«Η Τουρκία είναι μια πρόκληση για την Ευρώπη»

«Αλλα χρώματα» είναι ο τίτλος μιας συλλογής δοκιμίων του Τούρκου συγγραφέα Ορχάν Παμούκ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην ευρωπαϊκή εκδοτική αγορά. Κοινό θέμα των δοκιμίων του βραβευμένου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2006 είναι οι έντονες και συγκρουσιακές σχέσεις της χώρας του με την Ευρώπη. Στη συνέντευξή του που παραχώρησε στο περιοδικό «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» δίνει την εικόνα μιας νέας Τουρκίας, λιγότερο επαρχιακής και περισσότερο ανοιχτής προς τη Δύση και πρόκληση για την ταυτότητα της Ευρώπης:
«Τώρα που πέρασαν τα χρόνια, ήρθε η στιγμή να ξαναγυρίσω στη νεανική μου ηλικία, όταν διατύπωνα τις θεωρίες περί διπλής ταυτότητας, τουρκικής και ευρωπαϊκής, καθώς και τις περί αμοιβαίου εμπλουτισμού μεταξύ των δύο παραδόσεων, όπως το αντιλαμβάνονταν πολλοί Τούρκοι διανοούμενοι. Δυστυχώς, ο παλαιός μου ενθουσιασμός εξασθένισε: όχι μόνο ο πολιτικός ενθουσιασμός, αλλά και ο πολιτιστικός γι' αυτή τη βεβαιότητα της διπλής ταυτότητας. Γιατί; Διότι όταν ανέπτυσσα αυτές τις ιδέες, σε ηλικία 25 ετών, πριν να τις εκφράσω αργότερα στα βιβλία μου, η Τουρκία ήταν μια χώρα πολύ εσωστρεφής, όσο και εγώ. Είχα επισκεφτεί την Ελβετία όταν ήμουν 7 ετών, αλλά δεν ξαναβγήκα από τη χώρα παρά μόνο όταν έγινα 33 χρόνων. Με αυτή την έννοια, ήμουν ένας τυπικός Τούρκος: επαρχιώτης, έχοντας ζήσει στην αυτάρκεια και ικανοποιημένος από τη μοίρα μου. Αλλά ακριβώς λόγω αυτού του επαρχιωτισμού ονειρευόμουν την Ευρώπη, όπως και ο πατέρας μου πριν από εμένα, όπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Τανιζάκι και τόσοι άλλοι στη διάρκεια της νεανικής τους ηλικίας. Μια φαντασιακή, εξιδανικευμένη Ευρώπη, που προσπαθούσα να την αγγίξω μέσα από τα βιβλία και τις σκέψεις μου και που δημιούργησε μετά από μια αργή επεξεργασία "Το Μαύρο Βιβλίο", "Το Λευκό Κάστρο" και πάνω απ' όλα το "Με λένε Κόκκινο". Σκεφτόμουν συνεχώς τις σχέσεις ανάμεσα στην Τουρκία και την Ευρώπη, πάντα δραματοποιώντας τις διαφορές τους, γεγονός που μου επέτρεψε να συνειδητοποιήσω καλύτερα την τουρκική μου ταυτότητα. Ωστόσο, αν και απέτια φόρο τιμής στην πολιτισμική μας παράδοση, θαύμαζα και τον αναπόφευκτο χαρακτήρα του εξευρωπαϊσμού της.
