτό και καλούνται αβρααμικές.

Περί τον 17ο αιώνα π. Χ., στα μέρη της Χαναάν, ο Αβραάμ, που θεωρείται ο πρώτος μονοθεϊστής, απέδιδε στον Θεό τη γενική ονομασία el (και ελπίζω να μην μπουν εδώ στον πειρασμό οι παρ’ ημίν θιασώτες των παντοδύναμων Ελ που «ζουν ανάμεσά μας» να εντοπίσουν στο el αυτό άλλη μία απόδειξη της διαχρονικής παντοκρατορίας των Ελλήνων αφενός, της ελληνικότητας του Θεού αφετέρου). Οσο για τον άλλον κοινό πυρήνα, των μύθων πια και όχι των θρησκειών, για τις ομοιότητες δηλαδή των εβραϊκών αφηγήσεων με τις μεσοποτάμιες και τις αρχαιοελληνικές, πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο του Ρόμπερτ Γκρέιβς και του Ραφαέλ Πατάι «Εβραϊκοί μύθοι» (μετάφραση Στέφανος Ροζάνης, εκδ. Υψιλον, 1991). Θα πληροφορηθεί, λ. χ., εκεί ότι «η θυσία των πρωτότοκων γιων ήταν συνηθισμένη στην Παλαιστίνη, και την τελούσαν Μωαβίτες, Αμμωνίτες, Αραμαίοι και Εβραίοι («Ο Σολομών εισήγαγε στην Ιερουσαλήμ τη λατρεία του Μελχόλ και του Χαμώς, στους οποίους προσέφεραν ολοκαύτωμα παιδιά στην Κοιλάδα του Ταφέθ, την επονομαζόμενη Γέεννα»), και θα δει ότι «η επιχειρηθείσα από τον Αβραάμ θυσία του Ισαάκ έχει παράλληλο στην ελληνική μυθολογία, στον Κάδμειο μύθο του Αθάμαντα και του Φρίξου».

Εως τα ενενήντα εννέα του χρόνια λοιπόν, μας λέει η «Γένεσις», συμφύροντας ιστορικό υλικό με θρύλους και δοξασίες, το όνομα του ανθρώπου που έμελλε να αναδειχθεί πρώτος πατριάρχης του Ισραήλ ήταν ’Αβραμ. Τότε του φανερώθηκε ο Θεός για να του αλλάξει το όνομα και να συνάψει μαζί του την πρώτη διαθήκη: «Ωφθη κύριος τω ’Αβραμ και είπεν αυτώ: Εγώ ειμι ο θεός σου· ευαρέστει εναντίον εμού και γίνου άμεμπτος. Και θήσομαι την διαθήκην μου ανά μέσον εμού και ανά μέσον σού και πληθυνώ σε σφόδρα. Και έπεσεν ’Αβραμ επί πρόσωπον αυτού, και ελάλησεν ο θεός λέγων: Και εγώ ιδού η διαθήκη μου μετά σού, και έση πατήρ πλήθους εθνών. Και ου κληθήσεται έτι το όνομά σου ’Αβραμ, αλλ’ έσται το όνομά σου Αβραάμ, ότι πατέρα πολλών εθνών τέθεικά σε». Αλλαξε όμως και το όνομα της συζύγου του Αβραάμ ο Θεός· η Σάρα έγινε Σάρρα και απέκτησε τη δυνατότητα να γεννήσει, στα άγονα ενενήντα της, τον Ισαάκ. Ο Αβραάμ όμως, ο πατέρας των εθνών, είχε ήδη έναν γιο, τον Ισμαήλ· τον είχε αποκτήσει στα ογδόντα έξι του, από την Αγαρ, την «Αιγυπτίαν παιδίσκην της Σάρας», τη δούλα της, και μάλιστα έπειτα από παρότρυνση της ίδιας της συζύγου του («είσελθε ουν προς την παιδίσκην μου, ίνα τεκνοποιήσης εξ αυτής»).

Και όταν «απεγαλακτίσθη» ο Ισαάκ, το θεϊκό σχέδιο, ή απλούστερα και ανθρωπινότερα η ζήλια της Σάρας και ο φόβος διανομής της κληρονομιάς, επέβαλε την εκδίωξη της Αγαρ, της «εγκαταλελειμμένης»: «Εκβαλε την παιδίσκην ταύτην και τον υιόν αυτής· ου γαρ κληρονομήσει ο υιός της παιδίσκης ταύτης μετά του υιού σου Ισαάκ» είπε πάλι η Σάρρα στον Αβραάμ κι αυτός, μετά τους αρχικούς δισταγμούς του, συμφώνησε. Και εκδιώχθηκε η Αγαρ, για να την παρηγορήσει στον δρόμο της καταναγκαστικής προσφυγιάς της ένας άγγελος, που της επανέλαβε την απόφαση του Θεού να «ποιήσει έθνος μέγα» και διά του Ισμαήλ. Ισμαηλίτες είναι οι Αραβες, και Αγαρηνούς, από την Αγαρ, ονόμαζαν οι Ελληνες τους Τούρκους πολλά χρόνια πριν. Στο Κοράνιο, πάντως, ο Αβραάμ εμφανίζεται να ευχαριστεί και να δοξάζει τον Θεό και για τα δύο παιδιά του: «Δόξα στον Θεό, ο Οποίος χάρισε σ’ εμένα τον Ισμαήλ και τον Ισαάκ, όταν πια ήμουν γέρος» (βλ. «Το Ιερό Κοράνι», Κάκτος, 2006, μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου). Στη «Γένεση», ο Θεός διά του αγγέλου του (ή τέλος πάντως διά της χειρός όσων συνέγραψαν τη Βίβλο) καταδικάζει τελεσίδικα τον Ισμαήλ, χωρίς πολλές πολλές εξηγήσεις, και του φορτώνει μοίρα σκληρή και αναπόδραστη: «Ούτος έσται άγροικος άνθρωπος· αι χείρες αυτού επί πάντας, και αι χείρες πάντων επ’ αυτόν, και κατά πρόσωπον πάντων των αδελφών αυτού κατοικήσει» (στη μετάφραση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας: «Αυτός θα είναι άνθρωπος αγροίκος, θα φέρεται σε όλους με σκληρότητα και όλοι γύρω του θα του φέρονται με σκληρότητα· θα ζει χώρια από τους αδελφούς του»). Στο Κοράνιο, ο Αβραάμ σαν να θέλει να αναιρέσει την προδιαγεγραμμένη σκληρότητα απάναντι σους Ισμαηλίτες, παρακαλεί τον Θεό: «Κύριε, εγκατέστησα ένα μέρος της οικογένειάς μου σε μια άγονη κοιλάδα κοντά στον Ιερό Οίκο σου (κοντά στον ιερό βωμό του Καάμπα στη Μέκκα). Ενίσχυσέ τους, όταν προσεύχονται, κάνε φιλικές απέναντί τους τις καρδιές των ανθρώπων». Ας προστεθεί εδώ ότι το Κοράνιο συνομιλεί με τη Βίβλο, την οποία και ρητά αναφέρει: «Πριν από το Κοράνι υπήρξε η Βιβλος του Μωυσή η οποία δόθηκε προς καθοδήγηση των ανθρώπων και ως απόδειξη της μεγαλοψυχίας του Θεού. Το Κοράνι επικυρώνει τη Βίβλο σε γλώσσα αραβική, για να διδαχθούν οι κακοί και να λάβουν οι καλοί τις χαρμόσυνες ειδήσεις».

Χαρμόσυνες ειδήσεις από τις θρησκείες, αν κρίνουμε από την Ιστορία και το άφθονης θρησκευτικής αφορμής αίμα που την πότισε, δεν έχουν λάβει πολλές οι άνθρωποι, ή, κι αν τις έλαβαν, στρεβλώθηκαν με τον καιρό, αφού τα κηρύγματα ειρήνης μετατράπηκαν σε εντολές μίσους και πολέμου· ώς και ο Τζορτζ Μπους ο Β΄, που ξεκαθάρισε προσφατα ότι «δεν μετανιώνει», από τον θεό (του) έλεγε ότι έπαιρνε οδηγίες. Το ότι η Παλαιά Διαθήκη παραδίδει τον Αβραάμ όχι μονάχα ως μονοθεϊστή αλλά και ως έχοντα μονοπωλιακές σχέσεις με τον Θεό, και οι ιστορίες που πλάθει για να επικυρώσει την πεποίθηση αυτή η οποία καταστάλαξε στο δόγμα του περιούσιου λαού, εξηγούν, τουλάχιστον εν μέρει, όσα ακόμα συμβαίνουν στα μέρη εκείνα, με άμεση αντανάκλαση στο σύνολο σχεδόν του κόσμου. Το ’χει συνήθειο η ιστορία να κληροδοτεί άλυτους τους κόμπους της.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Παντελη Μπουκαλα-εφ. Καθημερινή, 21-11-2010

Το «Facebook» των Αρχαίων

Τα σκουπίδια μέσα στα μπάζα της αρχαίας Οξυρρύγχου αποδείχθηκαν θησαυρός. Με τη βοήθεια διαστημικής τεχνολογίας οι ερευνητές αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της αρχαίας ζωής, από τον μουσικό κώδικα του Πλάτωνα και ποιήματα της Σαπφούς ως τα κόλπα των εμπόρων της εποχής

Κατακτητές ναι, αλλά φασίστες όχι: ο σαρακοφαγωμένος αυτός πάπυρος της εποχής των Πτολεμαίων καταγράφει τα δικαιώματα των πολιτών της Αλεξάνδρειας
Σαν βγεις στη δημοσιά που ακολουθεί τον Νείλο από τη Μεσόγειο ως την Αιθιοπία, στα περίπου 300 χιλιόμετρα από την Αλεξάνδρεια και στα 160 από το Κάιρο συναντάς την Μπανιάσα (elΒahnasa). Το τωρινό της χάλι δεν μαρτυρεί ότι κάποτε υπήρξε αστραφτερή μεγαλούπολη, η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Αιγύπτου των Πτολεμαίων, πατρίδα του σοφιστή Αθηναίου. Οχι, στην Οξύρρυγχο- όπως τότε λεγότανδεν λατρεύουν πια το ομώνυμο ψάρι ως ενσάρκωση της θεάς Αθώρ. Μετά την εισβολή των Αράβων στην Αίγυπτο (το 641 μ.Χ.) η πόλη έφθινε, το αρδευτικό κανάλι της βούλωσε και οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν. Οταν, πολύ αργότερα, άρχισε να ξαναμαζεύει εποικιστές, αυτοί έχτισαν πάνω στην παλιά πόλη, σκεπάζοντας ναούς αφιερωμένους στον Αμμωνα-Δία, στον Σέραπη, στην Ηρα-Ισιδα, στον Οσιρη, στον Αταργάτη, στον Διόνυσο, στον Ερμή και στον Απόλλωνα.

Σκέπασαν και τα Λουτρά, τον Ιππόδρομο, το Θέατρο των 11.000 θέσεων, το Γυμνάσιο, τον Στρατώνα... ακόμη και τα δύο λιμάνια της. Οταν την επισκέφθηκε ο άγγλος αιγυπτιολόγος Flinders Ρetrie, το 1922, βρήκε κάποιες κολόνες και υπολείμματα του θεάτρου. Σήμερα έχει απομείνει μόνο ένα κομμάτι κολόνας. Ολη η αίγλη του παρελθόντος έγινε σκόνη και οικοδομικά υλικά.

Ωστόσο, σαν αποκάλυψη έπειτα από απίστευτη φάρσα της Ιστορίας, αυτή η αποσαθρωμένη πόλη φύλαξε για εμάς έναν «θησαυρό στα σκουπίδια». Κυριολεκτικά. Βλέπετε, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Βρετανοί κατέλαβαν το 1882 την Αίγυπτο και δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο Βernard Grenfell και ο Αrthur Ηunt, άρχισαν από το 1896 να την ανασκάπτουν. Δεν είχαν σοβαρά υπολείμματα κτιρίων από τα οποία να πιαστούν, αλλά είχαν... άπειρα φύλλα παπύρων μέσα στα σκουπίδια. «Αρκούσε απλά να σηκώσεις λίγο χώμα με την μπότα σου για να βρεις το επόμενο στρώμα παπύρων» διηγήθηκε ο Grenfell.

Η ιστορική αξία της ανακύκλωσης
Τι ακριβώς είχε συμβεί; «Χίλια χρόνια αποτίναξης της γραφειοκρατίας»: Οι μετά την ελληνορωμαϊκή εποχή κάτοικοι πετούσαν συστηματικά τα αρχεία της παλιάς επαρχιακής πρωτεύουσας στη «χωματερή» της πόλης, για να αποκτήσουν νέους χώρους δόμησης. Εκεί, πλάι στο ξεραμένο πλέον κανάλι, οι πάπυροι έμειναν θαμμένοι, χωρίς καμιά υγρασία να τους απειλεί. Και έτσι οι Βρετανοί βρέθηκαν να σκαλίζουν έναν μοναδικό θησαυρό, χιλιάδων σελίδων.

