Μια ελαφρώς μαζοχιστική επανάσταση

Η Βελούδινη Επανάσταση ξεκίνησε από ένα ψέμα. Και η συνέχειά της αποδείχθηκε λιγότερο σέξι απ΄ όσο αναμενόταν.

Μάρτιν Σμιντ: έτσι λεγόταν ο 19χρονος φοιτητής των μαθηματικών που η φήμη για τη δολοφονία του από αστυνομικούς έκανε χιλιάδες Τσεχοσλοβάκους να ξεχυθούν πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια στους δρόμους της Πράγας. Μόνο που η φήμη στη συνέχεια διαψεύστηκε. Πολλοί διαδηλωτές είχαν πράγματι ξυλοκοπηθεί βιαίως. Αλλά κανείς δεν είχε δολοφονηθεί. Στη διάδοση αυτού του ψέματος συνέβαλε ένας διαφωνών ακτιβιστής και δημοσιογράφος, ο Γιαν Ούρμπαν. «Μέχρι εκείνη την ημέρα», λέει σήμερα στους Νιου Γιορκ Τάιμς, «υπήρχε μια συμφωνία ανάμεσα στο κομμουνιστικό καθεστώς και τον πληθυσμό: αν δεν μιλάτε, θα σας φροντίζουμε. Όταν όμως ο κόσμος σχημάτισε την εντύπωση ότι νεαροί άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους, αυτή η συμφωνία κατέρρευσε. Ως δημοσιογράφος, ντρέπομαι για εκείνο το ψέμα. Δεν μετανιώνω, όμως, γιατί με τον τρόπο αυτό έλαβαν τέλος τέσσερις δεκαετίες κομμουνισμού». Γιατί όμως αυτό το τέλος ήταν τόσο ξενέρωτο; Γιατί από τη Βελούδινη Επανάσταση απουσίαζε οποιαδήποτε σεξουαλική διάσταση; Οι φοιτητικές εξεγέρσεις του ΄68 στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη συνοδεύονταν από μια έκρηξη σεξουαλικής ελευθερίας. Εδώ δεν έγινε ούτε ένα πάρτι οργίων. Οι Τσέχοι και οι Σλοβάκοι φοιτητές δεν ζητούσαν πρόσβαση στην πορνογραφία και την αντισύλληψη ούτε εγγυημένους οργασμούς για όλους. Στα αιτήματά τους δεν περιλαμβάνονταν τα μεικτά ντους στις πανεπιστημιακές εστίες. Όπως γράφει ο βραβευμένος δημοσιογράφος Γίρι Πενάς στην εφημερίδα Λιντόβε Νοβίνι , τα γεγονότα που σημειώθηκαν τη 17η Νοεμβρίου 1989 στην Εθνική Λεωφόρο της Πράγας χαρακτηρίζονταν από ένα είδος ασκητισμού του σώματος και του πνεύματος. Τα μόνα όργανα των διαδηλωτών που παρουσίαζαν διέγερση ήταν οι καρδιές τους. Τα μάτια τους δεν έλαμπαν από σεξουαλική επιθυμία, αλλά από ιστορική ευθύνη. Ο Σίμον Πάνεκ και ο Μάρτιν Μέστρικ, δύο από τους ηγέτες των φοιτητών, έμοιαζαν περισσότερο με πουριτανούς μοναχούς παρά με επαναστάτες πλεϊμπόι. Η Μόνικα Παγέροβα και η Γιάνα Χιμπάσκοβα, ηγετικά στελέχη των φοιτητριών, ήταν ασφαλώς γοητευτικές, στερούνταν όμως σεξαπίλ.

Παρόλα αυτά, συνεχίζει ο αρθρογράφος, δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για μια «α-σεξουαλική επανάσταση». Ακόμη και ο όρος «Βελούδινη Επανάσταση», που ανήκει πιθανότατα στον Βάτσλαβ Χάβελ, παραπέμπει στη σαδομαζοχιστική λογοτεχνία, και συγκεκριμένα στο μυθιστόρημα «Η Αφροδίτη με τη γούνα» του Λέοπολντ φον Ζάχερ-Μαζόχ. Ο μαζοχισμός πρέπει να αποτελούσε και ένα βασικό κίνητρο των γεγονότων εκείνης της μοιραίας ημέρας: πώς αλλιώς να εξηγηθεί το σύνθημα «δεν έχουμε παρά τα γυμνά μας χέρια», που φώναζαν οι διαδηλωτές λίγο πριν δεχθούν επίθεση από τους αστυνομικούς με τα ρόπαλα; Η συνέχεια ήταν πάντως καλύτερη. Το επόμενο σύνθημα, με νονό πάλι τον Χάβελ, ήταν πιο οικουμενικά ερωτικό: «Η αλήθεια και η αγάπη θα θριαμβεύσουν επί των ψεμάτων και του μίσους». Δεν συνέβη ακριβώς αυτό, αλλά στον θεατρικό συγγραφέα άρεσαν πάντα οι υπερβολές.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μιχάλη Μητσού - εφ. Τα Νέα, 18-11-2009