Ζώα και άνθρωποι, μία υγεία

Το μότο της διάσκεψης των Βρυξελλών «Αnimals +Ηumans = Οne Ηealth» (Ζώα +Ανθρωποι = Μία Υγεία) αποδεικνύει περίτρανα ότι η στενή επιτήρηση σε ό,τι αφορά τη νέα γρίπη πρέπει να γίνεται προς δύο κατευθύνσεις: όχι μόνο αυτήν που αφορά την υγεία των ανθρώπων αλλά και εκείνη που έχει να κάνει με την υγεία των ζώων. Και αυτό διότι άνθρωποι και ζώα αποτελούν ουσιαστικώς δύο δια βίου δεμένους «συντρόφους», οι οποίοι για να μακροημερεύσουν χρειάζονται έναν μόνιμο καλό σύμβουλο «γάμου». Αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από τις αρμόδιες αρχές και τις κυβερνήσεις που πρέπει διαρκώς να επαγρυπνούν για την εξασφάλιση των υγειονομικών συνθηκών. Γιατί στην περίπτωση του «γάμου» μεταξύ ανθρώπων και ζώων, το «διαζύγιο» κοστίζει ακριβά στην ανθρωπότητα. Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε η επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα Υγείας κυρίαΑνδρούλα Βασιλείουστην εναρκτήρια ομιλία της Διάσκεψης, η υγεία των ζώων επηρεάζει άμεσα εκείνη του ανθρώπου και τούμπαλιν, ενώ τα γονίδια του ιού της γρίπης δεν γνωρίζουν σύνορα ταξιδεύοντας σε ολόκληρο τον κόσμο. Το ίδιο το στέλεχος Η1Ν1 της γρίπης που αυτή τη στιγμή έχει λάβει τον... εξέχοντα τίτλο του πανδημικού στελέχους αποδεικνύει του λόγου το αληθές: πρόκειται για ένα στέλεχος που περιέχει γονίδια ιών της γρίπης των χοίρων, των πτηνών και των ανθρώπων. Το γεγονός αυτό και μόνο αποδεικνύει την ανάγκη ενίσχυσης όχι μόνο των υπηρεσιών υγείας που αφορούν τον άνθρωπο αλλά και εκείνων των υπηρεσιών που ασχολούνται με την επιτήρηση της υγείας των ζώων, παραδέχθηκε η κυρία Βασιλείου.«Η πρόληψη, ως γνωστόν, είναι καλύτερη από τη θεραπεία»είπε.«Ετσι πρέπει να προλάβουμε την εμφάνιση και άλλων στελεχών τα οποία θα μπορούσαν να γίνουν πανδημικά».

Και η υπουργός Υγείας της Σουηδίας κυρίαΜαρία Λάρσον, η οποία έχει τεθεί επικεφαλής του τομέα επιτήρησης για τη νέα γρίπη στο πλαίσιο της σουηδικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το τρέχον εξάμηνο, έκανε λόγο για τις αδιαμφισβήτητες και κατά καιρούς... επικίνδυνες σχέσεις μεταξύ των νόσων που πλήττουν ζώα και ανθρώπους. Η περίπτωση του στελέχους Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών το οποίο έπληξε την ανθρωπότητα πριν από περίπου έξι χρόνια κάνοντας αισθητή την παρουσία του για τουλάχιστον μία διετία είναι χαρακτηριστική, ανέφερε η κυρία Λάρσον. Το συγκεκριμένο στέλεχος βέβαια, που εμφάνιζε χαμηλότερους ρυθμούς μετάδοσης από τον Η1Ν1 της νέας γρίπης αλλά υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας, τα οποία άγγιζαν ως και το 50%, δεν έφθασε ποτέ (τουλάχιστον ως σήμερα, γιατί το μέλλον πάντα επιφυλάσσει πολλά) τους αρμοδίους στο να ανακηρύξουν πανδημία γρίπης. Κάτι που επέτυχε επαξίως το στέλεχος Η1Ν1, ο «προάγγελος» του οποίου πιθανότατα κυκλοφορούσε επί έτη σε χοιροστάσια, προτού περάσει το φράγμα των ειδών και λάβει χαρακτηριστικά τα οποία τού επέτρεψαν να μετατραπεί σε έναν εν δυνάμει θανατηφόρο «αντίπαλο» του ανθρώπου, σημείωσε η σουηδή υπουργός.