Εκτιμάται ότι το «απόθεμα της Οξυρρύγχου» ισοδυναμεί με το 70% των παγκοσμίως ευρεθέντων παπύρων. Παρά τη συνεχή επιδρομή αρχαιοκαπήλων και τη «μόδα» των εμπόρων τέχνης να κατατεμαχίζουν τις σελίδες για να πολλαπλασιάζουν το κέρδος μεταπώλησης, από τους παπύρους της Οξυρρύγχου αναδύθηκαν χαμένα έργα του Ευκλείδη, του Σοφοκλή, του Αισχύλου, του Ευριπίδη, του Πινδάρου, της Σαπφούς και του Αλκαίου, του Αριστοφάνη, του Δημοσθένη, του Απολλώνιου του Ρόδιου, του Σιμωνίδη, του Μενάνδρου και του Νικάρχου. Επίσης, βρέθηκαν πολύτιμα πρωτοχριστιανικά κείμενα, όπως τα «ανεπίσημα» Ευαγγέλια, Επιστολές του Ιωάννη, η Αποκάλυψη του Βαρούχ και εργασία του Ειρηναίου. Αλλά από το σύνολο των παπύρων μόνο το 10% ανήκε στη φιλολογικά, φιλοσοφικά και θρησκειολογικά ενδιαφέρουσα γραμματεία. Τα υπόλοιπα ήταν δημόσια και ιδιωτικά κείμενα, κατάστιχα, κώδικες, ενοικιαστήρια, διαθήκες, ωροσκόπια και επιστολές. Ποιος νοιαζόταν για τέτοια «σκουπίδια»;

Διαστημική τεχνολογία


Επειτα από σχεδόν έναν αιώνα περισυλλογής των παπύρων, το 1966, η Βρετανική Ακαδημία υιοθέτησε το ερευνητικό έργο δημοσίευσης των παπύρων, με επικεφαλής ερευνητή και διαχειριστή τον παπυρολόγο δρα Νικόλαο Γκόνη. Ως το 2003 τα 100.000 θραύσματα παπύρων που διέθετε η βιβλιοθήκη Sackler της Οξφόρδης καταλογογραφήθηκαν, αρχειοθετήθηκαν και 4.700 από αυτά μεταφράστηκαν και δημοσιεύθηκαν. Στους παπυρολόγους και στους φοιτητές τους προστέθηκε τότε και ένας πρωτόγνωρος βοηθός, η διαστημική τεχνολογία: Το Πανεπιστήμιο Βrigham Υoung εντάχθηκε στην ερευνητική κοινοπραξία φέρνοντας μαζί του την τεχνολογία πολυφασματικής σάρωσης που χρησιμοποιούσε η ΝΑSΑ για να «διαβάζει» τη δομή των πλανητών. Ειπωμένη με απλά λόγια, είναι η φωτογράφιση όχι μόνο με την καταγραφή της ανάκλασης ορατού φωτός, αλλά με την καταγραφή της ανταπόκρισης σε κάθε ακτινοβολία του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Οπότε μέσω αυτής ανιχνεύονται και στοιχεία αδιόρατα πριν στο γυμνό μάτι, στρώματα γραφής κάτω από επακόλουθες και κατοπινές γραφές. Αυτή η τεχνική ήταν που μας επέτρεψε την τελευταία πενταετία να «διαβάσουμε» τα στάδια επεξεργασίας και τις τεχνικές των ζωγράφων της Αναγέννησης, ή να «δούμε» τα κείμενα του Αρχιμήδη πίσω από τα ιερατικά κείμενα με τα οποία είχαν επικαλύψει οι καλόγεροι της Αγίας Αικατερίνης του Σινά το παλίμψηστό του.

Η όλη εργασία που επιτελείται με τους παπύρους της Οξφόρδης δημοσιοποιείται μέσω της ιστοσελίδας www. papyrology.ox.ac. uk/ΡΟxy/. Εκεί μπορείτε να δείτε τους παπύρους και να πειραματιστείτε με την πολυφασματική σάρωσή τους μέσω προσομοίωσης. Οπως μας πληροφορεί η ιστοσελίδα, ως το 2008 έχουν δημοσιευθεί συνολικά 6.000 κείμενα από τους ανά τον κόσμο παπύ ρους της Οξυρρύγχου, με τα Ελληνορωμαϊκά Απομνημονεύματα σε 94 τόμους. Ωστόσο η αποκρυπτογράφηση των παπύρων δεν περιορίζεται μόνο στην Οξφόρδη. Μικρότερες, αλλά σημαντικότατες, συλλογές «βρέθηκαν» σε διάφορα πανεπιστήμια του κόσμου, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των παπύρων στις 400.000. Εξέχον μεταξύ αυτών είναι το αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Cincinnati, το οποίο εκδίδει από το 2006 το «Δελτίο της Αμερικανικής Εταιρείας Παπυρολόγων» (Βulletin of the Αmerican Society of Ρapyrologists). Εκεί παρουσιάζονται κατ΄ έτος οι σημαντικότερες εργασίες εξιχνίασης του... «τι μας λένε οι Αρχαίοι μέσα από τα σκουπίδια».

«Φρέσκα» νέα αιώνων!

Στο εφετινό τεύχος του «Βulletin of the Αmerican Society of Ρapyrologists» - που κυκλοφόρησε την 1η Νοεμβρίου 2010- υπήρχαν πέντε ιδιαζόντως ενδιαφέροντα θέματα. Ενδιαφέροντα όχι διότι αναφέρονταν σε «αστέρες» της αρχαιότητας, όπως ο Αισχύλος ή ο Ευκλείδης, αλλά γιατί μας ξεναγούν στην προ μιλενίου καθημερινότητα των απλών ανθρώπων της. Και το εκπληκτικό είναι ότι η τότε ζωή αναδύεται τόσο, μα τόσο, όμοια με την τωρινή... ΘΕ΄ΤΕ ΤΟΚΟΥΣ; ΠΑΡΤΕ...ΚΑΡΜΠΟΥΛΑΧΑΝΑ!



Στην πρώτη εργασία του «Βulletin», η παπυρολόγος του Πανεπιστημίου του Τoronto, Κatherine Βlouin, επανασυναρμολογεί ένα κείμενο του 275 μ.Χ. που αφηγείται τους όρους δανεισμού κάποιου Ελληνα. Ο έξυπνος ομογενής μας δεσμεύεται να πληρώνει τους τόκους του δανείου του σε... λάχανα, ώστε να μην υφίσταται τις συνέπειες της όποιας υποτίμησης του αιγυπτιακού νομίσματος!

ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ «ΕΠΙΤΑΓΕΣ» ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ
Στη δεύτερη, ο Cavan Concannon του Ηarvard παρουσιάζει μια επιστολή ιερέα της θεάς-ιπποποτάμου Θέρις. Ο επιστολογράφος μιλάει για ένα χρηματικό έμβασμα που αναμένει και, μέσα από τα γραπτά του, προκύπτει η διαδικασία επιβεβαίωσης της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ δύο τραπεζών σε διαφορετικά μέρη της Γης. Δηλαδή... μια περιγραφή της τραπεζικής επιταγής, δώδεκα αιώνες προτού την ανακαλύψουν οι Φλωρεντίνοι!

ΤΟΝ ΕΣΩΣΕ ΤΟ «ΠΑΜΜΑΧΟΝ»
Στην τρίτη, η Sofie Remijsen του βελγικού Leuven University μάς διηγείται, μέσα από μια επιστολή του 300 μ.Χ., τις περιπέτειες ενός ερασιτέχνη αθλητή που επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια την ίδια εποχή που πήγε εκεί και ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός. Ο επιστολογράφος επιλέχθηκε να παλέψει «παγκράτιον» (το αρχαιοελληνικό κουνγκ-φου) προς τέρψιν του αυτοκράτορα. Εφαγε μπόλικο ξύλο, αλλά δεν το έβαλε κάτω: προκάλεσε τους αντιπάλους σε «πάμμαχον» (πάλη άνευ όρων). Κατόρθωσε να πάρει το πρώτο βραβείο, έπειτα από πέντε απανωτές νίκες!

ΞΟΡΚΙΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ
Στην τέταρτη εργασία, η ερευνήτρια του επίσης βελγικού Πανεπιστημίου της Λιέγης, Μagali de Ηaro Sanchez, διερευνά κείμενα «εναλλακτικής ιατρικής» για τη θεραπεία πυρετού, πληγών, δαγκωμάτων σκορπιού και επιληψίας. Τα ξόρκια είναι συνονθύλευμα επικλήσεων στον Θεό και στους προφήτες των Ιουδαίων, πασπαλισμένα με μαγικά σύμβολα και μπόλικα ουρλιαχτά- όλα σαφώς διατυπωμένα.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ;
Η πέμπτη εργασία που δημοσιεύεται στο «Βulletin» είναι του Walter Shandruk, από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ασχολείται με το πώς τα στε λέχη της ρωμαϊκής διοίκησης βρέθηκαν «χαμένοι στη μετάφραση» των πρώτων χριστιανών: Ακούγοντας το όνομα του Μεσσία των εβραίων νόμισαν ότι αποκαλούνταν «Χρήστος» και οι οπαδοί του «χρηστιανοί», οπότε και έτσι τους κατέγραφαν. Μάλιστα, παρασυρόμενοι από αυτούς, και οι πρώτοι χριστιανοί της Ευρώπης έτσι έγραφαν το όνομα του Χριστού και το δικό τους (Chrestianoi). Εκείνο που δεν γνώριζαν ήταν ότι με το όνομα «Χρήστος» συνήθιζαν οι Αρχαίοι Ελληνες να βαφτίζουν... σκλάβους, υπό την έννοια ότι «θα είναι χρήσιμος»!

Η αξία της μελέτης των παπύρων προκύπτει πολυδιάστατη, καθώς γεφυρώνει το χάσμα επικοινωνίας μας με τον κόσμο του ελληνικού, του ελληνιστικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού, διασκελίζοντας τα «χαμένα χρόνια» του Μεσαίωνα. Ψάχνοντας μέσα στα «σκουπίδια των Αρχαίων» βρίσκουμε διαμάντια που φωτίζουν πολλές ανεξιχνίαστες γωνιές του παρελθόντος μας και μας διδάσκουν εξίσου πολλά για ένα πιο σοφό αύριο. Οπως ακριβώς το «Facebook» του τωρινού Διαδικτύου καταγράφει στιγμιότυπα και συμπεριφορές που οι πρωταγωνιστές τους τα θεωρούν τετριμμένα, έτσι και οι πάπυροι κατέγραψαν τον τότε χρόνο και ξεχάστηκαν, μέχρι να τους ξαναβρούμε και να τους εκτιμήσουμε διαφορετικά. Ωστόσο, πέρα από τη σημασία του «καταχωνιάσματος», αξίζει να επισημάνουμε και την αξία του «πρωτοτύπου»: μελετώντας τις καταγραφές αυτές στην τότε γλώσσα, ανακαλύπτουμε σύμβολα και σχέσεις που οδηγούν σε μια βαθύτερη και πλουσιότερη ανάγνωση.

Πυθαγόρεια μουσική του Πλάτωνα!



Πάρτε για παράδειγμα το τι συνέβη στον καθηγητή Ιστορίας των Επιστημών, Jay Κennedy, του βρετανικού Πανεπιστημίου του Μanchester: Προετοιμάζοντας την ύλη του για να διδάξει τη Δημοκρατία του Πλάτωνα σε φοιτητές φιλοσοφίας αλλά και μαθηματικών, πρόσεξε μιαν αδιόρατη στον αμύητο κωδικοποίηση του πλατωνικού κειμένου. Συγκεκριμένα, πείστηκε ότι ο Πλάτων χώριζε κάθε διάλογό του σε 12 τμήματα, έτσι ώστε το καθένα να αντιστοιχεί σε μια νότα δωδεκατονικής κλίμακας. Στην αρχή ο καθηγητής πίστεψε ότι η κλίμακα αυτή παρέπεμπε σε εκείνη της αρχαίας σχολής των Αρμονιστών, αλλά αργότερα κατέληξε ότι είναι εκείνη που εκ του φυσικού παράγεται από το μονόχορδο , το όργανο της Σχολής του Πυθαγόρα. Το συμπέρασμα του βρετανού καθηγητή είναι ότι ο Πλάτωνας «ήταν πολύ πιο μπροστά» στα μαθηματικά απ΄ ό,τι ως τώρα νομίζαμε και ότι είχε κρύψει στα 30 βιβλία του πολύ βαθύτερες έννοιες, κωδικοποιημένες με αυτή τη μουσική κλίμακα. Και μόνο η υιοθέτηση αυτής της κωδικοποίησης αποδεικνύει- κατά τον Κennedy- ότι ο Πλάτων ήταν οπαδός του Πυθαγόρα και πίστευε πως το Σύμπαν ελεγχόταν όχι από τους θεούς του Ολύμπου αλλά από νόμους των μαθηματικών και της φυσικής. Δηλαδή... ομοϊδεάτης του Στίβεν Χόκινγκ, με προβάδισμα 2.000 ετών!..

Δείτε διαδικτυακά τη σχετική ανάλυση- στο αρχείο μορφής ΡDF http: //personalpages. manchester.ac. uk/staff/jay.kennedy/ΚennedyVisual-Ιntro.pdf- και μετά... κλείστε τον λογαριασμό σας στο Facebook: Μπορεί κάποιος να ερμηνεύσει ανάλογα τα πιστεύω σας, διαβάζοντας αυτά που σήμερα γράψατε εκεί.


ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΕΣ


Αν επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του καθηγητή William Johnson,στο Πανεπιστήμιό του(http://classics.uc.edu/music/yale/index.html) θα ανακαλύψετε τις πρώτες παγκοσμίως παρτιτούρες: Η άμμος της Οξυρρύγχου έκρυβε δύο παπύρους όπου,ανάμεσα στο αρχαιοελληνικό κείμενο,υπήρχαν σύμβολα για νότες.Οι ερευνητές τα αποκρυπτογράφησαν και τώρα- πατώντας πάνω στις εικόνες τους- μπορείτε να ακούσετε τόσο τη μελωδία όσο και την ωδή που περιγράφουν.

«ΓΕΝΗΘΗΤΩ» ΤΟ ΡΟΥΣΦΕΤΙ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ

Ο νυν αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Cincinnati και εκδότης του «Βulletin of the Αmerican Society of Ρapyrologists», Δανός Ρeter van Μinnen, ήταν το 2001 στο ολλανδικό Πανεπιστήμιο του Groningen. Εκεί ανέλαβε να επεξεργαστεί τον πάπυρο υπ΄ αριθ. Ρ 25 239, που κατέχει το Αegyptisches Μuseum und Ρapyrussammlung του Βερολίνου.

Τον κοίταξε προσεκτικά και... διάβασε έκπληκτος την τελευταία λέξη, «Γενηθήτω», ως ιδιόχειρη υπογραφή. Ποιος ήταν ο συντάκτης και τι έγραφε; Η ίδια η Κλεοπάτρα Φιλοπάτωρ, η τελευταία ελληνίδα ηγεμών της Αιγύπτου!

Οπως κατέδειξε η μετάφραση, ο πάπυρος ήταν επιστολή της Κλεοπάτρας, που στάλθηκε προς «αρμοδίους» στις 23 Φεβρουαρίου του 33 π.Χ.Το περιεχόμενο ήταν διηνεκής εντολή της βασίλισσας να απαλλάσσεται από κάθε είδους φόρο ο φίλος του εραστή της Μάρκου Αντώνιου, ονόματι Ρublius Canidius Crassus, και να του επιτρέπεται να εξάγει από την Αίγυπτο 300 τόνους στάρι και να εισάγει κάπου 138.000 λίτρα κρασί κάθε χρόνο. Ολα αυτά αφορολόγητα, όπως και τα ζώα και τα πλοία που θα χρησιμοποιούσε για τη μεταφορά, όπως και τα κτήματα που είχε ως ιδιοκτησία του στην Αίγυπτο. Ενα ρουσφέτι περιωπής, τόσο τρανό που απαίτησε την ιδιόχειρη υπογραφή της βασίλισσας!

Η ΣΑΠΦΩ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ


Το 2005 τα ευρήματα της συλλογής παπύρων της Οξυρρύγχου στην Οξφόρδη έλαβαν μέγιστη δημοσιότητα, χάρη κυρίως στην ανακάλυψη των πρώτων γραπτών εδαφίων ποίησης: είχαν βρεθεί 30 σειρές ποίησης του Αρχίλοχου, του διαδόχου του Ομήρου κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο την προηγούμενη χρονιά μία ακόμη ανακάλυψη είχε συγκλονίσει τους παπυρολόγους: στο Πανεπιστήμιο της Κολονίας,κρυμμένος μέσα στο περιτύλιγμα μιας μούμιας (ναι, οι Αιγύπτιοι εφάρμοζαν την ανακύκλωση),είχε βρεθεί πάπυρος με χαμένο ποίημα της Σαπφούς,γραμμένος τον 3ο αιώνα π.Χ., δηλαδή κοντά τρεις αιώνες μετά την πρώτη απαγγελία του ποιήματος! Το μεσαίο τμήμα του ποιήματος δεν ήταν πια αναγνώσιμο στον πάπυρο αυτόν,αλλά είχε διασωθεί σε άλλον πάπυρο της Οξυρρύγχου.Ετσι έχουμε τώρα πλήρες ένα ακόμη μνημείο της μοναδικής πολιτισμικής πρωτοπορίας που εκπροσωπεί η Σαπφώ.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο ΤΑΣΟΥ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 21 Νοεμβρίου 2010

Ρέμο Μποντέι -Ουτοπία και ρεαλισμός

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα της παρέμβασης του ιταλού φιλοσόφου Ρέμο Μποντέι σε θεωρητικό συμπόσιο που οργάνωσε η Ιταλική Εταιρεία Πολιτικής Φιλοσοφίας τον περασμένο Οκτώβριο στη Ρώμη.
Ποια ήταν, σε συλλογικό επίπεδο, η σχέση ανάμεσα σε πραγματικότητα και ουτοπία και πώς συνεχίζει να επιδρά στις ζωές μας;
Επί μακρόν οι ουτοπίες έδιναν τη δυνατότητα να διαβλέπουμε την ευτυχία και τη δικαιοσύνη με τη μορφή τέλειων κοινωνιών τοποθετημένων στον γεωγραφικό χώρο, συνήθως σε μακρινά νησιά στα οποία φτάνει κανείς τυχαία. Αυτές οι ουτοπίες εμπεριείχαν ωστόσο την προειδοποίηση ότι η τελειότητά τους ήταν ανέφικτη και ότι επρόκειτο μόνον για τη λυδία λίθο για να μετράμε την αναντιστοιχία της συγκεκριμένης ιστορικής κατάστασης σε σχέση με τις προσδοκίες των ανθρώπων. Η στροφή που έγκειται στη σύνδεση ουτοπίας και ιστορίας, με τη μετάβαση από τις ουτοπίες στις ουχρονίες, γίνεται με αφετηρία το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα. Αν η τελειοποίηση και η ευτυχία των ανθρώπινων κοινωνιών τοποθετούνται όχι στον χώρο αλλά στον χρόνο, στο μέλλον, αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να αρχίσουμε ήδη από το παρόν μια μακρά πορεία προσέγγισης σε αυτές. Αν έπειτα, σύμφωνα με τον Ρουσό, η ευθύνη για τη διαφθορά των ανθρώπων πρέπει να αποδοθεί στους θεσμούς (αφού οι άνθρωποι βγαίνουν καλοί από τα χέρια της Φύσης ή του Δημιουργού και είναι η κοινωνία αυτή που τους διαφθείρει), τότε οι γάλλοι ιακωβίνοι και στη συνέχεια όλοι οι κυριότεροι επαναστάτες από τον 18ο ώς τον 20ό αιώνα θα αντλήσουν ιστορικής σημασίας πρακτικά συμπεράσματα. Αν θέλουμε να ξεριζώσουμε τη διαφθορά από τους ανθρώπους (τη βία, την αθλιότητα, την άγνοια, την καταπίεση) χρειάζεται, κατά τη γνώμη τους, να εξαλείψουμε με τη βία την αδικία από τα κράτη μέσω της πολιτικής επανάστασης. Μόνον που -όπως έγινε και με την απελευθέρωση των εβραίων από την αιγυπτιακή σκλαβιά- για να φτάσουμε στη Γη της Επαγγελίας, που τοποθετείται στο μέλλον, θα χρειαστεί πρώτα να διασχίσουμε την έρημο και να υπερβούμε τις δοκιμασίες που μας επιβάλλει μια σκληρή πραγματικότητα. Αυτή ακριβώς η μορφή ορθολογικότητας φαίνεται να μη λειτουργεί πλέον και επαναπροτείνεται το πρόβλημα μιας ιστορίας που δεν είναι εγγυημένη μπροστά στο απρόσμενο. Βρισκόμαστε μπροστά στη δυσκολία να φανταστούμε το μέλλον και να κατανοήσουμε ένα τόσο φευγαλέο παρόν. Τι μπορούμε να κάνουμε;
Είμαστε όλοι μετανάστες μέσα στον χρόνο. Ολοι εμείς, από τότε που γεννιόμαστε, βαδίζουμε από ένα παρελθόν σχετικά γνωστό προς ένα μέλλον εξ ορισμού άγνωστο. Γι' αυτό έχουμε ανάγκη, για να προχωρήσουμε με τρόπο πιο συνετό, με περισσότερη φαντασία και λιγότερες φαντασιοκοπίες, τη μνήμη που μας συνδέει με το παρελθόν αλλά ταυτόχρονα και την τόλμη που μας ανοίγει προς το καινούριο. Μένει να φανταστούμε έναν διαφορετικό κόσμο, ο οποίος να εναρμονίζεται περισσότερο με τις προσδοκίες για μια καλύτερη ζωή. Γι' αυτό θέλουμε μεγάλη φαντασία, η οποία όμως να συνδέεται από τη μια μεριά με την καλύτερη δυνατή γνώση της πραγματικότητας ενός κόσμου που αλλάζει και που μας μεταβάλλει και από την άλλη με τη βούλησή μας για αλλαγή. Διαφορετικά, οι φαντασίες και οι ουτοπίες θα παραμείνουν καθαρά όνειρα του λόγου, τα οποία -αυτά, ναι- γεννούν τέρατα.
Σήμερα ωστόσο ξεθωριάζει και γίνεται αβέβαιη η γραμμή που έπρεπε να διαχωρίζει το φανταστικό από το πραγματικό. Σήμερα, μέσα από τη διάδοση των γνώσεων, την ανάγνωση μυθιστορημάτων και περιοδικών, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση ή το Ιντερνετ, το φανταστικό έχει αναμειχθεί με το καθημερινό σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από όσο στο παρελθόν (...)
Υπάρχουν ωστόσο κίνδυνοι και στο ηθικό πεδίο από μιαν αποδυνάμωση της αρχής της πραγματικότητας, όχι μόνον με την έννοια μιας φυγής από τον κόσμο, που θα ευνοούνταν από την κατανάλωση λιγότερο ή περισσότερο ευτελούς φανταστικού (μυθιστορημάτων, ταινιών, τηλεοπτικών σειρών) αλλά και από την υποκατάσταση, στο πολιτικό πεδίο, των σκληρών δεσμεύσεων και εξαρτήσεων της πραγματικότητας με έναν κόσμο καθαρά φανταστικό, που εκφράζει τις επιθυμίες και τις προσδοκίες μας.
Είναι δυνατό να διασώσουμε την αίσθηση της πραγματικότητας από τον κίνδυνο της διάλυσής της μέσα στη φαντασία; Ή χρειάζεται αντίθετα να θεωρήσουμε την αρχή της φανταστικής πραγματικότητας, τη φανταστική πληθώρα των δυνατοτήτων, ως μιαν ανεξάλειπτη ανάγκη που έχει και θετικές πλευρές;
Το ότι το να παίζουμε με τις δυνατότητες -και με τη φαντασία γενικά- μπορεί να αποπροσανατολίσει τον νου το ξέρουμε ήδη από τον Θερβάντες, ο οποίος αποδίδει την τρέλα του Δον Κιχώτη στη διαρκή ανάγνωση ιπποτικών μυθιστορημάτων. Ανάμεσα στον Δον Κιχώτη και τον Σάντσο Πάντσα υπάρχει ωστόσο μια σχέση συμπληρωματικότητας. Ο πρώτος τοποθετείται υπερβολικά πάνω από την πραγματικότητα και ο δεύτερος υπερβολικά κάτω από αυτήν. Εμμέσως, το έργο υποδεικνύει επομένως μιαν ενδιάμεση οδό που θα οδηγούσε στον συντονισμό με την πραγματικότητα.
Η σωτηρία δεν έγκειται ωστόσο στο να αρνηθούμε την εμπειρία της φανταστικής πραγματικότητας, στο να αναζητήσουμε την απαλλαγή από τη φαντασία και την επιθυμία. Το ιδεώδες θα ήταν μάλλον -όπως σε ένα πιάνο- να παίζουμε με το δεξί χέρι τα πλήκτρα της πραγματικότητας και με το αριστερό τα πλήκτρα της φαντασίας, η οποία αντιπροσωπεύει το αναγκαίο ακομπανιαμέντο, το συμπλήρωμα που ολοκληρώνει την πραγματικότητα. Κάθε διαχωρισμός των δύο αυτών μελωδιών προσφέρει μιαν ακρωτηριασμένη ζωή και μιαν ακρωτηριασμένη πολιτική.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ-εφ. Ελευθεροτυπία, 21-11-2010

Η γλώσσα, αχίλλειος πτέρνα των μαθητών

Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν, στον γραπτό ή προφορικό λόγο, είναι φτωχό, αδύναμο και κυρίως τηλεγραφικό

