Αποχαιρετώντας τη «δεκαετία των μηδενικών»

Αποχαιρετώντας τη «δεκαετία των μηδενικών» The GuardianΚαθώς πλησιάζει το τέλος της χρονιάς, υπάρχουν ταινίες στις κινηματογραφικές αίθουσες που φροντίζουν να μας βοηθήσουν να αποχαιρετήσουμε την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας με ψηλά το ηθικό. Δύο από αυτές ξεχωρίζουν. Η πρώτη είναι το «2012», που έσπασε τα ταμεία στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Βρετανία τις πρώτες εβδομάδες προβολής. Την σκηνοθέτησε ο Ρόλαντ Εμεριχ, ο οποίος μας έχει δώσει επίσης τη «Μέρα Ανεξαρτησίας», με τους εξωγήινους να επιτίθενται στη Γη, και το φιλμ οικολογικής καταστροφής «Μετά την επόμενη μέρα». Αυτή τη φορά ο όλεθρος για την ανθρωπότητα ιχνηλατείται σε μια αρχαία προφητεία των Μάγια, και γρήγορα υλοποιείται: ο Τζον Κιούζακ μετά της οικογενείας του παλεύουν να γλιτώσουν από παλιρροϊκά κύματα, κατολισθήσεις και άλλες θεαματικές συμφορές, ενώ εμβληματικά μνημεία της ανθρωπότητας γκρεμίζονται συθέμελα.Για όσους θέλουν κάτι πιο εγκεφαλικό, υπάρχει η κινηματογραφική εκδοχή του μυθιστορήματος του Κόρμακ Μακάρθι «Ο δρόμος», που θα αρχίσει σύντομα να προβάλλεται. Εκτυλίσσεται σε έναν κόσμο αφανισμένο από μια αδιευκρίνιστη οικολογική καταστροφή, όπου δύο επιζώντες, πατέρας και γιος, αναζητούν χωρίς ελπίδα ένα ασφαλές καταφύγιο. «Κάνει κρύο, πολύ κρύο, καθώς ο κόσμος αργοπεθαίνει», λέει το τρέιλερ. Ιδεώδης ταινία για μια χριστουγεννιάτικη οικογενειακή έξοδο.Ομολογουμένως, όμως, οι ταινίες αυτές ταιριάζουν στους φοβισμένους καιρούς μας. Οχι μόνο στην τωρινή στιγμή -με τη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης να φαίνεται καταδικασμένη σε αποτυχία, τη συμμαχική αποστολή στο Αφγανιστάν σε αδιέξοδο, και όλους τους τρόμους να καθρεφτίζονται στο πρόσωπο του πρωθυπουργού μας- αλλά σε όλη την περίοδο των δέκα χρόνων που πρέπει, ίσως, να αποκαλέσουμε «η δεκαετία του ’00» ή «τα χρόνια των μηδενικών».Και για να σφραγίσει, λες, την ατμόσφαιρα τρόμου, ήρθε κι ένα βιβλίο που μάλλον θα γίνει μπεστ σέλερ: Εχοντας ήδη εκδώσει δύο τόμους με τίτλο «Is It Me Or Is Everything Shit?» («Φταίω εγώ ή όλα είναι σκατά;») οι συγγραφείς Στιβ Λόου και Αλαν Μακάρθουρ εξέδωσαν μόλις έναν τρίτο τόμο με τίτλο «Is It Me Or Has the Shit Hit the Fan?» και υπότιτλο «Ενας εύθυμος τουριστικός οδηγός στην ακατανίκητη παγκόσμια μιζέρια»).Φαίνομαι απαισιόδοξος, αλλά προκαλώ οποιονδήποτε να αμφισβητήσει τη βασική γραμμή του συλλογισμού μου. Κατά κανένα τρόπο δεν αρνούμαι τα τρομερά προβλήματα προηγούμενων δεκαετιών και αναπόφευκτα είμαι επηρεασμένος από το πέρασμα της γενιάς μου μέσα από μια αισιόδοξη περίοδο και τους δύσκολους καιρούς που ακολούθησαν. Για να το πούμε αλλιώς, εμείς οι σαραντάρηδες θα νοσταλγούμε ίσως πάντα το σύντομο ιντερμέδιο μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, όταν οι ιδεολογίες γκρεμίζονταν και το να ζεις στην ανεπτυγμένη Δύση φαινόταν σαν να βιώνεις μια ανέμελη, σχεδόν χαζοχαρούμενη φάση ανθρώπινης προόδου: η οικονομία ήταν σε φουλ ακμή, η πυρηνική απειλή είχε σχεδόν εξαφανιστεί και μερικά εξημμένα μυαλά σκέφτονταν ότι ήρθε ίσως το τέλος της ιστορίας.