30/1/11

Πεταλούδες, κυκλώματα και παρέες

Λαλίνα Φαφούτη (Το Βήμα)
Σας αρέσει να αποκτάτε καινούργιους φίλους, να πηγαίνετε από παρέα σε παρέα και να διευρύνετε διαρκώς τον κοινωνικό σας περίγυρο; Τότε είστε αυτό που οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν «κοινωνική πεταλούδα». Ο όρος δεν έχει απαραίτητα κάτι το αρνητικό, υποδηλώνει απλώς έναν εξαιρετικά κοινωνικό άνθρωπο. Παράλληλα απεικονίζει μια ευρέως διαδεδομένη τάση στις κοινωνίες μας: ακόμη και οι πιο «μονόχνοτοι» από εμάς θα αναγνωρίσουν ότι στη διάρκεια της ζωής τους έχουν συνδεθεί με ορισμένους καινούργιους ανθρώπους είτε διατηρώντας παράλληλα είτε εγκαταλείποντας άλλες παρέες τους.

Πέρα από την «άστατη» αυτή συμπεριφορά που επιδεικνύουμε σε πολλές από τις κοινωνικές μας σχέσεις, έχουμε επίσης την τάση να σχηματίζουμε «κλίκες»- κύκλους φίλων ή απλών γνωστών που συνήθως συνδέονται γύρω από ένα κοινό ενδιαφέρον, είτε αυτό είναι η δουλειά είτε το ποδόσφαιρο, οι πολιτικές πεποιθήσεις ή η θρησκεία. Τις περισσότερες φορές, ακόμη και αν, όπως θα έκανε μια πεταλούδα, εγκαταλείψουμε κάποιον τέτοιο κύκλο για να πάμε σε έναν άλλον, αυτός μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει χωρίς εμάς, ακολουθώντας αυτόνομα την πορεία του.

Αυτό ακριβώς το φαινόμενο, του πώς οι κοινωνικές ομάδες σχηματίζονται, διατηρούνται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους «ανταλλάσσοντας» μέλη, θέλησαν να εξετάσουν ερευνητές της Σχολής Βιολογικών Επιστημών Royal Ηolloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, του Ινστιτούτου Ζωολογίας του Λονδίνου και της Σχολής Ηλεκτρονικών και Πληροφορικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον. Το ονόμασαν «φαινόμενο της κοινωνικής πεταλούδας» και το διερεύνησαν αναπτύσσοντας ένα νέο μοντέλο δυναμικών δικτύων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Στόχος τους η κατανόηση όχι μόνο της οργάνωσης της κοινωνίας μας και της «κυκλοφορίας» των διαφόρων τάσεων μέσα σε αυτήν αλλά επίσης των μηχανισμών της διάδοσης των μεταδοτικών ασθενειών και της λειτουργίας των πρωτεϊνών και των νευρώνων.

Ο ρόλος της «γόνιμης» πεταλούδας
«Θελήσαμε να μελετήσουμε την επίδραση που μπορεί να έχει σε μια κοινωνία αυτό που στα αγγλικά ονομάζουμε “κοινωνική πεταλούδα”,ο άνθρωπος που αλλάζει συχνά φίλους-δεν ξέρω αν αυτό μεταφράζεται απόλυτα στα ελληνικά» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Τζον Μπράιντεν , μαθηματικός βιολόγος της Σχολής Royal Ηolloway ο οποίος συμμετείχε στην έρευνα. Από τα πολιτικά κόμματα ως τις ποδοσφαιρικές ομάδες ή τις «κλίκες» εφήβων που ακούν την ίδια μουσική ή παίζουν το ίδιο ηλεκτρονικό παιχνίδι, ο σχηματισμός ομάδων γύρω από ένα κοινό ενδιαφέρον αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών. «Είναι ένα σημαντικό κομμάτι του κοινωνικού ιστού και μας ενδιέφερε να δούμε γιατί και πώς σχηματίζονται αυτές οι ομάδες και πώς εξελίσσονται με τον χρόνο καθώς αλλάζουν τα μέλη τους».

Τα μαθηματικά μοντέλα στον υπολογιστή και η ανάλυση των δικτύων έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια σε χρήσιμο «εργαλείο» για τη μελέτη των κάθε είδους πληθυσμών. «Είναι κάτι που ίσως δεν το συνειδητοποιούμε πάντα,όμως οι άνθρωποι σχηματίζουν δίκτυα, όχι μόνο online,αλλά και στην κοινωνία» λέει ο ειδικός. «Ενα δίκτυο στον υπολογιστή μπορεί να προσφέρει λοιπόν μια καλή απεικόνιση του πώς σχηματιζόμαστε σε ομάδες, πώς “κολλάμε” ο ένας στον άλλον».

Οι ερευνητές σχεδίασαν ένα δυναμικό δίκτυο στο οποίο οι κόμβοι - που αντιπροσωπεύουν τα άτομα - μπορούσαν να αλλάζουν την κατάσταση και τις συνδέσεις τους απεικονίζοντας το πώς ο καθένας από εμάς μπορεί να αλλάξει ενδιαφέροντα και παρέες. Ετσι, εισάγοντας την έννοια της «κοινωνικής πεταλούδας», μπόρεσαν να μελετήσουν τις αλληλεπιδράσεις και την εξέλιξη των ομάδων σε βάθος χρόνου. Επιπλέον- και αυτή είναι μία ακόμη καινοτομία του μοντέλου τους- εισήγαγαν στο παιχνίδι την εμφάνιση νέων πόλων έλξης.

Πώς γεννιούνται οι μόδες
«Ενα από τα ενδιαφέροντα πράγματα που κάναμε» εξηγεί ο κ. Μπράιντεν «ήταν ότι ελέγξαμε την αλλαγή των ενδιαφερόντων, και μάλιστα με δύο τρόπους». Ο ένας ήταν όταν ένα άτομο επηρέαζε ένα άλλο «μεταδίδοντάς» του το ενδιαφέρον του- και άρα προσελκύοντάς το στη δική του «ομάδα»- και ο άλλος όταν ένα νέο ενδιαφέρον έκανε την εμφάνισή του. «Θελήσαμε να δούμε τι συμβαίνει στις ομάδες όταν εισάγεται ένα εντελώς καινούργιο ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα η εφεύρεση ενός νέου παιχνιδιού».

Το πρώτο πράγμα που παρατήρησαν ήταν ότι τα αρχικά μεμονωμένα άτομα του μοντέλου άρχισαν γρήγορα να σχηματίζουν «κλίκες»ομάδες γύρω από το κοινό ενδιαφέρον τους. Οταν το ενδιαφέρον άλλαζε και ένα άτομο έτεινε να προσχωρήσει σε μια άλλη ομάδα, γινόταν ένας πραγματικός πόλεμος μεταξύ των αντιπάλων, αλλά οι σχετικά ισχυρές ομάδες, όσο και αν τα μέλη τους μεταβάλλονταν, παρέμεναν στο παιχνίδι χωρίς να διαλύονται.

Ο δρόμος για τις καινοτομίες- τα νέα ενδιαφέροντα- δεν ήταν καθόλου ρόδινος. «Οταν έμπαινε ένα νέο ενδιαφέρον,ένας νέος κόμβος, τις περισσότερες φορές έσβηνε» λέει ο κ. Μπράιντεν. «Δεν μπορούσε να επιζήσει και ήταν πολύ σημαντικό το ότι παρατηρήσαμε πως υπήρχε ένα είδος προκατάληψης απέναντί του γιατί οι άλλοι κόμβοι τον απέφευγαν.Αν όμως κατάφερνε να εδραιωθεί,να σχηματίσει δηλαδή γύρω του μια ομάδα η οποία άρχιζε να σχηματίζει διασυνδέσεις με άλλες ομάδες,τότε μπορούσε να διατηρηθεί για πολύ περισσότερο». Ασθένειες, πρωτεΐνες και νευρώνες
Σε μια πρώτη άμεση εφαρμογή οι ερευνητές φιλοδοξούν να χρησιμοποιήσουν τα ευρήματά τους για τη μελέτη του τρόπου μετάδοσης των ασθενειών. «Το μαθηματικό μοντέλο που αναπτύξαμε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση για επιδημιολογικές μελέτες» λέει ο κ. Μπράιντεν, «όπως επίσης θα μας ενδιέφερε να το δοκιμάσουμε για τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο μεταδίδονται οι τάσεις ή οι νέες ιδέες σε μια κοινωνία».

Ενα άλλο πεδίο που θέλουν να διερευνήσουν στο άμεσο μέλλον είναι αυτό των βιολογικών δικτύων. «Ως τώρα έχουμε εντοπίσει δύο παραδείγματα» λέει. «Πιστεύουμε ότι το μοντέλο μας μπορεί να λειτουργήσει στις πρωτεΐνες επειδή αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με βάση τις αλληλουχίες αμινοξέων και άλλους ανάλογους παράγοντες και σχηματίζουν ομάδες». Το ίδιο ισχύει για τα εγκεφαλικά κύτταρα. «Οι νευρώνες» καταλήγει «σχηματίζουν επίσης ομάδες ανάλογα με τα πρότυπα της ηλεκτρικής τους δραστηριότητας, και μάλιστα διαδίδουν αυτά τα πρότυπα στα δίκτυά τους. Θα ήταν ενδιαφέρον να τους μελετήσουμε στο μέλλον».

lalina@tovima.gr

ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ ΤΟΥ ΘΗΣΕΑ
Η ελληνική μυθολογία, όπως τονίζει ο Τζον Μπράιντεν, έδωσε το έναυσμα για αυτή τη μελέτη.«Κάναμε έναν παραλληλισμό με το πλοίο του Θησέα»λέει«και κάπως έτσι θελήσαμε να ξεκινήσουμε την εργασία μας». Το παράδοξο του πλοίου του Θησέα έχει τροφοδοτήσει φιλοσοφικές συζητήσεις επί αιώνες. Οπως αναφέρει ο Πλούταρχος στον βίο του μυθικού βασιλιά, οι Αθηναίοι είχαν διατηρήσει το πλοίο με το οποίο είχε κάνει το ταξίδι του ο Θησέας ως την εποχή του Δημητρίου Φαληρέα (345-280 π.Χ.) αλλάζοντας τις σανίδες που σάπιζαν, ώσπου τελικά δεν είχε απομείνει καμία από τις αρχικές. Αυτό, προσθέτει ο αρχαίος συγγραφέας, είχε δημιουργήσει μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στους φιλοσόφους της εποχής σχετικά με το αν το υπάρχον, ίδιο στην όψη, πλοίο εξακολουθούσε να είναι το πλοίο του Θησέα ή όχι. Το παράδοξο αυτό, μαζί με τις διάφορες παραλλαγές του, συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού για τη Λογική.

Τον άρτον ημών τον επιούσιον...

Χρήστος Μιχαηλίδης (Ελευθεροτυπία)

Διαβάστε το πλήρες άρθρο σε μορφή pdf.

«Η νεολαία θα εξεγερθεί ξανά όπως τη δεκαετία του ΄60»

Συνέντευξη του Αλέν Μπαντιού (Το Βήμα)
στην Τάνια Μποζανίνου

Ο διασημότερος εν ζωή γάλλος φιλόσοφος προτείνει «τοπικές δράσεις παντού», λέει τα χειρότερα για τον Νικολά Σαρκοζί και πιστεύει ότι η παγκόσμια εξέγερση είναι προ των πυλών

ΤΟΝ ΑΠΟΚΑΛΟΥΝ «γκουρού της γαλλικής Αριστεράς».Ο ίδιος φέρει με υπερηφάνεια τον τίτλο του μαρξιστή.Αλλά και του φιλοσόφου
που ανήκει στην περίφημη γαλλικήσχολή της δεκαετίας του ΄60 μαζί με τον Αλτουζέρ,τον Λακάν,τον Ντεριντά,τον Λιοτάρκαι τον Ντελέζ. «Είμαι ο τελευταίος επιζών» λέει κρατώντας αποστάσεις από τους
νεότερους συναδέλφους του που «υπερασπίζονταιτην καθιερωμένη τάξη και τον καπιταλισμό».Συναντήσαμε τον Αλέν Μπαντιού την περασμένη Τετάρτη στην Αθήνα, την οποία επισκέφθηκε καλεσμένος του
Γαλλικού Ινστιτούτου.Αρχισε τη συζήτηση λέγοντας ότι μιλάει πολύ καλά αρχαία ελληνικά,τα οποία όμως δεν τον βοηθούν καθόλουνα καταλάβει τα σύγχρονα που μιλούνοι πολλοί έλληνες φίλοι του.

Κατηγορούν τον Μπαντιού ότι «μισεί τη δημοκρατία». Αλλωστε δηλώνει ότι «η δημοκρατία δεν είναι παράένα όργανο προπαγάνδας του καπιταλισμού». Μας διευκρινίζει όμως ότι απορρίπτει τη σημερινή μορφή οργάνωσης των κρατών και όχι τις ιδέες περί ελευθερίας, ισότητας και αδερφοσύνης. Τον ρωτάμε αν έχει υπόψη του κάποιο καλύτερο πολίτευμα από το δημοκρατικό. «Τα τρομοκρατικά και δεσποτικά κράτη που δήλωναν κομμουνιστικά απέτυχαν» λέει. «Συνεπώςπιστεύω ότι το ερώτημα παραμένει,προςτο παρόν,ανοιχτό».

Ο Μπαντιού είναι βέβαιος ότι ύστερα από μια περίοδο αδράνειας της νεολαίας, «βρισκόμαστε σήμερα μπροστάσε μια νέα περίοδο νεολαιίστικηςεξέγερσης.Μόνο που η εξέγερσηαυτή είναι προς το παρόν εντελώς τυφλή διότι δεν έχει μνήμη,το ιστορικότης παρελθόν είναι πολύ αδύναμο.Ηδη έχουμε την Τυνησία και την Αίγυπτο.Θα υπάρξει μια νέα παγκόσμιαεξέγερση της νεολαίας όπως συνέβη στη δεκαετία του ΄60». Η κρίση μπαίνει «υποχρεωτικά» στη συζήτηση. Ο Μπαντιού λέει ότι δεν τον εντυπωσιάζει τόσο η ίδια η κρίση γιατί «ήταν πάντα πιθανή και κάποια στιγμή αναπόφευκτη,ιδίως αφότου απελευθερώσαμε πλήρως το χρηματοπιστωτικό σύστημα». Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι η αδυναμία της απέναντι πλευράς την οποία αποκάλυψε η κρίση: «Είναι εντυπωσιακό να βλέπουμε ότι παντού η απάντηση των κρατών,των κυβερνήσεων,των κυρίαρχων πολιτικώνδυνάμεων είναι πανομοιότυπη-πρέπει να σώσουμε το σύστημα.Κανείςδεν έχει άλλη ιδέα εκτός από το να σώσουμε το σύστημα».

Θεωρεί επίσης εντυπωσιακό το ότι ο κόσμος βλέπει τους μισθούς να μειώνονται, την ανεργία να αυξάνεται, όμως «δεν προτείνει καμία εναλλακτικήλύση στα μέτρα που παίρνουν αριστερές και δεξιές κυβερνήσεις - ο Θαπατέρο, ο Γκόρντον Μπράουν,ηΜέρκελ ή ο Παπανδρέου κάνουντο ίδιο πράγμα.Γνώριζα ότι οι λαϊκές δυνάμεις είχαν μεγάλη αδυναμία,όμωςη κρίση αποκάλυψε το βάθος της αδυναμίας μας- λέω “μας” γιατί είναι και η δική μου».

Σύμφωνα με τον Μπαντιού, διανύουμε ακόμη την «εποχή της κατάρρευσηςτου κομμουνισμού». Ο κομμουνισμός «έπρεπε να καταρρεύσει, ήταν ήδη νεκρός» λέει. Ομως το μόνο που προέκυψε ήταν η ιδέα ότι ο καπιταλισμός είναι αναπόφευκτος για όλους. Ο ίδιος προτείνει «να διοργανώσουμεπαντού μια αντίσταση τοπικήκαι να προσπαθήσουμε να συνδέσουμετις αντιστάσεις αυτές όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά σε πιο ευρύ εφόσον η κρίση είναι παγκοσμιοποιημένη.Οσοδεν κάνουμε κάτι τέτοιο,θα υποχρεωθούμε να συναινέσουμετελικά,είτε το θέλουμε είτε όχι, στην άποψη που κυριαρχεί σήμερα: όλα έχουν αποτύχει,μη μας μιλάτε για σοσιαλισμό, για κομμουνισμό, δεν υπάρχει παρά μόνο μια φυσική οικονομία,ηκαπιταλιστική».

Ποια η χρησιμότητα των φιλοσόφων σήμερα; τον ρωτάμε. «Πρώτον, προσπαθούννα πείσουν τον κόσμο να αμφισβητείτις επικρατούσες απόψεις, να μην παίρνει τίποτε ως θέσφατο επειδή είναι το έθιμο,η συνήθεια,η οικογένεια,η πατρίδα.Δεύτερον,υπογραμμίζουνό,τι νέο στην επιστήμη, στην τέχνη, στην πολιτική- δεν δημιουργούναναγκαστικά καινοτομίες αλλά τις οργανώνουν, τις παρουσιάζουν.Τρίτον,οφιλόσοφος πρέπει να δίνει κουράγιο:να δείχνει ότι όσο άσχημα κι αν είναι τα πράγματα,μπορούμενα επικρίνουμε τις επικρατούσεςαπόψεις,καινοτομίες υπάρχουν πάντα,μικρότερες ή μεγαλύτερες».