Τα Ελληνόπουλα νιώθουν ότι μπορούν να επικοινωνήσουν καλά με τους γονείς, τους φίλους, τους δασκάλους τους, τον κοινωνικό περίγυρο. Ομως, δυστυχώς η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι φτωχή. Τα περισσότερα μπορούν να χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή αλλά, η κυρίαρχη χρήση των αγγλικών ή και των greeklish κάνει το λεξιλόγιο των παιδιών τηλεγραφικό, χωρίς το βάθος που επιτρέπει ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σε δασκάλους, καθηγητές και μαθητές.
Ειδικότερα, η συντριπτική πλειονότητα των μαθητών Γυμνασίου πιστεύει ότι μιλά «πάντα σωστά» (52%) ή «συνήθως σωστά» (40,7%) ελληνικά. Αντίστοιχα, ότι γράφει «πάντα» (42,9%) ή «συνήθως» (43,9%) σωστά ελληνικά. Οι απόψεις αυτές αμβλύνονται όσο το παιδί μεγαλώνει, κάτι, που αποδίδεται στο ότι «οι μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας και ωριμότητας αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι το ίδιο επαρκείς στον προφορικό και γραπτό λόγο».
Από την πλευρά τους, οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι οι μαθητές Γυμνασίου αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη χρήση της γλώσσας. Σύμφωνα με την έρευνα, που συνοψίζει τις απόψεις των εκπαιδευτικών «οι μαθητές σε υψηλό ποσοστό δεν εμπεδώνουν τις πολύπλοκες και λόγιες συντάξεις ούτε τα λόγια στοιχεία, παρά την παράλληλη διδασκαλία και της Αρχαίας Ελληνικής σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου». Εκτός από τα πιθανά προβλήματα στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών, ο φόρτος εργασίας στο Γυμνάσιο, η αναζήτηση ενός εύκολου κώδικα επικοινωνίας τον οποίο προσφέρει η «γλώσσα των υπολογιστών» και η έκθεση των παιδιών στην τηλεόραση, αποτελούν παράγοντες στους οποίους οι υπεύθυνοι του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του υπ. Παιδείας εστιάζουν με στόχο την αναβάθμιση της εγκυκλίου γνώσης που θα πρέπει να παίρνουν τα Ελληνόπουλα στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
Χαλαροί εμφανίζονται οι δεσμοί τους
με εξωσχολικά βιβλία
Λίγο διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων, μεγάλη χρήση υπολογιστή και η τηλεόραση σε πρώτο πλάνο. Αυτή μοιάζει να είναι η καθημερινότητα των μαθητών γυμνασίου, εκτός φυσικά από τις ώρες που αφιερώνουν στα μαθήματά τους και τις ώρες των φροντιστηρίων. Ειδικότερα, η έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου απέδειξε τα ακόλουθα:
- Η σχέση των μαθητών με το βιβλίο δεν φαίνεται να είναι αρκετά στενή. Πάνω από τους μισούς μαθητές (συνολικό ποσοστό 54,6%) δηλώνουν ότι διαβάζουν στο σπίτι τους βιβλία λίγες φορές (41,3%) ή καθόλου (13,3%). Στον αντίποδα, το 19,7% δήλωσε ότι διαβάζει βιβλία πολύ συχνά και το 25,7% αρκετά συχνά. Μάλιστα, παρατηρείται τάση σταδιακής μείωσης των θετικών προς το βιβλίο απαντήσεων όσο το παιδί ανεβαίνει τάξεις. Παρότι ο περιορισμός της φιλαναγνωσίας είναι ανεξάρτητος από την κοινωνική προέλευση των παιδιών, τα κορίτσια υπερτερούν σημαντικά των αγοριών.
- Μοιρασμένοι είναι οι μαθητές γυμνασίου ως προς τον κινηματογράφο και το θέατρο. Το 43,1% δήλωσε ότι παρακολουθεί λίγες φορές, το 29,8% αρκετά συχνά, το 19,2% πολύ συχνά και το 7,9% καθόλου. Βέβαια, στην ερώτηση αυτή η απάντηση εξαρτάται από το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, τον τόπο διαμονής της καθώς και την ηλικία του παιδιού.
- Εξπέρ στη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι οι 15χρονοι. Σχεδόν οι τρεις στους τέσσερις (ακριβές ποσοστό 73%) απάντησαν ότι ξέρουν να χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή πολύ καλά (33%) και αρκετά καλά (40%), κάτι που αν και δεν μετρά με βεβαιότητα το πραγματικό επίπεδο των γνώσεών τους στους υπολογιστές, αποδεικνύει όμως την αυξημένη ενασχόλησή τους με αυτούς. Αλλωστε, μόλις το 3% απάντησε καθόλου και το 24% λίγο, κάτι που υποδεικνύει ότι σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν σήμερα κάποια εξοικείωση με τους υπολογιστές. Οι παραπάνω απαντήσεις ενισχύουν την πρόθεση του υπ. Παιδείας να συνδυαστεί η διδασκαλία των μαθημάτων με τη χρήση των υπολογιστών και του Διαδικτύου.
- Θετικά είναι τα παιδιά απέναντι στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο αλλά και τις εφημερίδες - μέσα που επηρεάζουν τη χρήση της γλώσσας από τους μαθητές. Οι δύο στους τρεις μαθητές (66%) βρίσκουν αρκετά συχνά (40,3%) ή πολύ συχνά (25,7%) θέματα που τους ενδιαφέρουν σε εφημερίδες, ραδιόφωνο και τηλεόραση, ενώ περίπου ένας στους τρεις (31,2%) βρίσκει ενδιαφέρον ελάχιστα συχνά και το 2,7% καθόλου.
Η γνώμη εκπαιδευτικών
Παρότι οι μαθητές εκτιμούν ότι τα καταφέρνουν στη χρήση της γλώσσας, οι εκπαιδευτικοί είναι πιο αυστηροί, έχοντας φυσικά υπόψη και τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας και τις τεχνικές παραμέτρους του μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Συγκεκριμένα:
- Οι καθηγητές απαντούν ότι οι Ελληνες μαθητές πάσχουν στη χρήση σύνθετων και παράγωγων λέξεων - κάτι που δείχνει το φτωχό λεξιλόγιο. Σχεδόν οι δύο στους τρεις απάντησαν ότι οι μαθητές τους χρησιμοποιούν λίγο ή καθόλου σύνθετες λέξεις στις εργασίες τους και μόνο ο ένας στους τρεις απάντησε θετικά (αρκετά ή συχνά).
- Η πλειοψηφία (περί το 55%) δήλωσε ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν λίγο ή καθόλου τα γλωσσικά τους εφόδια στις προφορικές εργασίες, που τους ανατίθενται. Από το υπόλοιπο 45%, η συντριπτική πλειονότητα απάντησε «αρκετά» και ελάχιστοι «πολύ».
- Οι καθηγητές απαντούν ότι οι μαθητές κάνουν τα περισσότερα λάθη στα ρήματα και ακολουθούν τα ουσιαστικά, τα επίθετα και η στίξη.
Τελειόφοιτοι δημοτικού
Πολύ καλύτερη εικόνα για το γλωσσικό επίπεδο των τελειοφοίτων τους έχουν οι δάσκαλοι. Συγκεκριμένα:
- Το 69% είπε ότι το λεξιλόγιο των μαθητών Στ΄ Δημοτικού είναι πολύ (4%) ή αρκετά (65%) καλό. Το 30% απάντησε λίγο και το 1% καθόλου καλό.
- Το 59% θεωρεί ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν αρκετά καλά (50%) και πολύ καλά (9%) σύνθετες και παράγωγες λέξεις, σε αντίθεση με το 39% (λίγο) και το 2% (καθόλου καλά).
- Βέβαια, το 56% των δασκάλων θεωρεί ότι οι τελειόφοιτοι του Δημοτικού γνωρίζουν να χρησιμοποιούν λόγια στοιχεία της Νεοελληνικής Γλώσσας. Κάτι που αποδίδεται και στο περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος του μαθήματος στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
Η ταυτότητα της έρευνας
Η «Πανελλαδική έρευνα για τη γλωσσική επάρκεια των μαθητών στο γυμνάσιο και στις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού», όπως είναι ο τίτλος της, παρουσιάστηκε πρόσφατα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Επιστημονική υπεύθυνη και συντονίστρια της έρευνας ήταν η επίτιμη σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κ. Χριστίνα Αργυροπούλου. Στην υλοποίησή της συνεργάστηκαν ο κ. Φώτης Καβουκόπουλος και η κ. Αναστασία Πατούνα. Στην έρευνα συμμετείχαν 3.298 δάσκαλοι, 3.069 καθηγητές και 28.555 μαθητές από όλες τις γεωγραφικές περιφέρειες. Στο δείγμα των μαθητών επιδιώχθηκε να αντιπροσωπεύονται ισομερώς όλοι οι νομοί της χώρας σε ποσοστά ανάλογα με τον πληθυσμό τους και οι κοινωνικές προελεύσεις, χωρίς να παραλείπεται η ισόρροπη κατανομή των σχολικών τάξεων και των φύλων. Η συλλογή δεδομένων άρχισε το 2003 και ολοκληρώθηκε το 2006.


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Αποστολου Λακασα-εφ. Καθημερινή, 20-11-2010