Από τη νέα γρίπη κινδυνεύουν οι... χοίροι
Είναι γνωστό ότι το στέλεχος Η1Ν1 της κλασικής γρίπης των χοίρων απομονώθηκε για πρώτη φορά σε χοίρο το 1930 και προκαλεί συχνά ξεσπάσματα γρίπης στα συγκεκριμένα ζώα, χωρίς όμως να συνδέεται με υψηλά ποσοστά θνησιμότητας. Εχει επίσης καταγραφεί μετάδοση του ιού από χοίρο σε άνθρωπο και από άνθρωπο σε χοίρο, καθώς και μετάδοση μεταξύ ανθρώπων με τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται η εποχική γρίπη. Ωστόσο τα περισσότερα κρούσματα της γρίπης των χοίρων που είχαν αναφερθεί ως σήμερα σε ανθρώπους ήταν σποραδικά και αφορούσαν άτομα που είχαν άμεση επαφή με χοίρους. Ο ιός της νέας γρίπης που προκάλεσε τώρα πανδημία αποτελεί μια μεταλλαγμένη μορφή του στελέχους Η1Ν1 η οποία δεν είχε εμφανιστεί ποτέ στο παρελθόν και έχει την ικανότητα να μεταδίδεται με μεγάλη ευκολία μεταξύ ανθρώπων. Ετσι πλέον, μάλλον οι χοίροι είναι εκείνοι που κινδυνεύουν να μολυνθούν από τον άνθρωπο και να αρρωστήσουν, αποτελώντας συγχρόνως έναν «δοκιμαστικό σωλήνα» στον οποίο λαμβάνουν χώρα διεργασίες ικανές να οδηγήσουν στη γέννηση νέων επικίνδυνων στελεχών γρίπης!

Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν ήδη αναφερθεί ορισμένες ύποπτες περιπτώσεις χοίρων που μολύνθηκαν με τον ιό από ανθρώπους. Η κυρία Λάρσον έκανε λόγο για εμφάνιση περιπτώσεων μόλυνσης χοίρων με Η1Ν1 της νέας γρίπης ύστερα από επαφή με ανθρώπους σε διαφορετικές χώρες του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένων κρατών-μελών της ΕΕ. Το ίδιο στέλεχος έχει αναφερθεί τελευταία ότι προσέβαλε και γαλοπούλες σε κάποιες χώρες, τόνισε η σουηδή υπουργός Υγείας.«Βέβαια ως σήμερα δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες περιπτώσεις μεταπήδησης του ιού προς την αντίθετη κατεύθυνση,δηλαδή από τους χοίρους και τις γαλοπούλες πίσω στον άνθρωπο. Ωστόσο σύμφωνα με τους ειδικούς δεν είναι απίθανο να λάβει χώρα μια τέτοιου είδους μετάδοση και επιπλέον δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το γεγονός οι επαναλαμβανόμενες μεταδόσεις του ιού μεταξύ ανθρώπων και ζώων να οδηγήσουν στη μετάλλαξή του σε μια πιο επιθετική μορφή».Τα λόγια αυτά, που προήλθαν από τα πλέον επίσημα χείλη, παρουσιάζουν ουσιαστικώς ένα σενάριο που δεν αποτελεί αποκύημα επιστημονικής «εφιαλτικής» φαντασίας, αλλά επιστημονικής πιθανότητας που μπορεί να αποτελέσει απτή, σκληρή πραγματικότητα.

Το σενάριο της επικίνδυνης μετάλλαξης


Πρωταγωνιστής αυτού του «σεναρίου» πιθανότατα θα είναι κάποιος χοίρος. Οι χοίροι μπορούν να μολυνθούν από στελέχη της γρίπης των πτηνών αλλά και του ανθρώπου, με αποτέλεσμα να είναι δυνατόν να αποτελέσουν ένα «ρεζερβουάρ» ικανό να επιτρέψει τον ανασυνδυασμό διαφορετικών στελεχών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νέου, άγνωστου στελέχους, όπως το διάσημο πλέον Η1Ν1 της νέας γρίπης. Αν το «σενάριο» γίνει πραγματικότητα, δεν είναι απίθανο η υπόθεση να εκτυλιχθεί σε κάποιο μέρος του κόσμου όπου τα συστήματα επιτήρησης των ζωονόσων χαρακτηρίζονται- επιεικώς- αδύναμα (για να μην πούμε ανύπαρκτα): ισχυρή υποψηφιότητα για τέτοιου είδους μεταλλάξεις ιών θέτει η Αφρική. Μιλώντας στη διάσκεψη ο συντονιστής του Προγράμματος της Αφρικανικής Ενωσης για την Αντιμετώπιση της Γρίπης των Πτηνών στην Αφρικανική ΗπειροΣάμιουελ Μουριούκι σκιαγράφησε (όσο είναι δυνατόν να σκιαγραφηθεί σε μια ήπειρο όπως η Αφρική, όπου τα συστήματα Υγείας και επιτήρησης παρουσιάζουν σημαντική υστέρηση) την κατάσταση διασποράς τόσο της γρίπης των πτηνών όσο και της νέας γρίπης. Τι προκύπτει από αυτή τη σκιαγράφηση; Οτι η συγκατοίκηση των δύο στελεχών γρίπης στο ίδιο «σπίτι» μπορεί να οδηγήσει σε ένα εκρηκτικό μέλλον για την ανθρωπότητα.

