26/8/10

Με ανησυχεί η απώλεια της ταυτότητας

Ο Γιάννης Κουνέλλης προβληματίζεται για την κρίση στην Ελλάδα και αναζητάει διαρκώς το «γιατί» στην τέχνη του
Πριν από ένα χρόνο τοποθέτησε 137 καμπάνες στις εννέα αίθουσες ενός πύργου στις όχθες του Λίγηρα στη Γαλλία. Μια μνημειακών διαστάσεων εγκατάσταση που πλαισιωνόταν από μαύρα υφάσματα, σχοινιά, πέτρες. Πριν από δύο χρόνια στον Λαβύρινθο που έστησε στη Neue Nationalgalerie στο Βερολίνο, σε ένα σημείο της διαδρομής, υπήρχε ένα μικρό κομμάτι βαμβάκι και επάνω του αναπαυόταν το πτώμα μιας μύγας. Την προηγούμενη εβδομάδα, στο Παλιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας, ο Γιάννης Κουνέλλης κρέμασε εβδομήντα, περίπου, σχοινιά με δεμένες ανά διαστήματα πέτρες, στον τοίχο του κτιρίου, ως σκηνικό χώρο για την παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη» που σκηνοθέτησε ο Θόδωρος Τερζόπουλος, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.Ο 74χρονος διεθνής εικαστικός, μόνιμος κάτοικος Ρώμης από τη δεκαετία του ’60, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Arte Povera, πρωτοπόρος στη χρήση υλικών, εξακολουθεί να αναζητάει το «γιατί». Στο μεγάλο και στο μικρό. Σε μια μικρή πόλη αλλά και στο χαοτικό Πεκίνο όπου ετοιμάζεται προσεχώς μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του. «Η Κίνα είναι ένας αρχαίος πολιτισμός και κάθε αρχαίος πολιτισμός είναι και φιλικός», σχολιάζει.Εξακολουθεί, επίσης, να ταξιδεύει, να «συναντάει ανθρώπους που του αλλάζουν τη ζωή». «Ο δικός μου προβληματισμός είναι οι άνθρωποι», λέει σε μελωδικά ελληνικά με ιταλικό τονισμό. Στο σπίτι του Θ. Τερζόπουλου, ένα πρωινό, καπνίζοντας αδιαλείπτως, μιλάει αφαιρετικά, με «κάδρα» - λέξη που χρησιμοποιεί συχνά και άλλοτε σημαίνει εικόνα, άλλοτε ιδέα. Στο τέλος της συνέντευξης ταυτίζει το θέατρο με τις αναπνοές των ηθοποιών, των θεατών. «Γι’ αυτό μου αρέσει», ομολογεί. «Γιατί έχει ανάσες».Οι «διαφορές»– Εχετε «ταυτότητα»; Νιώθετε Ιταλός, Ελληνας;– Ολα γεννιούνται σε ένα μέρος. Οπουδήποτε υπάρχει ένα «γιατί». Οπουδήποτε μια ιστορική υπόθεση γίνεται γλώσσα. Κάθε τόπος φτιάχνει διαφορετική ευαισθησία και ψυχολογία. Κάθε τόπος είναι ακόμα μια διαφορά. Από την αρχή της ζωής μου υπήρχαν αυτές οι «διαφορές». Μια σημαντική διαφορά είναι να αφεθείς στους άλλους. Είναι μια μεγάλη υπόθεση του σύγχρονου πολιτισμού να πηγαίνεις προς τους άλλους. Είναι όπως τα βήματα ενός χορού. Οι κινήσεις του είναι δεσμευμένες σε αυτόν τον σκοπό.– Οι διαφορές καταλήγουν σε μια σύνθεση;– Η αρχή είναι η ιδέα της σύνθεσης, που δεν υπακούει όμως σε συγκεκριμένο στυλ. Ημουν πάντοτε κατά του στυλ γιατί είναι κάτι που στο τέλος γίνεται αισθητική ταυτότητα. Θέλω να έχω κάθε φορά την ευκαιρία να γνωρίσω έναν άλλον κόσμο. Οπως στα ταξίδια. Που συναντάς ανθρώπους. Ταξιδεύω διαρκώς. Φεύγω. Πηγαίνω αλλού.– Τι σας προσφέρει το ταξίδι;– Το ταξίδι ήταν η δική μου αρχή. Το πρώτο ταξίδι μου, στην Ιταλία, ήταν και χωρίς γυρισμό. Αλλά και χωρίς καμιά αίσθηση απελπισίας.– Η Ιταλία που γνωρίσατε και η σημερινή, του Μπερλουσκόνι, έχουν σχέση;– Α, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Η Ιταλία του ’60 είχε μεγάλο αριθμό διανοουμένων. Η μεταπολεμική Ιταλία ήταν μια άλλη υπόθεση. Ηταν μια αναγέννηση. Παραμένει βέβαια το πολύ καλό της Σύνταγμα. Πολύ δημοκρατικό. Αυτή η Ιταλία ήταν γεμάτη ελπίδες και προσδοκίες.Μαντόνες του Τιτσιάνο– Οι Ιταλοί σας υιοθέτησαν…– Αμέσως. Εγινα μέλος της οικογένειάς τους και δεν γίνεται εύκολα αυτό στην Ιταλία. Εκανα αυτό το ταξίδι για να συναντήσω τις Μαντόνες του Τιτσιάνο. Αν δεις τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σε μια Παναγία Βυζαντινή και μια Παναγία του Τιτσιάνο… Η Παναγία του Τιτσιάνο είναι εν- σαρκωμένη. Εχει δέρμα. Ενώ η Βυζαντινή είναι σαν ξυλογραφία. Η σάρκα είναι μια επαναστατική ιδέα. Χωρίς αυτήν την Παναγία με τη σάρκα δεν μπορεί να υπάρξει απελευθέρωση... Αυτό μεταμόρφωσε την κοινωνία και κυρίως τις προοπτικές της. Ο φιλελευθερισμός γεννήθηκε σε αυτό ακριβώς το «περιβάλλον». Τα μηνύματα των αλλαγών στέλνει πάντα η τέχνη. Το κακό στην Ιταλία αρχίζει από το ’80, όταν διαμορφώνεται μια καινούργια διεθνής κατάσταση. Η στρατηγική του χρήματος γίνεται διαφορετική, οπωσδήποτε παρακμιακή. Οπως και να έχει, η Ιταλία παραμένει μια μεγάλη χώρα. Χάθηκαν πολλά, αλλά όχι όλα.– Ποια είναι η μεγαλύτερη απώλεια της Ιταλίας με τον Μπερλουσκόνι;– Πρέπει να δει κανείς την προσωπικότητα του Μπερλουσκόνι. Δεν είναι πολιτικός. Είναι άνθρωπος των μίντια και του χρηματιστηρίου. Εξυπνος αλλά με ένα βασικό ελάττωμα. Δεν έχει καμία επαφή με τον χώρο του πολιτισμού. Δεν έχει καμία ιδέα του κόσμου. Δεν είναι καθόλου μέσα στους προβληματισμούς του. Είναι άνθρωπος της αγοράς. Επιχειρηματίας. Ο κλασικός πολιτικός γεννιέται μέσα σε ένα πολιτιστικό πλαίσιο. Σήμερα η οικονομία έχει μπει τόσο βαθιά στην τέχνη που είναι πια θαύμα να βρεις ποιητή που να μη δουλεύει στο χρηματιστήριο!Ο Καβάφης– Τι σας ανησυχεί στη σημερινή Ελλάδα;– Η απώλεια της ταυτότητας. Και ίσως αυτό είναι το πιο σοβαρό.– Πώς το εννοείτε;– Η ταυτότητα είναι ένα κέντρο. Χωρίς αυτό χάνεις τη λογική που σου επιτρέπει να δεις τα πράγματα συγκριτικά. Χάνεις τον άξονα. Και είσαι από εδώ κι από εκεί. Οπου φυσάει ο άνεμος. Χωρίς μέλλον...– Δεν υπάρχει, δηλαδή, «μέλλον»;– Μετά τον Πόλεμο, υπήρχε η προσδοκία της επόμενης μέρας. Οταν υπάρχει δράμα γεννιέται και η προοπτική. Η αρχή μιας μεγάλης αλλαγής. Αν δεν υπάρχει το δράμα δεν υπάρχει και η ιδέα της αλλαγής.– Και πώς χάθηκε η ταυτότητα;– Οπως χάθηκε και ο ορίζοντας. Δεν μπορείς πια να δεις ούτε τη δύση του ηλίου. Είναι ένας αδειανός ορίζοντας.– Πώς «σβήστηκε»;– Από την κακή εκπαίδευση. Εκεί είναι πάντα το πρόβλημα. Η εικονική πραγματικότητα στην οποία ζούμε δεν έχει παρελθόν. Για να υπάρξει μέλλον πρέπει να «δούμε» το παρελθόν. Ο Καβάφης το είχε καταλάβει. Ο Καβάφης είναι η καινούργια Ελλάδα. Αυτός ο άνθρωπος φτιάχνει μια γλώσσα και κομμάτι κομμάτι την Ελλάδα.«Προμηθέας Δεσμώτης» στην ΕλευσίναΟι κόμποι από σχοινί και πέτρα, στο Παλιό Ελαιουργείο, μαγνητίζουν το βλέμμα. Είναι βέβαιο ότι ο Γιάννης Κουνέλλης δημιούργησε «αυθαίρετα», εκτός κειμένου και παράστασης. «Δεν είμαι έξω από τον χαρακτήρα τους», λέει, «το βλέμμα μου όμως δεν είναι τόσο σκηνογραφικό ή εικονογραφικό». Επαναλαμβάνει ότι εκείνο που τον ενδιέφερε ήταν η ίδια η φύση της τραγωδίας. Μιλάει για την έννοια του κράτους, για τον «πολιτικό ρόλο των γυναικών στην τραγωδία». Ομως, οι φράσεις μένουν μετέωρες, γιατί κάποια άλλη, δεύτερη σκέψη τον αποσπά.Στην Ελευσίνα, η παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη» είχε το χαρακτήρα εγκατάστασης. Ο 12μελής χορός, με αυστηρά επαναλαμβανόμενες κινήσεις, ήταν σαν ένα ενιαίο και ταυτόχρονα κατακερματισμένο σώμα. Η πέτρα, το χώμα και τα σώματα, δέσμιοι του ίδιου επαναλαμβανόμενου κύκλου. Σαν ένας κόμπος, μια θηλιά. Και το αντίπαλο δέος; Αυτό που δημιουργεί τη ρήξη και την εξέγερση; Για τον Γιάννη Κουνέλλη τα ίδια «υλικά» γεννούν τη συντήρηση και την επανάσταση.- Ο Προμηθέας είναι μέρος της ελληνικής ταυτότητας;- Φυσικά, όπως και όλες οι τραγωδίες. Η ιδέα της τραγωδίας έχει κάτι διαφορετικό. Δεν είναι δράμα και δεν βγαίνει μέσα από την οικογενειακή συνθήκη. Στην τραγωδία «θέλει ο Θεός». Δεν θέλω να μιλήσω για τον Προμηθέα παρά μόνο να πω ότι είναι μια πολύ σοβαρή αρχετυπική ιδέα.- Στις δικές σας κατασκευές συναντάτε το τραγικό;- Ο,τι κάνω είναι το αποτέλεσμα μιας γλώσσας, χωρίς ατμόσφαιρα. Είναι προβληματισμός. Δεν πρόκειται καν για τα ίδια τα αντικείμενα αλλά για τα φαντάσματά τους.- Πώς συνδέσατε τον Προμηθέα με την πέτρα;- Η πέτρα έχει να κάνει με τις τραγωδίες, με τον αρχαϊκό πολιτισμό. Ολα είναι πέτρινα στην Ελλάδα. Και τα σπίτια.- Είναι ο τόπος;- Είναι η ιδέα. Σαν να στολίζεις με πέτρες.- Ο Προμηθέας είναι οραματιστής, επαναστάτης;- Από τη μια μεριά συντηρητικός, από την άλλη επαναστάτης.- Μπορούν να συνυπάρξουν στο ίδιο πρόσωπο;- Επανάσταση σημαίνει να αλλάξεις τους άξονες. Σε κάθε προσπάθεια ο πρώτος που αλλάζει είσαι εσύ.- Η σχέση σας με το θέατρο;- Η δική μου ιδέα του θεάτρου βγαίνει από τον χώρο. Για μένα το θέατρο είναι ένας έρωτας. Το κάνω όταν μου αρέσει. Το θέατρο για μένα είναι ένα επικό γεγονός. Αυτή την επική διάθεση κράτησα σαν βάση της δικής μου καλλιτεχνικής ζωής. Η δύναμη να φύγεις, να αγαπήσεις, να θες να αλλάξεις τον κόσμο, παρόλο που ξέρεις ότι είναι αδύνατον.- Εχετε πει ότι το κύριο θέμα σας είναι η μεταμόρφωση…- Είναι μια γενική κατάσταση. Ολη η σύγχρονη τέχνη είναι μια μεταμόρφωση. Αν έχεις ένα στυλ δεν μπορείς να μεταμορφώνεσαι.- Επιστρέφετε σε κάποιο έργο διαρκώς;- Στις Μαντόνες του Τιτσιάνο.- Εχετε μια έλξη στο μαύρο του πένθους, επισημαίνει η κριτική.- Μια φορά έντυσα ένα παράθυρο με μαύρο και κατάλαβα ότι δεν μπαίνει μέσα το φως. Πένθος είναι όταν απαγορεύεις την είσοδο στο φως.
Βαρβάρα Τερζάκη
Συνέντευξη στη Μαρια Kατσουνακη-εφ. Καθημερινή, 18-07-2010

