Ο δικομματισμός ανακάμπτει κάθε φορά, αλλά πέφτει πιο χαμηλά

Η αποχή αποτελεί πλέον μόνιμη αντίδραση στις εκλογικές αναμετρήσεις, ενώ λευκό και άκυρο καταγράφουν εντυπωσιακά ποσοστά στις νομαρχιακές (τώρα περιφερειακές) εκλογές

Το πολιτικό σύστημα και ο δικομματισμός έφτασαν σε οριακό σημείο; Μπορούν να ανακάμψουν ή θα υπάρξει ριζική ανατροπή; Η αποχή, το λευκό και το άκυρο, η μείωση των ποσοστών των δυο κομμάτων εξουσίας είναι τάσεις που καταγράφονται σταθερά την τελευταία δεκαετία.
Ολα αυτά συμβαίνουν πιο έντονα στις ενδιάμεσες εκλογές (η αποχή και η μείωση των ποσοστών των δυο κομμάτων εξουσίας στις ευρωεκλογές, το λευκό και το άκυρο στις νομαρχιακές και τώρα τις περιφερειακές) όμως στις βουλευτικές εκλογές ο δικομματισμός ανακάμπτει.
Με μια πολύ σημαντική διαφορά: η νέα ισορροπία αποκαθίσταται κάθε φορά σε χαμηλότερο σημείο. Ολο και περισσότεροι πολίτες, ειδικά από τη νέα γενιά, σταθερά γυρίζουν την πλάτη σε κόμματα κι εκλογές. Η ακτινογραφία των εκλογικών αναμετρήσεων, ξεκινώντας από τις ευρωεκλογές του 1999, οδηγεί σε χρήσιμα συμπεράσματα για τη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος και αποτυπώνει πλήρως το «αρνητικό σπιράλ» για το πολιτικό σύστημα και για τα κόμματα εξουσίας, που πήρε πιο έντονη μορφή στην αναμέτρηση της προηγούμενης Κυριακής.
ΑΠΟΧΗ Η αποστασιοποίηση των πολιτών από την εκλογική διαδικασία αυξάνεται διαρκώς. Η τάση αυτή έχει το χαρακτήρα ακορντεόν. Ανοίγει στις ευρωεκλογές και κλείνει στις βουλευτικές. Αλλά κάθε φορά το κλείσιμο γίνεται σε πιο χαμηλό ποσοστό.
Το ποσοστό συμμετοχής στις ευρωεκλογές ξεκινάει από 70% το 1999, πέφτει στο 63,2% το 2004 και πάει ακόμη πιο χαμηλά στο 52,63% στις ευρωεκλογές το 2009.
Στις δημοτικές εκλογές παρατηρείται η ίδια τάση, αν και με μικρότερη μείωση. Το 73% βλέπουμε να ψηφίζει στις νομαρχιακές το 2002 και το 71,7% το 2006, το οποίο έπεσε στο 61,01% στην αναμέτρηση της 7ης Νοεμβρίου.
Στις βουλευτικές εκλογές η τάση αυτή καταγράφεται το 2009, αφού μέχρι τότε (στις εθνικές αναμετρήσεις του 2000, του 2004 και του 2007) το ποσοστό συμμετοχής, παρά τις διακυμάνσεις στις ευρωεκλογές και στις τοπικές εκλογές, κινείται με αξιομνημόνευτη σταθερότητα στο 74,9%, στο 74,6% και στο 74,14% αντίστοιχα. Η τάση που παρατηρήθηκε στις εθνικές εκλογές του 2009 (συμμετοχή 70,92%) όλα δείχνουν ότι θα συνεχιστεί. Αυτό σημαίνει ότι μια διευρυνόμενη ομάδα του εκλογικού σώματος, που απείχε αρχικά από τις ευρωεκλογές και λιγότερο από τις τοπικές εκλογές, τώρα στρέφει την πλάτη της συνολικά στην εκλογική διαδικασία. Η αποχή παρατηρείται κυρίως στους νεότερους ψηφοφόρους. «Οι προεκλογικές μετρήσεις έδειχναν ότι οι νέες ηλικίες είναι πιο αποστασιοποιημένες από την εκλογική διαδικασία. Υπάρχει μια σταθερή τάση να περιορίζεται το κομμάτι των νεότερων γενιών που ψηφίζει. Αυτό μετατρέπει τη δημοκρατία μας σε δημοκρατία των ηλικιωμένων», τονίζει ο Στρ. Φαναράς της Metron Analysis.
ΛΕΥΚΟ-ΑΚΥΡΟ Το εντυπωσιακό 9,10% που κατέγραψε το λευκό και το άκυρο σε αυτή την αναμέτρηση αθροίζεται σε εκείνους που καταδικάζουν το σημερινό πολιτικό σύστημα. Αν προσθέσει κάποιος τα λευκά και τα άκυρα που έπεσαν στις κάλπες των νομαρχιακών εκλογών στις τελευταίες αναμετρήσεις, βλέπει ότι το ποσοστό αυτό είναι αρκετά υψηλό, σε αντίθεση με τις εθνικές εκλογές που διατηρείται σταθερό γύρω στο 2,5%. Το 2002 φθάνει το 6,08% και στις νομαρχιακές εκλογές του 2006 αγγίζει το 6,58%.