Ο δρ Μουριούκι έκανε αναφορά σε ξεσπάσματα του στελέχους Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών σε 11 χώρες - όπως μάλιστα ανέφερε, τα πιο πρόσφατα ξεσπάσματα καταγράφονται σε άγρια πτηνά στην Ακτή του Ελεφαντοστού, καθώς και σε πτηνά και ανθρώπους στην Αίγυπτο. Η γρίπη των πτηνών έχει αφήσει πίσω της 27 νεκρούς στην Αφρική, κυρίως στην Αίγυπτο.

Αφρική, ο αδύναμος κρίκος
Την ίδια στιγμή, όπως σημείωσε ο ειδικός, το στέλεχος Η1Ν1 της νέας γρίπης έχει «πλήξει» 32 αφρικανικά κράτη, αφήνοντας πίσω του 77 νεκρούς επί συνόλου 14.872 καταγεγραμμένων κρουσμάτων.«Το στέλεχος Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών είναι πλέον ενδημικό στην Αφρική,ενώ τόσο το Η1Ν1 όσο και το Η5Ν1 συνυπάρχουν στις ίδιες χώρες και ιδίως στην Αίγυπτο.Με αυτά τα δεδομένα η πανδημική απειλή μπορεί να γίνει χειρότερη εξαιτίας της πιθανότητας ανασυνδυασμού των στελεχών Η5Ν1 και Η1Ν1»τόνισε ο δρ Μουριούκι.

Αν σε αυτά προσθέσουμε την απουσία στρατηγικού πλάνου επιτήρησης των νόσων στη Μαύρη Ηπειρο και κυρίως της εξάπλωσης του Η1Ν1 σε ζώα, όπως παραδέχθηκε ο συντονιστής για τη γρίπη στην Αφρική, τότε αναλογιζόμαστε εύκολα ότι το μέλλον δεν διαγράφεται και τόσο ρόδινο. Ο ίδιος ο δρ Μουριούκι μίλησε για μια ήπειρο «ευάλωτη» στους ιογενείς εχθρούς και συμπλήρωσε ότι στο συγκεκριμένο μέρος του κόσμου πληρούνται όλες οι... ακατάλληλες για τη δημόσια υγεία προϋποθέσεις που χαρίζουν δύναμη στους ιούς:«Υπάρχει στενή επαφή μεταξύ των κατοικίδιων ζώων, των άγριων ζώων και των ανθρώπων,με αποτέλεσμα να είναι εύκολη η ανταλλαγή παθογόνων μεταξύ τους. Παράλληλα, οι υγειονομικοί έλεγχοι εμφανίζουν σημαντικά κενά, ενώ την ίδια στιγμή οι παραγωγοί υιοθετούν επικίνδυνες πρακτικές,όπως είναι η σφαγή ζώων σε ακατάλληλα σημεία- π.χ.εντός της οικίας τους- και η συγκατοίκηση στους ίδιους χώρους με ζώα».Είναι προφανές ότι, όσο και αν η Αφρική φαίνεται μακρινή, στο μικρό παγκόσμιο χωριό μας είμαστε όλοι γείτονες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία του συνόλου του πληθυσμού.

Για όλα φταίει το «σεξ»


Το γεγονός ότι το... πέταγμα ενός νέου ιού σε μιαν άκρη του κόσμου μπορεί να κάνει ολόκληρη την υφήλιο να... φτερνίζεται- και όχι μόνο από νέα γρίπη- επιβεβαίωσε στην ομιλία της και η δρΙλάρια Καπούα, επικεφαλής του Τμήματος Ιολογίας στο Πειραματικό Ινστιτούτο Ζωοπροφύλαξης στην Πάδοβα της Ιταλίας. Η δρ Καπούα τόνισε ότι οι πρώτοι και κύριοι «ένοχοι» για την εμφάνιση πανδημιών είναι τα ζώα που δρουν ως... τόποι σεξουαλικής συνεύρεσης διαφορετικών ιών και ανταλλαγής γενετικού υλικού μεταξύ τους.«Οι πανδημίες αποτελούν ουσιαστικώς το αποτέλεσμα του διαρκούς... σεξ μεταξύ των στελεχών της γρίπης μέσα στον οργανισμό των ζώων που οδηγεί σε ανασυνδυασμούς και τελικώς στη γέννηση νέων στελεχών»σημείωσε γλαφυρά η ειδικός. Η ιστορία των πανδημιών αποδεικνύει του λόγου το αληθές, όπως τόνισε. Οι πανδημίες που έχει ζήσει ως σήμερα η ανθρωπότητα, δηλαδή της ισπανικής γρίπης το 1918-1919 (στέλεχος Η1Ν1), της ασιατικής το 1957 (στέλεχος Η2Ν2), της γρίπης του Χονγκ Κονγκ το 1968 (στέλεχος Η3Ν2) και της νέας γρίπης το 2009 (στέλεχος Η1Ν1) οφείλονταν σε στελέχη στα οποία είχε κάνει την παρουσία του ένα νέο συστατικό... ευγενική χορηγία των ζώων.