Αισθηματική Αγωγή, κατά Μ. Χατζιδάκι


Τις σημαντικότερες ιστορικές ηχογραφήσεις του προσφέρει δωρεάν η κυριακάτικη «Καθημερινή» από τις 12 Σεπτεμβρίου

Ο Μάνος Χατζιδάκις έχει μια ξεχωριστή θέση στον ελληνικό 20ό αιώνα· δεσπόζουσα στο δεύτερο μισό της εκατονταετίας. Θέση διδάχου. Μαζί με άλλους σπουδαίους καλλιτέχνες και στοχαστές, πρόσφερε με το έργο του ένα διαρκές μάθημα στους συνέλληνες, μάθημα διαρκές, βαθύ και εκτενές, αισθητικό, πνευματικό, ηθικό. Μια Αισθηματική Αγωγή. Μάθημα λυρικό αλλά όχι μελοδραματικό, αισθητικό αλλά όχι εστετίστικο, πνευματικό αλλά όχι κουλτουριάρικο, ηθικό μα ποτέ ηθικολογικό. Με ευρεία γνώση της λόγιας ευρωπαϊκής παράδοσης, αλλά και βαθιές ρίζες στη λαϊκή τέχνη και στο αστικό βίωμα, κατόρθωσε να διαμορφώσει ένα εξαιρετικά ανθεκτικό προσωπικό ιδίωμα που έτερπε και συγχρόνως δίδασκε.
Δίδασκε; Ναι, διαμόρφωνε αίσθηση αυτογνωσίας, εκλέπτυνε τα γούστα, πλούτιζε τις αισθήσεις. Στο πολυσθενές χατζιδάκειο σύμπαν το ρεμπέτικο συνομιλούσε με τις δαντέλες του Σατί, και η Μεσόγειος έσμιγε με την υπερατλαντική τζαζ και την ποπ. Βαθιά τοπικός και ευρύτατα κοσμοπολίτης, λοιπόν. Αισθαντικός και αναστοχαστικός, παραδοσιακός, εκλεκτικιστής, αυθεντικός. Υπό αυτή την έννοια, γνήσιος συνεχιστής των γονιμότερων παραδόσεων της γενιάς του '30, συνοδοιπόρος του αθόρυβου δάσκαλου Μόραλη, του σπουδαίου θυμόσοφου Τσαρούχη, του εφαρμοσμένου υπερρεαλιστή Γκάτσου - σταθεροί συνεργάτες άλλωστε του Χατζιδάκι σε αυτό το μοναδικό κράμα εντόπιου μοντερνισμού, που γαλούχησε όλες τις μεταπολεμικές γενιές.
Η διαρκής ανθοφορία του χατζιδακικού μαθήματος, φανερή σήμερα από την παλλαϊκή διάχυση των ακουσμάτων και την απήχηση σε νεότατους ακροατές, ανυποψίαστους κατά τα άλλα για καλλιτεχνικές γενιές και παρελθούσες πρωτοπορίες, αυτή η διαρκής επικαιρότητα του μαθήματος δικαιολογεί και επιβάλλει μια επανέκδοση των ιστορικών μουσικών έργων του. Αυτή την έκδοση αναλαμβάνει η «Κ», από την Κυριακή 12 Σεπτεμβρίου, με τον προσήκοντα σεβασμό προς την καλλιτεχνική ακεραιότητα, την ιστορική τεκμηρίωση και την αισθητική των αυθεντικών ηχογραφήσεων.
Με τούτη την αφορμή, ζητήσαμε από συγχρόνους μας στοχαστές και καλλιτέχνες να πουν τις σκέψεις τους για τη χατζιδακική συνεισφορά στη νεοελληνική ευαισθησία και αυτοσυνειδησία. Δεν είναι άνθρωποι που συγχρωτίστηκαν με τον Χατζιδάκι, που έζησαν μαζί του, που έχουν να θυμούνται κάτι νοσταλγικό από το πρόσωπο και τον βίο του· είναι όμως άνθρωποι που έζησαν και ζουν με τη μουσική του, που άντλησαν από την κληρονομιά του, κι είναι άνθρωποι που διευρύνουν διαρκώς κι αυτοί τη σύγχρονη ευαισθησία και συνείδηση, ο καθείς με τον τρόπο του, ο καθείς στο πεδίο του - φιλοσοφία, δοκίμιο, ζωγραφική, επιστήμη, ποίηση, μουσική...
ΣΤΕΛΙΟΣ ΡΑΜΦΟΣ
Ουρανός το κύμα
Το αρχαίο μουσικό μας αίσθημα οξύφωνο, συρτό και ρυθμικό, υπήκουε σε κλίμακες που έδεναν ιεραρχικά την φύσι με τον άνθρωπο στα όρια του ήθους της κοινότητος. Ο χριστιανισμός θα μπολιάση επάνω του την νοσταλγία μιας χαμένης αρχής σαν προστασία του «νυν» από το δέος του απολύτου εσχάτου, με καρπό ένα ψυχικό χρόνο καημού εδραιωμένο στην ασάλευτη εσωτερικότητα, που αποδίδει μεθυστικά το ρεμπέτικο.
Ολα έδειχναν να σταματούν εκεί και το επιβεβαίωνε η μεσο-μεταπολεμική συναισθηματική αμηχανία του αστικού τραγουδιού, που νόθευε την ψυχική μας ζωή με γλυκερές συμβατικότητες. Ομως το έργο του Μάνου Χατζιδάκι ώρθωσε αγαπητικά την ανθρώπινη σχετικότητα απέναντι στα ιδρυμένα απόλυτα και έδωσε στην πετρωμένη ελευθερία μας εκφραστική διέξοδο.
Ο Χατζιδάκις θα κρατήση την κρυστάλλινα σύντομη φράσι του λαϊκού τραγουδιού και θα δουλέψη ευλαβικά τις λεπτομέρειες των αρμών της ώστε να αναδειχθή στην σύνθεσι το καίριο, το δε αίσθημα να μην πνιγή στην επανάληψι, αλλά να μεταδοθή σαν ψυχική μετάλλαξι. Στα χέρια του η λαϊκή μουσική φράσι μεταμορφώθηκε: Εγινε ζωηρή χωρίς μεγάλα τόξα που υποκινούν κάποτε ρητορικά τα πάθη. Ξετυλίγεται προς τα επάνω κυματιστά και προτού να ξεφύγη βοερά και ψηλά γυρίζει μαλακά προς τα μέσα και κάτω, για να κάνη τα μάγια της. Η έκτασι της μουσικής φράσεως και η διαφάνειά της ορίζουν την έντασι του αισθήματος, το ποιόν της ενεργείας του ήχου στην ψυχική ζωή: Μικρή μάς ταξιδεύει στον κόσμο· εκτενής ενδέχεται να μας εξωθήση δονκιχωτικά σε κατά φαντασίαν άπειρο. Τα απαλά μελωδικά της σκιρτήματα δεν αφήνουν τον ρυθμό να κυριαρχήση ευθύγραμμα και χρειάζονται κατ' εξοχήν γι' αυτό τα έγχορδα. Βιολιά και βιολοντσέλο χαμηλώνουν τους τόνους ειρηνευτικά, ενώ ο τρυφερός ήχος της φυσαρμόνικας κάνει τα πάντα φιλικά και ανοιχτόκαρδα.
Ακούμε ένα τραγούδι που αγγίζει μόλις τα πράγματα χωρίς να τα ονομάζη. Οι στίχοι του περνούν στην ψυχή την διάθεσι του ήχου και όχι μηνύματα. Ολα πλαταίνουν στο ανεπαίσθητο άγγιγμα που διαπερνά σαν πνοή ζωτική το πεπερασμένο τους. Ο Μάνος Χατζιδάκις χάραξε την οδό των ονείρων μας στην άμεση ζωή. Ονειρο είναι ό,τι βγάζει τα πράγματα από τα όρια της φθοράς και της λογικής τους, για να τα οδηγήση σε χρόνο χωρίς εναγώνια στενότητα· είναι η εσωτερική λεπτότης ως ανοιχτή δυνατότητα νοήματος στην κλειστή μοίρα της συλλογικής μας ευαισθησίας.
Ο ακουστής αυτής της μουσικής ζητεί και βρίσκει εντός του τον παλμό της ψυχής χωρίς συναλλαγή με τον εαυτό του, είτε όλα υπάρχουν αδιατάρακτα στην ανέφελη ξεγνοισιά είτε περνά από πάνω τους εκείνο το λυρικό σκίασμα του Μεγάλου ερωτικού σαν έγνοια που πυκνώνει την σύνθεσι και βαθαίνει την μελωδία στοχαστικώτερα στην δοτικότητά της. Το κράτημα του αισθήματος πλουτίζει την συγκίνησι, καθώς μαζί του βρίσκουμε αποκαλυπτικά την εσωτερικότητα των μορφών της ζωής. Στην λεπτότητα την οποία η αποκάλυψι τούτη εργάζεται, το υπερούσιο περιχωρείται με το υλικό, το απόλυτο κατοικεί εντός μας ανήμπορο πια να υπάρχη για τον εαυτό του και η έλευσί του βιώνεται σαν ανατρεπτικό ξάφνιασμα, που είναι αδύνατο να αποχωριστούμε. Αλλάζουμε!
Ο κ. Στέλιος Ράμφος είναι φιλόσοφος.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗΣ
Ο τόπος όπου ακόμα στέκεται η μουσική του
Ζώντας σε χρόνους δύσκολους -γεμάτους πολιτική και κοινωνική βία, γεμάτους προσδοκίες που κατέληξαν σε μαζικές αυτοκτονίες ιδεών αλλ' όχι ανθρώπων-, ο Χατζιδάκις εγύρεψε να κάμει την τέχνη του λίγο πιο έξω, λίγο πιο πάνω από τις προφάνειες που υπαγόρευαν οι αδράνειες και οι κυματισμοί επιφανείας των νεοελληνικών καιρών. «Να βρούμε το ταπεινό και το ασήμαντο», είχε πει - μα, θα μου πείτε, κι άλλοι πολλοί το ίδιο είπαν. Σωστά, αλλά δεν ευτύχησαν όλοι να αποφύγουν την ευκολία και να περάσουν πίσω από τον θόρυβο του κενού. Γιατί; Γιατί, «το ύφος», είπε ο Προυστ, «δεν είναι θέμα τεχνικής, αλλά οπτικής». Ακριβώς. Κι όπως το ύφος στον λόγο δεν το κάνουνε οι λέξεις, έτσι και στη μουσική δεν είναι οι νότες που το φτιάχνουν.
