Το νόημα της ζωής

Τι είναι η ζωή; Το ερώτημα αναδύθηκε στο μυαλό μου καθώς κοίταζα δύο πιθήκους, τον Κάντο, 27 ετών, και τον Οουεν, 29, που οι φωτογραφίες τους δημοσιεύθηκαν πριν από λίγες μέρες στους «Νιου Γιορκ Τάιμς».Οι πίθηκοι συμμετέχουν σ’ ένα μακροχρόνιο πείραμα για τη γήρανση, που διεξάγεται από μια ομάδα του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν. Ο Κάντο ακολουθεί μια περιορισμένη διατροφή με 30% λιγότερες θερμίδες από τη συνήθη, ενώ ο Οουεν μπορεί να φάει όσο τραβάει η όρεξή του.Προκαταρκτικά συμπεράσματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science είκοσι χρόνια αφότου άρχισε το πείραμα, «δείχνουν ότι ο περιορισμός των θερμίδων επιβραδύνει τη γήρανση στα πρωτεύοντα», έγραψαν οι επιστήμονες που διευθύνουν το πείραμα. Ενώ μόνο το 13% των πιθήκων της ομάδας που έκανε δίαιτα πέθαναν από λόγους που θεωρήθηκαν ότι οφείλονται στη μεγάλη ηλικία, 37% των φαγάδων πιθήκων είναι ήδη νεκροί.Τα συμπεράσματα αυτά αμφισβητήθηκαν από άλλους επιστήμονες για διάφορους λόγους που δεν θέλω να σας κουράσω αναφέροντάς τους – η κούραση μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης.Ωστόσο, προτού αφήσετε στο πιάτο τις τηγανητές πατάτες σας, υπάρχει ένα θέμα που με απασχολεί: πώς αισθάνονται αυτά τα πρωτεύοντα θηλαστικά –που ο μέσος όρος επιβίωσής τους στη Φύση είναι 27 χρόνια (με μάξιμουμ τα 40)– και πώς επηρεάζουν τα αισθήματά τους την επιθυμία τους να ζήσουν.Τα συναισθήματα των πιθήκων ήταν μέρος της παιδικής μου ηλικίας. Ο πατέρας μου, που ήταν γιατρός, ασχολιόταν μαζί τους όλη του τη ζωή. Το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ ήταν πάνω στον μηνιαίο κύκλο των μπαμπουίνων. Οταν εγκαταστάθηκε στη Βρετανία, έφερε μαζί του μερικούς από αυτούς τους μπαμπουίνους και τελικά χάρισε ένα ζευγάρι στον Ζωολογικό Κήπο του Λονδίνου. Οταν επισκέφθηκε τον κήπο πολύ αργότερα, δέχθηκε έναν βαθύφωνο χαιρετισμό από τους μπαμπουίνους, που όρμησαν στο μπροστινό μέρος του κλουβιού τους για να του πουν πόσο τον είχαν επιθυμήσει. Δίδαγμα της ιστορίας: Μην υποτιμάτε τα συναισθήματα των πιθήκων.Ας γυρίσουμε, λοιπόν, στον λιγόφαγο Κάντο και τον καλοφαγά Οουεν: Ο Κάντο δείχνει άκεφος, κουρασμένος, ωχρός και δυστυχής μέσα στην αδυναμία του· τα χαρακτηριστικά του τραβηγμένα, τα μάτια άδεια, η έκφρασή του να φωνάζει: «Παρακαλώ, όχι άλλο πιάτο με σπόρια!»Ο καλοθρεμμένος Οουεν, αντίθετα, είναι ένας χαρούμενος τύπος με πονηρό χαμόγελο, αραχτός, παχουλός, με μάτια που σπιθίζουν, τρίχωμα που λάμπει, ήρεμος και χαλαρός σαν να διάβασε μόλις Κίρκεργκορ και να συμπέρανε ότι «τη ζωή πρέπει να τη ζούμε προς τα μπρος, αλλά μπορούμε να την καταλάβουμε μόνο προς τα πίσω».Είναι η διαφορά ανάμεσα στον τύπο που έφαγε ένα υπέροχο μοσχαράκι μπουργκινιόν και εκείνον που πήρε μια μερίδα βραστό στήθος κοτόπουλου. Ή ανάμεσα σ’ αυτόν που ήπιε ένα Σατό Γκραν Ποντέ Σεντ Εμιλιόν με το φαγητό του κι εκείνον που ήπιε σκέτο νερό.