Η ανθρωπότητα υπό ομηρία

Το ακόλουθο άρθρο του ισπανού φιλοσόφου Σαντιάγο Αλμπα Ρίκο δημοσιεύτηκε στο ιταλικό περιοδικό «Proteo».
Την ίδια μέρα που ο FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ) μας πληροφορεί ότι η πείνα πλήττει σήμερα σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ανθρώπινες υπάρξεις και εκτιμά ότι η αναγκαία βοήθεια για να σωθούν οι ζωές τους είναι 30 δισεκατομμύρια δολάρια, η συντονισμένη δράση έξι κεντρικών τραπεζών (ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ενωση, Ιαπωνία, Καναδάς, Αγγλία και Ελβετία) ρίχνει 180 δισεκατομμύρια δολάρια στις χρηματοπιστωτικές αγορές, για να σώσει τις ιδιωτικές τράπεζες. Μπροστά σε ένα τέτοιο δεδομένο απομένουν μόνον δύο εναλλακτικές δυνατότητες: ή είμαστε δημαγωγοί ή είμαστε ρεαλιστές. Αν αναφέρομαι στον φυσικό νόμο της προσφοράς και της ζήτησης και υποστηρίζω ότι στον κόσμο υπάρχει πολύ περισσότερη ζήτηση για ψωμί απ' όση για επεμβάσεις αισθητικής χειρουργικής και πολύ περισσότερη ζήτηση για φάρμακα εναντίον της ελονοσίας απ' όση για ενδύματα υψηλής μόδας· αν ζητώ ένα καντιανό δημοψήφισμα που θα ρωτάει τους ευρωπαίους πολίτες αν προτιμούν να διατεθούν οι αποταμιεύσεις της χώρας τους για να σωθούν ζωές ή για να σωθούν τράπεζες, είμαι αναμφίβολα δημαγωγός.
Αν, ενάντια στον λόγο και την ηθική, αποδέχομαι ότι είναι περισσότερο επείγον, περισσότερο αναγκαίο, περισσότερο πρέπον, περισσότερο αποτελεσματικό, περισσότερο ωφέλιμο για την ανθρωπότητα, να εμποδιστεί η κατάρρευση μιας ασφαλιστικής εταιρείας και η χρεοκοπία μιας τράπεζας απ' όσο είναι να δοθεί τροφή σε χιλιάδες παιδιά, να βοηθηθούν τα θύματα ενός κυκλώνα ή να θεραπευτεί ο δάγκειος, τότε είμαι ρεαλιστής. Στα λόγια μου δεν υπάρχει ίχνος ειρωνείας. Τα πράγματα έχουν ως εξής: μια πλήρης αλήθεια, της οποίας δεν επιτρέπεται η εφαρμογή, είναι δημαγωγική. Μια εδραιωμένη τερατωδία, που δεν αποδέχεται εναλλακτική λύση, είναι ρεαλιστική. Η οργανωμένη μειονότητα που διαχειρίζεται τον καπιταλισμό -υπουργοί, τραπεζίτες, διοικητικά συμβούλια πολυεθνικών, χρηματιστές και οικονομικοί δημοσιογράφοι- μπορεί να επικαλείται αλαζονικά τον Χάγεκ σε στιγμές νηνεμίας και να απαιτεί αδιάντροπα την παρέμβαση του κράτους όταν κινδυνεύει να καταρρεύσει, επειδή γνωρίζει ότι η ατιμωρησία της είναι ανάλογη προς τη δική μας εξάρτηση.
Γι' αυτόν τον λόγο -ας το παραδεχθούμε- εμείς οι ευρωπαίοι πολίτες που θα καλούμασταν σε ένα υποθετικό καντιανό δημοψήφισμα («η τράπεζα ή η ζωή») θα τασσόμασταν αναμφίβολα με ρεαλισμό υπέρ των τραπεζών, επειδή έχουμε επίγνωση του γεγονότος ότι όλα αυτά που μας ενδιαφέρουν -από την αγκαλιά της αγαπημένης μας μέχρι το χαμόγελο των παιδιών μας- είναι μια δική τους παραχώρηση. Η οργανωμένη μειονότητα που μας κυβερνά κρατάει όμηρο την ανθρωπότητα και αν δεν τρέξουμε να βοηθήσουμε τους άρπαγες, όλα τα δεινά μπορεί να πέσουν πάνω μας.