Πριν από τέσσερα χρόνια ο Μπαντιού έγραψε ένα βιβλίο επικριτικό για τον Νικολά Σαρκοζί το οποίο έκανε πάταγο. Η άποψή του για τον γάλλο πρόεδρο σήμερα είναι «ακόμη χειρότερη γιατί έχει πλευρές τις οποίες δεν είχα δει τότε. Για παράδειγμα, μια βαθιά περιφρόνηση προς τους διανοουμένουςκαι την κουλτούρα.Μια πλευρά χυδαία. Μια πλευρά κάπως σαν τον Μπερλουσκόνι:συγχρωτίζεται πάντα με πλούσιους,σκηνοθετεί την ιδιωτικήτου ζωή και χρησιμοποιεί μονίμως όλα τα δυνατά δημαγωγικά τεχνάσματα.Δενέχει καν ένα σχέδιο με συνοχή.Σκέφτεταιμόνο τον εαυτό του». ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ, ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, ΜΕΤΑΛΕΝΙΝΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΑΟΪΣΤΗΣ
Ο Αλέν Μπαντιού γεννήθηκε πριν από 74 χρόνια στο Ραμπάτ του Μαρόκου.Σπούδασε Μαθηματικά,δίδαξε επί 30 χρόνια Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού VΙΙΙ (Βενσέν) και το 1999 ανέλαβε την έδρα της Φιλοσοφίας στην Εcole Νormale Superieure όπου συνεχίζει να διδάσκει μετά την πρόσφατη συνταξιοδότησή του.Εχει γράψει πολλά φιλοσοφικά και πολιτικά δοκίμια,με κορυφαίο το «Από το είναι στο συμβάν».Ταγμένος στην Αριστερά,δραστηριοποιείται στη «μεταλενινιστική και μεταμαοϊκή» Πολιτική Οργάνωση,της οποίας υπήρξε συνιδρυτής το 1985,μια μετακομματική οργάνωση που ασκεί άμεσες λαϊκές παρεμβάσεις σε εύρος ζητημάτων.

Θα βρείτε φάρμακο για την κρίση..

Συνέντευξη: Μαργαρίτα Πουρνάρα (Καθημερινή)

Ηδη στα πρώτα πέντε λεπτά της διάλεξής του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την Τετάρτη, ο φιλόσοφος Νασίμ Ταλέμπ είχε δώσει ένα ξεκάθαρο στίγμα του ταμπεραμέντου και της σκέψης του. Επέλεξε να ξεκινήσει την ομιλία του με την ακόλουθη ιστορία: «Πριν από λίγο καιρό ήμουν καλεσμένος σε ένα συνέδριο. Στο βήμα ήταν ένα υψηλόβαθμο στέλεχος από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο που παρουσίαζε τις προβλέψεις του Οργανισμού για την επόμενη πενταετία, απολύτως πεπεισμένος για την εγκυρότητά του. Ενιωσα τον θυμό να με πνίγει και ανέβηκα στη σκηνή, ρωτώντας τον εξοργισμένος αν το Ταμείο είχε πέσει μέσα στις προηγούμενες προβλέψεις του για τα έτη 2001 - 2010. Μα γιατί οι οικονομολόγοι δεν αναγνωρίζουν την ανικανότητά τους να δουν με βεβαιότητα τι θα συμβεί στο μέλλον;»

Ο συγγραφέας δικαιούται να ομιλεί. Ηταν από τους λίγους που είχε αναφερθεί στην επερχόμενη κρίση της παγκόσμιας οικονομίας, έναν μόλις χρόνο πριν από την έλευσή της, στο μπεστ σέλερ «Ο Μαύρος Κύκνος». Το βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2007 έμεινε για πολλές εβδομάδες στον κατάλογο των ευπώλητων της εφημερίδας Νew York Times. Θεωρήθηκε μάλιστα ένα από τα μετρημένα στα δάχτυλα πονήματα που έχουν ασκήσει τόσο μεγάλη επιρροή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι απρόβλεπτοι κύκνοι

Ακούγεται ειρωνικό. Ομως ο Νασίμ Ταλέμπ αποδείχθηκε προφητικός, παρά το ότι ευαγγελίζεται πως είμαστε παντελώς ανίκανοι να διατυπώσουμε με ακρίβεια, οποιαδήποτε πρόβλεψη για τους οικονομικούς δείκτες. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η ανικανότητα οφείλεται στο ότι αρνούμαστε να συνυπολογίσουμε το ενδεχόμενο της εμφάνισης των «μαύρων κύκνων». Πρόκειται για γεγονότα που πήραν το όνομά τους από τη σπανιότητα των συγκεκριμένων πτηνών και συγκεντρώνουν τρία χαρακτηριστικά. Είναι ιδιαιτέρως απρόβλεπτα, έχουν τεράστιες συνέπειες και αφού συμβούν, όλοι έχουν μια εξήγηση γι’ αυτά σαν να ήταν πράγματι δυνατόν να προβλεφθούν. Κλασικό παράδειγμα «μαύρου κύκνου» ήταν η 11η Σεπτεμβρίου.

Την επόμενη ημέρα της διάλεξης τον συναντήσαμε από κοντά, στο αθηναϊκό ξενοδοχείο όπου διέμενε. «Δεν έχω καμιά μαντική ικανότητα», ήταν η πρώτη του κουβέντα. «Απλώς πιστεύω ακράδαντα πως ό, τι έχει σαθρά θεμέλια, κάποια στιγμή καταρρέει. Οσο πιο πολύ αργεί να σωριαστεί, τόσο μεγαλύτερες είναι οι συνέπειες της πτώσης. Ο τρόπος που λειτουργούσε η οικονομία τα τελευταία χρόνια μπορούσε να μας προϊδεάσει ότι κάποια στιγμή θα φτάναμε στη σημερινή κατάσταση».

Προσκεκλημένος των Ελλήνων αποφοίτων της Σχολής Wharton, του πρώτου αμερικανικού πανεπιστημίου που απέκτησε Business School το 1881, ο Ταλέμπ μίλησε στο ελληνικό κοινό με ένα είδος χαριτωμένης ωμότητας.

Ερωτηθείς για την ελληνική κρίση απάντησε με μια μεταφορά: «Φανταστείτε κάποιον που έχει προσβληθεί από καρκίνο, αλλά δεν το γνωρίζει. Ζει τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, ανυποψίαστος, ενώ η αρρώστια τον διαβρώνει. Φανταστείτε τώρα δύο χρόνια αργότερα, όταν ο άνθρωπος αυτός γνωρίζει την κατάστασή του και κάνει χημειοθεραπεία. Σίγουρα δεν είναι μια ευχάριστη περίοδος, όμως έχει συναίσθηση της κατάστασής του και μπορεί τελικά να σωθεί. Ετσι είναι και η ελληνική οικονομία. Από τη στιγμή που ξέρετε το πρόβλημα σίγουρα θα βρείτε τρόπους να το αντιμετωπίσετε. Κάτι θα επινοήσετε».

Είμαστε λοιπόν στο στάδιο της «χημειοθεραπείας». Μετά τη διάγνωση, οι γιατροί (δηλαδή η τρόικα) εφαρμόζουν μια επιθετική θεραπεία στην Ελλάδα. Είναι μεγάλος ο πειρασμός να τον ρωτήσουμε αν τελικά θα θεραπευτούμε, όμως ο Λιβανέζος, ελληνορθόδοξος, Νασίμ Ταλέμπ αρκείται στο να επαναλάβει ότι εφόσον διαπιστώθηκε τι φταίει, είναι θέμα χρόνου ο χειρισμός του προβλήματος.

Κράτη και εταιρείες

Ο συγγραφέας δεν θέλησε να μιλήσει παραπάνω για την Ελλάδα, προσθέτοντας μονάχα ότι το χρέος μιας χώρας δεν είναι όπως εκείνα που έχουν οι εταιρείες, Οι τελευταίες μπορούν να επιτύχουν την παραγραφή, λόγω χρεοκοπίας και να ιδρυθούν με άλλη επωνυμία. «Στις χώρες, το χρέος δεν σβήνεται με τίποτα. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι το να δανείζονται οι κυβερνήσεις χωρίς να υπολογίζουν το κόστος, μακροπρόθεσμα, είναι μια ανώριμη πράξη, διότι φορτώνουν τις μελλοντικές γενιές».

Ο συγγραφέας δεν μάσησε τα λόγια του για την Αμερική. Επεσήμανε ότι ενώ εμείς στην Ελλάδα, γνωρίζουμε τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουμε, η αμερικανική κυβέρνηση δεν έχει αντιληφθεί τις δυσκολίες και κυριαρχείται από την ψευδαίσθηση του ελέγχου της κατάστασης. «Ο πρόεδρος Ομπάμα έχει θεωρητικά μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, καθώς δεν ελέγχεται από καμιά τρόικα. Ο Μπερνάνκι, κεντρικός τραπεζίτης της FED, τυπώνει συνέχεια χρήμα. Ξέρετε πού μπορεί να οδηγήσει αυτό; Ναι μεν στην Ελλάδα έχετε ένα υπερχρεωμένο κράτος, στις ΗΠΑ όμως έχουμε υπερχρεωμένους πολίτες».

«Οχι» στην εθνική συνείδηση

O Nασίμ Ταλέμπ, είναι ένας πολύ προικισμένος στοχαστής που πριν ακολουθήσει ακαδημαϊκή πορεία, δοκίμασε την τύχη και τις αντοχές του στο σκληρό περιβάλλον του χρηματιστηρίου. Εκανε επιτυχημένη καριέρα ως trader βασιζόμενος στη θεωρία του για την εμφάνιση αναπάντεχων γεγονότων που μπορούσαν να επηρεάσουν την αγορά. Σε νεαρή, σχετικά, ηλικία κατάφερε να βγάλει μια σεβαστή περιουσία. Τα χρήματα αυτά, τα αποκαλεί αγγλιστί με τον γνωστό -στην Αμερική- όρο «The Fuck You Money». Οποιος τα έχει μπορεί να βρίσει τον εργοδότη του με αυτήν ακριβώς τη φράση και να απολυθεί χωρίς να φοβάται την ανέχεια.

Η ψυχολογική αυτή εξασφάλιση τού έδωσε το δικαίωμα να αφιερωθεί στο διάβασμα και τη συγγραφή. Σήμερα είναι καθηγητής του Πολυτεχνικού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και ταξιδεύει συνεχώς ανά τον κόσμο. Ο ίδιος δηλώνει flaneur, δηλαδή ένας καλλιεργημένος αργόσχολος θαμώνας των καφέ που παρατηρεί προσεκτικά την πόλη και τους ανθρώπους. Αν βέβαια καθίσει κανείς δίπλα του στο αεροπλάνο και προσπαθώντας να τον αποσπάσει από τα βιβλία του τον ρωτήσει με τι ασχολείται, ο Ταλέμπ απαντά με μεγάλη σοβαρότητα: «Οδηγός λιμουζίνας». Το κόλπο πιάνει πάντα, όπως μας εξηγεί. Ετσι, ξαναγυρίζει απερίσπαστος στο διάβασμά του, χωρίς περιττές κοινωνικότητες.

Αφοπλιστικό χιούμορ

Ο συγγραφέας διαθέτει αφοπλιστικό χιούμορ αλλά και την ευχέρεια να εκφράζει τα συναισθήματά του άμεσα, δίχως την ντροπή που αισθάνονται οι Αγγλοσάξονες. «Ξεκίνησα τη διάλεξή μου στο Μέγαρο, αναφερόμενος στο περιστατικό όπου ο θυμός μου με οδήγησε να ανεβώ στη σκηνή. Κάποιοι πιστεύουν ότι δεν ήταν σωστό αυτό που έκανα, όμως εγώ θεωρώ ότι δεν πρέπει να καταπιέζουμε την οργή μας. Αν μάλιστα την καταστέλλουμε διαρκως σημαίνει ότι ζούμε σε λάθος χώρα για την ψυχοσύνθεσή μας και πρέπει να το εξετάσουμε αυτό με μεγάλη προσοχή. Ευτυχισμένος είναι εκείνος που δεν πρέπει να ζει στον ρυθμό του εκσυγχρονισμού ή στην ηθική που του επιβάλλουν οι άλλοι».

Γεννημένος στον Λίβανο το 1960 με ελληνορθόδοξο θρήσκευμα, έζησε από κοντά τον πολυετή εμφύλιο πόλεμο που δίχασε τη χώρα. Και οι δύο παππούδες του είχαν ασχοληθεί με την πολιτική, ενώ ο πατέρας του ήταν πολύ καλλιεργημένος. Ο έφηβος Ταλέμπ που έχασε πολλούς συμμαθητές του από αδέσποτες σφαίρες, περνούσε τις ημέρες και τις νύχτες του κλεισμένος στο υπόγειο του σπιτιού του με δεκάδες βιβλία κάτω από τον ήχο των βομβαρδισμών. Εκεί ξεκίνησε και η μανία του με το διάβασμα. Ομως ακόμα και σήμερα μάς προειδοποιεί ότι οι πιο διαβασμένοι άνθρωποι έχουν ακόμα μεγαλύτερη ψευδαίσθηση ότι μπορούν να προβλέψουν επειδή νομίζουν κατέχουν την γνώση. «Τα πιο σημαντικά βιβλία είναι αυτά που δεν έχουμε διαβάσει και τα πιο επικίνδυνα πράγματα είναι εκείνα που δεν μας περνούν ποτέ από το μυαλό», μας λέει.

Ο πόλεμος

Κατά μία έννοια, ο πόλεμος στον Λίβανο ήταν «μαύρος κύκνος», τουλάχιστον ως προς τη διάρκειά του. Μουσουλμάνοι και χριστιανοί είχαν συνυπάρξει αιώνες στην περιοχή και λίγοι μπορούσαν να φανταστούν τη συμμαχία των τελευταίων με τους Ισραηλινούς. Οταν ξέσπασαν οι πρώτες συγκρούσεις, οι κάτοικοι του Λιβάνου πίστευαν ότι οι εχθροπραξίες θα τερματιστούν πολύ σύντομα. Κι όμως διαψεύστηκαν με τον χειρότερο τρόπο.

Ρωτάμε τον συγγραφέα για τις τελευταίες εξελίξεις στην πατρίδα του. Προτιμά να μην δηλώνει Λιβανέζος αλλά Λεβαντίνος. «Είμαι Βυζαντινός», μας λέει συμπληρώνοντας: «Κατάγομαι από μια περιοχή του βόρειου Λιβάνου όπου αναμείχθηκαν οι Βυζαντινοί και οι Αραβες. Η παιδεία ήταν για αιώνες ελληνική. Ακόμα και σήμερα μπορώ να διαβάσω και μιλώ λίγα ελληνικά. Δεν με ενδιαφέρει να έχω εθνική συνείδηση. Την απαρνούμαι. Πάντα με σόκαρε πόσο γρήγορα μπορεί κανείς να διαμορφώσει εθνική συνείδηση με μια σημαία και έναν εθνικό ύμνο. Το βρίσκω επικίνδυνο και θα σας εξηγήσω γιατί: η δημιουργία εθνικής συνείδησης και εθνικών κρατών πάντα επιφέρει τον αποκλεισμό ανθρώπων που ζουν έξω από τα σύνορά μας, τον διαχωρισμό και τελικά την καταπίεση», υποστηρίζει.

«Η έννοια του εθνικού κράτους είναι τεχνητή. Δεν υπήρχε πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε καλύτερη αίσθηση του ανήκειν σε φυλές και χωριά παρά σε κράτη».

Δεν βλέπω τηλεόραση

O συγγραφέας δηλώνει εχθρός των δημοσιογράφων. «Ευτυχώς όχι όλων!», μου λέει χαμογελώντας. «Εννοώ εκείνους που κάνουν την πληροφόρηση τοξική, επειδή χειραγωγούν την πληροφορία, την κατατάσσουν αυθαιρέτως σε κατηγορίες, υπεραπλουστεύοντας τα πράγματα. Με τον καιρό επαίρονται και πιστεύουν πως επηρεάζουν την πολιτική ή την οικονομική κατάσταση. Οι μόνοι συνάδελφοί σας που σέβομαι είναι εκείνοι που κάνουν έρευνα και διαβάζουν βιβλία, όχι για τη δουλειά τους αλλά για την προσωπική τους παιδεία».

Τα μπαγιάτικα νέα

«Διαβάζοντας πάντως εφημερίδες», συνεχίζει, «έχει κανείς την πεποίθηση ότι ενημερώνεται και πως είναι θωρακισμένος στον χαοτικό κόσμο που ζούμε σήμερα. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος. Αν θέλετε να δείτε πόσο εκτός πραγματικότητας είναι ορισμένα ΜΜΕ και εφημερίδες, δεν έχετε παρά να βλέπετε δελτία ειδήσεων και να διαβάζετε τα φύλλα της προηγούμενης εβδομάδας και θα καταλάβετε τι εννοώ. Από τότε που ήμουν χρηματιστής έχω κόψει αυτού του τύπου την ενημέρωση και θεωρώ ότι όλα αυτά τα χρόνια έχω τελικά μάθει πολλά περισσότερα πράγματα, όχι μόνο για την ανθρώπινη φύση αλλά και για την εποχή μας», επιμένει ο Ταλέμπ.