Δεν είναι η ελευθεροστομία, η φρεσκάδα ή η ειρωνεία εκείνο που συγκροτεί τη μορφή του Χατζιδάκι. Εκείνο το στέρεο που αγγίζεις μέσα στο σύγνεφο της μουσικής του είναι μια αίσθηση τεταμένης γαλήνης, ένα χάδι πικρού χαμόγελου: «Ο καλλιτέχνης», έλεγε ο Παζολίνι, «ζει με την αίσθηση ότι κάτι έχει χαθεί διά παντός». Μπορείς, έτσι μου φαίνεται, να δεις τον Χατζιδάκι μ' αυτή την αίσθηση να σκύβει να διαβάσει τον ήχο της πέτρας, του νερού της βροχής και της θάλασσας· μ' αυτή την αίσθηση να βυθίζεται μέσα στο ελληνικό τοπίο και να ξαναβγαίνει απάνω· μ' αυτή την αίσθηση να κάνει τον χρόνο που φεύγει, τον βιωμένο χρόνο, εικόνα-μουσική. Κι έτσι, ακουμπώντας στις γωνίες και στις κόχες της πραγματικότητας του τόπου που του έλαχε, οδοιπόρος στον δρόμο ενός ανεξίθρησκου διεθνισμού, του μόνου που μπορεί να γεννήσει την τέχνη, κατάφερε να δει με άλλα μάτια τον κόσμο του και να πλάσει την αλήθεια του. Δεν ξέρω ποιος θα συμφωνήσει, αλλά στον δικό μου ελληνικό εικοστό αιώνα, ο Χατζιδάκις είναι για τη μουσική το «ανάλογον» του Γιάννη Τσαρούχη στη ζωγραφική: Αγιοι Σεβαστιανοί κρεμώνται από τη μουσική του, ζεϊμπέκικα χορεύουνε οι πλάνητες νυχτερινοί φαντάροι, κι εκείνες τις πασχαλιές στο βάζο της «Ξεχασμένης φρουράς» ένα αεράκι Επιταφίου τις τυλίγει.
Να λοιπόν, από πού φυσάει εκείνο το απροσδόκητα «ελάχιστο», εκείνη η δροσερή αύρα πικρής αναμονής και καλοκαιρινής νυχτερινής δροσιάς, που στερεώνει τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι: από τον τόπο της οπτικής του. Κι έτσι μπορούμε, ακόμα σήμερα, εμείς, περπατώντας στο δάσος της πραγματικότητας του κόσμου μας, ξάφνου, να αναγνωρίζουμε άσφαλτα το ξέφωτο, τον τόπο της μουσικής του: δώρο, σαν το ασημένιο ποίημα του Ελύτη. Μέσα σε αυτόν τον τόπο εστάθηκε κι ακόμα στέκεται η μουσική του, ψιχαλίζοντας με φύλλα γαλήνιας νοσταλγίας την ψυχή μας.
Ο κ. Δημήτρης Αρβανιτάκης είναι ιστορικός του Μουσείου Μπενάκη.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Συνειδητός μέσα στο όνειρο
Χάρη στον Μάνο Χατζιδάκι ο λυρισμός πήρε αναπάντεχα μια περίοπτη θέση στον δημόσιο βίο της χώρας. Εγινε στάση, ύφος, και κάτι περισσότερο: διεκδίκησε τα δικαιώματά του. Μέχρι τότε εξαιτίας της σκληρής πολιτικής διαπάλης που είχε προηγηθεί και συνεχιζόταν ακόμη, οι όποιες λεπτότητες των αισθημάτων αποτελούσαν φαινόμενα του ιδιωτικού χώρου, των διαπροσωπικών σχέσεων, της εσωτερικής ζωής των καλλιτεχνών. Μέσα στα σπίτια τους και στις συντροφιές τους κάμποσοι Ελληνες μπορούσαν ακόμη να κάνουν παραχωρήσεις σε όση τρυφερότητα τους είχε απομείνει. Εξω όμως, στον δρόμο, στη δουλειά τους, ή στην πολιτική τους δράση έδειχναν ο ένας στον άλλο ένα πρόσωπο τραχύ, με σφιγμένα τα δόντια και βλέμμα καχύποπτο.
Τα σημάδια του εμφυλίου ήταν ακόμη νωπά όταν ο Χατζιδάκις έγραφε μερικές από τις γνωστότερες μελωδίες του. Δεν μας ενδιαφέρουν όμως εδώ οι μελωδίες του καθ' εαυτές, μας ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο «μελοποίησε» τη δημόσια παρουσία του. Αντί να κλειστεί στον καλλιτεχνικό εαυτό του, βγήκε στον δημόσιο χώρο και μίλησε για την ανάγκη να εξημερωθούν οι συμπατριώτες του. Επρεπε, κατ' αυτόν, να δοθεί επιτέλους μια ευκαιρία στις φωνές που δεν κραύγαζαν συνθήματα. Τα μέσα που χρησιμοποίησε για τον σκοπό του ήταν αρκετά ασυνήθιστα σ' αυτή τη χώρα της αμεσότητας: επέλεξε τις δηκτικές σαϊτές από πλάγια. Πολλά από τα σχόλια και τις δηλώσεις του ήταν απ' αυτή την άποψη αρκετά αποτελεσματικά: πάγωσαν κάπως το υπερθερμασμένο πλήθος.
Με την ειρωνεία του έτσι ο Χατζιδάκις πολέμησε το διάχυτο και εύκολο συναίσθημα γύρω του, αυτό που συχνά ωρύεται ότι έχει όλο το δίκιο με το μέρος του, πράγμα που γνώριζε ο συνθέτης πως δεν ισχύει. Γι' αυτό και προσπάθησε να μετριάσει και τον δικό του επίσης λυρισμό με την ειρωνεία. Το ότι σε μερικές περιπτώσεις δεν το κατόρθωσε, δείχνει ακριβώς πόσο δύσκολο είναι στην Ελλάδα να αισθάνεται κανείς και παράλληλα να σκέφτεται αυτό που αισθάνεται. Εκείνος πάντως δεν έπαψε να μάχεται εναντίον και των δύο εχθρών του, της βουρκωμένης καρδιάς από τη μια και του θολωμένου μυαλού από την άλλη. Χωρίς αμφιβολία λοιπόν πρέπει να τον κατατάξουμε στους ξεχωριστούς -και ελάχιστους στον τόπο μας- αγωνιστές της αυτοσυνειδησίας. Ο μύθος τον θέλει να είναι ένας καλλιτέχνης που βυθιζόταν στο «όνειρο». Οχι, δεν βυθιζόταν. Ηταν συνειδητός μέσα στο όνειρο, διαυγής στη μέθη του. Κι εκεί έγκειται η σημασία της παρουσίας του στα κοινά.
Ο κ. Βασίλης Καραποστόλης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ
Ανατολή και Δύση
Ο Μάνος Χατζιδάκις, γνήσιος Ελλην, κοιτάζει προς την Ανατολή: Μπρος στ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα μάτια της ψυχής του, περιχωρητική η μονωδιακή Μελωδία ανατέλλει - ο αρχαίος μαίανδρος, το βυζαντινό μέλισμα, το ρετσιτατίβο των Παραλογών του δημοτικού τραγουδιού, η οπερετική προσωποποίηση των σμυρναίικων, το μπλουζ των ρεμπέτικων, ο Τσιτσάνης. Κοιτάζει προς τη Δύση: Ιδού, διεγερτική η πολυφωνική Αρμονία υψώνεται - ο Μπαχ, ο Βιβάλντι, ο Μότσαρτ, ο Ντεμπισύ, ο Φορέ, ο Γκριγκ, ο Τσαϊκόφσκι, ο Σατί, ο Μάλερ, ο Μπάρντοκ, ο Προκόφιεφ, ο Σοστακόβιτς, ο Σκαλκώτας, ο Μπάρμπερ, εξίσου ο Βάιλ, ο Ρότα, ο Κωνσταντινίδης, ο Νορθ, ο Χέρμαν, ο Πιατσόλα, ο (Ράντι) Νιούμαν. Γονιμοποιώντας τη συνδυαστική δυναμική Μελωδίας και Αρμονίας συνθέτει τα αριστουργηματικά του τραγούδια, μελοποιώντας λόγο ποιητικό της γλώσσας που του δόθηκε ελληνική.
Τα σχοινοτενή, «μεγάλα» έργα τον απωθούν, εξίσου δυσπιστεί στο προφανές των θυμικών εξάρσεων και του «νοήματος» που εκβιάζουν προσεγγίσεις (φαινομενικά μόνο) συγγενείς της τέχνης που εξασκεί - αναζητεί τη σπαρακτική ακρίβεια, διονυσιακή όσο απολλώνια, που νοηματοδοτεί τη βαθύτερη φύση του καλλιτεχνικού έργου, τον πυρήνα του. Μινιμαλιστής ακριβής κι ακριβός, επίμονος κι ανένδοτος, λαϊκός κι αριστοκράτης, κινείται (κατά το σχόλιο του Μπέργκμαν για τον Ταρκόφσι) με άνεση σε δωμάτια, στων οποίων τις εξώθυρες άλλοι (αμέτρητοι) έσπασαν το κεφάλι τους ολόκληρη ζωή. Ισως επειδή αισθάνεται ποιητής: Αυτός ο μέγας μουσικός αναφέρεται στην τέχνη του σχεδόν αποκλειστικά με ποιητικούς όρους - με τρόπο εξαίσιο «εξηγεί» (ιδίως στα πολύτιμα σημειώματα των δίσκων του) πώς ο ερωτισμός της ποιητικής του συνομιλεί με την ποιητική του ερωτισμού του - έχει άλλωστε επιλέξει έναν (μείζονα) ποιητή διά βίου μέντορά του. Δεν είναι όμως μόνο του Γκάτσου ο βηματισμός που φωτίζει τις σπαρακτικές όσο παρηγορητικές του νότες - στο έργο του, σολωμικά αποσπάσματα (ιδιοφυείς μοτιβικές αμφιβολίες) συνυπάρχουν με καβαφικής καταγωγής τολμηρές ηχητικές προβολές της σωματικής μνήμης, η Στέρνα του Σεφέρη κι η Οξώπετρα του Ελύτη συστοιχίζονται πίσω από δημοτικά δίστιχα, διαμάντια του Μαλαρμέ, του Ρεμπώ, του Λόρκα. Ο Μάνος Χατζιδάκις, τρελό παιδί, έχει στο χέρι φιλί της Παναγιάς κι ένα μαχαίρι. Κι η μάνα του δεν τραγουδά.