Γρήγορα όμως εμφανίστηκαν οι πρώτες ρωγμές. Θυμάμαι πώς άρχισε για μένα η «δεκαετία του ’00». Εχοντας αφήσει τη δουλειά μου σε παραδοσιακό μέσο ενημέρωσης, συζητούσα για την προοπτική απασχόλησης σε διαδικτυακή επιχείρηση.Ομως η «ψηφιακή φούσκα» γρήγορα έσκασε, παίρνοντας μαζί τα υβριδικά όνειρά μας, ενώ πολλοί από μας επιστρέψαμε αγχωμένοι στον παραδοσιακό Τύπο.Ακολούθησε σε λίγο ο μεγάλος εφιάλτης της 11ης Σεπτεμβρίου, που με τη σειρά του άνοιξε τον δρόμο στη στρατιωτική περιπέτεια με τη μάσκα του φιλελεύθερου παρεμβατισμού. Η μάσκα γρήγορα έπεσε, μαζί και ο Τόνι Μπλερ, πυροδοτώντας την κρίση πολιτικής εμπιστοσύνης που κορυφώθηκε με τη χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Στο μεταξύ, ο αυξανόμενος πανικός για την υπερθέρμανση του πλανήτη κατέκτησε δικαιολογημένα μια πρωταγωνιστική θέση στο πολιτιστικό και πολιτικό προσκήνιο.Και τότε, ενώ πολλοί θα ήθελαν να πιστεύουμε ότι τα σημερινά μας οικονομικά προβλήματα έπεσαν αναπάντεχα από τον ουρανό τη μέρα που χρεοκόπησε η Lehman Brothers, διαπιστώσαμε ότι μια γεμάτη αγωνία συζήτηση είχε ήδη ξεκινήσει σε «ανύποπτο» χρόνο. Ως συνήθως, οι Αμερικανοί είχαν κάνει την αρχή, όπως δείχνουν προφητικά βιβλία σαν το μαχητικό δοκίμιο «Generation Debt» της Ανια Κάμενετζ, του 2006, και, την ίδια χρονιά, το «The Great Risk Shift» του Τζέικομπ Χάκερ - μια ανάλυση για την αυξανόμενη ανασφάλεια, τη στασιμότητα των μεσαίων εισοδημάτων και την εκτόξευση των αμοιβών στα υψηλά κλιμάκια, με τη σαφή προειδοποίηση ότι η κρίση ερχόταν.Οι κινηματογραφιστές, από τη μεριά τους, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να ερεθίζουν με το αζημίωτο τους φόβους μας μέσα από διάφορες εκδοχές της Αποκάλυψης, όπως δείχνουν φιλμ σαν το «28 μέρες αργότερα» (2002), το ριμέικ του «Πολέμου των κόσμων» από τον Σπίλμπεργκ (2005) και το «Cloverfield» (2007). Οι μουσικοί, απεναντίας, επέστρεφαν συνεχώς στα ανώδυνα, καθησυχαστικά τραγούδια που υπήρξαν το σήμα κατατεθέν των Oasis, Coldplay και Keane, και που τελευταία έχουν γίνει πολύ δημοφιλή στους διαγωνιζόμενους του X Factor: ο πιανίστας να παίζει με πάθος κουρδιστού σκύλου και ο τραγουδιστής να μας εκλιπαρεί «Μη φύγεις!»Αν θέλετε ιστορικές αναλογίες, υπάρχουν. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του ’70, όταν η εκτόξευση στα ύψη των τιμών πετρελαίου και το οριστικό ξεκίνημα της αποβιομηχάνισης είχαν δημιουργήσει μεγάλη δυσφορία την οποία συχνά έρχονταν να απαλύνουν τα τραγούδια φυγής που ακούγονταν από το ραδιόφωνο, από συγκροτήματα του αποκαλούμενου progressive rock μέχρι τον Πολ Μακάρτνεϊ. Και το Χόλιγουντ, παρ’ όλο που δεν είχε φτάσει σε ταινίες τύπου «ήρθε το τέλος του κόσμου», πρόσφερε γενναιόδωρες δόσεις θεαματικής καταστροφής: «Ο πύργος της κολάσεως», «Σεισμός», «Η περιπέτεια του Ποσειδώνα».Οπως και να ’ναι, είτε δείτε είτε όχι το «2012», η Πρωτοχρονιά δεν θα αργήσει. Δεν πρέπει να επενδύουμε πολλές ελπίδες στα νούμερα, αλλά η είσοδος σε μια νέα δεκαετία ίσως να πείσει περισσότερους από μας ότι πρέπει να αρχίσουμε να στοχεύουμε ψηλότερα και να μην ανεχόμαστε πια αυτό το χάλι - ή, ακόμα καλύτερα, να προσπαθήσουμε να βρούμε κάποια διέξοδο. Τέλος πάντων. Η αγχωμένη, αμήχανη «δεκαετία των μηδενικών» καλά θα κάνει να φύγει και να μην ξανάρθει.


Βαρβάρα Τερζάκη

The Guardian - εφ. Καθημερινή, 22-11-2009