Χωρίς τη μανία της ενημέρωσης, χωρίς τον συντονισμό με τα ζητούμενα της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, πώς μπορούμε να αμυνθούμε όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν «μαύρο κύκνο» είτε στην προσωπική μας ζωή είτε σε συλλογικό επίπεδο; Πολλοί αναγνώστες λένε στον Ταλέμπ ότι το να γυρίζεις την πλάτη σε έναν κίνδυνο που φαντάζει απρόβλεπτος ή ένα γεγονός που είναι ακραίο, αποτελεί βασική συμπεριφορά της ανθρώπινης φύσης. Αλλιώς θα φοβόμασταν τόσο που δεν θα περνούσαμε ούτε τον δρόμο: «Θα σας το θέσω διαφορετικά», λέει ο Λιβανέζος συγγραφέας: «Δεν γίνεται να μην περάσουμε τον δρόμο. Ας γνωρίζουμε τουλάχιστον ότι το πράττουμε με τα μάτια κλειστά. Το ίδιο έκαναν και πολλοί οικονομολόγοι που ενώ είχαν προειδοποιητικές ενδείξεις πως τα πράγματα πάνε στραβά, δεν περίμεναν με τίποτα να καταλήξουμε στην κρίση. Το συμπέρασμά μου είναι ότι τους “μαύρους κύκνους” δεν μπορούμε να τους γλιτώσουμε. Εχουμε όμως τη δυνατότητα να είμαστε πολύ καλύτερα προετοιμασμένοι και να μειώσουμε τις απώλειές μας αν συμβεί κάτι παντελώς απρόβλεπτο. Η κανονικότητα δεν μας διδάσκει τίποτα. Ο,τι είναι εκτός νόρμας, αναπάντεχο, απρόσμενο, αυτό μας ανοίγει τα μάτια».

Σύμφωνα με τον Ταλέμπ το ίδιο ισχύει για να κρίνουμε την ποιότητα των προσωπικών μας σχέσεων με τους αγαπημένους μας ανθρώπους και τους συνεργάτες μας: «Μόνο στην κρίση, στη δύσκολη συγκυρία καταλαβαίνουμε πόσο ανθεκτικές είναι οι σχέσεις αυτές. Χωρίς αυτή τη δοκιμασία δεν μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα».

Τόσο στη διάλεξη όσο και στη συνέντευξη ο συγγραφέας αναφέρεται συχνά στο παράδειγμα της «μητέρας Φύσης». «Αποφεύγω να κάνω πράγματα που ήταν άγνωστα στους ανθρώπους των πρωτόγονων κοινωνιών. Εξηγούμαι: προτιμώ να περπατώ αντί να οδηγώ. Περπατώ 4 - 5 ώρες κάθε μέρα. Ακόμα και όταν δίνω συνεντεύξεις, αναγκάζω συνήθως τους δημοσιογράφους να με συνοδεύσουν στις βόλτες μου. Δεν βλέπω τηλεόραση. Δεν πίνω κοκα-κόλα, αλλά νερό και κρασί. Δεν δοκιμάζω εξωτικά τρόφιμα, αλλά μου αρέσει να τρώω αυτά τα φαγητά που έφτιαχναν οι άνθρωποι στην ανατολική Μεσόγειο από αρχαιοτάτων χρόνων. Δεν χρησιμοποιώ πολύ το Διαδίκτυο. Οτιδήποτε κατάφερε να διασωθεί μέσα στους αιώνες έχει αξία, είναι αποδεδειγμένα χρήσιμο και έχει κερδίσει τον σεβασμό μου. Η Φύση μάς προσφέρει το μέτρο και μας δείχνει πόσο εφήμερη και θνητή είναι η τεχνολογία. Ας μην νομίζουμε λοιπόν ότι κάνουμε κάτι σπουδαίο επειδή χειριζόμαστε καλά κάποιο γκάτζετ» .

Ο Ταλέμπ κάνει πράξη τα λεγόμενά του. Γευματίζουμε μαζί και περιορίζεται σε φρέσκα λαχανικά και θαλασσινά. Κάθε τόσο προφέρει ορισμένες λέξεις στη γλώσσα μας και ξεφυλλίζει την ελληνική έκδοση του βιβλίου από τον οίκο «Φερενίκη» διαβάζοντας στα ελληνικά τους τίτλους των κεφαλαίων του.

Δηλώνει ότι αγαπά πολύ το ελληνικό φαγητό και ιδιαίτερα το γλυκό σαμιώτικό κρασί. «Δυστυχώς δεν μπορώ να πάρω μαζί μου κανένα μπουκάλι. Πάω κατευθείαν στη Σαουδική Αραβία για διάλεξη, όπου απαγορεύεται το αλκόολ. Υστερα θα περάσω μερικές ημέρες στον Λίβανο, πριν γυρίσω στη Νέα Υόρκη...», μας λέει προτού μας αποχαιρετήσει.

Διείδε την κρίση

Ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ, γεννήθηκε στον Λίβανο το 1960. Είναι απόφοιτος του Wharton Business School. Είναι πολυμαθής και οι γνώσεις του απλώνονται σε πολλούς τομείς, όπως τα μαθηματικά, τα οικονομικά, η ψυχολογία, η στατιστική, οι πολιτικές επιστήμες, η φιλοσοφία και η ιστορία. Εχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στη Βρετανία και στο New York Univerisity. Ως χρηματιστής κέρδισε μεγάλα ποσά, προστατεύοντας τους πελάτες του από την εμφάνιση ακραίων γεγονότων με ισχυρές συνέπειες.

Εχει συγγράψει πολλά βιβλία που καταπιάνονται με τα προβλήματα του τυχαίου, της αβεβαιότητας, των πιθανοτήτων και του τρόπου με τον οποίον αφομοιώνει τη γνώση το ανθρώπινο μυαλό. Ανάμεσά τους είναι και η «Πλάνη του Τυχαίου» που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος. Το πόνημά αυτό δίνει μαθήματα σωστής διαχείρισης στους άστατους καιρούς μας. Ο Ταλέμπ πιστεύει ότι χρειάζεται θάρρος και ηρωισμό στο να παίρνει κανείς τα συνειδητά, οδυνηρά μέτρα για να προετοιμαστεί έναντι ενός γεγονότος που μπορεί να θεωρηθεί αδιανόητο.

Το πιο επιτυχημένο του βιβλίο είναι ο «Μαύρος Κύκνος» το οποίο έχει μεταφραστεί σε 32 γλώσσες και στην Eλλάδα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Φερενίκη. Πρόκειται για μια ανάλυση του ρόλου της αβεβαιότητας στον τομέα των χρηματοπιστωτικών αγορών και την εθελοτυφλία των εκπροσώπων της οικονομικής επιστήμης στο ενδεχόμενο της κατάρρευσης.

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου το 2007 ουσιαστικά διείδε την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, έναν χρόνο πριν αυτή συμβεί. Ο Ταλέμπ αναλύει πως ο σημερινός κόσμος έχει πολύ περισσότερο ανάγκη από ανθρώπους με φαντασία, που δεν θεωρούν ότι η γνώση είναι προσωπική τους περιουσία και ασπίδα έναντι των πιθανών μαύρων κύκνων Η αφήγησή του στηρίζεται σε απτά παραδείγματα που βοηθούν τον αναγνώστη να προσεγγίσει το πνεύμα της σκέψης του Λιβανέζου συγγραφέα. Κατά τη διάλεξή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η αίθουσα ήταν κατάμεστη, ενώ στο τέλος ο Ταλέμπ δέχθηκε πολλές ερωτήσεις από το κοινό.

29/1/11

Διαστάσεις

Μιχάλη Μητσου (Τα Νέα)

Εχω φτάσει σ’ ένα σηµείο που γενικά ελέγχωτον υπερβάλλοντα ενθουσιασµό µου, καθώς µπορεί να µην είναι χρήσιµος και να οδηγήσει σε νέες απογοητεύσεις. Εχουµεγίνει τόσο απαισιόδοξοι, ώστε όταν συµβαίνει ένα γεγονός σαν αυτά που βλέπουµε στον αραβικό κόσµο προβλέπουµεαµέσως το τέλος του.

Αυτό µε οδήγησε να είµαι πολύπροσεκτικός, να πιστέψω ότι ο δικτάτορας Μπεν Αλι σίγουραθα τα καταφέρει, σκοτώνοντας όσους ανθρώπους χρειαστεί. Και ξαφνικά µαθαίνουµε ότι έφυγε! Μεγάλη έκπληξη. Υστερα αρχίζεις να µιλάς µε τους φίλους σου στο τηλέφωνο κι αισθάνεσαι πεινασµένος, πολιτικά πεινασµένος.Θέλεις ναπέσει και δεύτερο καθεστώς, καιτρίτο, και τέταρτο!

Οταν ξεκίνησε η Αίγυπτος, είπα το ίδιο πράγµα, είναι αδύνατον, η χώρα είναι πολύ µεγάλη. Κι ύστερα είδα τις εικόνες στην τηλεόραση κιέµεινα έκπληκτος. Είµαιπάντα επιφυλακτικός, αλλά όλο και πιο ενθουσιώδης.

Κάπου εδώ αρχίζω να ξεµωραίνοµαι λίγο στον τρόπο µε τον οποίο ονειρεύοµαι ξύπνιος. Και να ελπίζω ότι αυτό δεν θα σταµατήσει εδώ ούτε θα περιοριστεί στον αραβικό κόσµο. Γιατί µόνο οι Αραβες; Πρόκειται φυσικά για διεφθαρµένες χούντες,αλλά ποιοςτις στηρίζει; ∆εν θα έπρεπενα υπάρξει µιαανακατάταξη σε παγκόσµια κλίµακα; ∆εν είµαι σε θέση να φανταστώ οποιαδήποτε µορφή ακτιβισµού, κι έτσι απολαµβάνω τα γεγονότα µε µοναχικό τρόπο. Ονειρεύοµαινα δω τασυστήµατα να καταρρέουν,ώστε οι πεινασµένοινα πάψουν να σκέφτονται πούθα βρουν να φάνε.Για να είµαι ειλικρινής, δεν ξέρω πια τισηµαίνει δηµοκρατία από φιλοσοφική άποψη, µιλώ για την ελευθερία της έκφρασης, για την ελευθερία της κίνησης. Είναι ένα χρέος στους λαούς, αντίνα τουςεξευτελίζουµε. Και αναρωτιέµαι µήπως ο εξευτελισµός είναι χειρότερος από την πείνα, παρόλο που το λέωαυτό από την προνοµιούχα θέση µου.

∆εν πιστεύωότι ηαυτοπυρπόληση του ΜοχάµεντΜπουαζίζι στην Τυνησία προκάλεσε αυτήντην επανάσταση. Ηταν µονάχα η αφορµή. Η αλήθεια είναι πωςµαζεύτηκε τόσος εξευτελισµός, ώστε µετατράπηκε σε οργή. Ο εξευτελισµός αυτός υπάρχεικαι στην Αίγυπτο, τον γνωρίζω, τον έχω δει, είναι τόσο καταπιεστικός.

Με λένε Ελία Σουλεϊµάν, και σας ζητώ συγγνώµη.Γνωρίζω ότι το θέµα της συνέντευξης ήταν ο κινηµατογράφος, αλλά το µυαλό µουβρίσκεται αλλού.

(Απόσπασµα συνέντευξης πουέδωσε ο παλαιστίνιος σκηνοθέτης των ταινιών «Ο χρόνος που αποµένει» και «Θεϊκή παρέµβαση» στον ιστότοπο Rue89).

Δρόμοι

Ρούσσος Βρανάς (Τα Νέα)

Η δράση...
... φέρνει αντίδραση, όχι µόνο στα πειράµατα της φυσικής, αλλά και της οικονοµίας. Το πιο ακραίο πείραµα νεοφιλελευθερισµού έγινε στη δεκαετία του 1990 στην Αργεντινή. Και προκάλεσε τόσο µαζική ανεργία, που φτώχυνε τουλάχιστον ο µισός πληθυσµός της χώρας. Κατέρρευσε ολόκληρο το οικονοµικό σύστηµα. Μαζί µε την εµπιστοσύνη του λαού προς τους πολιτικούς. Το 2001, ο λαός βγήκε στους δρόµους. Και γεννήθηκαν τότε µεγάλα κοινωνικά κινήµατα που έκαναν τους δικούς τους πειραµατισµούς. Είχαν εξασφαλισµένη την υποστήριξη της µεσαίας τάξης, αφού η απόσταση που την χώριζε από τους φτωχούς είχε γίνει πια ελάχιστη λόγω της λιτότητας.

Μετά την κατάρρευση...
... η άλλοτε ευηµερούσα µεσαία τάξη και η εργατική τάξη βρέθηκαν σε µια χώρα - φάντασµα, µε εγκαταλειµµένα εργοστάσια και µαζική ανεργία. Το τι συνέβη στη συνέχεια το αφηγείται η συγγραφέας Ναόµι Κλάιν στο ντοκιµαντέρ «Η κατάληψη». Σε ένα προάστιο του Μπουένος Αϊρες, 30 άνεργοιεργάτες µπαίνουν µέσα σε ένα ρηµαγµένο εργοστάσιο και αρνούνται να το εγκαταλείψουν. Το µόνο που θέλουν είναι να ξαναβάλουν µπροστά τις βουβές πια µηχανές του. Είναι η κεραµοποιία Ζάνον, από όπου ξεκίνησαν όλα. Σήµερα απασχολεί 300 εργάτες. Αποφασίζουν όλοι µαζί. Ενας εργάτης, µία ψήφος. Και πληρώνονται όλοι τον ίδιο µισθό. Ο ιδιοκτήτης εγκατέλειψε το εργοστάσιο, όταν θεώρησε πως δεν ήταν πια προσοδοφόρο. Του έβαλε λουκέτο. Οµως οι εργαζόµενοι είχαν άλλη άποψη. Είπαν πως ο επιχειρηµατίας χρωστούσε τόσα πολλά χρήµατα και επιδοτήσεις στην κοινότητα, που το εργοστάσιό του ανήκε πια σε όλους. Οταν, λοιπόν, ξανάβαλαν µπροστά τις µηχανές του, τότε επέστρεψε ο ιδιοκτήτης του. «Θα το ξαναπάρεις πίσω;» τον ρωτάει η Ναόµι Κλάιν στο ντοκιµαντέρ της. «Θα το ξαναπάρω». «Πώς;». «Θα µου το δώσει η κυβέρνηση». «Τι έχεις να πεις για το σύνθηµα των εργαζοµένων “Το Ζάνον ανήκει στον λαό”;». «Τι να πω; ∆εν είναι αλήθεια. Η επένδυση είναι δική µου. Εβαλα τα πάντα. ∆εν µπορεί να είναι του λαού».

Η κοινότητα...
... της περιοχής είχε και αυτή διαφορετική άποψη από τον ιδιοκτήτη του Ζάνον. Υποστήριξε στο σύνολό της τους εργαζοµένους του κάθε φορά που απειλούνταν µε έξωση, επειδή εκεί ο τοπικός πληθυσµός έβρισκε δουλειά. Τουλάχιστον για την ώρα, το Ζάνον ανήκει στον λαό της περιοχής. Εχει µάλιστα µετονοµαστεί σε FASINPAT, δηλαδή, εργοστάσιο χωρίς αφεντικό. Οι εργαζόµενοί του δεν είναι παρά µόνο µερικοί από τους χιλιάδες φτωχούς και άνεργους που, όπως έγραφε η «Μοντ Ντιπλοµατίκ», όταν στα ζόρικα τα αφεντικά εγκατέλειψαν τις επιχειρήσεις τους για να φυγαδεύσουν τα λεφτά τους στο εξωτερικό, αυτοί οι ξεγραµµένοι τις πήραν στα χέρια τους για να εξασφαλίσουν εκείνα που τους είχε υποσχεθεί ο νεοφιλελευθερισµός και που δεν τους τα έδωσε ποτέ.

Από τις καταλήψεις...
... των εργοστασίων έχει γεννηθεί ένα µεγάλο συνεταιριστικό κίνηµα που αντέχει µέχρι σήµερα και που έχει ονοµαστεί «η εργατική επανάσταση της Αργεντινής».

27/1/11

Διαστάσεις

Μιχάλης Μητσου (Τα Νέα)

Οταν η Ουγγαρία είχε κοµµουνιστικό καθεστώς, η Αγκνες Χέλερ και ο Μίχαλι Βάιντα καταδιώχθηκαν ως διαφωνούντες, εκδιώχθηκαν το 1973 από το Πανεπιστήµιο και τέσσερα χρόνια αργότερα αναγκάστηκαν να µεταναστεύσουν. Σήµερα, που τη χώρα κυβερνά ο Βίκτορ Ορµπαν,οι δύο αυτοίφιλόσοφοι διώκονταιξανά. Αυτήτη φορά, η κατηγορία είναιότι… καταχράστηκαν κοινοτικούς πόρους που προορίζονταν για την πανεπιστηµιακή έρευνα. Ξόδεψαν χρήµατα των φορολογουµένων, λέει, για να εκδώσουν άχρηστες αναθεωρηµένες µεταφράσεις του Πλάτωνα! Ο πραγµατικός λόγος είναι όµως ότι επέκριναν ανοιχτά τον νέο νόµο περί Τύπου που τέθηκε σε ισχύ την Πρωτοχρονιά.