Ο κ. Γιώργος Ανδρέου είναι συνθέτης.
ΙΩΑΝΝΗΣ Α. ΔΑΓΚΛΗΣ
Τ' αστέρι του βοριά
Προσκαλούμενος να γράψεις για τον Μάνο Χατζιδάκι νιώθεις φτωχός και πένης και ανεπαρκής, αλλά και ευεργετημένος και ευνοημένος από την ιστορική συγκυρία που σου επέτρεψε να απολαύσεις τη μουσική και τις σκέψεις του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη και πνευματικού ανθρώπου. Προσωπικά νιώθω πάνω απ' όλα ευγνωμοσύνη για τη γλυκύτητα των ακουσμάτων.
Ως άνθρωπος των γραμμάτων έχω κρατήσει πολύτιμη παρακαταθήκη το γνωστό απόφθεγμά του για την παιδεία: «Και πρώτα απ' όλα τι εννοούμε λέγοντας παιδεία; Την πληροφορία, την τεχνική, το δίπλωμα εξειδίκευσης που εξασφαλίζει γάμο, αυτοκίνητο και ακίνητο, με πληρωμή την πλήρη υποταγή του εξασφαλισθέντος ή την πνευματική και ψυχική διάπλαση ενός ανθρώπου με τεχνική αναθεώρησης και ονειρικής δομής με αγωνία απελευθέρωσης και με διαθέσεις μιας ιπτάμενης φυγής προς τ' άστρα;»
Ως αστροφυσικός δεν μπορώ βεβαίως να παραβλέψω το γεγονός πως ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε ονειρική μουσική για το (χάρτινο) φεγγαράκι και για τ' αστέρι του βοριά. .. και πως επέλεξε για την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία που ίδρυσε το 1985 το όνομα Σείριος.
Ο Μάνος Χατζιδάκις αναχώρησε πρόωρα για το δικό του ταξίδι προς τα άστρα. Μας άφησε όμως προς τέρψη και παραμυθία τη μαγική, συμπαντική μουσική του.
Ο κ. Ιωάννης Α. Δαγκλής είναι αστροφυσικός, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΚΟΡΟΣ
Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ
Παιδάκι στην επαρχία πρωτόμαθα να τραγουδώ συλλαβίζοντας τον κυρ Αντώνη που είχε δυο μάτια γαλανά κι αχτένιστα μαλλιά, και από τότε είναι που μένει αγκιστρωμένο κι ένα χάρτινο φεγγαράκι στον μέσα κόσμο μου. Ακουγα τα τραγούδια του, ήδη, με μισοκρυμμένη την υπόνοια κάποιας διαφοράς στο ύφος, στο ήθος, στο κριτήριο της ποιότητας, δεν πολυκαταλάβαινα. Μετά την εφηβεία, η εισαγόμενη προπαγάνδα τα σάρωνε όλα αυτά σε μιαν άκρη, ως αφελή και ελάσσονα. Αν ποτέ κοίταζα προς τα 'κει, διέκρινα κλεφτά, φευγάτες κι αλλόκοτες μορφές, την Περιμπανού, τη Μαριάνθη, τον Κεμάλ. Αργότερα άκουσα τη μουσική του ευδιάκριτη και παιχνιδιάρα, ταυτόχρονα εντόπια και διεθνή, παθιασμένα ρεμπέτικα στο σαλόνι του πιάνου, κλασική παιδεία σε ένα κογχύλι, λειτουργικά βυζαντινά και επιλεκτικά σαρκαστική νεωτερικότητα. Ενιωθα να μας μορφώνει ως κοινότητα με την αυστηρή του ευαισθησία, συγκρατημένος σε ένα καθώς πρέπει περιθώριο· μυστήρια πράγματα για την αγοραία κρίση της επαναστατημένης μεταπολίτευσης.
Θυμάμαι τις απαγορεύσεις και τις ακραίες υποδείξεις του. Ο Χατζιδάκις νομοθετούσε, με το παράδειγμά του, τρόπους λειτουργικής χρήσης της μουσικής, φροντίζοντας τη βαθιά παράδοση του κοινού, στον εφήμερο ατομικό κόσμο του ανερχόμενου καταναλωτικού πανικού. Ανέλαβε την ευθύνη όχι μόνο στη διαχείριση της έμπνευσής του, στη σύνθεση της μουσικής, αλλά και στην ανάθεσή της. Απαίτησε ανάλογη στάση ευθύνης των ακροατών του. Διεκδίκησε το υψηλό και το κύριο στην καθημερινότητά μας. Ηλπισε στο ιδανικό κοινό και στο αγαθό της συμμετοχής, την ταυτότητα. Κρατούσε ακόμα το χρέος από τους ευγενείς στόχους της παλαιότερης γενιάς, να παραμένει πρωτοπόρα οπισθοφυλακή.
Οχι ότι δεν γνώριζε το μάταιον της ελπίδας. Διεκτραγωδούσε ήδη στα παράλογά του το ουδείς τους ενεθυμήθη ως ζώσας αιωνιότητας, ουδείς τους κατενόησεν εις τας πραγματικάς των διαστάσεις...
Τώρα πια που, προγέρων, προσβλέπω επί τα μείζω... εάσας ήδη φιλοσοφίαν, νιώθω καμμιά φορά τη μουσική του να κυλάει μέσα μου, κοιτώ τα ελάχιστα που απέμειναν κατακάθι στο βυθό μου και τον αναγνωρίζω εκεί, να μου γνέφει το μυστικό του χαμόγελο: αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ.
Ο κ. Χρήστος Μποκόρος είναι ζωγράφος.
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
Ανθεκτικός σαν τις ουράνιες Θερμοπύλες
Ονειρικός, παράξενος, εριστικός. Ιδιότυπα καθεστωτικός. Στα χρόνια τα δικά μας ήδη, κυρίως, αιρετικός. Γι' αυτό, εντέλει, εξόχως πολιτικός. Τι αποκομίσαμε οι νεότεροι από αυτόν;
Τα Πέριξ (1974), δηλαδή το λαϊκό ως ευγενή, ελεύθερη επιλογή και χρήση καλλιτεχνικής ελευθερίας (αντί των επιβολών του λαϊκίζοντος καταναγκασμού). Για να κάνουμε το «δικό μας», να ποιήσουμε το καινούργιο.
Την Πορνογραφία (1988), αντί της κάθε λογής αγιογραφίας.
Τον Γκάτσο, δηλαδή την παράδοση διαμεσολαβημένη πάλι, εξευγενισμένη πάλι, ως λίκνο ονείρων, ντεκόρ ερωτικών φαντασιώσεων, υλικό ελεύθερο προς διάπλαση.
Τη διασκευή ως σπουδαία καλλιτεχνική και πολιτισμική χειραφέτηση.
Την επινόηση μιας ελληνικότητας που δε στοιχειώνει, αλλά μαγεύει και σήμερα τα βήματά μας στην Αθήνα, υποστηρικτική και όχι υπονομευτική, όπως κάθε νοσταλγική επινόηση μιας ευτυχισμένης παιδικής ηλικίας.
Την ίδια την Αθήνα, στη δική του, μοναδική συσκευασία, ως παρακαταθήκη. Ως διαρκή δυνατότητα. Ως αφήγηση συμπεριληπτική πλήθους προηγούμενων αφηγήσεων και δεκτική πλήθους μεταγενέστερων.
Το πραγματωμένο, εμπεδωμένο και ως πολιτιστική (θεσμική) πρακτική αντίπαλο δέος που άντεξε συμβολικά, ως Θερμοπύλες, την ώρα που διάβαιναν, όπως έμελλε να συμβεί, οι βάρβαροι κάθε λογής.
Μιαν ατομική πολιτική πολιτισμού, δυσανάλογα ευρεία προς το πρόσωπο, που ακόμα μας τροφοδοτεί. Μιαν υπογραφή με σθένος δημιουργικό και αντιστασιακό, εξίσου.
Τη Ρωμαϊκή Αγορά (1986), ιδανική σύνοψη παλαιού και νέου, τεκμήριο εξελικτικής πορείας που συνδιαλέγεται κριτικά με τον εαυτό και ξαναριζώνει, ελπιδοφόρα, στο τώρα.
Η παρακαταθήκη με το όνομα «Χατζιδάκις» είναι ποτήρι μισό άδειο, μισό γεμάτο, αναλόγως προς την οπτική γωνία του παρατηρητή· αναλόγως προς τις επιδιωκόμενες ταυτίσεις. Οι μεν θα τον δουν ως υπέροχο ηττημένο (αφού διαβαίνουν, όπως είπαμε, πάντοτε οι βάρβαροι). Οι δε, αντίθετα, ως νικητή σταθερό και σε βάθος χρόνου. Γιατί ευέλικτα και δημιουργικά, όχι πατερναλιστικά και κατεδαφιστικά συνομίλησε και συνυφάνθηκε με την Ιστορία. Γιατί, άλλωστε, οι κάθε είδους Θερμοπύλες (και οι ποιητές τους) αποδεικνύονται απείρως ανθεκτικότερες (-οι) από τους κάθε είδους βαρβάρους (και τους καταπέλτες τους).
Η κ. Μαρία Τοπάλη είναι ποιήτρια.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Νίκου Ξυδάκη-εφ. Καθημερινή, 22-08-2010