Μιλώντας για το Σεντ Εμιλιόν, οι επιστήμονες, γνωρίζοντας ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν διαθέτουν την αυτοπειθαρχία να περικόψουν την πρόσληψη θερμίδων κατά το ένα τρίτο, αναζητούν ουσίες που θα μπορούσαν να μιμηθούν τα αποτελέσματα του θερμιδικού περιορισμού. Βρήκαν μια υποψήφια ουσία, την ρεσβερατρόλη, στο κόκκινο κρασί. Το ζήτημα είναι ότι δεν υπάρχει αρκετή ρεσβερατρόλη στο κρασί, έτσι οι επιστήμονες προσπαθούν να τη συμπυκνώσουν ή να παράξουν ένα παρόμοιο χημικό συστατικό που θα μπορεί να προσφέρει στους ανθρώπους το κέρδος (σε προσδόκιμο ζωής) χωρίς τον κόπο (τη δίαιτα).Δεν με πείθει καθόλου αυτή η ιδέα για κέρδος χωρίς κόπο. Η δυαδικότητα κατοικεί στον πυρήνα της ζωής – οι δυο ψυχές μέσα στο στήθος του Φάουστ, η Αννα Καρένινα με τη διφορούμενη υπόστασή της. Η ζωή χωρίς τον θάνατο θα ήταν μίζερη. Η ομορφιά της είναι δεμένη με την ευάλωτη φύση της. Η αυγή είναι αδιανόητη χωρίς το δειλινό.Οταν η επιμήκυνση της ζωής υποκαθιστά την ποιότητά της, έχουμε την απόγνωση του πιθήκου Κάντο. Το να ζήσω μέχρι τα 120 δεν μου λέει τίποτα. Ο Κάντο φαίνεται σαν να εκλιπαρεί να τον απαλλάξουμε από τη δυστυχία του.Υπάρχει κι άλλη λύση εκτός από τη ρεσβερατρόλη. Κάτι εκκρίνεται στον οργανισμό του ερωτευμένου που προκαλεί γοργή απώλεια της όρεξης –θερμιδικός περιορισμός– κι όμως οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να αναπαράξουν αυτή τη θαυματουργή ουσία, γιατί αν το είχαν κάνει θα ήταν σαν να είχαν αποκωδικοποιήσει τον έρωτα. Η αγάπη είναι πολύ κοντά στο θείο, την ουσία της ζωής, και αποκρούει την αποκωδικοποίηση.Η μητέρα μου πέθανε από καρκίνο στα 69 της. Ο πατέρας της είχε ζήσει μέχρι τα 98, η μητέρα της έφτασε τα 104. Είπα ότι η μητέρα μου πέθανε από καρκίνο. Δεν είναι αλήθεια αυτό όμως. Ηταν διπολική και η κατάθλιψη την είχε καταρρακώσει. Εκείνο που της αφαίρεσε τη ζωή ήταν η δυστυχία.Δεν καταλαβαίνουμε τι εκκρίνει το μυαλό. Η διαδικασία της γήρανσης παραμένει γεμάτη αινίγματα. Στοιχηματίζω ότι ο χαρούμενος Οουεν θα ζήσει πιο πολύ από τον κακομοίρη τον Κάντο. Υποψιάζομαι ότι εκείνοι οι επιστήμονες, με τους οποίους δεν σας κούρασα, έχουν δίκιο.Ο 98χρονος παππούς μου είχε ένα ωραίο κόλπο για να μας εντυπωσιάζει τα καλοκαίρια – χάραζε ζιγκ-ζαγκ εγκοπές σ’ ένα καρπούζι προτού το αφήσει να ανοίξει σαν γιγαντιαίο κόκκινο λουλούδι. Ηταν τόσο όμορφο σαν κρίνος που ανοίγει – πολύ κοντά στο νόημα της ζωής.Οταν ο πατέρας μου πήγαινε να παραλάβει τους μπαμπουίνους του στο αεροδρόμιο του Χίθροου, σταμάτησε σε ένα μανάβικο για να πάρει κάτι να τους κεράσει. «Ενα κιλό μπανάνες, παρακαλώ», είπε. Μπανάνες όμως δεν υπήρχαν. «Εντάξει, θα πάρω τότε ένα κιλό καρότα». Ο μανάβης τον κοίταξε πολύ παραξενεμένος προτού του δώσει τη σακούλα με τα καρότα.Μπορώ ν’ ακούσω το γέλιο του 88χρονου πατέρα μου καθώς διηγείται αυτή την ιστορία. Το γέλιο μακραίνει τη ζωή. Πολύ λίγο γέλιο υπάρχει στη ζωή περιορισμένων θερμίδων και πιστεύω πως ο καλοφαγάς Οουεν θα γελάσει τελευταίος.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Roger Cohen - εφ. Καθημερινή, 30-08-2009