Αγροτικά προϊόντα με διεθνή παρουσία

Τρεις επαγγελματίες μιλούν στην «Κ» για τις επιτυχημένες επιχειρηματικές προσπάθειές τους στην Ελλάδα
Κάνουν εξαγωγές σε όλες τις ηπείρους, κατοχυρώνουν παγκόσμιες πατέντες, λαμβάνουν εύσημα από ξακουστούς σεφ και στα προϊόντα τους αναφέρονται έντυπα, όπως οι New York Times. Ο λόγος για Ελληνες επιχειρηματίες, οι οποίοι έκαναν το όραμά τους για ποιοτικά και διεθνώς αναγνωρισμένα αγροτικά και μεταποιημένα προϊόντα πραγματικότητα. Αγνωστοι στο ευρύ καταναλωτικό κοινό της χώρας μας, αλλά γνωστοί στο εξωτερικό, μας συστήθηκαν την Πέμπτη στο 3ο Συνέδριο Νέων Ελληνικών Επιχειρήσεων, που έλαβε χώρα στο ΣΕΦ με πρωτοβουλία του ΕΣΥΝΕ (Ελληνικός Σύνδεσμος Νέων Επιχειρηματιών) στο πλαίσιο της παγκόσμιας εβδομάδας επιχειρηματικότητας. «Οι δύο πιο ανταγωνιστικοί κλάδοι της χώρας μας είναι ο τουρισμός και ο αγροδιατροφικός τομέας», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Θέμης Παπαδημόπουλος, από την οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου «επιλέξαμε αυτή τη φορά τα αγροδιατροφικά προϊόντα, επειδή έχουν τύχει μικρότερης προβολής». Η ημερίδα αποτέλεσε μια ιδανική ευκαιρία, ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι από την παραγωγή έως την προώθηση να έρθουν σε επικοινωνία και να ανταλλάξουν εμπειρίες και γνώσεις.Κατά την προετοιμασία του συνεδρίου, οι διοργανωτές εξεπλάγησαν πολλές φορές ευχάριστα. «Διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν πολύ επιτυχημένες επιχειρηματικές προσπάθειες στην Ελλάδα», σημειώνει ο κ. Παπαδημόπουλος. Η «Κ» συνομίλησε με τον κ. Δημήτρη Στρατάκη, που εξάγει σνακ χωρίς γλουτένη, την κ. Αννα Λαγού, που εκπροσωπεί τα κρασιά της από την Χίο και τον κ. Ζαφείρη Τρικαλινό, από την εταιρεία με τα ομώνυμα αυγοτάραχα Αιτωλικού. Οι τρεις επαγγελματίες μας περιέγραψαν τη μετεξέλιξη των οικογενειακών επιχειρήσεων σε εταιρείες με παγκόσμια προβολή και παρουσία σε διεθνείς εκθέσεις.YΓΙΕΙΝΑ ΣΝΑΚΠαγκόσμια πατέντα σε αγορές του εξωτερικούΤα τσιπς με πραγματικό τυρί και χωρίς γλουτένη, τα περίφημα cheese ups, μάλλον δεν τα έχετε δοκιμάσει. Το πρωτοποριακό ελληνικό προϊόν κατευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά στις αγορές του εξωτερικού: Αμερική, Αγγλία, Αυστραλία, Ιαπωνία, Βουλγαρία, Σλοβακία και εντός ολίγου Γαλλία. «Ως επιχείρηση κινούμαστε κατά 90% με τις εξαγωγές», λέει στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Στρατάκης, που σπούδασε στο εξωτερικό διοίκηση επιχειρήσεων, αλλά επέστρεψε στο Κιλκίς και έβαλε στόχο την ολική αναμόρφωση της οικογενειακής επιχείρησης. «Ηδη ως φοιτητής επεξεργαζόμουν αυτή την επιχειρηματική ιδέα» περιγράφει ο κ. Στρατάκης. «Οι γονείς μου είχαν μια επιχείρηση άρτου στη Θεσσαλονίκη». Ο 31χρονος ιδιοκτήτης της Wellaby’s μετέφερε την έδρα της επιχείρησης στο Κιλκίς, εξασφάλισε μια επιδότηση και κατασκεύασε νέα μονάδα μεταποίησης. «Η γλουτένη δίνει ελαστικότητα στη ζύμη γι’ αυτό είναι δύσκολη η αντικατάσταση» εξηγεί, «αλλά εμείς βάζουμε αντί γλουτένης πραγματικό τυρί, το οποίο λιώνει από την υψηλή θερμότητα και γίνεται συστατικό της ζύμης». Το τυρί, άλλωστε, ευθύνεται για την λίγο «τσιμπημένη» τιμή, «είναι 20 - 30% ακριβότερο από τα μαζικά σνακ». Το επόμενο διάστημα τα εν λόγω προϊόντα θα κυκλοφορήσουν σε επιλεγμένα καταστήματα στην Ελλάδα. «Η παραγωγή μας ήταν αρχικά κομμένη και ραμμένη για τους ξένους καταναλωτές, αλλά πλέον οι Ελληνες είναι ενήμεροι για τη γλουτένη».Τα τρία διαφορετικά σνακ που κυκλοφορούν για 2η χρονιά αποτελούν παγκόσμια πατέντα βάσει των συστατικών και του σχήματός τους. Η νεοσύστατη εταιρεία έχει ήδη συμμετάσχει σε 8 διεθνείς εκθέσεις. «Εξ αρχής είχαμε πολύ θετική ανταπόκριση, γιατί προσφέρουμε καινοτομία και πρωτοπορία».ΚΡΑΣΙΑπό την εθελοντική εργασία στην επιτυχίαΜπορεί σήμερα η Χίος να είναι γνωστή για τη μαστίχα, στο παρελθόν όμως η φήμη της προερχόταν από την παραγωγή κρασιού. «Στην αρχαιότητα το χιώτικο κρασί εξαγόταν στη Μάλτα, την Κάτω Ιταλία και τον Εύξεινο Πόντο, ενώ στο Βυζάντιο ο πολύτιμος αριούσιος οίνος συγκαταλεγόταν στις κληρονομιές», διηγείται στην «Κ» η κ. Αννα Λαγού, υπεύθυνη επικοινωνίας της «Αριούσιος Α. Ε.» Το κρασί που παράγεται από τις γηγενείς ποικιλίες της βόρειας Χίου, χιώτικο κρασερό και Αγιαννίτης, πήρε την «κατιούσα» μετά το 1925. Μια επιδημία φυλλοξήρας, ο πόλεμος και η σταδιακή ερήμωση της περιοχής οδήγησαν λίγο πολύ στην εγκατάλειψη της καλλιέργειας.Πριν από δέκα χρόνια με νοσταλγική διάθεση και πρωτοπόρο πνεύμα τέσσερις Χιώτες φίλοι (Δ. Κεφαλάς, Δ. Τσιαδής, Ν. Πιτσιλός, Σ. Κατσαρός) έπειτα και από προηγούμενη παρότρυνση του τότε νομάρχη αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια προσπάθεια για την αναμπέλωση της περιοχής. «Αναζήτησαν συμπαραστάτες χτυπώντας πόρτα πόρτα», διηγείται η κ. Λαγού, «τελικά 36 άτομα πίστεψαν σε αυτό το όραμα επενδύοντας τις οικονομίες τους, συνολικά 800.000 ευρώ, το πρώτο κεφάλαιο της επιχείρησης». Με πολλή επιμονή, υπομονή και εθελοντική εργασία όλων, οι πρώτοι καρποί της προσπάθειας ήρθαν το 2005, οπότε και πραγματοποιήθηκε πειραματική οινοποίηση στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 2007 κατόπιν επιχορήγησης κατασκευάστηκε το οινοποιείο, όπως και μια αίθουσα επισκεψιμότητας. Η φετινή παραγωγή αναμένεται να φθάσει τις 90.000 φιάλες. «Η τοπική αγορά αγκάλιασε το κρασί μας» επισημαίνει η κ. Λαγού. «Από τις τέσσερις ετικέτες μας οι τρεις είναι εξαντλημένες από τον Αύγουστο, ενώ ένα σχολείο έχει “υιοθετήσει” ένα από τα αμπέλια μας». Η χιώτικη εταιρεία έχει δειλά δειλά ξεκινήσει εξαγωγές.ΑΥΓΟΤΑΡΑΧΟΓαστρονομική παράδοση στις κουζίνες του κόσμουΤην οικογενειακή επιχείρηση παραγωγής αυγοτάραχου που χρονολογείται από το 1856, αλλά και τη γαστρονομική παράδοση της λιμνοθάλασσας Αιτωλικού - Μεσολογγίου πήγε ένα βήμα «παρακάτω» ο κ. Ζαφείρης Τρικαλινός, όταν το 1997 πήρε τα ηνία της «Τρικαλινός Ε. Ε.». Μέσα σε δεκατρία χρόνια ο πολυμήχανος επαγγελματίας από το Αιτωλικό κατάφερε αυτό που σε πολλούς επιχειρηματίες φαντάζει ακατόρθωτο: το αυγοτάραχό του απέκτησε παγκόσμια φήμη. «Η παραγωγή εξακολουθεί να γίνεται στην Αιτωλοακαρνανία, συνεργάζομαι με εκατοντάδες ψαράδες στη λιμνοθάλασσα, αλλά και στο Ιόνιο Πέλαγος», εξηγεί ο κ. Τρικαλινός, «όμως από το 2007 μεταφέρθηκαν τα γραφεία μας στην Αθήνα».Παράλληλα, ο κ. Τρικαλινός εμπλούτισε την παραγωγή του με δύο ακόμα προϊόντα: το τρίμμα αυγοτάραχου και την αφρίδα (επιτραπέζιο αλάτι εξαιρετικής ποιότητας από τη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου). Το 20% της ετήσιας παραγωγής εξάγεται σε: Ιαπωνία, Ταϊβάν, Σιγκαπούρη, ΗΠΑ, Γαλλία, Ελβετία, Ολλανδία και Γερμανία, σε κουζίνες δηλαδή που γνωρίζουν από αυγοτάραχο και σε άλλες που το «ανακαλύπτουν» τώρα. «Εχουμε συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις, αλλά στη Foodex στην Ιαπωνία η τύχη μας άλλαξε: πάνω από 12.000 άνθρωποι του χώρου δοκίμασαν το αυγοτάραχό μας, ενώ ο πρόεδρος των σεφ της Ιαπωνίας μάς συνεχάρη», διηγείται ο κ. Τρικαλινός. Ανάλογη αναγνώριση το ελληνικό προϊόν έχει αποσπάσει από γευσιγνώστες σε όλο τον κόσμο. Μυστικό της επιτυχίας μοιάζει να είναι το επιχειρηματικό δαιμόνιο του κ. Τρικαλινού και του υιού του. «Οργανώνουμε σεμινάρια σε επαγγελματικές ομάδες, ενώ προωθούμε νέες συνταγές μαγειρικής για το αυγοτάραχο».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ιωαννας Φωτιαδη-εφ. Καθημερινή, 20-11-2010

ΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Εχει το παρελθόν μέλλον;
Ι. Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

Υπάρχει σήμερα ικανός διάλογος μεταξύ των επιστημών σε κοινωνικό επίπεδο, δηλαδή δημόσιος διάλογος που να απευθύνεται όχι μόνο σε ειδικούς αλλά και στο κοινό που προβληματίζεται και θέλει να γνωρίζει; Και όπου υπάρχει ένας τέτοιος διάλογος, είναι ικανός να ξεφύγει από την απλή ανακοίνωση ερευνητικών και άλλων στοιχείων και να ενσωματωθεί σε έναν σύγχρονο προβληματισμό που να αντανακλά τις καθημερινές ανάγκες αλλά και τα ζητούμενα του μέλλοντος;

Εχοντας αυτά τα ερωτήματα κατά νου το Ιδρυμα Ωνάση αποφάσισε στην εναρκτήρια εκδήλωση της νεότευκτης Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών να διοργανώσει έναν παγκόσμιο διάλογο υπό τον τίτλο «Διάλογοι των Αθηνών» από τις 24 ως τις 27 Νοεμβρίου.

Οι Διάλογοι των Αθηνών διοργανώνονται σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών, την Αccademia dei Lincei, την Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το Ιnstitut de France, το Πανεπιστήμιο του Ηarvard (Κέντρο Ελληνικών Σπουδών), το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το Πανεπιστήμιο του Stanford.

Το συνέδριο έχει στόχο να διερευνήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα από το πρίσμα της ελληνικής σκέψης, της παγκόσμιας κληρονομιάς στις επιστήμες και στις τέχνες, όπως αυτές διατυπώθηκαν ανά τους αιώνες, και να διερευνήσει τη δυνατότητα αυτής της κληρονομιάς να λειτουργήσει ως πηγή για την αναζήτηση λύσεων στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα και σε αυτές που αναπόφευκτα θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Οι κύκλοι θεμάτων που ορίστηκαν να συζητηθούν είναι: «Δημοκρατία και Πολιτεία», «Λόγος και Τέχνη», «Επιστήμη και Ηθική», «Ποιότητα ζωής», «Ταυτότητα και Ετερότητα», «Ιστορία και ιστορίες». Θεματικές που αντέχουν σε πολυπρισματικούς, πλήρους έντασης διάλογους.

Μια πρόγευση των «Διαλόγων των Αθηνών» μπορεί να πάρει κάποιος στις επόμενες σελίδες, όπου μερικοί από τους διακεκριμένους καλεσμένους των «Αθηναϊκών Διαλόγων» απαντώντας σε ερωτήματα του «Βήματος» θέτουν έναν κατ΄ αρχήν πυρηνικό προβληματισμό για το πεδίο στο οποίο θέλουν να κινηθούν. Αν και οι καλεσμένοι σε αυτό το αφιέρωμα προέρχονται από διαφορετικούς χώρους, από τις κλασικές σπουδές ως την οικονομία, διαπιστώνεται στις απαντήσεις τους μια ανησυχία σχετικά με το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας και του παγκόσμιου χωριού μας. Χωρίς να φοβίζουν, εν τούτοις προειδοποιούν ότι σε πολλές περιπτώσεις έχουμε πάρει λάθος δρόμους που οδηγούν σε λάθος απαντήσεις στα προβλήματά μας. Στην πράξη οι περισσότεροι προτείνουν μιαν ανακάλυψη εκ νέου των βασικών πηγών μας, της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, του διαφωτισμού, των ανθρωπιστικών σπουδών, της τέχνης γενικότερα. Μια αναβάπτιση στους κλασικούς οφείλει, όπως σημειώνουν, να μην είναι μουσειακή αλλά να προσπαθεί να θέτει εκ νέου ερωτήματα με οδηγό τις σημερινές ανάγκες του ανθρώπου.



Το μέλλον του παρελθόντος
ΔΡΟΣΝΙΚΗ ΤΣΙΡΩΝΗ


Οι «Διάλογοι των Αθηνών», τους οποίους θα τιμήσει με την παρουσία του η ΑΕ ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολος Παπούλιας, θα φιλοξενήσουν στην τελετή έναρξης τρεις σημαίνουσες προσωπικότητες των γραμμάτων, οι οποίες θα προσεγγίσουν το θέμα «Εχει το παρελθόν μέλλον;» από διάφορες οπτικές. Η Ελένη ΓλύκατζηΑρβελέρ, πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ωνάση και πρύτανις του Πανεπιστημίου της Ευρώπης, εκπροσωπεί τη γηραιότερη/μεγαλύτερη γενεά και με την πείρα της θα θέσει το θεωρητικό πλαίσιο της θεματικής του μέλλοντος του παρελθόντος. Ο σερβικής καταγωγής καθηγητής Dusan Sidjanski, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης και ειδικός σύμβουλος του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα προσεγγίσει το θέμα από τη σκοπιά της σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας και της σχέσης της με το υπόβαθρο των ανθρωπιστικών επιστημών. Τέλος, ο Simon Critchley, πρωτοπόρος φιλόσοφος της νέας εποχής, πρόεδρος και καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας στη Νew School of Social Research των ΗΠΑ, θα εστιάσει την προσοχή του στη σχέση του αρχαίου δράματος με τον σύγχρονο κόσμο. Το «μέλλον του παρελθόντος» στο πλαίσιο μιας ερωτηματικής πρότασης απηχεί την προβληματική των «Διαλόγων των Αθηνών», οι οποίοι εστιάζουν στη δυνητική σχέση της ελληνικής σκέψης με προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Επιπλέον το θέμα που επέλεξαν οι τρεις ομιλητές εξετάζει τη δυναμική σχέση του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, διερευνώντας το κατά πόσον η ίδια η ιστορία και τα πνευματικά της επιτεύγματα μπορούν να φανούν χρήσιμα στην εξεύρεση λύσεων σε περιόδους όπως αυτή που διανύουμε σήμερα ως λαός αλλά και ως οικουμένη.