Το καλοκαίρι το μυρίζεις


Το καλοκαίρι το αισθάνεσαι στο σώμα· το μυρίζεις. Αναδίδεται ορμητικά μέσ’ απ’ την αισθαντική μνήμη, υλικό, σωματικό, κυρίαρχο.
Το καλοκαίρι μυρίζει κολόνια, τη μία και μοναδική κολόνια, με το μπουκέτο εσπεριδοειδών, το μπουκέτο μεσογειακού περιβολιού, ανοίγει τα ρουθούνια, εισβάλλει στον οσφρητικό εγκέφαλο και τον ημερώνει, λεμονανθοί, περγαμόντο, κίτρο, φράπα, νεράντζι, πορτοκαλανθοί· η κολόνια που τρίβουν τους ασθενείς και τους υπερήλικους στους καρπούς χέρια και στα στήθια, να τους δροσίσουν· η κολόνια που μοσχοβολούν οι καλοντυμένες κυρίες στους εσπερινούς, ιδρωμένες κυρίες που αερίζονται με βεντάλιες και φορούν στο πέτο του κεντητού πουκάμισου κόσμημα από γιασεμί ή γαρδένια, μείξη δροσιάς και μέθης· η κολόνια καθαρίζει το εικόνισμα του εορτάζοντος αγίου στον Μέγα Εσπερινό, δροσίζει το γυαλί από τα φιλήματα, το άρωμά της ανακατεύεται με το άρωμα ανθόνερου της Μεγάλης Αρτοκλασίας, ανακατεύεται με ήχους, καμπανίσματα, χαιρετούρες, παιδικά παιχνίδια, το φως του δειλινού που γέρνει στα ιώδη, σε αστικούς ναούς λαμπρούς και εξωκλήσια ξασπρισμένα, με σημαιάκια στο προαύλιο και ποδιές κεντητές μέσα, με άρτο γλυκανισάτο στο πάλλευκο μαντίλι· αυτό το φως κι αυτή η μυρωδιά είναι το καλοκαίρι.
(Eau de Cologne, Υδωρ Κολωνίας, κατά τη φαρμακοποιία Δαμβέργη: Αιθερίου ελαίου κίτρου του περγαμηνού 10 μέρη, αιθερίου ελαίου φλοιών κίτρων 10 μέρη, αιθερίου ελαίου φλοιών χρυσομήλων 10 μέρη, αιθερίου ελαίου ανθέων πορτοκαλέας 12 μέρη, αιθερίου ελαίου τιφύου 2 μέρη, οινοπνεύματος 90% 1.000 μέρη. Παρεσκευάσθη το πρώτον υπό Ιωάννου Μαρία Φαρίνα εν Κολωνία τω 1709, κατόπιν υπό την επωνυμίαν «4711», εν Ελλάδι υπό του οίκου Μενούνου ως Κολώνια Εσπερίδων, μεταγενεστέρα η Μυρτώ-Λεμόνι του Οίκου Μαρινόπουλου.)
Το καλοκαίρι έχει κι άλλες μυρωδιές. Ο γλυκάνισος του άρτου συναντά τον γλυκάνισο του ούζου, εναλλάξ με τη μαστίχα, ηδύποτα κεράσματα σε τραπεζάκια θαλάσσης, το γλυκάνισο του ούζου δεμένο με δριμύ χταπόδι λιαστό, πλάι στο καρνάγιο, με τα βαπόρια νυσταγμένα στο μώλο.
Σε ποτηράκια, σε μπολ και σε πιατάκια με νερό, γαρδένιες υπόλευκες σκορπούν τη μέθη τους· φούλια λεπταίσθητα· γιασεμιά περασμένα σε κλωστή ή καρφωμένα σε πευκοβελόνες, φέγγουν καθώς δροσερό απλώνει το σκοτάδι, και οι έφηβοι τιτιβίζουν ξεπνοϊσμένοι απ’ το φλερτ, κορίτσια τρυγόνες τινάζουν τα αρωματισμένα μέλη τους και τρέχουν κελαρυστά σε μοσχομυριστές πλατείες και αποβάθρες με αβληχρά οσμή πίσσας, το πλησίασμα και το σμίξιμο τελείται υπό τη σκέπη μυρωδιών: Eau de Cologne, γαρδένια, φούλι, γιασεμί...
Και κλωνάρια σγουρού βασιλικού, πράσινο και βαθύ μοβ το άρωμά του, διαπερνά το διαυγές πρωινό της λειτουργίας σε θαλασσινό ξωκλήσι, καλοκαιρινό τάμα νοικοκυραίων της διασποράς, εκεί όπου αναπαύονται οστά κεκοιμημένων 18ου αιώνος: Μαρουσώ, Δομένεγος, Μαργαρώ. Ο γλυκύς και αψύς βασιλικός σημαίνει την έναρξη του πρωινού μαζί με το τραγούδι του κορυδαλλού· λιβάνι, κερί, ελαιόλαδο, κρασί μοσχάτο Σάμου· καθώς ο ήλιος ανεβαίνει, η θέρμη αρχίζει να θαμπώνει τον ουρανό· μια άλλη μυρωδιά σημαίνει νέα ώρα: ο καφές ψήνεται σε χάλκινο καμινέτο οινοπνεύματος, κερνιέται μαζί με παξιμαδάκια γλυκανισάτα αφράτα, μ’ ένα ποτηράκι μαστίχα από τη Χίο, για συχώρεση εκλιπόντων και παρόντων, κοπιώντων και καμνόντων. Η τελετουργία συνεχίζεται στα βραχάκια, με αχινούς και πατελίδες και καβούρια, με μυρωδιά από θάλασσα φρέσκια σαν νιόκοπο καρπούζι, με μυρωδιές από ούζο, ξινότυρο κατσικίσιο, αίσθηση αλατιού στεγνωμένου στον βράχο. Η θάλασσα περιλαβαίνει όλες τις μυρωδιές, αυτή είναι το καλοκαίρι.
Βράδιασε. Απ’ την καλαμένια ντισκοτέκ σκορπούν μυρωδιές αντηλιακού και ίμερου και τζιν. Αργά, μόνος ενώπιον των άστρων που μπαίνουν στην ασβεστωμένη κάμαρα με άρωμα νυχτολούλουδου, τσακίζει μια σελίδα:
«Φίλε συ που ακούς, ακούς της ευωδιάς των κίτρων / Tις μακρινές καμπάνες; Ξέρεις τις γωνιές του κήπου όπου / Eναποθέτει τα νεογνά του δειλινός ο αέρας; Oνειρεύτηκες / Ποτέ σου ένα καλοκαίρι απέραντο που να το τρέχεις / Mη γνωρίζοντας πια Eρινύες; Οχι. Nα γιατί καταρκυθμεύω / Που οι βαριές υποχωρούν αμπάρες τρίζοντας κι οι μεγάλες θύρες ανοίγονται / Στο φως του Ηλιου του Kρυπτού μια στιγμούλα, η φύση μας η τρίτη να φανερωθεί / Εχει συνέχεια. Δε θα την πω. Kανείς δεν παίρνει τα δωρεάν / Στον κακόν αγέρα ή που χάνεσαι ή που επακολουθεί γαλήνη // Aυτά στη γλώσσα τη δική μου. Kι άλλοι άλλα σ’ άλλες. Aλλ’ / H αλήθεια μόνον έναντι θανάτου δίδεται.»

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Γ. Ξυδακη - εφ. Καθημερινή, 18-07-2010

Πάμε διακοπές ως... εθελοντές

Εκατοντάδες νέοι επιλέγουν τον εναλλακτικό τρόπο διακοπών που συνδυάζει διασκέδαση και κοινωνική προσφορά

Η λέξη διακοπές για πολλούς είναι συνώνυμο της ηλιοθεραπείας σε πολυσύχναστες παραλίες, της βραδινής διασκέδασης σε νησιά ή της χαλάρωσης σε ξενοδοχεία. Για άλλους ωστόσο είναι συνώνυμο της προσφοράς. Προσφοράς στους κατοίκους ενός απομακρυσμένου χωριού του Μεξικού ή μιας υποβαθμισμένης γειτονιάς του Ρίο ντε Τζανέιρο, στην αρκούδα της Πίνδου ή στη χελώνα Καρέτα Καρέτα, στο Κέντρο Υγείας ενός ακριτικού νησιού ή σε ένα σχολείο της Γκάνας. Σημασία δεν έχει τόσο ο αποδέκτης της εθελοντικής δράσης όσο η ίδια η διαδικασία της προσφοράς της. Αλλάζει τον άνθρωπο και διευρύνει τους ορίζοντες με έναν τρόπο που μόνο οι συγκλονιστικές εμπειρίες μπορούν.

«Περισσότεροι από 200 έλληνες εθελοντές φεύγουν κάθε χρόνο για χρονικά διαστήματα δύοτριών εβδομάδων, ώστε να προσφέρουν εθελοντική δράση στο εξωτερικό. Πολλοί από αυτούς ενθουσιάζονται τόσο που επιλέγουν τον εθελοντισμό σταθερά ως μέσο διακοπών κάθε χρόνο» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» η κυρία Ντόρα Βουγιούκα, υπεύθυνη επικοινωνίας της ΜΚΟ «Ελιξ», η οποία λειτουργεί ως κόμβος διασύνδεσης για περίπου 3.000 προγράμματα εθελοντισμού σε όλον τον κόσμο. Αυτό που φοβίζει τον μέσο Ελληνα στην ιδέα του εθελοντισμού είναι βέβαια η προοπτική μιας εργασίας σωματικά κουραστικής ή ψυχολογικά επίπονης, η οποία θα «αμαυρώσει» τις διακοπές του με δυσάρεστες αναμνήσεις. Αυτό που λίγοι γνωρίζουν ωστόσο είναι ότι στον εθελοντισμό όλοι είμαστε χρήσιμοι, ακόμη και αν δεν αντέχουμε σωματικά ή ψυχολογικά ορισμένες δράσεις. «Κάθε υποψήφιος εθελοντής μπορεί μέσω μιας ειδικής φόρμας να αποκλείσει εργασίες που δεν επιθυμεί να κάνει (π.χ. έντονη σωματική εργασία ή ενασχόληση με ασθενείς) και έτσι βρίσκεται το ιδανικό πρόγραμμα γι΄ αυτόν. Στον εθελοντισμό υπάρχει χώρος για όλους» καταλήγει η κυρία Βουγιούκα.