Οι γερµανοί φιλόσοφοι ΓιούργκενΧάµπερµας και Τζούλιαν Νίντα-Ρούµελιν διαµαρτύρονται γι’ αυτές τις διώξεις και ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σταµατήσει επιτέλους να κωλυσιεργεί και να προβεί σε µιαενδελεχή εξέταση του επίµαχου νόµου. «Από την Κίνα απαιτείτε, και δικαίως, να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώµατα», τονίζουν σε άρθρο τους που δηµοσιεύτηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές εφηµερίδες. «Και στοίδιο σας το σπίτι κλείνετε τα µάτια. Αυτό είναι ένα σκάνδαλο µέσα στο σκάνδαλο». Οι επίγονοι του Γκιόργκι Λούκατς δεν είναι όµωςοι µόνοιπου δέχονται τα πυρά του εθνικιστικού κατεστηµένου στη «µακρά νύχτα» της Ουγγαρίας. Ο σπουδαίος διανοούµενος Γκάσπαρ Μίκλος Ταµάς(τον οποίοο υπογράφων είχε την τύχη να συναντήσει τον Ιούνιο του 2009 στη Βουδαπέστη) διώχτηκε από την ΑκαδηµίαΕπιστηµών και χρειάστηκε µια εκστρατεία 2.000 φιλοσόφων απ’ όλο τον κόσµο για νααναγκαστεί το καθεστώς να αναστείλει την απόφασή του. «Υπάρχει µια δυσοσµία βαρβαρότητας»,λέει στη Ρεπούµπλικα. «Θέλουν να αναγκάσουν τη διανόηση να σωπάσει. Οι διώκτες έχουν αλλάξει, αλλά οι διωκόµενοι είναι οι ίδιοι µ’ εκείνους των δεκαετιών του ‘70 και του ‘80». ΟΡόµπερτ Αλφοέλντι, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου,απολύθηκε ξαφνικά,ενώ δέχεται καθηµερινά επιθέσεις από εξτρεµιστές µεχαρακτηρισµούς όπως «προδότης, Εβραίος και οµοφυλόφιλος». Ο παγκόσµιας φήµης πιανίστας Αντράς Σιφ (που έχει παίξει και στο Μέγαρο Μουσικής) έχει αηδιάσει τόσο πολύαπό τις αντισηµιτικές προσβολές που υφίσταται, ώστε αποφάσισε να µην ξαναδώσει συναυλία στην πατρίδα του.

Στο στόχαστρο βρίσκονται τώρα τα ανεξάρτητα ινστιτούτα, µεταξύ των οποίων κι εκείνα που µελετούν την ιστορία της επανάστασης του 1956. Στο Internet, τα απειλητικά e-mails φτάνουν κατά χιλιάδες. «Παρακολουθούµε έναν νέο τύπο δικτατορίας», λέειο καθηγητής Λογοτεχνίας Γκιόργκι Κόνραντ. «Η Ευρώπη πρέπει να υψώσειτη φωνή της, οι τυραννίες γεννιούνται πάντα από τον λήθαργο των άλλων».

Η ΩραίαΚοιµωµένη χρειάστηκε 100 χρόνια για να βγει απότον ύπνο της, χάρη στο φιλίτου πρίγκιπα,γράφει η Αγκνες Χέλερ στο τελευταίο τεύχος του ελληνικού περιοδικού «Τhe books’ journal». «Αυτό που χρειαζόµαστε είναι ένας πρίγκιπας. Στην Ουγγαρία χρειαζόµαστε έναν πρωθυπουργό ο οποίος δεν θα είναι ούτε αντικείµενο µίσους ούτε λατρείας από τον λαό. Υστερα από 21 χρόνια, περιµένουµε ακόµη το θαύµα. Ποιος ξέρει, µπορεί και να συµβεί».

Δρόμοι

Ρούσσος Βρανάς (Τα Νέα)

... αυτός θα είναι φέτος ο µαγικός αριθµός στην Ευρώπη: η ανάπτυξη που προβλέπεταινα έχει η οικονοµία της Λετονίας. Γι’ αυτό το λετονικό µοντέλο λιτότηταςκαι εσωτερικής υποτίµησης προβάλλεται σήµερα σανµια µεγάλη επιτυχία. οι τραπεζίτες καιοι εφηµερίδες τους προτρέπουν και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες: «Γιατί δεν κάνετε κι εσείς όπως η Λετονία, να θυσιάσετε την οικονοµία σας για να πληρώσετε τα χρέη σας;». ... τη Λετονία, υποκύπτοντας στις εξωτερικές πιέσεις της νεοφιλελεύθερης ολιγαρχίας, επέλεξαν τον δρόµο της ελάχιστης αντίστασης. οι περικοπές στην παιδεία,την υγεία και άλλες βασικές κοινωνικές υποδοµές της χώρας υποχρέωσαν τους νέους της να αναζητήσουν αλλού µια καλύτερη ζωή. Σήµερα, τουλάχιστοντο 12% του πληθυσµού (και ένα πολύ µεγαλύτερο ποσοσ τότου εργατικού δυναµικού) ζει και εργάζεται στο εξωτερικό. Το 3,3% επιδεικνύεται ως απόδειξη πως η λετονική λιτότητα µπόρεσε να σταθεροποιήσει την κρίση χρέους της χώρας. Πόσο όµως αυτός ο αριθµός είναι πράγµατι µαγικός; Η ανάπτυξη της Λετονίας θα συνοδεύεται από διψήφια ανεργία. Και δεν θα αφορά τους δεκάδες χιλιάδες µετανάστεςπου έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, αφήνοντας πίσω τους γυναίκες και παιδιά. Με δεδοµένο πως το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Λετονίας µειώθηκε κατά 25% στα δύο χρόνια της κρίσης, αν από εδώ και πέρα αρχίσει να αναπτύσσεται µε 3,3% ετησίως, θα χρειαστεί τουλάχιστον µια δεκαετία ώσπου να αποκατασταθεί στο επίπεδο που βρισκόταν το 2007. Είναι άραγε αυτό ικανό κίνητρο για να πείσει και άλλες χώρες να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόµο µε τη Λετονία; ... των οικονοµικών στα Πανεπιστήµια του Μιζούρι και του ουισκόνσιν Μάικλ Χάντσον και Τζέφρι Σόµερς, που εργάστηκαν χρόνια στη Λετονία, είδαν µε τα µάτια τους πόσο αποτυχηµένο είναι στην πραγµατικότητα το λετονικό µοντέλο. Και σήµερα πια εργάζονται για να αποθαρρύνουν την εφαρµογή του. «Κατανοούν άραγε η Ελλάδα και η Ιρλανδία, και ίσως και η Ισπανία και η Πορτογαλία, τι τους ζητούν να µιµηθούν;» λένε οι δύο καθηγητές. «Η ευρωπαϊκή πολιτικήβάζει τους µισθωτούς και τους συνταξιούχους ναπληρώνουν τις ζηµιές των τραπεζιτών. Πόσο “λετονικό φάρµακο” θα µπορέσουν να αντέξουν αυτές οι χώρες; Πού θα µεταναστεύσουν οι εργαζόµενοί τους; Πώς θαγίνουν ανταγωνιστικέςχωρίς δηµόσιες επενδύσεις; αν ξεπουλήσουν τις υποδοµές τους, οι οικονοµίες τους θα ξεπέσουν ακόµη πιο πίσω και οι καθυστερούµενες δόσεις θα σωρεύουν αστρονοµικά πανωτόκια». Θέλουν πράγµατι οι λαοί αυτών τωνχωρών να θυσιάσουν την ανάπτυξή τους, να υποστούν µια µακροχρόνια ύφεση και να δουν το βιοτικό τους επίπεδο να ξεπέφτει, µόνο και µόνο για το καλό των πιστωτών τους; ... λύση, λένε οι δύο καθηγητές, είναι να δεχτούν να χάσουν ένα µέρος από τα λεφτά τους οι κυριότεροι πιστωτές τους. αλλιώς, η λιτότητα θα επιστρέψει την Ευρώπη χίλια χρόνια πίσω, µε οικονοµικές και πολιτικές ελίτ που θα ζουν σανφεουδάρχες και εργαζόµενους δουλοπαροίκους.

25/1/11

Δρόμοι

Ρούσσος Βρανάς (Τα Νέα)

Το κοινό...
... του 1974, όταν η κωµωδία «Δεν πληρώνω! Δεν πληρώνω!» έκανε το ντεµπούτο της, κοιτούσε τον Ντάριο Φο (φωτογραφία) σαν τρελό. Για έναν πολύ απλό λόγο: τα γεγονότα που περιέγραφε δεν είχαν συµβεί ακόµη. Συµβαίνουν τώρα. Υπάλληλοι...
... της γαλλικής ηλεκτρικής εταιρείας που αρνούνται να κόψουν το ρεύµα σε φτωχά νοικοκυριά, γιατροί που περιθάλπουν µετανάστες παρά τις αντίθετες οδηγίες των ιταλικών Αρχών, καθηγητές που δεν καρφώνουν στη γαλλική Αστυνοµία τους ζωηρούς µαθητές τους, φοιτητές που αδειάζουν τα ράφια των γερµανικών σούπερ µάρκετ για να µοιράσουν φαΐ στους φτωχούς, ακόµη και Ροµπέν των ισπανικών τραπεζών. Και απλοί πολίτεςπου δεν πληρώνουν διόδια ούτε εισιτήρια στα µέσα µαζικής µεταφοράς. Μια παραδειγµατική ανυπακοή των πολιτών εξαπλώνεται από άκρη σε άκρη της Ευρώπης. Απειλείται άραγε η δηµοκρατία; Ή µήπως όλα αυτά οδηγούν στην εξυγίανσή της; Γιατην Μπαµπέτ, έγραφε το γαλλικό περιοδικό «Ρεγκάρ».

Ταµίας σε σούπερ µάρκετ της Ορλεάνης, έκανε µε δική της πρωτοβουλία σκόντο σε είδη πρώτης ανάγκης για τους φτωχούς πελάτες. Και για τον Ντοµινίκ, υπάλληλο της ηλεκτρικής εταιρείας της Τουλούζης. Εδινε κρυφά ρεύµα σε εκείνους που το είχαν κόψει επειδή δεν µπορούσαν να πληρώσουν τον λογαριασµό. Η ανυπακοή των πολιτών δεν είναι κάτι καινοφανές. Τον δέκατο ένατο αιώνα, ο φιλόσοφος Χένρι Ντέιβιντ Θόρω αρνιόταν να πληρώσει φόρους επειδή ήταν αντίθετος στον πόλεµο των ΗΠΑ κατά του Μεξικού. Το ίδιο έκανε και η γαλλίδα φεµινίστρια Ιµπερτίν Οκλέρ, διεκδικώντας έτσι δικαίωµα ψήφου για τις γυναίκες. Μπροστά στις αυταρχικές εκτροπές από τη δηµοκρατία, στις οποίες οι κυβερνήσεις υποκύπτουν ολοένα και πιο εύκολα όσο οξύνεται η οικονοµική κρίση, άνθρωποι καθ’ όλα αξιοπρεπείς αρνούνται να δώσουν τη συγκατάθεσή τους, λένε ο κοινωνιολόγος Αλµπέρ Οζιάν και η φιλόσοφος Σάντρα Λοζιέ στο βιβλίο τους «Γιατί δείχνουµε ανυπακοή στη δηµοκρατία;». Και ανακαλύπτουν σε αυτό το φαινόµενο µια «δηµοκρατική ζωτικότητα».

Η οικονοµική...
... κρίση λειτουργεί σήµερα σαν ένα ξυπνητήρι που αφυπνίζει τους πολίτες. Η έκτασή της βγάζει στην επιφάνεια τις ανισότητες που υπήρχαν και πριν από αυτήν, αλλά τώρα έγιναν ακόµη βαθύτερες. Οι πολίτες συνειδητοποιούν πια την ισχύ των τραπεζιτών, που διασώθηκαν από τους πολιτικούς για να γίνουν σήµερα ακόµη πλουσιότεροι από όσο ήταν προτού ξεσπάσει η κρίση. Το ερώτηµα που θέτει ο συγγραφέας Ερβέ Κεµπφ είναι αν οι δυτικές χώρες ζουν ήδη σε ένα ολιγαρχικό καθεστώς ή αν οι δηµοκρατίες τους ολισθαίνουν προς την ολιγαρχία. Παρατηρεί σήµερα µια υβριδική σχέση ανάµεσα στο πολιτικό και το οικονοµικό προσωπικό. Από τη διαπλοκή τους έχει προκύψει ένα νέο είδος πολιτικού ανδρός που βρίσκεται στην υπηρεσία της ολιγαρχίας του χρήµατος. Ο δηµόσιος χώρος δεν υπάρχει πια ξεχωριστά από τον ιδιωτικό, πράγµα που σηµαίνει πως έχει ανατραπεί µία από τις πιο βασικές αρχές της δηµοκρατίας.

Η ολιγαρχία...
... απειλεί ό,τι έχει αποµείνει από τη δηµοκρατία. Και η σωτηρία της βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια των πολιτών.

19/1/11

Ας ξεχάσουμε τα Νόμπελ κι ας νικήσουμε την ανεργία

Danny Lang και Gilles Raveaud (Ελευθεροτυπία)

Στις 11 Οκτωβρίου του 2010, η Τράπεζα της Σουηδίας απένειμε το βραβείο που έχει θεσπίσει στη μνήμη του Αλφρεντ Νόμπελ. Οι βραβευθέντες αυτής της χρονιάς χρησιμοποίησαν τα πιο πολύπλοκα θεωρητικά εργαλεία της οικονομικής επιστήμης για να αποδείξουν ότι... δεν είναι και τόσο εύκολο να βρει κανείς δουλειά. «Πώς μπορεί να αγωνιστεί η πολιτική οικονομία ενάντια στην ανεργία;», «Γιατί τόσοι άνθρωποι είναι άνεργοι τη στιγμή που υπάρχουν διαθέσιμες δουλειές;»(1). Δύσκολα θα μπορούσε να βρει κανείς πιο πιεστικά και εύστοχα ερωτήματα τη στιγμή που ο αριθμός των ανέργων φτάνει σε επίπεδα ρεκόρ στις περισσότερες από τις ανεπτυγμένες οικονομίες.

Διαβάστε το πλήρες άρθρο (μορφή .pdf)

Δουλειά μέχρι τον τάφο...

Daniele Linhart (Ελευθεροτυπία)

Οι δυναμικές κινητοποιήσεις σε ολόκληρη τη Γαλλία, κερδίζοντας σαφώς την υποστήριξη της κοινής γνώμης, επιβεβαίωσαν την καθολική αντίδραση της κοινωνίας στην αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης από τα 60 στα 62 έτη, η οποία γίνεται αντιληπτή ως ενέργεια που στερείται ακόμα και την παραμικρή νομιμοποίηση. Ο κοινωνικός αναβρασμός αποκάλυψε επίσης πολύτιμες πληροφορίες για τον κόσμο της εργασίας μετά τον «εκσυγχρονισμό» του, όπως αυτός βιώνεται από την πλειονότητα των εργαζομένων.

Διαβάστε το πλήρες άρθρο (μορφή .pdf)

Η σιωπή των θυμάτων και ο γκανγκστερισμός των χρηματιστών

(Ελευθεροτυπία)

Επιμέλεια: ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ

Μπορεί ένας κοινωνιολόγος να συμβάλει στην ανάλυση της οικονομικής κρίσης, τη στιγμή που οι διασημότεροι οικονομολόγοι ανά τον κόσμο, όλα αυτά τα τελευταία χρόνια, προσπαθούν όχι μόνο να εξηγήσουν, αλλά και να βρουν λύση στο σοβαρό αυτό πρόβλημα;

Διαβάστε το πλήρες άρθρο (μορφή .doc)

Δρόμοι

Ρούσσος Βρανάς (Τα Νέα)

Ένα λιβάδι...
... και ένα κοπάδι αγελάδες που απολαµβάνουν την παραδοσιακή βοσκή τους στη χειµωνιάτικη γαλλική λιακάδα. Η µοναδική τους παραχώρηση στον µοντερνισµό είναι οι γραµµές υψηλής τάσης που περνούν από πάνω τους. Το µάτι του δηµοσιογράφου του περιοδικού «Μαριάν» που βρέθηκε εκεί, πέφτει στην επιγραφή που είναι κολληµένη στη βάση του πυλώνα:«Sociedad Espagnola de Montajes Industriales». Μέχρι τότε είχε την εντύπωση πως η γαλλική δηµόσια επιχείρηση ηλεκτρισµού ήταν αυτή που έκανε τέτοιες δουλειές. Μα ύστερα θυµήθηκε. «Εχω µείνει πολύ πίσω! Η EDF έχειγίνει από το 2004 ιδιωτική».

Η EDF...
... λοιπόν, η οποία είναι η µεγαλύτερη επιχείρηση κοινής ωφέλειας στον κόσµο, έχει φτιάξει µια θυγατρική που κατασκευάζει πυλώνες. Αυτή µισθώνει τους εναερίτες.

Ξέρετε, εκείνους που νύχτα µέρα σκαρφαλώνουνστα ηλεκτροφόρα «ξάρτια» και διορθώνουν τις βλάβες για να µη λείψει το ρεύµα από κανένα. Τότε, τι γυρεύουν εκεί οι Ισπανοί; Κανείς δεν αµφιβάλλει πως µπορεί να είναι το ίδιο ικανοί όσο οι γάλλοι συνάδελφοί τους.

Σίγουρα όµωςείναι πιο φθηνοί. ∆εν έχουν τις ίδιες αµοιβές ούτε την ίδια κοινωνική προστασία.Μπορεί η Ισπανία να µηνείναι Κίνα, αλλά δεν είναι ούτε Γαλλία. Να γιατί οι ισπανοίηλεκτρολόγοι ταξιδεύουν 1.000 χιλιόµετρα για να κάνουν µια δουλειά που θα µπορούσαν να την κάνουν και οι ντόπιοι, σε µια περιοχή που πλήττεται ιδιαίτερα από την ανεργία.