Κριτήριο για την επιλογή των τριών ομιλητών της τελετής έναρξης υπήρξε αναμφισβήτητα το επιστημονικό κύρος. Επιπλέον, η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου θέλησε να ανοίξει κατά την τελετή έναρξης του συνεδρίου διάλογο μεταξύ των γενεών. Οι τρεις διακεκριμένοι ομιλητές καλύπτουν ένα ευρύ χρονικό φάσμα, το οποίο ενδιαφέρει τους «Διαλόγους», μια και στη διάρκεια των τελευταίων 50 χρόνων έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές στην πρόσληψη της ελληνικής σκέψης αλλά και στη στάση της κοινωνίας απέναντί της. Ιδιαίτερα σήμερα, εποχή κρίσης και συγκρούσεων σε πολλά επίπεδα (ταυτότητας, οικονομίας, κοινωνίας κτλ.), ο διάλογος ιστορίας, φιλοσοφίας και κοινωνικών επιστημών περιμένουμε να φέρει στο φως ενδιαφέρουσες παραμέτρους προβληματισμού. Στην τελετή έναρξης θα προβληθεί επίσης απόσπασμα από τον εξαιρετικά ενδιαφέροντα διάλογο μεταξύ δύο διεθνώς αναγνωρισμένων προσωπικοτήτων στον χώρο τους. Ο Gregory Νagy, καθηγητής Κλασικής Ελληνικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Ηarvard και επικεφαλής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου, παράρτημα του οποίου λειτουργεί και στην Ελλάδα, συνομιλεί με τον γερμανό σκηνοθέτη Ρeter Stein. Στο επίκεντρο του διαλόγου τους βρέθηκαν θέματα όπως η σημασία του κειμένου αλλά και της απόδοσής του στη σκηνή, η ερμηνεία και η πρόσληψη του αρχαιοελληνικού δράματος, η σχέση της δημοκρατίας με αυτή την εξαίρετη και διαχρονική μορφή τέχνης που εξακολουθεί να συγκινεί μέχρι σήμερα το ευρύ κοινό, αποδεικνύοντας με τον τρόπο αυτόν τη βαθιά της αξία, κ.ά. Οι εργασίες του συνεδρίου θα ξεκινήσουν στις 24 Νοεμβρίου και την τελετή έναρξης θα ακολουθήσει η θεματική ενότητα με τίτλο «Ταυτότητα και Ετερότητα». Το πρόγραμμα, αναπόφευκτα πυκνό, θα διαρκέσει ως τις 27 Νοεμβρίου. Οι εργασίες θα κλείσουν με μια ενότητα διαθεματικού διαλόγου, στη διάρκεια του οποίου η οργανωτική επιτροπή προσβλέπει στη συνθετική προσέγγιση των θεματικών ενοτήτων του συνεδρίου στη βάση του κεντρικού άξονα της προβληματικής των «Διαλόγων των Αθηνών».

Ολες οι ενότητες ακολουθούν το ίδιο οργανωτικό σχήμα: είναι χωρισμένες σε δύο μέρη, όπου οι κύριοι ομιλητές παρουσιάζουν συνοπτικά τα κύρια σημεία των εισηγήσεών τους, οι οποίες έχουν εν τω μεταξύ αναρτηθεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό (e-journal) του συνεδρίου. Απέναντι στους κύριους ομιλητές, οι συνομιλητές παρεμβαίνουν με δεκάλεπτες εισηγήσεις στις οποίες επισημαίνονται θέματα που έχουν ή δεν έχουν θιγεί επαρκώς στις κύριες εισηγήσεις, ενώ παράλληλα καλούνται να καταθέσουν τις δικές τους απόψεις (που ποικίλλουν σε ό,τι αφορά την οπτική και την προσέγγιση της θεματικής). Οι παρεμβάσεις δεν έχουν σκοπό να αναφερθούν λεπτομερώς σε ζητήματα επιστημονικά (με την έννοια της βιβλιογραφίας ή των επί μέρους στοιχείων τεκμηρίωσης) αλλά να πυροδοτήσουν έναν γόνιμο διάλογο ανοιχτό στο ευρύ ενημερωμένο κοινό. Μετά τη λήξη του συνεδρίου οι εισηγήσεις των συνομιλητών, ενημερωμένες και ενδεχομένως εμπλουτισμένες, θα αναρτηθούν στο διαδικτυακό ηλεκτρονικό περιοδικό.

Η δρ Νίκη Τσιρώνη είναι υπεύθυνη Ακαδημαϊκού Συντονισμού, ερευνήτρια του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.


Η καθημερινή μας εξαπάτηση
ΝΙΚΟΣ ΣΑΛΙΓΓΑΡΟΣ

-Να ξαναγυρίσουμε στη φιλοσοφία...

«Αυτή τη στιγμή ενώνονται δύο ξεχωριστά ρεύματα σκέψης και πράξης που ορίζουν την πολεοδομία του μέλλοντος. Πρώτον, η επιστημονική έρευνα έχει ανακαλύψει πώς μεγαλώνουν οι πόλεις αυθόρμητα, πώς οι κάτοικοι διαμορφώνουν το περιβάλλον τους είτε προς την καλή είτε προς την καταστρεπτική γεωμετρία και τι είδους φυσιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες θα πρέπει να ικανοποιηθούν από την πόλη. Δεύτερον, μια ριζική αναβάθμιση του ρόλου του “εμπειρογνώμονα”, που σε αυτή την περίπτωση είναι ο αρχιτέκτονας/πολεοδόμος. Για σχεδόν έναν αιώνα οι οικονομικά προχωρημένες κοινωνίες ακολουθούν εντελώς λανθασμένα κοινωνικογεωμετρικά πρότυπα για τον σχεδιασμό της πόλης και αυτά θα διορθωθούν μόνο με τη συμμετοχή του πολίτη στη διαμόρφωση του χώρου μέσα στον οποίο ζει.

Εφαρμόζοντας τη θεωρία της πολυπλοκότητας, μερικές έννοιες από τη γενετική, την εμβρυολογία και την πληροφορική, σήμερα καταλαβαίνουμε την πόλη σαν ένα δυναμικό πολύπλοκο σύστημα. Επακόλουθο είναι να αναπτύξουμε μια καινούργια σχεδιαστική μεθοδολογία, όχι μόνο για να οικοδομήσουμε καινούργιες πόλεις, αλλά προπάντων για να φτιάξουμε και να αναζωογονήσουμε τις περιοχές των σημερινών πόλεων που υποφέρουν από “παθολογίες”. Σημειώνω όμως ότι πολλοί συνάδελφοι και κρατικοί οργανισμοί συνεχίζουν να ακολουθούν το πλέον ξεπερασμένο μοντέλο της «πόλης σαν μηχανής», αιχμαλωτισμένοι σε μια αυστηρή γεωμετρία που αρνείται τους απαραίτητους συντελεστές στην ανθρώπινη κλίμακα. Αντιθέτως, εμείς εφαρμόζουμε ένα μείγμα της παραδοσιακής πολεοδομίας συνδυασμένης με τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις».
-Φιλοσοφία,επιστήμες και τέχνες παίζουν κάποιον ρόλο σήμερα;

«Η σημερινή κοινωνία έχει εγκαταλείψει τη φιλοσοφία, την επιστήμη, και την τέχνη. Ανθρωποι που μισούσαν την επιστήμη έδωσαν τη χαριστική βολή στη φιλοσοφία του 20ού αιώνα, αφήνοντας έναν σκέτο νιχιλισμό. Προχωρούμε ολοταχώς αναπτύσσοντάς την τεχνολογία, αλλά αυτό δεν είναι επιστήμη. Η σύγχρονη συνείδησή μας δεν ενδιαφέρεται να καταλάβει πώς δουλεύει ο κόσμος (ο σκοπός της επιστήμης), μόνον πώς θα εκμεταλλευθεί τη γη (και έτσι τη σκοτώνει). Εξαπατόμαστε με όλα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ενώ έχουμε ξεκόψει τον εαυτό μας από τη ζωή και τη βιόσφαιρα. Η διεθνής διανοούμενη ελίτ κατάργησε την τέχνη πριν από δεκαετίες. Το αντικείμενο που σε θρέ φει με τη μορφή του και με τα χρώματά του, η μουσική και η λογοτεχνία που σε τραβάνε μέσα για να ανακαλύψεις τον εαυτό σου και μια ανώτερη ύπαρξη, δεν επιτρέπονται πλέον. Τα σύγχρονα έργα τέχνης δεν μας εμπλουτίζουν φυσιολογικά και ψυχολογικά, αλλά το αντίθετο. Η λύση απέναντι στην κατάρρευση της σύγχρονης κοινωνίας και στην παγκόσμια κρίση που αντιμετωπίζει είναι απλούστατη: πρέπει να ξαναγυρίσουμε στη φιλοσοφία που μας κάνει ανθρώπους πολιτισμένους και όχι άμυαλους καταναλωτές, στη δίψα για τη γνήσια επιστήμη και τις γνώσεις που μας δικαιώνουν να ζούμε μαζί με τη φύση χωρίς να τη σκοτώνουμε. Σε έναν καινούργιο προσανατολισμό στις τέχνες, σαν αναγκαίο φάρμακο που μας θεραπεύει από τις καθημερινές πιέσεις αντί να μας αρρωσταίνει περισσότερο. Μια επιστημονική φιλοσοφία που ενώνει τις παραδοσιακές γνώσεις και τη θρησκεία με την ανθρώπινη αγάπη για το πατροπαράδοτα “ωραίο” μπορεί να μας σώσει».

Ο κ. Νίκος Σαλίγγαρος είναι καθηγητής Μαθηματικών, πολεοδόμος και θεωρητικός της Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο San Αntonio των ΗΠΑ.



Το ωραίο και η οικονομία
ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΕΝΙΟΣ


Ο τομέας των χρηματοοικονομι- κών περνά κρίση ταυτότητας. Πώς να βρει μια νέα ισορροπία μεταξύ της ελευθερίας των χρηματαγορών που επέτρεψαν μια πρωτοφανή οικονομική πρόοδο τον τελευταίο μισό αιώνα και τη χαλιναγώγησή τους με εκείνες τις εποπτικές ρυθμίσεις που να αποφεύγουν κρίσεις όπως αυτή που τώρα διερχόμαστε... Αντιλαμβανόμαστε σήμερα ότι η οικονομία είναι ένα οργανικό σύστημα. Δεν μπορεί να γίνει κατανοητό αποσπασματικά, ούτε με αφηρημένα θεωρητικά μοντέλα. Αυτά έχουν βέβαια την ωφελιμότητά τους αλλά αποδείχθηκε ότι προκαλούν και απρόβλεπτες και ενίοτε τραγικές παρενέργειες. Η επιστήμη μάς βοηθά να κατανοήσουμε ακόμη βαθύτερα τα συστήματα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης και τους σύγχρονους θεσμούς αλλά και να βρούμε λύσεις σε φλέγοντα προβλήματα όπως είναι η εξάντληση των φυσικών πόρων, το ενεργειακό, η καταστροφή του περιβάλλοντος, να αντιμετωπίσουμε τα θέματα υγείας και της γήρανσης του πληθυσμού. Αλλά χρειάζεται στοχασμός για τους στόχους που θέτουμε ως κοινωνία, ενδοσκόπηση των αξιών μας, επαναδιορισμός του «τέλους» της σύγχρονης κοινωνικής οργάνωσης. Η αρχαία φιλοσοφική σκέψη προκαλούσε τον στοχασμό, εμείς σήμερα σπεύδουμε, δημιουργούμε προβλήματα και ακολούθως αγωνιούμε για την επίλυσή τους. Τέλος, οι τέχνες, η ευαισθησία των ανθρώπων των τεχνών, μας αποκαλύπτουν βαθιές αλήθειες προτού αυτές επιπλεύσουν στη συλλογική συνείδηση. Για να μη μιλήσουμε για την ομορφιά του κόσμου, το κάλλος που οι τέχνες μας προσφέρουν. Ποιο είναι το νόημα της οικονομικής ανάπτυξης αν όχι και η απόλαυση του ωραίου. Από τον διάλογο των επιστημών, τεχνών και φιλοσοφίας η ανθρωπότητα διευρύνει τους ορίζοντές της για να κατανοήσει εις βάθος τι προκάλεσε τη βαθιά κρίση των ημερών, αλλά και να δει πέρα από αυτή.

Ο κ. Σταύρος Ζένιος είναι πρύτανης και καθηγητής Διοικητικής Επιστήμης και Χρηματοοικονομικών, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Senior Fellow στη Σχολή Διοίκησης Τhe Wharton School του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας, ΗΠΑ.




Ο Σωκράτης και η άγνοια
RICHARD HUNTER
- Ποιες είναι οι πιο σημαντικές «τάσεις» στη μελέτη των κλασικών σήμερα;

«Ενα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της κλασικής αρχαιότητας είναι το πόσο “δημοφιλής” είναι- βιβλία, ταινίες, τηλεόραση- ο αρχαίος κόσμος παντού και αυτή η διεύρυνση του ενδιαφέροντος αντανακλά τις ευρείες εξελίξεις εντός του ακαδημαϊκού κόσμου. Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα- η λογοτεχνία της, η τέχνη της, η φιλοσοφία της- πρέπει να μελετηθεί τόσο ως το θεμέλιο ενός σημαντικού τμήματος του δυτικού πολιτισμού και της δυτικής ηθικής όσο και ως “σύνδεση” με άλλους αρχαίους πολιτισμούς- πολύ σημαντικό έργο έχει γίνει την τελευταία δεκαετία, επί παραδείγματι, στη μελέτη των συνδέσμων μεταξύ του καλλιτεχνικού και υλικού πολιτισμού της Ελλάδας και αυτού των αρχαίων πολιτισμών της Ανατολής. Με τον ίδιο τρόπο, η σύγχρονη μελέτη των κλασικών τώρα λαμβάνει τη θέση της στο προσκήνιο των ανθρωπιστικών σπουδών γενικότερα- η μελέτη της κλασικής αρχαιότητας δεν είναι μια σαφώς οριοθετημένη περιοχή, αλλά έχει πολυσχιδείς δεσμούς με την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, την ιστορία, τη λογοτεχνία και τις πολιτισμικές σπουδές κτλ.