Για τον λόγο αυτόν άλλωστε η επιστημονική κοινότητα «την πάτησε», σύμφωνα με τη δρα Καπούα, και ενώ είχε πάρει το μάθημά της από τη γρίπη των πτηνών δεν είδε τη νέα γρίπη να έρχεται!«Οι επιστήμονες δεν πίστευαν ότι μια νέα πανδημία γρίπης θα μπορούσε να προκληθεί από τους υπότυπους Η1, Η2 και Η3 της γρίπης,καθώς θεωρούσαν ότι ο πληθυσμός έχει εμφανίσει ανοσία, είτε εξαιτίας προηγούμενης έκθεσής του σε αυτούς είτε εξαιτίας του εμβολιασμού με το εκάστοτε εμβόλιο της εποχικής γρίπης. Ολοι στρέφονταν προς τους υπότυπους Η5 ή Η7 που δεν είχαν ποτέ προκαλέσει πανδημία. Ωστόσο όλες οι πανδημίες γρίπης ως σήμερα οφείλονταν σε υπότυπους Η1,Η2 και Η3.Και αυτό διότι αυτοί οι υπότυποι μέσω του ανασυνδυασμού γονιδίων λάμβαναν ένα νέο πρόσωπο».

Επαγρύπνηση για την υγεία των ζώων
Η ειδικός υπογράμμισε ότι όλοι θα έπρεπε να καταλάβουν ότι οι ιοί της γρίπης αποτελούν ουσιαστικώς μόνιμους «μετανάστες»: μεταναστεύουν αδιάκοπα μεταξύ ειδών και ηπείρων και οι προσπάθειες για την κατανόηση και τον έλεγχό τους οφείλουν να είναι ολιστικές: μελετώντας τη γρίπη οι ειδικοί θα ήταν συνετό να τη θεωρούν ως μία, ενιαία, συνεχώς εξελισσόμενη δεξαμενή γονιδίων στην οποία χωρούν όχι μόνο τα γονίδια του ιού της γρίπης των ανθρώπων αλλά και του ιού της γρίπης ζώων όπως οι χοίροι και τα πτηνά. Μόνον έτσι θα βρεθεί τελικώς ο άγνωστος Χ στην εξίσωση που φέρει τον τίτλο της γρίπης.

Αυτή τη στιγμή που η νέα γρίπη αποτελεί πλέον έναν όρο που έχει μπει για τα καλά στην καθημερινότητά μας, οι ειδικοί που συγκεντρώθηκαν πριν από μερικές ημέρες στις Βρυξέλλες επικεντρώθηκαν στο πώς θα συμβεί να μην εισέλθουν μελλοντικά εύκολα άλλοι τέτοιοι όροι στη ζωή μας. Συμφώνησαν ότι τα εξελιγμένα δίκτυα επιτήρησης και παρακολούθησης που αναπτύχθηκαν σε πολλές χώρες μετά το μάθημα της γρίπης των πτηνών και βρίσκονται τώρα σε λειτουργία για την αντιμετώπιση της πανδημίας του Η1Ν1 πρέπει να χρησιμοποιηθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό στο μέλλον, έτσι ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα. Οπως χαρακτηριστικά υπογράμμισε οΒίνσεντ Μάρτιναπό τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FΑΟ) των Ηνωμένων Εθνών, με δεδομένο ότι η πρόληψη οφείλει να είναι ο κύριος άξονας για τις κυβερνήσεις και τις υγειονομικές αρχές, η υγεία των ζώων η οποία αποτελεί την «αχίλλειο πτέρνα» μας πρέπει να μετατραπεί στο... δυνατό μας σημείο ώστε να εξασφαλίσουμε και τη δική μας υγεία. Αλλωστε, όπως είπαμε, η υγεία ζώων και ανθρώπων αποτελεί μια άρρηκτη έννοια. Και είδαμε τι συμβαίνει, όπως τώρα με τη νέα γρίπη, όταν επέρχεται ρήξη σε αυτή τη συνοχή...


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Θεοδώρας Τσώλη - εφ. Το Βήμα, 08-11-2009