Μερικά χιλιόµετρα παρακάτω από το λιβάδι γίνονται έργα για την ανέγερσητου νέου νοσοκοµείου του Μερσί. Θα πίστευε κανείς ότι η ανέγερση αυτού του δηµόσιου νοσοκοµείου έχει ανατεθεί σε κάποια γαλλική εταιρεία. Ωστόσο και εδώ, ο γάλλος δηµοσιογράφος βρέθηκε καταπρόσωπο µε ακόµη µία εκδήλωση της πιο άθλιας εκµετάλλευσης της ανθρώπινης µιζέριας. Η εταιρεία από το Λουξεµβούργο που έχει αναλάβει την εργολαβία µισθώνει λετονούς σκλάβους.

Ναι, οι Λετονοί είναι και αυτοί στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Οχι όµως και οι συνθήκες εργασίας τους: 11 ώρες την ηµέρα, 7 ηµέρες την εβδοµάδα. Και 200 ευρώ τον µήνα, δηλαδή 70 λεπτά την ώρα.

Η απελευθέρωση...
... της ευρωπαϊκής αγοράς των υπηρεσιών και των κλειστών επαγγελµάτων είναι το άλλο όνοµα του κυνισµού. Γιατί των υπηρεσιών; Επειδή, όπως εξηγεί το περιοδικό «Μαριάν», ήδη οι βιοµήχανοι έχουνκάνει τους λογαριασµούς τους. Εχουν µετεγκατασταθείστους «κοινωνικούς παραδείσους», όπου παράγουν ταπροϊόντα τους στη φθήνια. Οι υπηρεσίες όµως έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: απαιτούν την επιτόπια φυσική παρουσία του εργαζόµενου, του χτίστη, του κοµµωτή, του ηλεκτρολόγου, του µηχανικού.

Σε ποιες κοινωνίες...
... θα ζήσουµε λοιπόν; Σε κοινωνίες όπου οι ολιγαρχίες θα κυβερνούν χώρες ανέργων, ενώ θαµισθώνουν εσθονές κοµµώτριες, σλοβάκες πουτάνες, ισπανούς ηλεκτρολόγους, λετονούς χτίστες και τους περίφηµους πολωνούς υδραυλικούς, χωρίς οι καηµένοι οι επιχειρηµατίες να είναι αναγκασµένοι να σηκώνουν «απαράδεκτα βάρη» για ανώφελα πράγµατα όπως είναι η ασφάλισή µας, η σύνταξή µας, η υγεία µας.

Αλληλεγγύη εναντίον εγωισμού

(Ελευθεροτυπία)

Ο Αλέν Καγέ είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ και έχει δημιουργήσει το «Αντιωφελιμιστικό Κίνημα στις Κοινωνικές Επιστήμες» (Mauss), εμπνεόμενος από τις ιδέες του Γάλλου ανθρωπολόγου Μαρσέλ Μος (1872-1950).

Ο Καγέ αμφισβητεί την κυρίαρχη οικονομική σκέψη, σύμφωνα με την οποία τα άτομα υποκινούνται μόνον από το εγωιστικό τους συμφέρον. Σε αυτόν τον «ωφελιμισμό» αυτός αντιπαραθέτει ένα άλλο θεμελιώδες κίνητρο της ανθρώπινης δράσης, το πνεύμα της γενναιοδωρίας και της αλληλεγγύης. Το ακόλουθο κείμενο του Αλέν Καγέ δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Liberation».

Το 1797, ο Τόμας Πέιν, ο κύριος υπερασπιστής και θεωρητικός των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αφιερώνει στο Διευθυντήριο ένα λίβελο του οποίου η επιχειρηματολογία παραμένει πιο επίκαιρη από κάθε άλλη φορά. Αναρωτώμενος αν «η κατάσταση της κοινωνίας αύξησε ή μείωσε την ευτυχία του ανθρώπινου γένους γενικά», συμπεραίνει ότι το πρωταρχικό πολιτικό ζήτημα είναι να μάθουμε πώς να καταστήσουμε τον πολιτισμό προτιμότερο από τη φυσική κατάσταση στα μάτια της μεγάλης πλειονότητας των ανθρώπινων υπάρξεων. Ποιος μπορεί να αμφιβάλλει ότι αυτό θα είναι το πρωταρχικό ζήτημα και του 21ου αιώνα: πώς θα αποφύγουμε το ενδεχόμενο ένα μέρος της ανθρωπότητας, το οποίο γίνεται τόσο περισσότερο φτωχό όσο το άλλο μέρος γίνεται όλο και περισσότερο πλούσιο, να προτιμήσει τη «φυσική κατάσταση» -δηλαδή τον πόλεμο όλων εναντίον όλων- από την κοινωνική κατάσταση;

Πέρα από τις πολλαπλές επιμέρους απαντήσεις που μπορούν να δοθούν σε αυτήν την πρόκληση, σημασία έχει να προσεγγίσουμε το πρόβλημα έτσι όπως τίθεται στην πιο γενική του μορφή. Αυτό έγκειται στο γεγονός ότι τα θεμέλια της κληρονομημένης αντίληψής μας για τη δημοκρατία αποκαλύπτονται όλο και πιο ακατάλληλα για την κατάσταση του παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Αυτά τα ωφελιμιστικά θεμέλια οργανώνονται με αφετηρία το ερώτημα: «Σε τι μου χρησιμεύει αυτό;». Επομένως, η δημοκρατία αντιμετωπίζεται ως ο καρπός μιας ελεύθερης ένωσης ατόμων που αδιαφορούν το ένα για το άλλο, καθώς προσπαθούν όλα τους να μεγιστοποιήσουν το ατομικό τους πλεονέκτημα. Ο σκοπός της είναι η αναζήτηση της πιο μεγάλης ευτυχίας για τον πιο μεγάλο αριθμό ανθρώπων και το μέσο είναι η οικονομική ανάπτυξη.

Τρεις κατηγορίες προβλημάτων

Αυτή η ωφελιμιστική ερμηνεία της δημοκρατίας θέτει τρεις κατηγορίες προβλημάτων:

1) Στο μέτρο που το δημοκρατικό ιδεώδες παγκοσμιοποιείται, καθιστά όλο και πιο ανυπόφορη την ανισότητα και την ασυμμετρία ανάμεσα στους παλιούς δυτικούς κυρίαρχους -που είναι συχνά οι παλιοί αποικιοκράτες- και τις άλλες χώρες, έθνη, κουλτούρες, πολιτισμούς. Χωρίς μιαν αναγνώριση της ίσης αξιοπρέπειας όλων των λαών και όλων των πολιτισμών -που είναι πιο εύκολο να το λέμε παρά να το πραγματοποιήσουμε- δεν θα αποφύγουμε τον πόλεμο όλων εναντίον όλων.

2) Η αποδοχή της δημοκρατίας της αγοράς εξαρτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από μια πρωτόγνωρη οικονομική ανάπτυξη, η οποία προσέφερε σε όλους την προοπτική μιας ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας. Ωστόσο, στη Δύση η δυναμική αυτής της ισχυρής ανάπτυξης έχει ανακοπεί. Το ζητούμενο είναι να μάθουμε αν το δημοκρατικό ρυθμιστικό ιδεώδες θα μπορέσει να παραμείνει ζωντανό όταν υπάρχει αναιμική ή σχεδόν μηδενική ανάπτυξη.

3) Τέλος, όλος ο κόσμος βλέπει ότι εκεί όπου η δυναμική της ανάπτυξης παραμένει ακόμα ισχυρή (στις περιπτώσεις της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και των αναδυόμενων χωρών), τίποτα δεν εγγυάται ότι αυτή θα είναι παράγοντας ουσιαστικού και σταθερού εκδημοκρατισμού. Και προπάντων, όλα μάς οδηγούν να πιστέψουμε ότι αυτή η ανάπτυξη δεν θα είναι δυνατή παρά μόνο για ένα σχετικά σύντομο διάστημα, με τίμημα μια δραματική και μη αντιστρέψιμη υποβάθμιση του οικοσυστήματος. Οπως είναι γνωστό, θα χρειάζονταν πολλοί πλανήτες σαν τη Γη για να γίνει δυνατή η οικουμενική διάδοση του δυτικού τρόπου ζωής.

Μη ωφελιμιστική δημοκρατία

Ολα αυτά συνοψίζονται σε ένα απλό και δραματικό ερώτημα. Η ωφελιμιστική ελπίδα, φορέας της οποίας είναι εδώ και αιώνες η Δύση, ήταν η ελπίδα της υπέρβασης της σύγκρουσης ανάμεσα στους ανθρώπους με την αύξηση της υλικής ευημερίας. Μια τέτοια ανάπτυξη δίχως όρια γίνεται ήδη όλο και περισσότερο προβληματική. Τώρα που δεν υπάρχει απεριόριστη ανάπτυξη, θα κατορθώσουμε να βρούμε τα μέσα να συμβιώνουμε δημοκρατικά και με αξιοπρέπεια, χωρίς να αλληλοσφαζόμαστε;

Τι θα μπορούσε λοιπόν να σημαίνει το σχέδιο να βρούμε στη δημοκρατία μη ωφελιμιστικά ή αντιωφελιμιστικά θεμέλια; Στο «Δοκίμιο για το δώρο» (1924), ο Μαρσέλ Μος αποδεικνύει ότι οι αρχαϊκές κοινωνίες δεν βασίζονταν διόλου στην αγορά ή την ανταλλαγή, την αγοραπωλησία ή το συμβόλαιο, αλλά σε εκείνο που αυτός αποκαλεί τριπλή υποχρέωση του δώρου, της αποδοχής και της ανταπόδοσης. Με άλλα λόγια, στην υποχρέωση του συναγωνισμού σε γενναιοδωρία προκειμένου να αναγνωριστούν τα υποκείμενα ως πλήρως ανθρώπινες υπάρξεις. Αν το δώρο έχει αυτήν την ειρηνευτική δύναμη, την έχει επειδή συμβολίζει την αναγνώριση που οι συγκρουόμενοι άνθρωποι δίνουν στην αμοιβαία ανθρώπινη αξία τους.

Αυτό είναι που πρέπει να μάθει να κάνει μια πολιτική ιδεολογία νέου τύπου, που μπορούμε να την ονομάσουμε «συμβιωτισμό» (convivialisme). Φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός ή κομμουνισμός υπήρξαν εκδοχές μιας ωφελιμιστικής πολιτικής φιλοσοφίας που θεωρούσε την απεριόριστη ανάπτυξη της υλικής ευημερίας ως την κατεξοχήν απάντηση στη δημοκρατική προσδοκία. Ο συμβιωτισμός θέτει το ζήτημα να μάθουμε πώς να «συμβιώνουμε καλά» και πώς να ζωογονήσουμε τη δημοκρατία, ακόμα και αν δεν υπάρχει πλέον διαρκής οικονομική ανάπτυξη. Αναμετριέται επομένως άμεσα με το κομβικό ζήτημα του καιρού μας, που είναι εκείνο των μέσων της πάλης εναντίον της υπερβολής, της «ύβρεως»: πώς η ανθρωπότητα μπορεί να μάθει να αυτοπεριορίζεται; Η βασική αρχή του συμβιωτισμού και της πάλης εναντίον της έλλειψης ορίων έγκειται στην επιβεβαίωση της «κοινής ανθρωπιάς» και της «κοινής κοινωνικότητας» όλων των ανθρώπινων υπάρξεων. Η αρχή της κοινής ανθρωπιάς έχει δυο αναγκαίες συνέπειες: να αποτρέψουμε το ενδεχόμενο να πέσουν ορισμένοι σε μια κατάσταση υποβάθμισης της ανθρωπιάς τους, σε μια κατάσταση υπανθρώπων, και το να μεταπηδήσουν άλλοι σε μια κατάσταση υπερανθρώπων. Συγκεκριμένα, η πρώτη συνέπεια συγκλίνει με την πρόταση που ανέπτυξε ο Τόμας Πέιν στο λίβελό του. Το μόνο μέσο, έγραφε, για να προσηλυτίσουμε την πελώρια πλειονότητα των ανθρώπων στη βεβαιότητα ότι ο πολιτισμός είναι προτιμότερος από τη φυσική κατάσταση είναι να τους προσφέρουμε χωρίς προϋποθέσεις ένα ελάχιστο εισόδημα που θα τους επιτρέψει να αποφύγουν την εξαθλίωση.

Απεριόριστος πλούτος για κανέναν

Στη συμβιωτική κοινωνία που πρέπει να οικοδομήσουμε, η πρωταρχική πηγή της νομιμοποίησης των κρατών και των κυβερνήσεων θα έγκειται στην ικανότητά τους να εξασφαλίζουν πραγματικά στους πολίτες τις βασικές υλικές προϋποθέσεις της ύπαρξής τους, ανάλογα με τη γενική κατάσταση της χώρας ή της περιοχής, όποια και αν είναι η φυλή τους, η θρησκεία τους ή οι πεποιθήσεις τους. Συμμετρικά, το πρώτο μέτρο που πρέπει να πάρουμε για να παλέψουμε ενάντια στο πνεύμα της υπερβολής, που επικράτησε στον κόσμο τα τελευταία τριάντα χρόνια, είναι να θεσμοθετήσουμε το ότι καμία ανθρώπινη ύπαρξη δεν νομιμοποιείται να απολαμβάνει δυνητικά απεριόριστο πλούτο.

Στη δημοκρατική συζήτηση ανήκει το καθήκον να καθορίσει ποια είναι η επιθυμητή και παραδεκτή απόκλιση πλούτου και εισοδημάτων. Μόνον η επιβεβαίωση της απροϋπόθετης αρχής της κοινής ανθρωπιάς και η συνδυασμένη θεσμοθέτηση ενός ελάχιστου και ενός μέγιστου εισοδήματος μπορούν να μας δώσουν αληθινές ευκαιρίες για να αποτρέψουμε τη διπλή καταστροφή που μας απειλεί βραχυπρόθεσμα: εκείνη μιας δραματικής και μη αντιστρεπτής υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος και εκείνη της έκρηξης του πολέμου όλων εναντίον όλων.

17/1/11

Δρόμοι

Ρούσσος Βρανάς (Τα Νέα)

Με τις συνθήκες...
... αυτές που λέµε «αντικειµενικές», πάντα υπήρχε ένα πρόβληµα. Για να αναγνωριστούν ωςτέτοιες, χρειάζεται ένα υποκείµενο. Αποτελεί όµως κι αυτό µέρος του συστήµατος αυτών των συνθηκών. Πώς να βγει λοιπόν έξω από τον εαυτό τουγια να τις κρίνει «αντικειµενικά» σαν ένας ανεπηρέαστος παρατηρητής; Δύσκολο. Γι’ αυτό ακριβώς πέφτουµε έξω τόσο συχνά. Ποιος το περίµενε πως θα έπαιρναν ξαφνικά φωτιά η Τυνησία και η Αλγερία, µολονότι εδώ και δύο χρόνια ανάβουν απανωτές εστίες εξέγερσης στην καρδιά της Ευρώπης;

Οι εξεγέρσεις...
... µπορούν να γίνουν µεταδοτικές. Σίγουρα, η Βόρεια Αφρικήθα ήταν σήµερα πιο ήρεµη,αν η οικονοµική κρίση και η υψηλή ανεργία δεν ανέκοπταν το µεταναστευτικό ρεύµα προς την Ευρώπη. Το ίδιο ήρεµη θα ήταν και η Βόρεια Ευρώπη, αν η κοινωνική αναταραχή που προκάλεσε η οικονοµική κρίση είχε περιοριστεί µόνο στη Νότια Ευρώπη ή µόνο στους νέους και τους φοιτητές. Είδαµε πρόσφατα ένακύµα καταλήψεωνπανεπιστηµίων στη Βρετανία, µια έκρηξη φοιτητικών διαδηλώσεων στην Ιταλία, µια πληµµυρίδα κινητοποιήσεων τωννέωνστην Ελλάδα. Κι αυτά που είδαµε, λέει οοικονοµικός αναλυτής Τζέραλντ Τσελέντε,σύντοµα θα τα δούµε να εξαπλώνονται στην Ισπανία και την Ιρλανδία. Θα δούµε επίσης και την απόρριψή τους από εκείνους που θα λένε, όπως συνήθως, πως αυτά που βγαίνουν στους δρόµους δεν είναι παρά τα παιδιά των χορτάτων. Οι κινητοποιήσεις όµως των νέωντης Ευρώπης δεν θαπρέπει να ξαφνιάζουν κανέναν. Επειδή, σε αυτή την Ευρώπη, ένας στους πέντε νέους είναι άνεργος (43% στην Ισπανία, 30% στην Ελλάδα, 26%στην Ιταλία). Μπορεί ναείναι αλήθεια πως άλλοι περνούν χειρότερα από τους φοιτητές. Οταν όµως οι νέοι σπουδάζουν για να µείνουν άνεργοι, αυτό σηµαίνει πως το βάρος τους το σηκώνουν οι γονείς τους, µαζί µε όλα τα άλλα βάρη της οικονοµικής κρίσης. Γι’ αυτό ακριβώς αυτές οι εξεγέρσεις µπορούν να γίνουν µεταδοτικές. Και να ανατρέψουν όλα τα προγράµµατα λιτότητας. Στο βιβλίο τους...
... «Ολοι στους δρόµους» (ΕκδόσειςSeuil), κοινωνιολόγοι και οικονοµολόγοι διαπιστώνουν αυτό το φαινόµενο της µεταδοτικότητας στον θερµό περυσινό Οκτώβρη της Γαλλίας,που σηµαδεύτηκε από µαζικές κινητοποιήσεις των νέων αλλά και των εργαζοµένων.Οι κοινωνιολόγοιΛιλιάν Ματιέ και ΚριστόφΑγκιτόν βρίσκουν µάλιστα τις ρίζες του στην αντίσταση που εκδηλώθηκε από τιςαρχές της προηγούµενης δεκαετίας στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, όταν ο καπιταλισµός είχε µπει πια σε ένα νέο στάδιο, ρίχνοντας τη µία κοινωνική οµάδα εναντίον της άλλης καικαταστρέφονταςκάθε µορφή κοινωνικότητας.