Με τις τάσεις αυτές συμβαδίζει το διαρκώς διευρυνόμενο πεδίο του αντικειμένου- η μελέτη της όψιμης αρχαιότητας και της πρωτοχριστιανικής περιόδου, επί παραδείγματι, θεωρούνται σήμερα τμήμα του “δικού μας” επιστημονικού κλάδου, και όχι κάτι διαφορετικό, και η σφαίρα του “κλασικού” αντιστοίχως αυξάνεται αξιοσημείωτα. Ο κανόνας των “κλασικών συγγραφέων” είναι αγνώριστος σε σχέση με αυτό που ήταν πριν από 30 χρόνια».

- Με ποιον τρόπο η φιλοσοφία,η επιστήμη και η τέχνη μπορούν να βοηθήσουν την κοινωνία να βγει από τη βαθιά κρίση που βιώνει σήμερα;

Καλλιτεχνική απεικόνιση του εσωτερικού της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών
«Σε ένα επίπεδο, φυσικά, οι ανθρωπιστικοί κλάδοι δεν μπορούν να διορθώσουν τη ζημιά που οι τράπεζες και η δημοσιονομική ανευθυνότητα έχουν δημιουργήσει, ούτε μπορούν εύκολα να αποτρέψουν πολέμους, όμως η μελέτη του παρελθόντος, όπως η μελέτη της ηθικής και της ιστορίας, μπορεί σταδιακά να διαχύσει μια εμπεριστατωμένη αντίληψη για το τι είναι στην πραγματικότητα καλό τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία, και επομένως να επιφέρει την αλλαγή σε μόνιμη βάση.

Οι ηθικοί προβληματισμοί σχετικά με το πώς αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον δεν παύουν ποτέ να υφίστανται, και γίνεται εμφανές όλο και εντονότερα ότι η μελέτη της ελληνικής αρχαιότητας προσφέρει την ευκαιρία να ερευνηθούν τα πολύ σύγχρονα ζητήματα της δικαιοσύνης και της ευθύνης, της πολιτικής κρίσης και της άσκησης εξουσίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εκπαιδευτικών ευκαιριών, των σχέσεων μεταξύ πλουσίων και φτωχών, ανδρών και γυναικών, κ.ο.κ, ακριβώς όπως η τέχνη προσφέρει μια διέξοδο από την αποστειρωμένη κενότητα ενός κόσμου που διέπεται από την απελπισμένη οικονομική θεωρία.

Σε πολλές περιπτώσεις η μελέτη των ανθρωπιστικών επιστημών έχει παραγάγει απροσδόκητα οικονομικά οφέλη, αλλά αυτό δεν είναι το σημαντικότερο- πολύ μεγάλο μέρος της “κρίσης” έχει δημιουργηθεί από αυτό που ο Σωκράτης θα περιέγραφε ως άγνοια, και πρέπει όλοι εμείς να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να δείξουμε πως η άγνοια αυτή δεν αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής».

Ο κ. Richard Ηunter είναι καθηγητής (έδρα Regius) Ελληνικών και συνεργαζόμενος ερευνητής του Τrinity College στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο.



Προς ένα πολυ-Σύμπαν
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ


-Κύριε καθηγητά,μπορεί να μας πει η επιστήμη σας σε ποιο μέλλον θα ζήσουμε;

«Η Φυσική που ασχολείται με την Κοσμολογία και τα Στοιχειώδη Σωμάτια περνάει πραγματικά τη “χρυσή εποχή” της. Η γενιά μας, στηριγμένη στους γίγαντες του παρελθόντος, σε σύγχρονες θεωρητικές εξελίξεις και στα καινούργια πειραματικά αποτελέσματα, “θαύματα” της σύγχρονης τεχνολογίας, κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα πλαίσιο όπου δίνονται απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα που βασανίζουν τον άνθρωπο από καταβολής του. Μέσα από τη Θεωρία των Υπερχορδών/Μ-Θεωρία/F-Θεωρία, και στηριγμένοι στα πρόσφατα κοσμολογικά πειράματα, προκύπτει ότι το Σύμπαν προέρχεται από μια αυθόρμητη κβαντική διακύμανση, από το “τίποτα”. Αυτό σημαίνει ότι είναι ένα από τα τουλάχιστον 10.500 δυνητικά πολυδιάστατα (10 ή 11 ή 12 διαστάσεις) Σύμπαντα. Ο τρόπος που «διπλώνουν» οι extra διαστάσεις (6 ή 7 ή 8), μια που ζούμε σε ένα τετραδιάστατο Σύμπαν, και πρέπει να υπακούει σε πολύ συγκεκριμένες αρχές, καθορίζει μονοσήμαντα τους φυσικούς νόμους του συγκεκριμένου Σύμπαντος. Από ΄κεί και πέρα, οι φυσικοί νόμοι του δικού μας Σύμπαντος καθορίζουν την εξέλιξή του, δηλαδή τη δημιουργία “Μεγάλων Δομών” (Large Structures), και να ΄μαστε 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια μετά να το συζητάμε...».

-Δηλαδή ένα πολυ-Σύμπαν (Μultiverse)!

«Φανταστείτε τη νανομικρότητά μας: Είμαστε ένας τυχαίος πλανήτης, ενός τυχαίου ήλιου, ενός από τους 100 δισεκατομμύρια αστέρες στον τυχαίο γαλαξία μας (Μilky Way), ενός ανάμεσα σε 100 δισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες στο τυχαίο Σύμπαν μας, ενός από τα περίπου 10.500 δυνητικά Σύμπαντα... Τι να συζητάμε τώρα;

Ούτε ο Αλμπέρ Καμύ, γράφοντας τον “Μύθο του Σίσυφου”, υποστηρίζοντας τη φιλοσοφία του παραλόγου, υποψιάζομαι ότι θα μπορούσε να φανταστεί τον βαθμό της τυχαιότητας και του παραλόγου της όλης ύπαρξής μας. Προς τιμήν του, η ομιλία μου στο συνέδριο “Οι Διάλογοι των Αθηνών” έχει τίτλο “Τhe Quantum Μyth of Sisyphus: Chance and Sustainability” (Ο κβαντικός μύθος του Σίσυφου: Τύχη και αειφορία), όπου τα παραπάνω αναλύονται και όπου θα παρουσιάσω μερικές καινούργιες ιδέες μου για το πολυ-Σύμπαν (Μultiverse) και τι σημαίνει για τον άνθρωπο, ξεχασμένο στην καθημερινότητά του...».

Ο κ. Δημήτρης Νανόπουλος είναι ακαδημαϊκός, διακεκριμένος καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Τexas Α&Μ.





Η συλλογική μας παράλυση
JOHN DUNN

Ο επιστημονικός τομέας της πολιτικής θεωρίας επιδιώκει να κατανοήσει και να εξηγήσει ορισμένα πολύ πρακτικά προβλήματα που απασχολούν το ανθρώπινο είδος καθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, αλλά επίσης επιχειρεί να καταγράψει και να συλλάβει τη σημασία της ανεξάντλητης ποικιλίας τρόπων με τους οποίους εκφράζονται τα προβλήματα αυτά. Ολα αυτά τα πανάρχαια προβλήματα παραμένουν πεισματικά μαζί μας και, παρά το εντυπωσιακό εύρος παλαιότερων προσπαθειών με διασπορά στον χρόνο και στον χώρο, με ορισμένες δε από αυτές χαμένες στο βάθος των αιώνων, η συνολική πρακτική σοφία του ανθρώπινου γένους έχει σημειώσει αποθαρρυντικά μικρή πρόοδο προς την επίλυσή τους.

Το βασικό έργο της πολιτικής επιστήμης παραμένει για τον λόγο αυτόν η δραστική βελτίωση αυτής της αβέβαιης απόδοσης. Ενώπιον αυτού του ατέλευτου και αποκαρδιωτικού έργου, δύο εστιάσεις απαιτούν ειδική προσοχή αυτή τη χρονική στιγμή. Η πρώτη αφορά την κλίμακα και την πρωτοτυπία των μορφών με τις οποίες η αρχαία πρόκληση ενσωματώνεται σήμερα. Η δεύτερη αφορά την αποδυναμωτική επίδραση του σημερινού ακαδημαϊκού καταμερισμού έργων στη συλλογική μας δυνατότητα να αναγνωρίζουμε την αλλαγή αυτή ως προς το μέγεθος και την επιτακτικότητά της και να ανταποκριθούμε σε αυτή με το κουράγιο και τη στρατηγική διορατικότητα που τόσο επιτακτικά και προκλητικά απαιτεί. Αυτό αποτελεί μια απογοητευτική παραγνώριση στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς καθώς και μια κατάφωρη αποτυχία στην εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα. Αντανακλά και ταυτόχρονα ενισχύει αντίστοιχες αποτυχίες στην πολιτική δυνατότητα της αυξανόμενα επαγγελματοποιημένης πολιτικής μας εντός της ακόμη περισσότερο αξιοθαύμαστα και απείθαρχα δομημένης παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Εν όψει μιας οικολογικής κρίσης, τη δριμύτητα της οποίας κανείς δεν μπορεί ακόμη να εκτιμήσει με αξιοπιστία και ενός τομέα οικονομικής νομοτέλειας την οποία οι πιο εκλεπτυσμένοι και επαγγελματικά ικανοί κριτές πολύ εμφανώς κατά την παρούσα στιγμή την κατανοούν ελάχιστα, και επί της οποίας έχουν επομένως ακόμη λιγότερο έλεγχο από αυτόν που είναι καταρχήν διαθέσιμος στους ανθρώπους, ο ακαδημαϊκός κλάδος της πολιτικής επιστήμης και οι υπο-κλάδοι του (πολιτική θεωρία, πολιτική φιλοσοφία, πολιτική οικονομία, διεθνείς σχέσεις κτλ.) δεν διαθέτουν την ευκρινή δυνατότητα να συλλάβουν τις επιπτώσεις της παρούσας κατάστασης, πόσο μάλλον να τις μεταδώσουν με κατανοητό τρόπο στο μεγαλύτερο μέρος των συμπολιτών μας. Η μαζική υλική πρόοδος του ανθρώπινου είδους στη διάρκεια των αιώνων βασίστηκε ολοκληρωτικά στον διαρκώς εξαπλωνόμενο καταμερισμό εργασιών. Δεν γνωρίζουμε πώς να επανακατανείμουμε την πνευματική εργασία που απαιτείται για να συμπεριληφθεί η παρούσα κατάσταση, και ακόμη λιγότερο πώς να δομήσουμε το παράλογα περίπλοκο και απαιτητικό επίπεδο πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας που θα απαιτείτο για να μας δώσει τη μικρότερη δυνατότητα αποτελεσματικού χειρισμού του. Υπάρχει μια εγγενής σχέση ανάμεσα σε πολλές από τις πιο κατάφωρες παθογένειες της σύγχρονης ακαδημαϊκής ζωής και στον βαθμό της συλλογικής μας παράλυσης εν όψει ενός κινδύνου που μεγαλώνει διαρκώς.

Ο κ. John Dunn είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας στο Κing΄s College, Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο.




Εχει νόημα η ζωή;
RODERICK BEATON


-Κινδυνεύουν οι νεοελληνικές σπουδές;

«Οι νεοελληνικές σπουδές είναι από καιρό διαδομένες σε όλη την Ευρώπη, από τη Λισαβόνα ως τη Μόσχα, από το Ελσίνκι ως τη Σικελία. Λόγω μετανάστευσης, και στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία. Στην Ευρώπη έξω από την Ελλάδα και την Κύπρο ο νεοελληνιστής δεν είναι κατ΄ ανάγκη και Ελληνας - όπως ακριβώς συμβαίνει στη δική μου περίπτωση. Με την παγκόσμια εξάπλωση των νεοελληνικών σπουδών, λοιπόν, τα τελευταία χρόνια αλλάζει όψη και το επιστητό μας: αντί να είναι στην πλειοψηφία τους κεντρομόλοι, δηλαδή με επίκεντρό τους την Ελλάδα, οι νεοελληνικές σπουδές σιγά-σιγά ανοίγονται προς την κατεύθυνση της διακλαδικότητας, προς τον διάλογο με άλλα επιστημονικά «χωράφια». Σαν αποτέλεσμα βλέπουμε ολοένα να ασχολούνται οι σημερινοί νεοελληνιστές με τη Διασπορά, με το καινούργιο φαινόμενο της μετανάστευσης ξένων στην Ελλάδα, με τους γενικότερους προβληματισμούς των σύγχρονων ανθρωπιστικών επιστημών. Συγκεκριμένα, ο φιλόλογος σήμερα μπορεί να ασχολείται με τον διάλογο των ποιητών ή των πεζογράφων, Ελλήνων και μη· ο ιστορικός με τις σχέσεις του έλληνα πολίτη ή του ελληνικού κράτους με άλλους λαούς ή κράτη· ο γλωσσολόγος με τις κοινωνικές και παραστασιακές (performative) διαστάσεις του λόγου σε δράση, πολλές φορές σε σχέση με άλλες γλώσσες, κ.λπ. Οι νεοελληνικές σπουδές επίσης διεκδικούν σήμερα τη θέση τους στη διεθνώς ανοδική πορεία των πολιτισμικών σπουδών (cultural studies). Με όλους αυτούς τους τρόπους οι ανθρωπιστικές επιστήμες που έχουν ως αντικείμενό τους τον νεότερο ελληνισμό όχι μόνο εξαπλώθηκαν διεθνώς, αλλά στην ουσία τους διεθνοποιήθηκαν».