Για όσους, από την άλλη, ο βασικός ανασταλτικός παράγοντας είναι η απροθυμία των φίλων να ακολουθήσουν σε ένα εθελοντικό πρόγραμμα, αξίζει να σημειωθεί ότι η «μοναξιά» τους στην πραγματικότητα αποτελεί... πλεονέκτημα. «Στα καλοκαιρινά μας προγράμματα επιδιώκουμε να τοποθετούνται στις ίδιες ομάδες άτομα που δεν γνωρίζονται. Πιστεύουμε ότι η συμμετοχή ατόμων που έρχονται “μόνοι” είναι ένας ιδανικός τρόπος για να δημιουργηθούν νέες φιλίες μέσα από την κοινή δράση και, πράγματι, η εμπειρία έχει δείξει ότι τα άτομα που γνωρίζονται σε τέτοια προγράμματα επιστρέφουν πλέον ως φίλοι τις επόμενες χρονιές για νέες δράσεις» αναφέρει ο κ. Χάρης Νικοκάβουρας , υπεύθυνος εθελοντικών προγραμμάτων για την περιβαλλοντική οργάνωση «Δίκτυο Μεσόγειος SΟS».

«Γνώρισα τα νησιά εκ των έσω»
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΤΟΜΑΡΗΣ
Εργασία στο Κέντρο Υγείας της Λευκάδας
«Πέρασα αξέχαστες διακοπές εργαζόμενος εθελοντικά στο Κέντρο Υγείας της Λευκάδας, όταν ήμουν στο τέταρτο έτος της Ιατρικής. Το πρόγραμμα οργανώθηκε από την Επιστημονική Εταιρεία Φοιτητών Ιατρικής Ελλάδας και στο πλαίσιό του το Κέντρο Υγείας μού παρείχε ένα μικρό δωμάτιο για διαμονή, ενώ εγώ ανέλαβα να δουλεύω εκεί τα πρωινά ως βοηθητικό προσωπικό. Τα απογεύματα εξερευνούσα τονησί και γνώριζα τους ανθρώπους του “εκ των έσω”, μια και δεν ένιωθα πλέον σαν τουρίστας! Ενιωθα ότι σε ελάχιστο χρόνο είχα γίνει μέλος της τοπικής κοινωνίας και είχα βάλει το λιθαράκι μου στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους».

«Εμαθα να ξεπερνάω τα όριά μου»
ΒΙΚΗ KΟΤΣΟΡΗ
Ανθρωπιστική δράση σε Μεξικό και Γκάνα

«Μέσα από τον εθελοντισμό έχω κερδίσει μοναδικές εμπειρίες που με βοήθησαν να γνωρίσω τον εαυτό μου και τα όριά μου- τα οποία έμαθα να ξεπερνώ. Το 2008 βρέθηκα για τρεις εβδομάδες στο Μεξικό, στο πλαίσιο ενός προγράμματος κατασκευής σχολείων σε ένα χωριό της Τσιάπας, ενώ το 2009 πέρασα το καλοκαίρι μου στην Γκάνα, δουλεύοντας εθελοντικά σε νηπιαγωγείο. Από τις εμπειρίες αυτές νιώθω ότι “είδα τον κόσμο”, και έτσι γνώρισα τον εαυτό μου, τους φόβους, τα όνειρα, ακόμη και τα στερεότυπά μου.

Το σπουδαιότερο στοιχείο άλλωστε είναι η πολιτισμική ανταλλαγή: γνωρίζεις μέρη και ανθρώπουςπου οι “συμβατικές” διακοπές ποτέ δεν θα σου προσφέρουν».

«Δεν είναι καταναγκαστικά έργα»
ΦΟΙΒΟΣ ΤΣΟΥΜΠΟΣ
Περιβαλλοντικές δράσεις στη Σίφνο


«Ο εθελοντισμός δεν είναι καταναγκαστικά έργα, αντιθέτως αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο διακοπών που κοστίζουν ελάχιστα, προσφέρουν έντονες εμπειρίες και κυρίως νέους φίλους. Το καλοκαίρι που πέρασα στη Σίφνο το 2006, οργανώνοντας περιβαλλοντικές δράσεις, καθαρίζοντας τις παραλίες και μοιράζοντας φυλλάδια σε ντόπιους και τουρίστες, έχει χαραχτεί στη μνήμη μου για τα υπέροχα τοπία, τους νέους φίλους και τις πλάκες της (νεοσύστατης) παρέας μας. Η “δουλειά” γινόταν παιχνίδι και η μεγαλύτερη επιβράβευση ήταν ότι οι άνθρωποι μας έδειχναν την ευγνωμοσύνη τους για την προσφορά μας στο οικοσύστημα του νησιού τους. Η όμορφη εμπειρία είχε ως αποτέλεσμα να παραμείνουμε φίλοι με όλους τους συντρόφους από το πρόγραμμα ως και σήμερα». Πού μπορείτε να απευθυνθείτε αν θέλετε να συμμετάσχετε


Αν επιθυμείτε να συνδυάσετε τις διακοπές σας με αξέχαστες εμπειρίες εθελοντικής προσφοράς,επισκεφθείτε τις ιστοσελίδες:


www.elixorg.gr
Δίκτυο διασύνδεσης με χιλιάδες διαφορετικά προγράμματα εθελοντισμού για την Ελλάδα και το εξωτερικό www.medsos.gr

Εθελοντικά προγράμματα για τη διάσωση του οικοσυστήματος αλλά και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου www.mom.gr

Εθελοντικά προγράμματα για τη διάσωση της μεσογειακής φώκιας www.actionaid.gr

Εθελοντικά προγράμματα για την καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας www.sci.gr

Διεθνές κίνημα ειρήνης με εθελοντικά προγράμματα μικρής διάρκειας www.neagenia.gr

Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς αποτελεί τον κόμβο διασύνδεσης για τα προγράμματα εθελοντισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης www.ysun-greece.org

Ελληνική ιστοσελίδα-κόμβος για το πρόγραμμα εθελοντισμού του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών www.greenpeace.org

Εθελοντικά προγράμματα μακρύτερης χρονικής διάρκειας για την προστασία του περιβάλλοντος www.wwf.gr

Εθελοντικά προγράμματα σε διεθνές επίπεδο www.arcturos.gr

Εθελοντικά προγράμματα του Αρκτούρου για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Έλλη Ισμαηλίδου-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 18 Ιουλίου 2010