Για μιαν αιχμάλωτη ανθρωπότητα είναι ρεαλιστικό να υποτάσσεται στον εκβιασμό και να αφήνει κατά μέρος την αλήθεια, τη συμπόνια, την ευαισθησία, την αλληλεγγύη. Ενα σύστημα το οποίο, όταν τα πράγματα πάνε καλά, σκοτώνει από πείνα ένα δισεκατομμύριο πρόσωπα και, αν πάνε άσχημα, απειλεί να καταστρέψει όλα τα υπόλοιπα, είναι ένα σύστημα αποτυχημένο όχι μόνον ηθικά αλλά και οικονομικά.
Ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί. Υπάρχει κάτι το ωραίο, το συγκινητικό και το προειδοποιητικό στο γεγονός ότι έξι ισχυρά κράτη συντόνισαν μια συνδυασμένη δράση για να παρέμβουν δραστικά στην οικονομία. Αυτό είναι που αποκαλούμε «σχεδιοποίηση». Στον καιρό του Μαρξ, ο καπιταλισμός ήταν μόνο «μια εξαίρεση σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη» και αν έφτασε να καλύπτει όλη την επιφάνεια της Γης, αυτό έγινε χάρη σε μια διαρκή κρατική παρέμβαση, χάρη σε μιαν αδιάκοπη «σχεδιοποίηση» που υλοποίησε και υλοποιεί την εκκένωση εδαφών, τις ένοπλες δράσεις, τα προστατευτικά μέτρα, τα πραξικοπήματα και τις διεθνείς συμφωνίες. Στη διάρκεια της ιστορίας, ένα οικονομικό πείραμα ποτέ δεν είχε στη διάθεσή του πιο ισχυρά μέσα ούτε και πιο ευνοϊκές συνθήκες για να καταδείξει την ανωτερότητά του. Στα τελευταία 60 χρόνια, η οργανωμένη μειονότητα που διαχειρίζεται τον παγκόσμιο καπιταλισμό υποστηρίχθηκε από μια σειρά διεθνών θεσμών (το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Παγκόσμια Τράπεζα, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το G8 κ.ο.κ.), οι οποίοι επινόησαν και εφάρμοσαν ενάντια σε όλα τα εμπόδια τις πολιτικές φιλελευθεροποίησης και ιδιωτικοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας. Υστερα από 200 χρόνια ελεύθερης ύπαρξης, υποστηριζόμενης απ' όλες τις εξουσίες και απ' όλους τους θεσμούς της Γης, το παλιό και φονικό εργαλείο μάς έφερε μέχρι εδώ: ένα δισεκατομμύριο ανθρώπινες υπάρξεις πεθαίνουν από πείνα και, αν τώρα δεν τρέξουμε να βοηθήσουμε τους ενόχους, όλοι οι άλλοι ίσως καταλήξουν να θαφτούν μαζί με τους πιο φτωχούς, αφού προηγουμένως έχουν αλληλοεξοντωθεί.
Φαίνεται πως η σχεδιοποίηση για τη σωτηρία τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών δεν χρησιμεύει. Και η σχεδιοποίηση για τη σωτηρία ζωών;
Αυτό δεν το έχουμε ακόμα δοκιμάσει. Τι θα συνέβαινε αν ο ΟΗΕ αποφάσιζε να εφαρμόσει τη Χάρτα του για τα ανθρώπινα και τα κοινωνικά δικαιώματα; Αν όλοι οι διεθνείς θεσμοί επέβαλλαν στους απείθαρχους καπιταλιστές προγράμματα δομικής προσαρμογής προσανατολισμένα στην αύξηση των δημόσιων δαπανών, στην εθνικοποίηση των βασικών πόρων και στην προστασία των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων;
Μπορούμε να πούμε ότι η οργανωμένη μειονότητα που διαχειρίζεται τον καπιταλισμό δεν θα το επιτρέψει, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν θα λειτουργούσε. Η σχεδιοποίηση για τη διάσωση τραπεζών δεν χρησιμεύει. Και η σχεδιοποίηση για τη διάσωση ζωών; Είναι το μοναδικό μέσο που υπάρχει, προκειμένου ο ρεαλισμός να πάψει να είναι εγκληματικός και η αλήθεια, η συμπόνια και η αλληλεγγύη να πάψουν να είναι δημαγωγικές. *

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ-εφ. Ελευθεροτυπία, 31-10-2010