Σήμερα βλέπω τα πράγματα διαφορετικά. Κατ' αρχάς, η Τουρκία δεν είναι πια τόσο επαρχιώτικη χώρα: βγήκε από το ντουλάπι όπου ήταν κρυμμένη. Θα τολμούσα να πω πως έκανε το "coming-out" της. Και μιλούν όλοι γι' αυτήν γιατί αντιπροσωπεύει μια πρόκληση για την Ευρώπη καθώς αυτή υποχρεώνεται να προσδιορίσει τη δική της ταυτότητα, είτε τελικά η Τουρκία γίνει δεκτή στην Ευρωπαϊκή Ενωση είτε όχι. Η Τουρκία έγινε πιο ορατή, είτε επιδεικνύοντας τις ομορφιές είτε τις σκοτεινές πλευρές της, όταν πρόκειται για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για την αντιμετώπιση του Κουρδικού (παρά τις σημαντικές προόδους που έγιναν σε αυτόν τον τομέα το τελευταίο διάστημα) ή για τις προβληματικές σχέσεις της με την Ιστορία. Αυτή η άλλοτε κλειστή χώρα γνωρίζει σήμερα μια αργή, αλλά αισθητή εξέλιξη. Οι νέες γενιές είναι πιο ανοιχτές στην Ευρώπη, καθώς ταξιδεύουν πολύ περισσότερο στο εξωτερικό. Δεν έχω πια την ανάγκη, λοιπόν, να προωθώ την Ευρώπη σαν μια πολιτισμική κατασκευή ή πραγματικότητα, γιατί είναι παρούσα, αν και όλοι οι Τούρκοι δεν την βλέπουν ως ένα ιδεώδες».
Στο τελευταίο του βιβλίο ισχυρίζεται πως η σχιζοφρένεια κάνει τους ανθρώπους ευφυείς....
«Μεγάλωσα με τον Μπόρχες, τον Καλβίνο, τον Κούντερα, τον Νέιπουλ και αργότερα γνώρισα τον Πολ Οστερ... Ομως διάβαζα επίσης και τους μουσουλμάνους μυστικιστές του 12ου αιώνα, τις "Χίλιες και μια νύχτες", οθωμανική ποίηση... και στο έργο μου ανέμειξα όλα αυτά με αναιδή -θα έλεγα- τρόπο! Αίφνης, οι εχθροί μου στην Τουρκία με χαρακτήρισαν μεταμοντέρνο, που οι ίδιοι θεωρούν ύβρη. Με κατηγορούσαν για έλλειψη σεβασμού απέναντι στην κουλτούρα μας. Ομως αυτές ακριβώς οι αντινομίες μου με έκαναν συγγραφέα. Η δημιουργικότητα στην τέχνη και τον πολιτισμό βρίσκεται στον συγκερασμό δύο διαφορετικών πραγμάτων που παλαιότερα διαχωρίζονταν. Ο συγκερασμός αυτός αντιπροσωπεύει μια πρόκληση προς την παράδοση, τους προγόνους, την κάθε εξουσία, είτε πρόκειται για αισθητική, πνευματική, πολιτική ή θρησκευτική. Αυτή η κίνηση διαχέει όλη την ενέργεια και την ένταση μιας ηλεκτρικής εκκένωσης και αυτό επιχείρησα να κάνω στο "Μαύρο Βιβλίο" ή στο "Ονομά μου είναι Κόκκινο". Αυτό με "γέμισε", αλλά επίσης μου πρόσφερε την αναγκαία βάση ώστε να προσαρμόσω και πάλι την ισλαμική πολιτισμική παράδοση μέσα από μια διαδικασία λογοτεχνική και λαϊκή, παρακάμπτοντας την αυστηρά θρησκευτική της διάσταση, επομένως χωρίς να την τοποθετώ σε ένα βάθρο, όπως κάνουν οι φονταμενταλιστές. Και αυτό μού επέτρεψε να προσεγγίσω το αναγνωστικό τουρκικό κοινό, που έχει την τάση να αδιαφορεί γι' αυτή την πολιτισμική κληρονομιά. Η διαδικασία αυτή έχει και πολιτικές συνέπειες. Αλλά όλες οι κουλτούρες κάνουν το ίδιο: πρέπει ασταμάτητα να επινοείς εκ νέου την παράδοση υπό το φως της μοντερνικότητας για να μη λησμονηθεί». *


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Βίκης Τσιωρου - εφ. Ελευθεροτυπία, 04-11-2009