Μύθοι και αλήθειες της Ιρλανδίας


Ενας συγγραφέας σχολιάζει την κρίση

Ο Χιούγκο Χάμιλτον(1) γεννήθηκε το 1953 από πατέρα ιρλανδό εθνικιστή και μητέρα βερολινέζα αντιναζί και μεγάλωσε στις φτωχογειτονιές του Δουβλίνου. Με «μπάσταρδο αίμα», όπως είναι και ο τίτλος της αυτοβιογραφίας του, νιώθει βαθιά αλληλέγγυος με όσους δεν υποκύπτουν στις μόδες, με τους εξόριστους στην ίδια τους την πατρίδα, συνεχίζοντας έτσι μια μακρά παράδοση της ιρλανδικής λογοτεχνίας. Ολα τα μυθιστορήματά του κυκλοφορούν στα γαλλικά από τις εκδόσεις Phebus. Το τελευταίο έχει τίτλο «Οπως κανείς» απ' όπου δημοσιεύουμε ένα μικρό απόσπασμα.
«Ο Ιρλανδός είναι τεχνίτης στο χειρισμό του φαντασιακού. Ολος ο κόσμος γνωρίζει αυτό το μοναδικό ταλέντο μας στη θεατρικότητα. Για μας, στην Ιρλανδία, η ιστορία που φτιάχνουμε για κάτι έχει συχνά μεγαλύτερη σημασία και από το ίδιο το γεγονός. Να συζητάμε, να υπερβάλλουμε, να σχολιάζουμε με λεπτομέρειες τη ζωή μας και τη χώρα μας, αξίζουν όσο και η αντικειμενική αλήθεια. Να 'μαι, λοιπόν, κι εγώ να έχω κολλήσει αυτή την... εθνική συνήθεια που τόσο έχω προσπαθήσει να αποφύγω!
Από την άλλη, όμως, ο μείζων ρόλος που έχει παίξει το φαντασιακό στην ανάπτυξη της ιρλανδικής κοινωνίας είναι ίσως αποκαλυπτικός των δυνατοτήτων και των αδυναμιών μας, ακόμα και σήμερα. Αυτή τη στιγμή, οι Ιρλανδοί περνούν μια έντονη φάση ενδοσκόπησης. Το σύνθημα τώρα είναι: "Ανανέωση της Δημοκρατίας". Υστερα από δύο δεκαετίες αγοραστικής τρέλας, κατά τις οποίες το φαντασιακό μας μεταμορφώθηκε σε καταναλωτική φαντασίωση, οι βασικές αρχές των προγόνων μας έγιναν ξανά αντικείμενο συζήτησης στα μέσα ενημέρωσης. Τι δεν πήγε καλά; Ποιες είναι οι αξίες που έχουν πράγματι σημασία; Και τι περιμένουμε, στ' αλήθεια, από το μέλλον;
Ο εθνικός ιρλανδικός χαρακτήρας βασίζεται στις προσδοκίες. Η ιστορία μας είναι ποτισμένη με εθνικιστικά όνειρα για ελευθερία. Με τα όνειρα των αμέτρητων μεταναστών που είναι αναγκασμένοι να παραμένουν στο εξωτερικό, που ζουν με την επιθυμία να ξαναγυρίσουν στην πατρίδα τους. Με τα όνειρα για ευημερία έπειτα από τόσα χρόνια φτώχειας, πείνας και έλλειψης προοπτικής, από τα οποία η χώρα βγήκε τελικά χάρη στην αλματώδη ανάπτυξη της δεκαετίας του 1990.
Με μαζική επένδυση στην εκπαίδευση και στην ένταξη στη λέσχη των Ευρωπαίων, αυτή η ευημερία έφτασε στις όχθες της Ιρλανδίας και έκανε όλα μας τα όνειρα πραγματικότητα. Οι μετανάστες άρχισαν να επιστρέφουν. Το θρυλικό αίσθημα φιλοξενίας των Ιρλανδών άνοιξε τις πόρτες διάπλατα για να μπει ένα πρωτόγνωρο κύμα μεταναστών, ιδίως από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μέσα στην αρχική μέθη αυτής της οικονομικής ανάπτυξης, η χώρα ξεπέρασε ακόμα και τις θρησκευτικές διαμάχες της, για να προωθήσει, στη Βόρεια Ιρλανδία, μια διαδικασία ειρήνευσης, που ακόμα ισχύει, έστω και αν όλα τα άλλα μοιάζουν να έχουν γίνει ξανά σκόνη. Θα 'λεγε, όμως, κανείς ότι τα όνειρά μας υφίστανται μια απότομη έκπτωση.
Οι αιτίες της ζημιάς που έγινε στην Ιρλανδία από τη σημερινή κρίση σίγουρα θα γίνουν αντικείμενο αναλύσεων από τους οικονομολόγους για τις επόμενες δεκαετίες. Ισως φταίει η έκπληξη να βλέπουμε τα όνειρά μας να πραγματοποιούνται που μας παραπλάνησε και δεν μας άφησε να φανταστούμε ότι υπήρχε πιθανότητα αποτυχίας. Είχαμε "λεφτά και στις δύο τσέπες", όπως λέμε. Είχαμε ανάγκη να σβήσουμε το παρελθόν ξοδεύοντας μανιωδώς. Είναι ενδεικτικό εξάλλου ότι σ' αυτή τη χρυσή εποχή η Ιρλανδία παρήγαγε δύο παγκόσμια μπεστ σέλερ με θέμα τη φτώχεια: "Οι στάχτες της Αντζελα", του Φρανκ Μακ Κορτ(2), και "It's a Long Way From Penny Apples", του Μπιλ Κάλεν, δύο κείμενα που μιλούν για την εποχή όπου τα παιδιά περπατούσαν ξυπόλυτα. Οταν η οικονομία είναι ανθηρή, μια κοινωνία επιτρέπει στον εαυτό της ν' αντιμετωπίσει και τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας της, όπως έγινε με όλα αυτά τα σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης στην Εκκλησία ή με το εκπαιδευτικό σύστημα.
Τώρα που έχουμε πια άδειες και τις δύο τσέπες, αποκοιμιόμαστε με ιστορίες τρελών και αλόγιστων δαπανών. Θυμόμαστε την εποχή που δεν μπαίναμε καν στον κόπο να συγκρίνουμε τις τιμές στο σουπερμάρκετ. Την ώρα που κάποιοι λένε ότι μπορεί να ξαναγυρίσουμε στα συσσίτια, εμείς ψάχνουμε πού πήγαν τα λεφτά. Και αν μας αρέσει πλέον να διαβάζουμε ιστορίες για ανείπωτο πλούτο παρά για ανείπωτη φτώχεια, μάλλον είναι από απλή νοσταλγία.
Τα μεγάλα φαγοπότια
Κάθε Κυριακή, μπορούμε να διαβάσουμε και να ξαναδιαβάσουμε τον απολογισμό από τα μεγάλα φαγοπότια: Κάποιο βράδυ, ένας από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες του ιρλανδικού κατασκευαστικού κλάδου βγήκε να φάει με φίλους σε μεγάλο γαλλικό εστιατόριο. Η σύζυγός του βλέπει ξαφνικά την τσάντα μεγάλου οίκου μόδας που κρατούσε μια γυναίκα από την παρέα, εγκαταλείπει το τραπέζι, σπεύδει στη γειτονική μπουτίκ, δίνει 2.000 ευρώ και αγοράζει την ίδια τσάντα Valentino, επιστρέφοντας μάλιστα εγκαίρως για το επιδόρπιο.
Γιατί, άραγε, μας εκπλήσσουν αυτού του είδους οι ιστορίες για την Ιρλανδία; Μήπως δεν αντιστοιχούν σ' αυτά που βλέπουμε τόσα χρόνια στις αμερικανικές ταινίες ότι κάνουν οι πλούσιοι; Τι μας έκανε να πιστεύουμε ότι οι Ιρλανδοί θα συμπεριφέρονταν διαφορετικά από τους άλλους κροίσους του πλανήτη;
Είναι η ταχύτητα με την οποία αυτοί οι ζάπλουτοι αντέγραψαν τους κώδικες της επιτυχίας, ο ζήλος τους να θάψουν το αίσθημα κατωτερότητας που γεννήθηκε την εποχή που πεινούσαν και να μετατρέψουν σε υλικά αγαθά το φαντασιακό μας. Είναι επίσης η ταχύτητα με την οποία προσγειωθήκαμε έπειτα απ' αυτή τη σύντομη... πτήση. Είναι η εικόνα αυτών των οικοδομικών συγκροτημάτων που είναι άδεια και μισοτελειωμένα. Είναι η σκέψη όλου αυτού του χρήματος που σκορπίστηκε σε είδη μακιγιάζ και αξεσουάρ. Η σκέψη των χαμένων ευκαιριών. Η εγκατάλειψη στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Η προοπτική να δούμε ξανά μετανάστες να φεύγουν από την Ιρλανδία μήπως και βρουν δουλειά στον Καναδά και την Αυστραλία. Πάνω απ' όλα αυτά, όμως, είναι το γεγονός ότι αυτές οι ιστορίες για πολυτελή καπρίτσια δεν ταιριάζουν με την εικόνα που είχαμε έως τώρα για την ταυτότητά μας. Είναι ασύμβατα με το μύθο της "ιρλανδικότητας" που αναπτύχθηκε ανά τους αιώνες και στον οποίο γαντζωνόμαστε ακόμα σήμερα.
Αυτό που ακούμε να λέγεται συχνά σήμερα είναι ότι η νέα γενιά, που μεγάλωσε με σχετική αφθονία και σταθερότητα, χωρίς να έχει γνωρίσει εποχές ισχνών αγελάδων, είναι ανίκανη να φανταστεί μια διέξοδο. Εχει τόσο συνηθίσει να μη νοιάζεται για τίποτα και να ξοδεύει, που είναι ανίκανη να αφομοιώσει το σοκ της λιτότητας.
Στη Νήσο του Αχιλλέα, στις δυτικές ακτές της χώρας, μας δόθηκε η ευκαιρία να θυμηθούμε την ταπεινότητα, που πάντοτε ήταν πολύτιμο χαρακτηριστικό του ιρλανδικού τρόπου ζωής. Κάθε χρόνο γίνεται εκεί ένα σεμνό λογοτεχνικό φεστιβάλ στη μνήμη του γερμανού συγγραφέα Χάινριχ Μπελ -Νόμπελ Λογοτεχνίας- που επισκεπτόταν συχνά το νησί τη δεκαετία του 1950 και είχε μάλιστα ένα σπιτάκι εκεί.
Ο λογοτέχνης αυτός προειδοποιούσε από παλιά όσον αφορά τη διαβρωτική δύναμη που ασκούσε ο υλισμός τη μεταπολεμική εποχή. Φέτος, περπατήσαμε πάνω-κάτω στην εντυπωσιακή ακτή το Σαββατοκύριακο του φεστιβάλ. Αισθανόμασταν τον παλμό του βράχου κάτω από τα πόδια μας, την αύρα του Ατλαντικού.
Μας πήγαν στο λιμανάκι του Πάρτιν, όπου παλιά ψάρευαν καρχαρία-"προσκυνητή"(3) και στέγνωναν τα πτερύγιά του πάνω σε πέτρινους τοίχους για να τα εξαγάγουν μέχρι τη μακρινή Κίνα. Οι άνθρωποι ήταν πραγματικά δουλευταράδες και τολμηροί εκείνο τον παλιό καιρό. Ηταν γεμάτοι ελπίδα, μουσική και μύθους. Ηταν μια εποχή όπου οι Ιρλανδοί τρέφονταν από το φαντασιακό τους. Υπήρχε επίσης ένας φυσικός κώδικας αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης, ένα είδος ελάσσονος σοσιαλισμού: Οι ψαράδες, μόλις επέστρεφαν στο λιμάνι, έριχναν την ψαριά τους στην αποβάθρα, γύριζαν απ' την άλλη μεριά και τραβούσαν κλήρο ώστε τα ψάρια να μοιραστούν δίκαια σε όλους.
Αυτή η επίσκεψη μας θύμισε τις ρίζες μας ως έθνους. Και ίσως είναι μια καλή στιγμή για να επαναξιολογήσουμε αυτά τα ένστικτα που κληρονομήσαμε από την ιστορία.
Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε
Στην Ιρλανδία, έχουμε μια έκφραση που λέει "ρίξε μια βουρδουλιά", κάτι που σημαίνει περίπου "άδραξε την ευκαιρία". Τη χρησιμοποιούμε, για παράδειγμα, για να εμψυχώσουμε μια αθλητική ομάδα -όταν δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε, πρέπει να προσπαθήσουμε να δώσουμε τον καλύτερό μας εαυτό, και ας φαίνεται απίθανο να μπορέσουμε να ανατρέψουμε την κατάσταση. Το να δοκιμάζουμε την τύχη μας είναι ένα στοιχείο της ιρλανδικής αισιοδοξίας.
Το σημαντικό είναι να ξέρουμε σε τι θα επενδύσουμε την ενεργητικότητά μας για να προγραμματίσουμε το μέλλον. Πρόσφατα έγινε στο Δουβλίνο ένα συνέδριο στο οποίο είχε προσκληθεί η πλειονότητα των ιρλανδών επιχειρηματιών που είναι επιτυχημένοι στο εξωτερικό, για να καταθέσουν τις ιδέες τους για το πώς θα ανακάμψει η χώρα. Ενα από τα κυριότερα συμπεράσματα αυτού του Σαββατοκύριακου ήταν ότι διαθέτουμε τεράστιο δημιουργικό δυναμικό στην Ιρλανδία. "Παίζουμε στο γήπεδο των μεγάλων", όπως λέμε, στην τέχνη, τη λογοτεχνία, την εξαγωγή ιδεών.
Ο Νιλ Τζόρνταν, ο βραβευμένος με Οσκαρ σκηνοθέτης, επισήμανε εύστοχα ότι προδοθήκαμε μεν από τους πολιτικούς, τους τραπεζίτες και την Εκκλησία μας, όχι όμως και από τους καλλιτέχνες μας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για την ιρλανδική δημιουργικότητα, που θεωρείται τώρα η βασική λύση για τις παρούσες δυσκολίες. Ετσι, η κυβέρνηση ονόμασε τον Γκάμπριελ Μπερν, τον γνωστό ηθοποιό, επίσημο πρέσβη Πολιτισμού της Ιρλανδίας, κάτι που γίνεται πρώτη φορά στη χώρα.
Επομένως, ίσως τελικά σωθούμε από το ταλέντο μας στους μύθους.
Σήμερα, νέες ιστορίες έρχονται να τροφοδοτήσουν τις δικές μας: είναι οι ιστορίες των μεταναστών που μας φέρνουν τις δικές τους πολιτισμικές επιρροές, όπως άλλοτε οι Ιρλανδοί έφεραν τη μουσική τους στον κόσμο. Η Ιρλανδία βιώνει βαθιές αλλαγές. Μπορεί, βέβαια, να δυσφορούμε προσαρμοζόμενοι στο σοκ της πτώσης, αλλά ίσως τώρα να ανοίγεται μια εποχή γεμάτη προκλήσεις, πλούσια σε νέες προοπτικές, μια στιγμή ανανέωσης του ιρλανδικού φαντασιακού».
(1) (Σ.τ.μ.) Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του με τίτλο «Οι στιγματισμένοι» (μτφρ. Μαρία Γεωργουσοπούλου, «Νεφέλη», Αθήνα 2004).
(2) (Σ.τ.μ.) Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη (μτφρ. Α. Καλοφωλιάς, Αθήνα 1998).
(3) (Σ.τ.μ.) Στην Ελλάδα, αυτό το είδος καρχαρία ονομάζεται και «παπάς» και «σαπουνάς».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο HUGO HAMILTON- εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Le Monde Diplomatique, 22-08-2010

Λουλούδια της παραλίας


Τώρα που όλοι κάνουμε τις βόλτες μας προς τη θάλασσα, πόσο έχουμε προσέξει άραγε τα λουλούδια που φυτρώνουν στις σχισμές των βράχων, στην άμμο ή ακόμη και πάνω στην ίδια την άσφαλτο;
Μικρή ξενάγηση στον απίστευτο πλούτο ανθέων μιας φτωχής χώρας...