Το πότε...
... και το πού θα ξεσπάσει η επόµενη φωτιά, κανείς δεν µπορεί να τοπει µε σιγουριά.Είτε ζει κανείς στο Μαγκρέµπ είτε στο ΚαρτιέΛατέν, «η Ιστορία αποκαλύπτει κάθε τόσο αφάνταστες πλευρές της», έγραφε ο Ρολάν Μπαρτ. Ολα όµως δείχνουν ότι οι δρόµοι θα παραµείνουν το θέατρο όπου η ελπίδα για το µέλλον θα εξακολουθήσει να αντιστέκεται στην αβεβαιότητα.

16/1/11

Ζωή να έχουμε γίναμε επτά δισ.

Χριστίνα Πάντζου (Ελευθεροτυπία)

Αισίως, και με πέντε μωρά να γεννιούνται κάθε δευτερόλεπτο, ο παγκόσμιος πληθυσμός φτάνει φέτος τα επτά δισεκατομμύρια κατοίκους, σύμφωνα με το Τμήμα Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών, φέρνοντας στην επιφάνεια παλιούς φόβους για το πόσο βιώσιμο μπορεί να είναι

Πρόκειται για τη δεύτερη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που αυξανόμαστε κατά ένα δισεκατομμύριο μέσα σε μόλις 12 χρόνια. Ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν έπαψε να αυξάνει από τον 14ο αιώνα, μετά την εποχή του Μαύρου Θανάτου, δηλαδή της επιδημίας πανούκλας. Αλλά ποτέ δεν γνώρισε την τεράστια αύξηση που σημειώθηκε τον 20ό αιώνα, ιδίως λόγω της ραγδαίας μείωσης της θνησιμότητας χάρη στην ιατρική πρόοδο αλλά και εξαιτίας των τεχνολογικών καινοτομιών που συνέβαλαν στην αύξηση της γεωργικής παραγωγής.

Χρειάστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να φτάσουμε το ένα δισεκατομμύριο το 1804, ενώ, όπως υπολογίζουν οι ειδικοί, μέχρι την Αναγέννηση ο πληθυσμός διπλασιαζόταν κάθε 16-17 αιώνες. Αλλά απαιτήθηκε μόνο κάτι περισσότερο από έναν αιώνα για να περάσουμε από το ένα δισ. στα δύο (1927) κι έκτοτε δεν παύσαμε να επιταχύνουμε: φτάσαμε τα 3 δισεκατομμύρια το 1960, τα 4 το 1974, τα 5 το 1987 και τα 6 το 1999. Αν υπάρχει ωστόσο κάποιο αισιόδοξο μήνυμα, επισημαίνει το περιοδικό «Νάσιοναλ Τζεογκράφικ» σε σχετικό του αφιέρωμα, αυτό είναι σίγουρα ότι πρώτη φορά επιβραδύνθηκε ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού, που μετά από μια εντυπωσιακή κορύφωση το 1963 με 2,2% έφτασε το 2009 στο ναδίρ του με μόλις 1,1%.

Το έβδομο δισεκατομμύριο κατακτήθηκε σε δώδεκα χρόνια, όσο δηλαδή και το έκτο, και αυτό σημαίνει ότι στο διάστημα 1999-2011 αυξηθήκαμε μόνο κατά ένα έκτο έναντι μιας αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού κατά ένα πέμπτο στο διάστημα 1987-1999. Και οι προβλέψεις θέλουν τον παγκόσμιο πληθυσμό να συνεχίζει να αυξάνει αλλά με βραδύτερους ρυθμούς, έως ότου σταθεροποιηθεί κάπου στα μέσα του αιώνα.

Κάτι που επιβεβαιώνεται από τις ίδιες τις εξελίξεις, καθώς η τεχνολογική πρόοδος και οι αλλαγές στα ήθη οδηγούν από ένα δημογραφικό μοντέλο υψηλού ρυθμού γεννήσεων και θανάτων σε ένα άλλο με χαμηλότερους ρυθμούς γονιμότητας και θνησιμότητας. Το μοντέλο αυτό της «δημογραφικής μετάβασης» που έχουν υιοθετήσει και τα Ηνωμένα Εθνη έχει ήδη επιτευχθεί στις αναπτυγμένες χώρες όπου το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε από τα 35 χρόνια στις αρχές του αιώνα στα 77 και η γονιμότητα μειώθηκε από τα 5-6 παιδιά στα 2,1 ανά γυναίκα. Αρχίζει τώρα και κάνει την εμφάνισή του και στον αναπτυσσόμενο κόσμο με ταχύτατους ρυθμούς, με το προσδόκιμο ζωής να έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε πολλές χώρες και το δείκτη γονιμότητας να έχει μειωθεί δραστικά στην Απω Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τη Λατινική Αμερική.

Ωστόσο, η ανθρωπότητα αυξάνεται με ρυθμό περίπου 80 εκατ. το χρόνο, όχι όμως και η Γη, πραγματικότητα που επαναφέρει κάθε τόσο τις απαισιόδοξες (και επανειλημμένα διαψευσμένες) προβλέψεις του Τόμας Μάλθους, τον 18ο αιώνα, ότι οδηγούμαστε στον αφανισμό γιατί τα αγαθά αυξάνονται με αριθμητική πρόοδο ενώ ο πληθυσμός με γεωμετρική.

Παρά τις επανειλημμένες διαψεύσεις, παραμένει επίκαιρη η αγωνία για το αν επαρκούν οι πόροι, αν αντέχει το οικοσύστημα. Πώς θα επιτευχθεί να έχουν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη μια αξιοπρεπή ζωή; Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν επαρκούν οι πόροι του πλανήτη, αλλά το πώς διανέμονται κι αν έχουν όλοι τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε αυτούς. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι πόροι δεν είναι διαθέσιμοι εκεί όπου περισσότερο χρειάζονται. Την απάντηση μόνο οι πολιτικές μπορεί να τη δώσουν.

Νεανικός ο πλανήτης στο μέλλον

Το προφίλ του πληθυσμού της Γης, με τα 7 δισ. κατοίκους της, έτσι όπως το σκιαγράφησε η εφημερίδα «Le temp»:

* Το 60% θα κατοικούν στην Ασία. Περισσότεροι από τέσσερα δισεκατομμύρια θα είναι οι Ασιάτες, ενώ κάπου ένα δισεκατομμύριο θα κατοικεί στην Αφρική και άλλο ένα δισεκατομμύριο στην αμερικανική ήπειρο. Οσο για την ευρωπαϊκή ήπειρο συνολικά, ο πληθυσμός της θα φτάνει τα 750 εκατομμύρια. Ενώ στις αρχές του 1900 οι Ευρωπαίοι εκπροσωπούσαν το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού, θα αρκεστούν σε ένα μόλις 11% στα τέλη του χρόνου. Και δύο στους πέντε κατοίκους της γης θα κατοικούν σε δύο μόνο χώρες: Κίνα και Ινδία.

* Η επικράτηση των αστικών κέντρων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, οι κάτοικοι των πόλεων θα ξεπεράσουν εκείνους των αγροτικών και περισσότερα από τριάμισι δισεκατομμύρια πολίτες θα ζουν πλέον σε αστικά κέντρα. Ιδίως σε κολοσσιαίες μεγαλουπόλεις, που φιλοξενούν περισσότερους από δέκα εκατομμύρια κατοίκους. Τη δεκαετία του 1950 υπήρχαν μόνο δύο πόλεις αυτού του μεγέθους. Σήμερα υπάρχουν πάνω από είκοσι.

* Νέα μεταναστευτικά ρεύματα. Το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε χώρες όπου επέλεξαν ή αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Το ένα τρίτο περίπου από αυτούς θα μετακινηθεί εντός του Νότου, ένα τρίτο από το Νότο στο Βορρά και το υπόλοιπο ένα τρίτο εντός του Βορρά. Και μόνο κάπου δέκα εκατομμύρια θα αφήσουν το Βορρά για να εγκατασταθούν στο Νότο.

* Δύο δισεκατομμύρια ανήλικοι. Ο πληθυσμός του πλανήτη θα είναι πιο νεανικός, καθώς το 50% θα είναι κάτω των 29 ετών και περισσότερο από το ένα τέταρτο δεν θα έχει κλείσει τα 15 του χρόνια. Μόνο 600 εκατ. άνθρωποι, ένας στους δώδεκα, θα έχουν ηλικία άνω των 65 ετών. Ενώ ένας στους δύο θα είναι κάτω των 15 ετών στην Ουγκάντα, στην Ιαπωνία θα είναι μόνο ο ένας στους οκτώ, ενώ ένας στους τέσσερις θα είναι άνω των 65 ετών.

* Λιγότερες γυναίκες. Η ανθρωπότητα θα έχει κάπως περισσότερους άντρες από γυναίκες. Αυτή η διαφορά, της τάξης των 50 εκατομμυρίων, εξηγείται από το γεγονός ότι γεννιούνται περισσότερα αγόρια από ό,τι κορίτσια, ενώ σε πολλές περιοχές εφαρμόζεται η επιλεκτική άμβλωση θηλυκών εμβρύων. Αυτή η διαφορά μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας, έτσι που οι γυναίκες γίνονται περισσότερες έπειτα από κάποια ηλικία.

9/1/11

Οθωμανικά Βαλκάνια ονειρεύονται οι Τούρκοι

(Το Βήμα)

ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΗ των Χριστουγέννων ο υπουργός Αμυνας της Τουρκίας Βετζντί Γκιονούλ προσέφερε έναν... μποναμά στα Σκόπια.Η συμφωνία που υπέγραψε με τον σκοπιανό ομόλογό του Ζόραν Κονιανόφσκι λέει ότι η κυβέρνηση Ερντογάν θα χορηγήσειστρατιωτική βοήθεια 1 εκατ. δολαρίων στην πΓΔΜ το 2011, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη του άξονα Αγκυρας- Σκοπίων που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1990. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε
ότι τουρκική εταιρεία αγόρασε προσφάτως το αεροδρόμιο των Σκοπίων. Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένες πληροφορίες, οι Τούρκοι εμφανίζονται πρόθυμοι να μεσολαβήσουν μεταξύ Σλαβομακεδόνωνκαι Αλβανών για τη διασφάλιση της... σταθερότηταςστην πΓΔΜ. Το γεγονός αυτό δεν είναι αποσπασματικό. Με αιχμή τις θεωρίες του Αχμέτ Νταβούτογλου, η Αγκυρα απλώνει σταθερά τα τελευταία χρόνια την πολιτική και οικονομική επιρροήτης στη Βαλκανική, θέλοντας να στείλει και ένα μάθημα στην Ευρωπαϊκή Ενωση ότι αποτελεί αυτόνομο παίκτη στη διεθνή σκηνή.
Αυτή τη στιγμή η Τουρκία απειλεί ευθέως να εκτοπίσει- αν δεν το έχει ήδη κάνει, όπως εκτιμούν διπλωματικοί κύκλοι- την ελληνική παρουσία στα Βαλκάνια που με τόσο κόπο είχε οικοδομηθείμετά τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Την ίδια στιγμή η Αθήνα, εγκλωβισμένη στην οικονομική κρίση, με μειωμένηεπιρροή και με τις ελληνικές τράπεζες να μην παίζουν πλέον τον ρόλο που είχαν πριν από λίγο διάστημα, δίνει μάχη χαρακωμάτωννα κρατήσει τις θέσεις της, παίζοντας κυρίως το χαρτί της ένταξης των βαλκανικών χωρών στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Τον περασμένο Μάρτιο το πρώτο τουρκικό υποβρύχιο κατέπλευσε στον ναύσταθμο του Δυρραχίου που, σημειωτέον, έχει κατασκευασθεί με τουρκικά κεφάλαια. Αυτό ήταν το τελευταίο επεισόδιο στο μακρύ σίριαλ της αλβανοτουρκικής στρατιωτικής συνεργασίας που ξεκίνησε το 1994.

Οι δεσμοί των δύο χωρών έχουν ενισχυθεί ραγδαία μετά το 1997, όταν ξέσπασε στην Αλβανία το «σκάνδαλο των πυραμίδων». Η συνεργασία αυτή επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της άμυνας. Οταν μετά το 1997 καταστράφηκε η ναυτική βάση υποβρυχίων Πασά Λιμάν στον κόλπο του Αυλώνα, η Αγκυρα έσπευσε να επωφεληθεί. Οι Τούρκοι έδωσαν περίπου 10 εκατ. δολάρια για να την επισκευάσουν και να αποκτήσουν έτσι ασφαλές αγκυροβόλιο στην Αδριατική.

Στρατιωτική συνεργασία με την Αλβανία
Η Αγκυρα επιδιώκει να χτίσει εξαρχής και την αλβανική Αεροπορία. Μετά την ένταξη της Αλβανίας στο ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 2009, η συνεργασία συνεχώς ενισχύεται.

Η Τουρκία ανέλαβε μάλιστα την ανακατασκευή της αεροπορικής βάσης του Κούτσοβε, νοτίως των Τιράνων. Παράλληλα, κάθε χρόνο εκπαιδεύονται στην Τουρκία ιπτάμενοι αξιωματικοί και δόκιμοι χειριστές, ενώ πληροφορίες αναφέρουν ότι η Αγκυρα θα έβλεπε με καλό μάτι την πώληση ή και την εκμίσθωση (leasing) στην Αλβανία μαχητικών αεροσκαφών, κυρίως F-16.

Η τουρκική επιρροή στην Αλβανία έχει αρχίσει να ενοχλεί ακόμη και την αλβανική ηγεσία, επισημαίνουν άριστα ενημερωμένες πηγές για τα τεκταινόμενα στη χώρα. Σημειώνουν μάλιστα ότι αυτή η ανησυχία έχει κοινοποιηθεί και προς την Αθήνα ώστε αυτή να προβεί στις κατάλληλες κινήσεις.

Να σημειωθεί εδώ ότι τουρκικά κονδύλια φαίνεται να κατευθύνονται και προς οργανώσεις των Τσάμηδων που, ας μην ξεχνάμε, συμμετέχουν πλέον στην ασταθή κυβέρνηση του Σαλί Μπερίσα. Αν προσθέσει κανείς σε αυτά και την ανάμειξη, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, τουρκικών κύκλων ώστε να «παγώσει» η συμφωνία Ελλάδος- Αλβανίας για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, αντιλαμβάνεται τα προβλήματα που ανακύπτουν για την Αθήνα.

«Ο Αχμέτ Νταβούτογλου οραματίζεταιτη Σερβία ως τον βασικό εταίρο της Τουρκίας στα Δυτικά Βαλκάνια» λέει στο «Βήμα» ο Ούλας Ντόγκα Εράλπ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Σαμπαντζί και συγγραφέας πολλών μελετών για τα Βαλκάνια.

Πράγματι, από το 2009 οι σερβοτουρκικές σχέσεις έχουν μπει σε νέα εποχή. Τον Οκτώβριο του 2009 ο Αμπντουλάχ Γκιουλ έγινε ο πρώτος τούρκος πρόεδρος που επισκέφθηκε το Βελιγράδι μετά το 1986.

«Μια σταθερή και ευημερούσα Σερβία είναι το κλειδί για τη σταθερότητατόσο στη Βοσνία όσο και στο Κοσσυφοπέδιο» εξηγεί ο τούρκος καθηγητής.

«Ο σέρβος πρόεδρος Μπορίς Τάντιτς αναγνωρίζει τις ευκαιρίες που προσφέρει η αναβάθμιση των σχέσεων με την Τουρκία, ιδιαίτεραόσον αφορά την κατασκευή έργωνυποδομής.

Η άρση της χορήγησης βίζας θα άρει και τα αρνητικά στερεότυπα, ενώ η Αγκυρα είναι και πρόθυμη να παίξει ρόλο στις συνομιλίες Βελιγραδίου-
Πρίστινας για το Κοσσυφοπέδιουπό την αιγίδα της ΕΕ» καταλήγει ο κ. Εράλπ. Το μεγάλο παιχνίδι Αγκυρας- Βελιγραδίου
Η Αγκυρα δίνει μεγάλο βάρος τόσο στις σχέσεις της με την Πρίστινα όσο και με τους μουσουλμάνους του Σαντζάκ.

Με την πρώτη επιδιώκει δημιουργία «ειδικής σχέσης», γι΄ αυτό και αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου την επαύριον της κήρυξής της. Θέλει επίσης να αναγνωριστεί το σημαντικό τουρκικό στοιχείο ως μειονότητα, ενώ υπάρχει ισχυρή παρουσία σε κολέγια και ιδιωτικά σχολεία. Ιδρύθηκε επίσης τουρκικό πανεπιστήμιο, ενώ περίπου 100 φοιτητές λαμβάνουν κάθε χρόνο υποτροφία για τουρκικά πανεπιστήμια.