Αν μάλιστα αναλυθούν τα στοιχεία στην Αττική, βλέπει κάποιος ότι στις εκλογές του 2002 τα λευκά για τις νομαρχίες Αθήνας-Πειραιά, Ανατολικής Αττικής και Δυτικής Αττικής έφθασαν στο 7,47% το 2002 και το 9,03%, πολύ κοντά στο τωρινό ποσοστό, το 2006. Προφανώς οι ψηφοφόροι ρίχνουν πιο εύκολα λευκό σε υποψήφιο νομάρχη πριν και σε υποψήφιο περιφερειάρχη τώρα απ' ό,τι σε υποψήφιο βουλευτή και η τάση αυτή που εμφανιζόταν πιο έντονη στην Αττική, ισχύει πλέον σε ολόκληρη την Ελλάδα (με διακυμάνσεις ανά περιοχή, ανάλογα και με τα πρόσωπα που διεκδικούν την ψήφο του). Η συνεχής αυξητική τάση των λευκών και των άκυρων πάντως, έστω και σε επίπεδο τοπικών εκλογών, είναι προφανές ότι συνδέεται με τη συνολικότερη πολιτική συμπεριφορά, που έχει να κάνει με το σταδιακό άλλα σταθερό «γύρισμα της πλάτης» στο πολιτικό σύστημα.
ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Τα δύο κόμματα εξουσίας βλέπουν το άθροισμα των ποσοστών τους να διολισθαίνει πιο γρήγορα μέσα σε αυτό το αρνητικό σπιράλ, αφού η ανάκαμψή τους στις εθνικές εκλογές γίνεται σε πιο χαμηλό σημείο κάθε φορά. Στις ευρωεκλογές του 1999 συγκέντρωσαν το 68,91% (να σημειωθεί ότι 68,93% ήταν το ποσοστό τους στις ευρωεκλογές του 2009 και στο 67,32%, σύμφωνα με την εκτίμηση της Public Issue, φτάνουν στον πρώτο γύρο των περιφερειακών εκλογών). Στις εθνικές εκλογές επανασυσπειρώνουν τους ψηφοφόρους (στις εκλογές του 2000 και σ' εκείνες του 2004 έφθασαν το 86,53% και το 85,91% αντίστοιχα), όμως στη συνέχεια η ανάκαμψη γίνεται σε πιο χαμηλό σημείο. Εγινε στο 79,94% στις εθνικές εκλογές του 2007 και στο 77,4% το 2009. Θα συνεχιστεί αυτή η πτωτική τάση ομαλά ή τα πράγματα έχουν φτάσει σε σημείο όπου μπορεί, λόγω και των συνεπειών της οικονομικής κρίσης, το δικομματικό σύστημα με τη μορφή που το ξέραμε να οδηγηθεί σε κατάρρευση ή να οδηγηθούμε από δικομματισμό σε διπολισμό (περισσότερα κόμματα σε κάθε παράταξη εξουσίας όπως στη Γαλλία); «Ο δικομματισμός έχει σταθερή πτωτική τάση, όχι όμως καθίζηση. Αν συνεχιστεί η ίδια τάση, μπορεί να τον δούμε στο 74% ή αν γίνει κάτι απότομα να φτάσει και στο 70%.
Είναι πολύ πιθανόν να εξελιχθεί σε διπολισμό», σημειώνει ο Χρ. Βερναρδάκης της VPRC. Η αριστερά συγκεντρώνει γύρω στο 20%, αλλά οι βασικές συνιστώσες της δεν μπαίνουν σε κανέναν πόλο εξουσίας (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ, εξωκοινοβουλευτικοί), ενώ δεν φαίνονται οι προϋποθέσεις για συνεργασία όλων των δυνάμεων. «Ο δικομματισμός παραμένει η βάση του πολιτικού συστήματος. Αν η κρίση δεν είναι διαχειρίσιμη, τότε κινδυνεύει», τονίζει ο σύμβουλος επικοινωνίας Γρ. Τσιμογιάννης. «Εχουμε να κάνουμε με έναν κόσμο τρομοκρατημένο, άρα δεν μπορεί να είναι προβλέψιμη η συμπεριφορά. Τα άκρα και οι φωνές διαμαρτυρίας ενισχύονται σε αυτές τις περιπτώσεις», σημειώνει. «Ο δικομματισμός ανακάμπτει κάθε φορά αλλά πιο χαμηλά. Η εμπειρία που βιώνουμε τώρα είναι εντελώς διαφορετική. Εδώ δοκιμάζεται η έννοια "ηγεσία". Ο κόσμος θέλει εναλλακτικές λύσεις τις οποίες θα διυλίσει», τονίζει ο Δ. Μαύρος της MRB.
Μπορεί το πολιτικό σύστημα να αναστρέψει τη σημερινή εικόνα; Να κινητοποιήσει ξανά τους πολίτες, να προσφέρει αξιόπιστη πρόταση εξόδου από την κρίση και εναλλακτικές λύσεις; Οι αναλυτές δεν είναι καθόλου αισιόδοξοι. Ούτε είναι καθόλου βέβαιοι ότι οι εξελίξεις θα είναι «γραμμικές» ή αν η κρίση θα προκαλέσει τον πολιτικό σεισμό και πλήρη αναδιάταξη του πολιτικού συστήματος, για την οποία γίνεται λόγος εδώ και καιρό.
Το ακροατήριο μειώνεται. Τα κόμματα πανηγυρίζουν, αλλά η πλατεία αδειάζει. Αργά, αλλά σταθερά. Σε κάθε αναμέτρηση, ο δικομματισμός βρίσκεται ένα σκαλί πιο κάτω. Εχει τις δυνάμεις να κάνει θεαματική επανάκαμψη; Μπορεί το ακροατήριο να επιστρέψει στην πλατεία; Εχει η αριστερά τη δυνατότητα να το κερδίσει; Η εξέλιξη της κρίσης θα δώσει τις απαντήσεις.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΙΟΔΡΑ-εφ. Ελευθεροτυπία. 14-11-2010