-Μπορεί η φιλοσοφία,οι επιστήμες και η τέχνη να δώσουν απαντήσεις στη σημερινή κρίση;

«Οι οικονομικές και πολιτικές κρίσεις αφορούν (και απειλούν) την υλική ζωή. Ποιος όμως είναι ο στόχος της ζωούλας μας; Από πού αντλούμε την (ψευδ;)αίσθηση ότι αυτό που κάνουμε έχει κάποιο νόημα ή αξία; Από την εποχή του Διαφωτισμού και πέρα, δεν φτάνουν πια σαν απάντηση οι όποιες θεϊκές εντολές. Μέσα από τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τις καλές τέχνες, εμείς οι άνθρωποι ψάχνουμε να βρούμε μόνοι μας τις απαντήσεις σε πολλά τέτοια ερωτήματα. Και αυτό σημαίνει, βέβαια, πως πρέπει να έχουμε επίγνωση των παλαιότερων απαντήσεων που βρήκαν οι προκάτοχοί μας από τον Ομηρο και τον Ηράκλειτο, τον Κομφούκιο και τους ινδούς σοφούς και μπρος».

Ο κ. Roderick Βeaton είναι καθηγητής (έδρα Κοραής) Νέων Ελληνικών και Ελληνικής Ιστορίας, Γλώσσας και Φιλολογίας στο Κing΄s College, Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο.



Επιστήμες χωρίς κέρδος;
JOSEPH BRYANT


-Ποιες είναι οι κυρίαρχες τάσεις σήμερα στις κοινωνικές επιστήμες;

«Δεν πρόκειται για μια εύκολη ερώτηση, καθώς οι κοινωνικές επιστήμες είναι σήμερα εμφανώς σε μια εσωτερική αταξία και προσήλωση στα στυγνά δεδομένα. Σε κάθε επιστήμη υπάρχουν σημαντικές διαφορές για τις θεωρίες και τις μεθόδους που παρέχουν τις πιο ακριβείς και διορατικές εξηγήσεις των κοινωνικών διαδικασιών, αλλά η προσδοκώμενη σύγκλιση των επιστημών μοιάζει να είναι ακόμη μακριά. Η ανησυχητική έλλειψη συμφωνίας ακόμη και στις πιο βασικές ερωτήσεις για το πώς έχει οδηγήσει στην εμφάνιση ενός μεγάλου αριθμού μη συμβατών μεθόδων και απόψεων που βρίσκουν μάλλον σποραδική παρά γενική αποδοχή. Ακόμη και στην οικονομική επιστήμη, η οποία είναι η πιο μονολιθική θεωρητικά και εξαιρετικά πρακτική, υπάρχει σε εξέλιξη ένας αναστοχασμός. Αυτή η μακρόχρονη εξέλιξη προκλήθηκε θεωρητικά από την αύξηση του κινήματος των λεγόμενων “μετα-αυτιστικών οικονομικών” και κυρίως από την πρόσφατη κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας. Σήμερα δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι τα παλαιά μοντέλα, απλουστευτικά βασισμένα στον “ορθολογικό οικονομικό άνθρωπο” και στη “βέλτιστη επίδοση των αγορών”, έχουν αποτελέσματα περισσότερο στη θεωρία παρά εφαρμογή στην κοινωνική πραγματικότητα.

Η κοινωνιολογία, η οποία δεν υπήρξε ποτέ μια ενιαία επιστήμη, μάχεται σήμερα για την ταυτότητά της, καθώς νέα πεδία, π.χ. πολιτιστικές σπουδές, εγκληματολογία, υγεία και ιατρική, αναπτύχθηκαν σε τέτοιες διαστάσεις που πολλές κεντρικές έννοιες- όπως κοινωνική ανισότητα, κοινωνική δύναμη και κυριαρχία, μακροδομικές αλλαγές - περιθωριοποιούνται.

Η βαθμιαία μετατροπή των πανεπιστημίων σε θεσμούς όλο και πιο εξαρτημένους από εξωγενείς, ιδιωτικούς χρηματοδοτικούς παράγοντες υποβαθμίζει και αναδομεί την ταυτότητα των επιστημών. Οι οικονομικές επιταγές για εξασφάλιση οικονομικής υποστήριξης ή κοινών δραστηριοτήτων με τον επιχειρηματικό τομέα επαναπροσδιορίζουν τι είναι αυτό που μετράει στην κατεύθυνση της έρευνας. Οπως ο C. Wright Μills είχε σημειώσει στο έργο του “Η κοινωνιολογική φαντασία”, μια κοινωνική επιστήμη που εξαρτά την υλική της επιβίωση από τον ιδιωτικό τομέα ή το κατεστημένο θα χάσει την ικανότητά της για κοινωνική ευθύνη και ανεξάρτητη κριτική σκέψη.

Σήμερα οι κοινωνικές επιστήμες αντιμετωπίζουν δύο βασικές προκλήσεις: πώς να διασφαλίσουν μια εγγυημένη συμφωνία για τις βάσεις της θεωρίας και των μεθόδων (μέσα σε κάθε επιστήμη αλλά και σε σχέση με τις άλλες) και πώς να διασφαλίσουν τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα να μην περιορίζονται από τα προγράμματα των ιδιωτών χρηματοδοτών αλλά να αντιμετωπίζουν υπεύθυνα τις ανάγκες της ανθρωπότητας».

-Μπορούν οι επιστήμες να βοηθήσουν στo ξεπέρασμα αυτής της βαθιάς κρίσης;

«Η κρίση είναι πράγματι βαθιά και πολυσχιδής. Το χειρότερο απ΄ όλα είναι ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε την επαπειλούμενη οικολογική καταστροφή που οφείλεται στην παγκόσμια άνοδο της θερμότητας. Τις συνεχείς καταστροφές και τη μόλυνση της φύσης από το βιομηχανικό μοντέλο παραγωγής, όπου τα βραχυπρόθεσμα ιδιωτικά κέρδη είναι πάνω από τα συλλογικά ερωτήματα για μια ποιότητα ζωής και αειφορίας. Αυτό που μεγαλώνει τις δυσκολίες μας είναι η διεύρυνση των ανισοτήτων μεταξύ φτωχών και πλουσίων, μεταξύ ορισμένων ισχυρών κρατών και του υπόλοιπου κόσμου. Απαιτούνται βαθιές κοινωνικές αλλαγές για να μετασχηματίσουμε τις οικονομικές πρακτικές μας και να θεσμοθετήσουμε κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα. Οι υπάρχουσες πολιτικές πρακτικές σε εθνικό και διεθνές επίπεδο φαίνονται ανίκανες να δώσουν προοδευτικές απαντήσεις.

Το είδος μας, προσδιοριζόμενο ως homo sapiens, θεωρείται “σοφό” και “γνωστικό”, αλλά ο φανερός ανορθολογισμός που έχουμε εγκαθιδρύσει- άγριοι πόλεμοι και βία, θρησκευτικές και εθνικές συγκρούσεις, πληθυσμοί που υποφέρουν και υποβάθμιση του πλανητικού οικοσυστήματος- δείχνει ότι κάτι έχει πάει τραγικά λάθος.

Είναι δύσκολο να αποφύγεις το αίσθημα απελπισίας που σε κυριεύει όταν σκέφτεσαι το μέγεθος της πολυπλοκότητας τέτοιων προβλημάτων. Αλλά αν είναι να βρεθεί μια διέξοδος, πιστεύω ότι αυτή βρίσκεται στον ρόλο που μπορούν να παίξουν η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες. Ξεκινώντας από το προφανές, ότι η γνώση είναι προϋπόθεση για αποτελεσματική δράση, τα τρία πεδία ανθρώπινης σκέψης που ανέφερα όχι μόνο διαφυλάσσουν τη συσσωρευμένη σοφία του παρελθόντος αλλά βοηθούν στη διεύρυνση των ορίων της κατανόησης και της επίγνωσης. Η βαθμιαία εφαρμογή της γνώσης στα τρέχοντα κοινωνικά προβλήματα είναι από τις βασικές φιλοδοξίες των “Αθηναϊκών Διαλόγων”. Προτείνοντας έναν αποδεκτό διαλογισμό σε διαφορετικές βασικές πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης- από την πολιτική στην ηθική, από την επιστήμη στην τέχνη-, έχουν στόχο να διευκρινίσουν τη συγκυρία μέσα και από την αξιολόγηση της ελληνικής διαχρονικής κληρονομιάς.

Για παράδειγμα, μπορούμε να προωθήσουμε μια πιο αποτελεσματική και αλληλέγγυα κοινωνική πολιτική αν στηριχθούμε στην κλασική ελληνική ιδέα για ίσα δικαιώματα και ευθύνες. Είναι κοινότοπο να πούμε ότι η ιστορική αντικατάσταση του “πολίτη” από τον καταναλωτή, τον φορολογούμενο και τον μέτοχο έχει μοιραία διαβρώσει την πολιτική κα παγκόσμια σφαίρα, δίνοντας την κυριαρχία σε στενά κλαδικά συμφέροντα σε βάρος των κοινωνικών αγαθών. Και όπως βλέπουμε τη φανερά αυξανόμενη τάση του καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού να εμπορευματοποιεί κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής- από τις φυλακές και την υγεία ως την εκπαίδευση και τον πόλεμο- μήπως θα έπρεπε να σκεφθούμε τη ρήση του Αριστοτέλη ότι η υποταγή των πράξεων και των ενδιαφερόντων μας στη συνεχή παραγωγή κέρδους αλλοιώνει τις φυσικές λειτουργίες αυτών των δραστηριοτήτων και υπηρεσιών;

Τελικά πρέπει να σκεφθούμε τον δρόμο που θα ακολουθήσουμε ενάντια στην κρίση που απειλεί την επιβίωση του ανθρώπινου είδους στις επόμενες δεκαετίες. Για να γίνει αυτό, απαιτείται η επιστημονική γνώση, δηλαδή το πώς λειτουργεί ο φυσικός και κοινωνικός κόσμος, να αποτελέσει τον φιλοσοφικό οδηγό για να βρούμε τον κατάλληλο τρόπο ζωής που θα υπηρετήσει και θα στηρίξει την ανθρώπινη ανάπτυξη με τη συμβολή και την έμπνευση και των τεχνών».

Ο κ. Joseph Μ. Βryant είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.



Ποιο είναι το αντίδοτο;
HANS-JOACHIM GEHRKE

-Ποια είναι η πιο σημαντική τάση στο πεδίο της Ιστορίας σήμερα;

«Λόγω της επίδρασης της έννοιας του μεταμοντέρνου και ειδικότερα της επιρροής των σχετικών έργων του Ηayden White, μπορεί κανείς σήμερα να ανιχνεύσει έναν νέο διάλογο μεταξύ των κριτικών της λογοτεχνίας και της τέχνης με τους ιστορικούς. Οι ιστορικοί όλο και πιο πολύ έχουν επίγνωση των διαφορετικών προσλήψεων των διαφορετικών “πραγματικοτήτων” όπου τα δεδομένα ξανασυζητούνται και οι τέχνες και η λογοτεχνία εξετάζονται ως ιστορικές πηγές.

Από την άλλη μεριά η αναζήτηση δεδομένων είναι ακόμη πιο σημαντική για τις αναπτυσσόμενες τάσεις, ειδικότερα ανάμεσα σε ανθρώπους που αναζητούν να κατασκευάσουν την εθνική τους ταυτότητα ή αγωνίζονται για την ανεξαρτησία τους. Αυτοί χρησιμοποιούν την Ιστορία και τις μαρτυρίες (συχνά με τη μορφή μυθικών αναμνήσεων, συμβόλων ή εικόνων) για να νομιμοποιήσουν τα πολιτικά τους αιτήματα, ειδικά σε συγκεκριμένες χώρες. Οι σημερινές έρευνές μου επικεντρώνονται σε αυ τό ακριβώς το ζήτημα». -Η φιλοσοφία και οι επιστήμες μπορούν να δείξουν εξόδους από την κρίση;

«Η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες είναι σήμερα ένα είδος αντιδότου στις σημερινές τάσεις του φονταμενταλισμού και του ανορθολογισμού (που πολύ συχνά καλύπτονται με το πρόσχημα της θρησκείας) καθώς αποκτούν μια συνεχώς διευρυνόμενη σημασία. Πρέπει να επαναφέρουμε την παλιά αλλά ακόμη βασική ιδέα του Διαφωτισμού, όπως για παράδειγμα διακηρύχθηκε θεωρητικά και πρακτικά από τον Βολτέρο. Βασιζόμενοι στον Λόγο, στον σεβασμό και στη γενναιότητα έχουμε τη δυνατότητα να αντεπεξέλθουμε στις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος. Σε αυτόν τον σεβασμό πρέπει να προσμετρήσουμε και την παράδοση των ελλήνων σοφών. Τα μεγάλα επιτεύγματα των ελλήνων φιλοσόφων, συγγραφέων και καλλιτεχνών θα συμβάλουν σημαντικά σε αυτόν τον νέο Διαφωτισμό».

Ο κ. Ηans-Joachim Gehrke είναι πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας στη Γερμανία.




Βαρβάρα Τερζάκη
εφ. Το Βήμα, 21-11-2010