Δεν παραμελεί όμως και τις οικονομικές σχέσεις, όπως φάνηκε και από την επίσκεψη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Πρίστινα τον Νοέμβριο του 2009. Οι εμπορικές συναλλαγές διπλασιάστηκαν μεταξύ 2007 και 2008, με την ανοδική πορεία να συνεχίζεται. Η τουρκική εταιρεία Limak κέρδισε το συμβόλαιο διαχείρισης του αεροδρομίου της Πρίστινας για την επόμενη 20ετία και θα επενδύσει περισσότερα από 100 εκατ. δολάρια για την υποδομή του. Επίσης, η κοινοπραξία της τουρκικής Εnka και της αμερικανικής Βechtel ανέλαβε την κατασκευή του αυτοκινητοδρόμου που θα συνδέσει το Κοσσυφοπέδιο με την Αλβανία και τη Σερβία.

Πρόκειται για ένα έργο συνολικού κόστους άνω των 800 εκατ. ευρώ. Οσο για το Σαντζάκ; Ο μουσουλμανικός πληθυσμός του αποτελεί «μάννα εξ ουρανού» για την Αγκυρα.

4/1/11

Οι μουσουλμάνοι Πόντιοι που μιλούν «ρωμαίικα»

(Η Ελευθεροτυπία)

Την πιο... στενή... ζωντανή συγγενή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας πιστεύουν ότι ανακάλυψαν γλωσσολόγοι εντοπίζοντας απομονωμένη κοινότητα μουσουλμάνων στη Μαύρη Θάλασσα, οι οποίοι μιλούν ελληνική διάλεκτο με εντυπωσιακές ομοιότητες με τα αρχαία.

Η Ιωάννα Σιταρίδου, καθηγήτρια στο Κέμπριτζ, μιλάει για γλωσσολογικό χρυσωρυχείο Για «γλωσσολογικό χρυσωρυχείο» κάνει λόγο η καθηγήτρια Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, Ιωάννα Σιταρίδου, η οποία πριν από λίγους μήνες εντόπισε σε χωριά της περιοχής της Τραπεζούντας περίπου 5.000 κατοίκους που μιλούν «ρωμαίικα».

«Ουσιαστικά μιλούν διάλεκτο με λεξιλόγιο και συντακτικό πιο κοντά στην αρχαία παρά στη νέα ελληνική» δηλώνει η κ. Σιταρίδου, μέλος του Συλλόγου για τις Απειλούμενες Γλώσσες και Πολιτισμούς του Κέμπριτζ (CELC), στη βρετανική εφημερίδα «Ιντιπέντεντ».

Οπως σχολιάζει και το βρετανικό δημοσίευμα, πρόκειται για συναρπαστική ανακάλυψη «στην περιοχή όπου ο Ιάσων και οι Αργοναύτες αναζητούσαν το Χρυσόμαλλο Δέρας» καθώς, πέρα από τη γλωσσολογική ιδιαιτερότητα, η κοινότητα αυτή είναι και πολιτισμικά μοναδική. Πρόκειται για μουσουλμάνους που μιλούν ελληνικά, χωρίς όμως να γράφουν, και παίζουν την ποντιακή λύρα. Σημάδι της πολιτιστικής και γεωγραφικής τους απομόνωσης είναι επίσης το γεγονός ότι, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων,τα μέλη της κοινότητας παντρεύονται μόνο με άντρες ή γυναίκες από τα χωριά τους.

Αξιοσημείωτο είναι, σύμφωνα με την κ. Σιταρίδου, ότι, παρά τις χιλιετίες αλλαγών στην κοινωνικοπολιτική ιστορία της ευρύτερης περιοχής, σε αυτή την απομονωμένη βόρειο-ανατολική γωνιά της Μικράς Ασίας οι άνθρωποι εξακολουθούν να μιλούν ελληνικά. Η μοναδικότητα της διαλέκτου ανοίγει ένα συναρπαστικό παράθυρο στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. «Φανταστείτε να μπορούσαμε να μιλήσουμε με άτομα, των οποίων η γραμματική είναι πιο κοντά στη γλώσσα του παρελθόντος. Αυτή είναι η ευκαιρία που μας δίνουν τα "ρωμαίικα"» εξηγεί η κ. Σιταρίδου.

Στο βρετανικό δημοσίευμα υπογραμμίζεται ότι περαιτέρω έρευνα απαιτείται για να αποδειχτεί εάν οι κάτοικοι είναι γνήσιοι απογόνοι των αρχαίων Ελλήνων που δεν δέχτηκαν άλλες επιρροές στο πέρασμα των αιώνων ή αν πρόκειται για απογόνους τοπικών πληθυσμών που υποχρεώθηκαν να μιλούν την ελληνική γλώσσα από τους αρχαίους Ελληνες αποίκους.

ΙΩΑΝΝΑ ΝΙΑΩΤΗ (Πηγές: www.research-horizons.cam.ac.uk, The Independent)

Οχι και τόσο... νεκρή γλώσσα

ΤΗΕ INDEPENDENT

Είναι το βασικό πείραγμα που απευθύνεται σε όσους κάνουν κλασικές σπουδές - «Ποιο είναι το νόημα;» «Πού θα μιλήσετε λατινικά ή αρχαία ελληνικά;» Το επιχείρημα ότι είναι «νεκρές γλώσσες», χάνει την ισχύ του, καθώς διαπιστώνεται ότι μια μικρή κοινότητα στη βόρεια Τουρκία μιλά ελληνική διάλεκτο, που περιέργως είναι πολύ κοντά στη γλώσσα του Περικλή, του Πλάτωνα και του Σωκράτη.

Οι κάτοικοι της κοινότητας στη Μαύρη Θάλασσα μιλούν ρωμαίικα και μάλιστα παίζουν και τη λύρα. Αν φορούσαν χιτώνες και σπούδαζαν τους κλασικούς, θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα θεματικό πάρκο αρχαίας Ελλάδος και να κάνουν ευτυχισμένους τους καθηγητές κλασικών σπουδών σε όλο τον κόσμο. Η κοινότητα βρίσκεται στην περιοχή, όπου υποτίθεται ότι ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες αναζητούσαν το Χρυσόμαλλο Δέρας. Και, όπως ο Ιάσων, οι γλωσσολόγοι έχουν να διεκπεραιώσουν σημαντικό έργο. Πρέπει να μελετήσουν τη διάλεκτο, την οποία μιλούν περίπου 5.000 άνθρωποι, προτού εξαφανιστεί. Τους ευχόμαστε καλή τύχη. Θέλουμε όμως να τους προτείνουμε κάτι: όσο βρίσκονται στην κοινότητα, μελετώντας τα ρωμαίικα, να ελέγξουν μήπως οι κάτοικοι έχουν στην κατοχή τους τίποτε πολυτελείς χρυσές προβιές...

Ποιος μας έκλεψε τον χρόνο;

(Επτά Ελευθεροτυπία)

ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

Το ακόλουθο κείμενο είναι απόσπασμα συνέντευξης του ιταλού μελετητή Ντιέγκο Φουζάρο, ο οποίος μίλησε για το βιβλίο του «Esserre senza tempo» («Bompiani», 2010) στον διαδικτυακό τόπο Lanterne Rosse.

- Τον χρόνο τον ζούμε είτε το θέλουμε είτε όχι. Ωστόσο, εσείς λέτε ότι ο χρόνος κατά κάποιον τρόπο μας έχει κλαπεί, μας έχει αφαιρεθεί. Από ποιον, από τι;

- Μεταξύ των πολλών ορισμών που μπορούμε να δώσουμε στην παρούσα ιστορική φάση, υπάρχει ένας ο οποίος ίσως καλύτερα από τους άλλους συλλαμβάνει το πνεύμα της: το παρόν μας είναι η εποχή της βιασύνης, ένας «χρόνος χωρίς χρόνο», στον οποίο όλα τρέχουν άτακτα και χωρίς να σταματούν ποτέ, εμποδίζοντάς μας όχι μόνον να ζούμε πλήρως τις παρούσες στιγμές, που διαδέχονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα η μία την άλλη, αλλά και να σκεφτούμε νηφάλια αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Πάρα πολλά γεγονότα συσσωρεύονται σε όλο και πιο σύντομες χρονικές περιόδους, προκαλώντας σε μας που ζούμε αυτήν την επιτάχυνση κάθε τομέα της εμπειρίας (από την καθημερινή ζωή ως τον εργασιακό βίο, από τις διαδικασίες μάθησης ως το σύμπαν των πληροφοριών) μιαν αίσθηση αποξένωσης και ταυτόχρονα έναν εκνευρισμό: ποτέ δεν έχουμε αρκετό χρόνο για όλα όσα έπρεπε ή θα θέλαμε να κάνουμε. Η νεωτερικότητα, με το πάθος της για το μέλλον, είχε συνειδητά επιλέξει τον δρόμο της επιτάχυνσης των ρυθμών στο όνομα του μέλλοντος. Το παρόν γινόταν αντιληπτό ως σημείο μετάβασης προς ένα διαφορετικό και καλύτερο μέλλον. Οι επαναστατικές εμπειρίες είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του πάθους για το μέλλον. Ας σκεφτούμε τη γαλλική και την μπολσεβίκικη επανάσταση και το πάθος τους για το μέλλον. Από το 1989, αντίθετα, με την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου, το μέλλον ως προγραμματικός ορίζοντας έχει χαθεί. Δεν ζούμε πλέον στο όνομα του μέλλοντος αλλά στο όνομα του ίδιου του παρόντος, που τείνει να γίνει ολικό, πανταχού παρόν, αιώνιο. Η ίδια η ιστορία, με την αδιάκοπη ροή της, φαίνεται σαν να έχει ξαφνικά παγώσει. Αυτή η διαιώνιση του παρόντος συνοδεύεται από μιαν ερημοποίηση του μέλλοντος. Και ωστόσο συνεχίζουμε να βιαζόμαστε. Αυτός είναι ο παραλογισμός του καιρού μας, το πιο μεγάλο του παράδοξο. Δεν υπάρχει πλέον ένας μελλοντικός σκοπός και ωστόσο συνεχίζουμε να τρέχουμε.

Προς τα πού; Σε τι χρησιμεύει αυτή η βιασύνη, η παραφορτωμένη με παρόν; Το μυστικό της μηδενιστικής και μεταμοντέρνας επιτάχυνσής μας έγκειται κατά τη γνώμη μου σε ένα σύστημα παραγωγής -το καπιταλιστικό- το οποίο πρέπει να εγγυάται αποτελεσματικότητα, παραγωγικότητα, όλο και πιο γρήγορα κέρδη, και ταυτόχρονα δεν έχει πλέον ανάγκη το μέλλον και μάλιστα πρέπει να το εξορκίζει, επειδή εμπεριέχει τη δυνατότητα του διαφορετικού. Απώθηση του μέλλοντος και υπαρξιακή και παραγωγική βιασύνη μπορούν έτσι να συμβιώνουν αινιγματικά στο πλαίσιο μιας εποχής που έπαψε να πιστεύει στον Θεό αλλά εξακολουθεί να πιστεύει στην Αγορά.

- Ο καιρός περνάει με τρόπο διαφορετικό για όποιον είναι πλούσιος και για όποιον είναι φτωχός...

- Ο χρόνος είναι ένας για όλους, αλλά δεν τον κατοικούν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Η κοινωνία που περιγράφει θαυμάσια ο Μαρξ είναι μια κοινωνία στην οποία, πλάι στη γνωστή «πάλη των τάξεων», διεξάγεται και μια εξίσου λυσσαλέα «πάλι για τον χρόνο. Στο «Κεφάλαιο», ο Μαρξ δείχνει με εντυπωσιακό τρόπο πως το κεφάλαιο προσπαθεί με κάθε τρόπο να νικήσει στο πεδίο του χρόνου, αρχικά επιμηκύνοντας όσο το δυνατόν περισσότερο το ωράριο εργασίας πέρα από κάθε ανθρώπινη αντοχή. Στη συνέχεια, καθώς προσκρούει στα ανυπέρβλητα φυσικά όρια, απορρίπτει την απεριόριστη επιμήκυνση του ωράριου εργασίας, αλλά δεν απαρνιέται το μοχθηρό όνειρό του για ολική κυριαρχία πάνω στον χρόνο και επιβάλλει την παραγωγή σε μικρότερο χρόνο αυτού που προηγουμένως παραγόταν σε περισσότερο χρόνο. Είναι η γνωστή μετάβαση από την «απόλυτη» στη «σχετική υπεραξία». Η παραγωγή επιταχύνεται και μαζί με αυτήν αναστατώνονται και οι ρυθμοί της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία υποχρεώνεται να προσαρμοστεί στους ταχύτατους ρυθμούς των μηχανών.

- Πώς περιγράφετε στο έργο σας την ίδια την έννοια του «χρόνου»;

- Ο Αυγουστίνος, στις «Εξομολογήσεις», έλεγε ότι γνώριζε καλά τι είναι ο χρόνος όσο δεν χρειαζόταν να το εξηγήσει σε κάποιον. Ο ίδιος ο Καντ, τον 18ο αιώνα, σημείωνε το παράδοξο σύμφωνα με το οποίο δεν μπορούμε να μιλάμε για τον χρόνο παρά μόνον «χωροθετώντας» τον, δηλαδή ανάγοντάς τον σε χωρικές μεταφορές. Στο βιβλίο μου προσπαθώ να ανιχνεύσω μιαν ιστορικο-κοινωνική γένεση του χρόνου, βοηθούμενος σε αυτό και από τις αναλύσεις ιστορικών όπως ο Μπροντέλ ή ο Κοσέλεκ. Η ίδια η ιδέα μιας ιστορίας στον ενικό, γραμμικής, κατευθυνόμενης «μονοσήμαντα» από το παρελθόν προς το μέλλον, γεννιέται μόνον με τον Διαφωτισμό, ακολουθώντας το ρεύμα της επιτάχυνσης της ιστορίας που γεννήθηκε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, χάρη σε διαδικασίες όπως η βιομηχανική επανάσταση στην Αγγλία ή η Γαλλλική Επανάσταση. Ολο και περισσότερα γεγονότα συσσωρεύονταν σε όλο και μικρότερα χρονικά διαστήματα και αυτό γινόταν τόσο στο κοινωνικό-πολιτικό πεδίο (η επαναστατική Γαλλία) όσο και στο τεχνικό-βιομηχανικό-επιστημονικό (η Αγγλία). Αρχισαν τότε να ζουν με την πεποίθηση ότι ήταν η ίδια η ολότητα των ανθρώπινων εμπειριών και επομένως η ιστορία αυτή που επιτάχυνε τον βηματισμό της (...). *

Οι άνθρωποι κάτω από το χαλί

Nικου Γ. Ξυδακη (Η Καθημερινή)

«Πρέπει να καταλάβεις ότι η διαφορά ανάμεσα σε εσένα και εμένα είναι ένα τίποτα, μια “στραβή”. Πριν από λίγα χρόνια είχα σπίτι και όλα τα σχετικά. Ετσι ήρθαν τα πράγματα, ούτε που το κατάλαβα, μάγκα μου». Το ρεπορτάζ της πρωτοχρονιάτικης «Κ» για τους νεοαστέγους έρχεται από μιαν άλλη χώρα. Τη χώρα του Ντίκενς; Τη χώρα των Αθλίων των Αθηνών; Την κοινωνία του ενός τρίτου; Τη χώρα όπου γινόμαστε, τη χώρα όπου ήδη είμαστε;

Εως πριν από μερικά χρόνια, οι άστεγοι ήταν μια μειονότητα σαλών, ανθρώπων που δραπέτευαν από την κοινωνία και τα δεσμά της, που έσπαγαν τους δεσμούς με την κανονικότητα, που τους είχε βρει μια τεράστια ατυχία. Ηταν μια ελάχιστη εξαίρεση. Ηταν σαν τα αδέσποτα στο αστικό δίκτυο: δεν πείραζαν κανέναν, δεν τους πείραζε κανένας και κανείς δεν τους έβλεπε: ήταν λίγοι, τόσο λίγοι που δεν απειλούσαν τη βιτρίνα της κανονικότητας, της αιωνίας προόδου, της διαρκώς αυξανόμενης ευημερίας. Ηταν λίγοι και ήταν σαλοί.

Σήμερα, οι άστεγοι είναι πολλοί και δεν είναι σαλοί. Είναι θύματα ατυχίας και πάλι: αλλά όχι μιας ατυχίας τεράστιας, δεν αφίστανται πολύ από την κανονικότητα των τυχερών. Οχι. Η ατυχία που μετατρέπει σήμερα έναν κανονικό, έναν στεγασμένο, σε άστεγο, σε κλοσάρ και ρακοσυλλέκτη, σε αδέσποτο του δρόμου, αυτή η ατυχία είναι πια πολλή μικρή, ελάχιστη: «η διαφορά είναι ένα τίποτα, μια “στραβή”».

Βρισκόμαστε ενώπιον ιστορικού ρήγματος. Φτώχεια υπήρχε πάντα. Μαζική πτώχευση και ταχεία καταστροφή μικρομεσαίων στρωμάτων, δεν υπήρχε. Κι είναι γενετικά άλλο να γεννιέσαι φτωχός, να μεγαλώνεις με μειωμένες προσδοκίες, αλλά να μπορείς να ελπίζεις ότι θα βελτιώσεις τη θέση σου, να μπορείς να λογαριάζεις ότι σε μια ατυχία θα υπάρχει ένα δίχτυ ασφαλείας, για να μην καταστραφείς, το δίχτυ της διευρυμένης οικογένειας ή της κοινότητας, το δίχτυ του κράτους–πρόνοιας, το δίχτυ της κοινωνικής αλληλεγγύης. Και είναι άλλο να ζεις σε μια σχετική ευημερία, να μην ξέρεις τι ακριβώς σημαίνει απόλυτη ένδεια, και αίφνης, με μια “στραβή”, να τα χάνεις όλα, να χάνεις και τα ολίγα που σε κρατάνε εντός της κανονικότητας, υπό μία στέγη, και να βρίσκεσαι στην ουρά του συσσίτιου, στις λίστες απορίας, στον δρόμο, ντροπιασμένος κάτω από το χαλί...

