Σε μια εποχή αφανισμού, ανακαλύπτονται νέα πλάσματα

Στον εσωτερικό περίβολο του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Smithsonian Institution, ο Κρίστοφερ Μ. Χέλγκεν, υπεύθυνος για τα θηλαστικά, άνοιξε μία από τις χιλιάδες μεταλλικές προθήκες για να μας δείξει το περιεχόμενο της. Μέσα βρισκόταν ένας δίσκος με βαλσαμωμένα τρωκτικά. Άνοιξε και άλλα συρτάρια, με παράξενες νυχτερίδες, μικρές αλεπούδες και διάφορα εντυπωσιακά θηλαστικά και τρωκτικά.
Τα ζώα προέρχονται από τη Νέα Γουινέα, τα νησιά του Σολομώντα, την Κένυα και το Σουαλέσι της Ινδονησίας. Όλα είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ήταν νέα είδη, τα οποία μόλις είχαν ανακαλύψει οι επιστήμονες και πολλά από αυτά δεν έχουν καν ακόμη όνομα.
Τα δείγματα του μουσείου είναι απλά ένα κομμάτι μιας πολύ ευρύτερης τάσης. Ο Φάμπιο Ρόε, από το ζωολογικό κήπο του Μπρονξ, και οι αυνάδελφοί του μόλις ανακοίνωσαν την ανακάλυψη ενός πίθηκου από το δάσος του Αμαζονίου, ένα μικροσκοπικό πίθηκο του γένους saguinus με ουρά τριάντα εκατοστών και μαυροκόκκινο τρίχωμα. Άλλοι επιστήμονες του ζωολογικού κήπου έχουν εντοπίσει νέα είδη πιθήκων στη Βολιβία, την Ινδία και την Τανζανία.
Από την τελευταία απογραφή των θηλαστικών, που δημοσιεύθηκε το 2005 και συμπεριέλαβε τα 5.400 τότε γνωστά είδη, ο δρ. Χέλγκεν αναφέρει πως ένας εκπληκτικός αριθμός 400 νέων ειδών έχουν προστεθεί στη λίστα. «Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το συνειδητοποιούν», λέει, «αλλά βρισκόμαστε στη μέση της εποχής της ανακάλυψης των θηλαστικών».
Ωστόσο, όπως αυτός και άλλοι βιολόγοι γνωρίζουν πολύ καλά, βρισκόμαστε και σε εποχή μαζικής εξαφάνισης ειδών, για την οποία εμείς οι άνθρωποι είμαστε οι κυρίως υπεύθυνοι. Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν πως, ως αποτέλεσμα της καταστροφής των οικοσυστημάτων, της κλιματικής αλλαγής, της μόλυνσης του περιβάλλοντος και άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ο ρυθμός της εξαφάνισης των ειδών έχει αυξηθεί σε δραματικό βαθμό. «Εκτιμούμε πως λόγω της ανθρώπινης επίδρασης στο περιβάλλον, είδη εξαφανίζονται έως και εκατό φορές πιο γρήγορα απ’ό,τι θα εξαφανίζονταν στο φυσιολογικό τους κύκλο», εξηγεί ο Τζον Ρόμπινσον, αντιπρόεδρος του Wildlife Conservation Society. «Το πρόβλημα είναι πως έχουμε ταξινομήσει μόνο το 15%, περίπου, όλων των ειδών στη Γη, οπότε ο αφανισμός των περισσότερων ειδών περνάει απαρατήρητος, επειδή αφορά ζώα τα οποία δεν γνωρίζουμε πως υπήρχαν».
Όσο αντιφατικό και έαν ακούγεται, τα δύο αυτά σύνολα δεδομένων είναι κατά πολλούς τρόπους αλληλένδετα. Ένας λόγος που οι επιστήμονες ανακαλύπτουν περισσότερα νέα είδη τώρα απ’ό,τι έκαναν πριν από δύο δεκαετίες είναι επειδή πλέον υπάρχει πρόσβαση σε μέρη που παλαιότερα ήταν αδιάβατα, λόγω της ανθρώπινης επέκτασης.
Η ταχεία κατανάλωση που χαρακτηρίζει την παγκόσμια αγορά ανοίγει νέους ορίζοντες και διευκολύνει τους ταξινομητές επιστήμονες. Ο Σκοτ Ε. Μίλερ, αναπληρωτής γραμματέας επιστημών στο Smithsonian, φέρνει ένα παράδειγμα, λέγοντας πως λουλούδια που φυτρώνουν στη Κένυα σήμερα, μπορούν να βρίσκονται στο ανθοπωλείο της γειτονιάς σου αύριο και, συμπτωματικά, να κουβαλάνε την προωύμφη ενός άγνωστου είδους λεπιδόπτερου.
Ωστόσο, εάν μέσω της διατάραξης των οικοσυστημάτων πολλά νέα είδη έρχονται στο φως, οι επιστήμονες πιστεύουν πως η επίσημη αναγνώριση τους μπορεί να είναι και η σωτηρία τους. Η Ζαν Μπουμπλί, που διευθύνει τα προγράμματα άγριας πανίδας στη Βραζιλία, αναφέρει πως σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει την ανακάλυψη του νέου πιθήκου για να υποστηρίξει τις προσπάθειές της κατά της κατασκευής νέων δρόμων μέσα στον Αμαζόνιο, μερικά μόλις χιλιόμετρα από το μέρος όπου ανακαλύφθηκε αυτό το νέο είδος.
Οι οικολόγοι τώρα διερωτώνται πού και κάτω από ποιες συνθήκες τα ζώα που έχουν μείνει στον πλανήτη θα ζούν σε 5, 10, 50 χρόνια από τώρα. Σε περιορισμένα καταφύγια; Σε ζωολογικούς κήπους; Ή σε κάτι που θα θυμίζει το βάναυσο και υπέροχο οικοσύστημα, στο οποίο οι απόγονοι τους, και οι δικοί μας, έζησαν, πέθαναν και εξελίχθηκαν;
Αυτό μας επαναφέρει στην ανάγκη να γνωρίζουμε τι υπάρχει εκεί έξω. «Εάν δεν ξέρεις το επίπεδο της βιοποικιλότητας που υπάρχει», υποστηρίζει η Βίκι Α. Φάνκ, επιμελήτρια του Εθνικού Βοτανικού Κήπου των Ηνωμένων Πολιτειών, «πως θα την προστατεύσεις;»

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Natalie Angier - εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (The New York Times), 09-08-2009