«Οταν φανεί το πρόβλημα, στην πραγματική του διάσταση, η κοινωνία θα σοκαριστεί. Κάθε εβδομάδα καταφεύγουν στις δομές μας τουλάχιστον δύο περιπτώσεις ατόμων που έχασαν τα σπίτια τους λόγω της κρίσης... Αν βαθύνει η κρίση και συνεχίσουν να χάνονται τόσες θέσεις εργασίας, το ζήτημα θα αποκτήσει εκρηκτικές διαστάσεις», περιγράφει μια νοσηλεύτρια που υποδέχεται καθημερινά νεοαστέγους, τώρα και αποφοίτους πανεπιστημίων και πρώην εμπόρους.

Πίσω από τους αριθμούς των ανέργων ή των πτωχευμένων νοικοκυριών που δίνει η Στατιστική Αρχή, βρίσκονται ανθρώπινα πρόσωπα, δράματα, καταστροφές. Στα πρόσωπα των ηττημένων νεοαστέγων βρίσκεται χαραγμένο το μέλλον, σαν σκοτεινό ενδεχόμενο ημών των κανονικών. Το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε είναι το μέγιστο: δίκτυα αλληλεγγύης. Είναι ένα κάποιο ανάχωμα μπρος στην κοινωνική αποσάθρωση, στην κοινωνία της «στραβής».

2/1/11

Οδυσσέας Ελύτης: Ο ποιητής του φωτός

(Το Βήμα)

Ο Οδυσσέας Ελύτης ζούσε σε ένα διαμέρισμα 50 τετραγωνικών αλλά δεν τον ένοιαζε· απολάμβανε τη μέγιστη χαρά να κατέχει και να γράφει στο γραφείο του Διονυσίου Σολωμού

Ο Οδυσσέας Ελύτης ζούσε σε ένα διαμέρισμα 50 τετραγωνικών αλλά δεν τον ένοιαζε· απολάμβανε τη μέγιστη χαρά να κατέχει και να γράφει στο γραφείο του Διονυσίου Σολωμού

Το 1939 ο φοιτητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Οδυσσέας Αλεπουδέλης αποφάσισε οριστικά να εγκαταλείψει τις σπουδές του, προς μεγάλη απογοήτευση της οικογένειάς του. Ηταν 28 ετών και η προσπάθειά του να πάρει πτυχίο Νομικής ήταν «σαν των Τρώων», όπως θα έλεγε ο Καβάφης.

Η χρονιά εκείνη υπήρξε σημαδιακή και από μία ακόμη πλευρά: ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης θα καθιερωνόταν στα Γράμματα με το ψευδώνυμό του: Οδυσσέας Ελύτης. Τότε εκδόθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή Προσανατολισμοί που θα τον κατέτασσε αμέσως στους ποιητές πρώτης γραμμής, μετά τις δημοσιεύσεις ποιημάτων και μεταφράσεών του που προηγήθηκαν στο περιοδικό «Νέα Γράμματα», όταν τέσσερα χρόνια νωρίτερα οι φίλοι του, προεξάρχοντος του Κατσίμπαλη, εκβιαστικά σχεδόν, πρωτοδημοσίευσαν ποιήματά του φέρνοντάς τον προ τετελεσμένου γεγονότος.

Ανακαλύπτοντας τον υπερρεαλισμό
Ο Βενιαμίν της γενιάς του ΄30 δεν χρειαζόταν μόνο υποστήριξη αλλά και σχετική πίεση προκειμένου να ξεπεράσει τις αναστολές του. Η γενιά εκείνη θα άλλαζε το τοπίο της ελληνικής λογοτεχνίας, θα γνώριζε τη διεθνή προβολή και τις μεγαλύτερες τιμές, αφού δύο επιφανή της μέλη τιμήθηκαν με τη μεγαλύτερη παγκοσμίως λογοτεχνική διάκριση, το βραβείο Νομπέλ: ο Σεφέρης το 1963 και ο Ελύτης δεκαπέντε χρόνια αργότερα.

Ηταν μια γενιά με λίγο-πολύ κοινές απόψεις: η Ελλάδα θα έπρεπε να πάψει να είναι τμήμα των Βαλκανίων, να καταστεί τμήμα της Ευρώπης και ο πολιτισμός της να αξιοποιήσει την αρχαία και βυζαντινή παράδοση μαζί με τις νεότερες ευρωπαϊκές κατακτήσεις. Η ποίηση που θα γραφόταν εφεξής όφειλε να απομακρυνθεί από το πνεύμα του καρυωτακισμού και της κατήφειας αναζητώντας νέους δρόμους. Ο Ελύτης τούς έψαξε στο ελληνικό τοπίο. Και ανακαλύπτοντας τον υπερρεαλισμό βρήκε το μέσον να αναπτύξει μια άγνωστη ως τότε εικονοποιία, έναν κόσμο πολυπρισματικό, όπως έλεγε, και λαμπερό, από όπου προέκυπτε και το γενετικό βάθος του πολιτισμού και της ευαισθησίας του. Τον αντίκρισε μέσα στη διαφάνεια και το φως ονομάζοντας τις αισθήσεις που αποκόμιζε «ηλιακή μεταφυσική» η οποία παρέπεμπε στον Εμπεδοκλή. Σε μεγάλο βαθμό αντιλαμβανόταν το φως όπως και ένας άλλος κορυφαίος συγγραφέας της Μεσογείου, ο Αλμπέρ Καμύ.

Εγραφε στο γραφείο του Σολωμού

Οι αντίπαλοί του τον κατηγόρησαν ότι υπήρξε ποιητής «της χαράς» που αδιαφορούσε για τον ανθρώπινο πόνο. Την απάντησή του την έδωσε στας δυσμάς του βίου του, στα συγκλονιστικά Ελεγείατης Οξώπετρας, όπου «συναντά» τρεις μεγάλους γερμανόφωνους ποιητές: τον Χέλντερλιν, τον Νοβάλις και τον Ρίλκε, κάτω όμως από τον ιερό ίσκιο του κορυφαίου έλληνα ρομαντικού: του Διονύσιου Σολωμού. Ας θυμηθούμε πως ο Ελύτης, που δεν τον ένοιαζε να ζει σε ένα μικρό διαμέρισμα πενήντα τετραγωνικών μέτρων, απολάμβανε τη μέγιστη χαρά να κατέχει και να γράφει στο γραφείο του Σολωμού.

Στον πόλεμο της Αλβανίας η Ελλάδα κινδύνευσε να χάσει έναν από τους κορυφαίους της ποιητές του 20ού αιώνα. Ο Ελύτης στάλθηκε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός τον Δεκέμβριο του 1940 στην πρώτη γραμμή και τον Φεβρουάριο της επόμενης χρονιάς μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων με σοβαρότατο κρούσμα κοιλιακού τύφου. Στη διάρκεια της Κατοχής και μετά την απελευθέρωση συνέχισε να γράφει ποιήματα και δοκίμια. Αλλά μετά το δεύτερο βιβλίο του, τον Ηλιο τον πρώτο (1943) δεν εξέδωσε βιβλίο ως το 1959. Ο,τι είχε ως τότε κατατεθεί πήρε συνθετική μορφή στο έργο που θα τον κατέτασσε σχεδόν αμέσως στη χορεία των μεγάλων ποιητών. Κυκλοφόρησε το Αξιον εστί, έργο περίπλοκης αρχιτεκτονικής, τριαδικό στη δομή του, όπου συνυπάρχουν και συνομιλούν τρεις περίοδοι του ελληνισμού: ο αρχαίος κόσμος, το Βυζάντιο και η σύγχρονη Ελλάδα.

Η μεγαλειώδης σύνθεση με έναν λόγο υπερυψωμένο προέβαλλε οραματικά μια Ελλάδα η οποία έβγαινε από το σκοτάδι της Ιστορίας στο φως του παρόντος όπου, κατά τον ίδιο, η κορυφογραμμή των ελληνικών βουνών έμοιαζε με το σχήμα του Παρθενώνα και τα βουνά, οι εκκλησίες και οι αρχαίοι ναοί ήταν «σχήματα του ουρανού».

Το Αξιον εστί ενέπνευσε στον Μίκη Θεοδωράκη το πιο σπουδαίο μουσικό του έργο. Θα έλεγε κανείς πως ο συνθέτης στην πιο ευτυχισμένη του στιγμή κατάφερε να απελευθερώσει τη μουσική που περιείχε το έργο του Ελύτη και ταυτοχρόνως να δημιουργήσει το δικό του.

Απείχε της «δημόσιας ζωής»
Στα χρόνια που ακολούθησαν ο ποιητής συνέχισε να γράφει αλλά και να απέχει από αυτό που αποκαλούμε δημόσια ζωή. Πέραν των πολύ στενών του φίλων έβλεπε ελάχιστους. Το 1969, δύο χρόνια μετά την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών, έφυγε για το Παρίσι γιατί, όπως είπε αργότερα, στην Ελλάδα δεν μπορούσε πια να γράψει. Εκεί ξαναβρήκε το νήμα που είχε κοπεί.

Επιστρέφοντας το 1971 άρχισε να εκδίδει ένα βιβλίο σχεδόν κάθε δύο χρόνια. Η φήμη του είχε περάσει από καιρό τα ελληνικά σύνορα και η απονομή του Νομπέλ το 1978 απλώς το επιβεβαίωνε. Αλλά ενώ άλλοι ποιητές μετά το Νομπέλ δεν έγραψαν σημαντικά έργα, δύο από τα πιο σπουδαία βιβλία του Ελύτη ανήκουν σε αυτή την όψιμη περίοδο της ποιητικής δημιουργίας: το Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου(1984) και τα Ελεγεία της Οξώπετρας (1991).

Ποιητής που στα ογδόντα του χρόνια να έχει γράψει μείζονα έργα δεν υπάρχει στα παγκόσμια Γράμματα- με εξαίρεση τον Γκαίτε. Ο «ευτυχισμένος» Ελύτης, όπως τον είχαν κατηγορήσει οι αντίπαλοί του, τους έδειχνε τώρα τη Σελήνη, που την παρουσίαζε ως την αθέατη πλευρά του ήλιου. Αν ζούσε σήμερα θα γινόταν εκατό ετών αλλά θα παρέμενε νέος αποδεικνύοντας ότι η ποίηση είναι τέχνη της νεότητας ακόμη και στο βαθύτερο γήρας.

Πόσοι φίλοι χωρούν στη ζωή μας;

(Η Καθημερινή)

Από τότε που άρχισαν να λειτουργούν τα ταχυδρομεία, τίποτα δεν έχει επηρεάσει τόσο ανατρεπτικά τον τρόπο που σχετιζόμαστε μεταξύ μας όσο το Facebook. Η επανάσταση αυτή όμως δεν έχει ακριβώς τον χαρακτήρα που ισχυρίζονται ορισμένοι.

Τα σάιτ αυτά μπορεί να μας έχουν επιτρέψει να συσσωρεύσουμε εκατοντάδες «φίλους», αλλά δεν έχουν ακόμα επινοήσει έναν τρόπο να ξεπεράσουν τα εμπόδια που θέτει η ίδια η φύση των σχέσεων. Ο κύκλος των πραγματικών φίλων μας παραμένει πεισματικά μικρός, περιορισμένος όχι μόνο από την τεχνολογία αλλά από την ανθρώπινη φύση. Εκείνο που καταφέρνει το Facebook, ωστόσο, είναι να μας προσφέρει έναν τρόπο να διατηρήσουμε αυτόν τον κύκλο μέσα σ’ έναν κατακερματισμένο, δυναμικό κόσμο.

Η κοινωνική δικτύωση και άλλα ψηφιακά μέσα έχουν υποσχεθεί να μας ανοίξουν υπέροχες νέες προοπτικές, όλες με πρόσβαση από την άνεση του σπιτιού μας. Θα ξεπερνούσαν τους περιορισμούς της «πρόσωπο με πρόσωπο» επικοινωνίας που μας κλείνουν στους μικρούς ατομικούς μας κόσμους – τους λίγους ανθρώπους που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή.

Η κρίσιμη συνιστώσα στην κοινωνική δικτύωση είναι η αφαίρεση του χρόνου ως εμποδίου. Στον πραγματικό κόσμο, σύμφωνα με έρευνα που έγινε από εμένα και άλλους, αφιερώνουμε κατά μέσο όρο 40% του κοινωνικού μας χρόνου κάθε εβδομάδα στους πέντε πιο σημαντικούς ανθρώπους που γνωρίζουμε, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν μόλις το 3% του κοινωνικού μας κύκλου. Εφόσον ο χρόνος που επενδύεται σε μια σχέση προσδιορίζει την ποιότητά της, το να έχουμε πάνω από πέντε στενούς φίλους είναι δύσκολο, όταν επικοινωνούμε πρόσωπο με πρόσωπο.

Τα στιγμιαία μηνύματα και η κοινωνική δικτύωση υποτίθεται ότι λύνουν αυτό το πρόβλημα, επιτρέποντάς μας να μιλάμε με όσους ανθρώπους θέλουμε, και μάλιστα ταυτόχρονα. Σαν το φως του φάρου που αναβοσβήνει, τα μηνύματά μας εξακτινώνονται μέσα στη νύχτα προς κάθε πλοίο που τυχαίνει να περνάει μέσα στην εμβέλεια της διαδικτυακής σύνδεσης. Μπορούμε να εκπέμπουμε, κυριολεκτικά, προς όλο τον κόσμο.

Εκείνοι που ανέπτυξαν το Facebook παραμέλησαν ένα κρίσιμο συστατικό του περίπλοκου ζητήματος της δημιουργίας σχέσεων: το μυαλό μας. Ο νους μας δεν είναι σχεδιασμένος να μας επιτρέπει να έχουμε πάνω από έναν πολύ περιορισμένο αριθμό ανθρώπων στον κοινωνικό μας κύκλο. Η συναισθηματική και διανοητική επένδυση που απαιτούν οι στενές σχέσεις είναι σημαντική και το διαθέσιμο κεφάλαιό μας γι’ αυτήν είναι περιορισμένο.

Μέσα από την έρευνα διαπίστωσα πως οι περισσότεροι από μας μπορούμε να διατηρήσουμε μόνο περί τις 150 ουσιαστικές σχέσεις –διαδικτυακές ή όχι- αριθμός που βαφτίστηκε με το όνομά μου: Dunbar number. Ναι, μπορείς να «κάνεις φίλους» 500, 1.000 ή και 5.000 ανθρώπους μέσα από το Facebook, όλοι, όμως, πέρα από τους «βασικούς» 150, είναι απλώς θεατές της καθημερινής σου ζωής

Επιπλέον, οι άνθρωποι που συμμετέχουν στους ηλεκτρονικούς κοινωνικούς κύκλους είναι, για τους περισσότερους από μας, οι ίδιοι που περιλαμβάνονται στους εκτός Διαδικτύου φίλους και γνωστούς μας. Στην πραγματικότητα, ο μέσος αριθμός φίλων στο Facebook είναι 120-130, λίγο λιγότεροι δηλαδή από τον «αριθμό Ντάνμπαρ», έτσι ώστε να αφήνουν χώρο για όσους, για λόγους ηλικίας ή άλλους, δεν έχουν αποκτήσει την ψηφιακή συνήθεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης δεν προσφέρουν σημαντικό έργο – τη βοήθεια να διατηρούμε επαφή με τους υπάρχοντες φίλους.

Μέχρι σχετικά πρόσφατα, οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο ζούσαν σε μικρές αγροτικές κοινότητες όπου οι «150 φίλοι» για τους οποίους μιλάμε τώρα, γνώριζαν όλοι ο ένας τον άλλο. Η κοινωνική και οικονομική κινητικότητα που αναπτύχθηκε τον τελευταίο αιώνα έφθειρε αυτή την αλληλοσύνδεση. Καθώς κινούμαστε στη χώρα μας και έξω από αυτήν, συλλέγουμε μικρούς πυρήνες φίλων που δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους.

Οι πρόγονοί μας ήξεραν τους ίδιους ανθρώπους σ’ όλη τους τη ζωή, ενώ εμείς μπορούμε να χάσουμε την επαφή και με τους πιο στενούς μας φίλους. Η συναισθηματική εγγύτητα φθίνει με γοργό ρυθμό όταν λείπει η προσωπική επικοινωνία. Το Facebook και άλλες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης μας επιτρέπουν να διατηρήσουμε φιλίες που αλλιώς θα έσβηναν. Και κάνουν επίσης κάτι άλλο εξίσου σημαντικό: μας επιτρέπουν να ξαναπλέξουμε το δίκτυό μας έτσι ώστε, αντί να έχουμε μικρά σύνολα ασύνδετων φίλων, να κτίσουμε, έστω και ψηφιακά, τις παλιές κοινότητες όπου όλοι γνωρίζονταν μεταξύ τους.

* Ο κ. Ρόμπιν Ντάνμπαρ είναι καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας και συγγραφέας του βιβλίου «Πόσους φίλους χρειάζεται ένας άνθρωπος;».