Φαίνεται περίεργο ότι σε μια χώρα στην οποία οι κάτοικοί της από το πρωί μέχρι το βράδυ κατηγορούν το περιβάλλον της για την υποβάθμιση και την καταστροφή του, αυτή να θεωρείται από τους βοτανoλόγους (επαγγελματίες και ερασιτέχνες) ως Παράδεισος. Δεκάδες βιολογικά τμήματα από τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Δανία μέχρι τη Νορβηγία και την Ισλανδία έρχονται στην Ελλάδα για να παρατηρήσουν τα λουλούδια μας. Χώρια που ενώ τα πουλιά πετούν και φεύγουν- κάνοντας αναγκαία τα τηλεσκόπια, τα κιάλια και τις «ενδυματικές» παραλλαγές -, τα αγριολούλουδα περιμένουν ακίνητα. Ασε που ενώ τα είδη πουλιών στην Ελλάδα (μόνιμα και μεταναστευτικά) είναι 422, τα φυτά είναι περίπου 6.000, από τα οποία περίπου 2.000 είναι ενδημικά. Δηλαδή είδη που βγαίνουν μόνον εδώ και πουθενά αλλού. Κάτι που δεν ισχύει για τα πετούμενα! Ο Τurrill, στο μνημειώδες έργο του «Ρlant Life of the Βalkan Ρeninsula» που εκδόθηκε το 1929, έχει υπολογίσει ότι το ένα στα τέσσερα φυτά των Βαλκανίων είναι ενδημικό της περιοχής. Για μια απλή σύγκριση, αρκεί να αναφερθεί ότι ενώ η Κρήτη είναι τριάντα πέντε φορές μικρότερη από τη Μ. Βρετανία, έχει τον ίδιο αριθμό ειδών φυτών: περίπου 2.000!

Λουλούδια της ακρογιαλιάς
Ενα από τα ωραιότερα αγριολούλουδα της χώρας μας, ο κρίνος της θάλασσας, βγαίνει σε πολλές παραλίες με άμμο. Από τη Χαλκιδική και τη Λήμνο μέχρι το Πήλιο (χαλάει τον κόσμο στην ακτή της Ξυνόβρυσης), την Κυπαρισσία και την Κρήτη. Εχει ωραιότατα άσπρα μεγάλα λουλούδια που είναι πάνω στο φυτό σχεδόν όλο το καλοκαίρι. Είναι το ίδιο είδος με αυτό που βλέπουμε στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης και της Κνωσού.

Εξαίσια κίτρινα λουλούδια με μορφή «χωνιού», που επίσης βγαίνουν στις παραλίες, έχει και η πικραγγουριά. Και εδώ μπορούμε να εντυπωσιάσουμε την παρέα μας. Αρκεί να «σπρώξουμε» λίγο τους τριχωτούς καρπούς, που επίσης υπάρχουν πάνω στο φυτό. Θα τρομάξουν όλοι επειδή οι καρποί σκάζουν και τινάζουν μακριά, σαν βολίδες, τους σπόρους που περιέχουν. Γι΄ αυτό και το λατινικό της όνομα είναι Εcbalium elaterium (= ελατήριον το εκβάλλιον). Αυτός είναι ο λόγος που ο Πλίνιος αρχίζει την περιγραφή των θαυμάτων της φύσεως με την περίπτωση της πικραγγουριάς. Ενα άλλο τυπικό φυτό της παραλίας και των υγρών περιοχών της χώρας μας (ρέματα, ρυάκια, ποτάμια) γεμάτο με λουλούδια το καλοκαίρι είναι η λυγαριά. Αν είστε τυχεροί ή επιμείνετε περισσότερο παραμένοντας ακούνητοι κοντά στη λυγαριά, θα δείτε ωραιότατες πεταλούδες, «μπάμπουρες» και άλλα έντομα να την επισκέπτονται.

Ινουλα: Ανθρωπόφυτο, ασφαλτόφυτο και μπαζόφυτο
Σίγουρα έχετε δει την ίνουλα, το θαλερό φυτό (που φτάνει σε ύψος 1,5 μ. και ζει πάνω από 10 χρόνια) με την ευχάριστη μυρουδιά που μεγαλώνει το καλοκαίρι ακόμη και στις σχισμές της ζεστής ασφάλτου, όταν τα άλλα φυτά δίπλα λιμοκτονούν από την ξηρασία. Φαίνεται, ίσως, περίεργο αλλά τα τελευταία 40 χρόνια η ίνουλα συνεχώς διευρύνει τη διασπορά της ακολουθώντας και καταλαμβάνοντας με εντυπωσιακή ταχύτητα τους χώρους από όπου περνά και «διαταράσσει» ο άνθρωπος. Είτε αυτός λέγεται «νέο» έδαφος δίπλα σε εθνικές οδούς είτε ακόμη και πάνω σε μπάζα.

Εκτός όμως από τους βοτανολόγους η συνεχής επέκταση της ίνουλα έχει ενθουσιάσει και τους μελισσοκόμους. Και τούτο επειδή ανθίζει τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο όταν ελάχιστα άλλα είδη φυτών- όπως τα ρείκια- είναι ανθισμένα στην ελληνική φύση. Λέτε έπειτα από μερικά χρόνια, και έχοντας υπόψη και την ευχάριστη μυρουδιά της ίνουλα, να έχουμε και «ινουλόμελο»; Οπως και να έχει το πράγμα, προσέξτε την και για έναν ακόμη, τον κρισιμότερο, λόγο. Τούτο επειδή φαίνεται ότι είμαστε μπροστά σε ένα αξιοπερίεργο γενετικό φαινόμενο που δείχνει, όπως επιμένει γάλλος βοτανολόγος, γενετική εξέλιξη και μεταλλάξεις που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας με ρυθμούς που ξεπερνούν κάθε προηγούμενο!

Λουλούδι της κολοκυθιάς και άνθος αγκινάρας
Πολλοί ακούσαμε ιστορίες για «τη χώρα της ανθισμένης κερασιάς» ή τραγουδήσαμε για την «ανθισμένη αμυγδαλιά». Σίγουρα ελάχιστοι έχουν αναφερθεί στην ανθισμένη αγγουριά παρ΄ όλο που στα δημοτικά μας τραγούδια υπάρχουν αναφορές σε τέτοια λουλούδια όπως αυτό της αγκινάρας. Πηγαίνοντας να κόψω κολοκυθάκια στον κήπο μου στο Πήλιο, παρατηρώ το εκπληκτικό λουλούδι και τα μεγάλα φύλλα της κολοκυθιάς. Η οποία έγινε τεράστια από τον Απρίλιο που φυτεύθηκε μέχρι τον Αύγουστο και απορώ. Γιατί οι δήμαρχοι που κόπτονται για το πράσινο δεν φυτεύουν κολοκυθιές;

Θυμάμαι στα μέσα της δεκαετίας του ΄70 στη Γαύδο, στην Κρήτη, τον καπετάν Μανούσο που έκανε με το καΐκι του τη διαδρομή από την Παλαιοχώρα μέχρι το νησάκι σε επτά (!) ώρες να μεταφέρει κάθε φορά και ένα μεγάλο πλαστικό δοχείο με νερό. Δεν το είχε για να πίνει ο ίδιος αλλά για να ποτίζει έναν ηλίανθο που είχε φυτέψει στην αυλή ενός από τα δύο καφενεία που υπήρχαν στο υποτυπώδες λιμανάκι του Καραβέ. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι το νερό που πίναμε εκεί είχε συλλεγεί στη στέρνα με τις βροχές του χειμώνα. Γιατί δεν χρησιμοποιούμε τα καλοκαίρια τον ηλίανθο που δίνει υπέροχο λουλούδι και μεγαλώνει μέσα σε λίγους μήνες;

Γιατί, άραγε, θα πρέπει σώνει και καλά να θεωρούμε ότι μόνο με δένδρα και θάμνους θα πρασινίσουμε τις πόλεις, τις αυλές, και τις βεράντες μας; Πόσοι γνωρίζουν το πανέμορφο λουλούδι της αγκινάρας; Εξαίσιο και μεγάλο το κατακαλόκαιρο πάνω στο θαλερότατο φυτό που συχνά ξεπερνά σε ύψος το ένα μέτρο. Οι αγκινάρες που τρώμε, για όσους το αγνοούν, είναι το μπουμπούκι της «αγκιναριάς»!

ΤΑ ΑΝΘΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ
Στον Οιδίποδα επί Κολωνώ ο Σοφοκλής περιγράφοντας την Αττική αναφέρει:

Εχεις,ξένε,ερθεί στα πιο όμορφα μέρη...

Κάθε μέρα εδώ με τη δροσιά από τα ουράνια ωριοφούντωτος ο νάρκισσος ανθίζει και ο χρυσόξανθος ο κρόκος για τις δυο μας τις τρανές θεές παλλαϊκό στεφάνι...

Η σχέση των Ελλήνων με τα λουλούδια είναι,βέβαια,παλαιότερη και από την εποχή του Σοφοκλή κατά την κλασική Αρχαιότητα.Αυτή φαίνεται ξεκάθαρα από τη μυθολογία η οποία συνεχώς αναφέρεται σε ιστορίες για όλα σχεδόν τα λουλούδια της χώρας μας.Με ιστορίες που απορώ γιατί δεν χρησιμοποιούνται ακόμη και για παιδικά παραμύθια.Προφανώς,όχι όλες, μια και αρκετές από αυτές είναι ακατάλληλες για ανηλίκους ως γαργαλιστικότατες.

Το λουλούδι Ιρις πήρε το όνομά του από την αγγελιοφόρο των θεών,της οποίας ο ρόλος ήταν η συνοδεία των ψυχών στους τόπους της αιώνιας ειρήνης από τον «δρόμο» του ουράνιου τόξου που έχει τα χρώματά της.

Ο Νάρκισσος,γιος του θεού Κηφισού και μιας νύμφης των δασών,ήταν πανέμορφος.

Ενώ όμως τον επιθυμούσαν (για προφανείς λόγους...)

όλες οι νύμφες,ο ίδιος αγαπούσε μόνο τον εαυτό του.

Μια μέρα,λοιπόν,που απολάμβανε- για ακόμη μία φορά- το καθρέπτισμα του προσώπου του σε μια πηγή του Ελικώνα,οι θεοί αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν για την αυθάδειά του.Ετσι «έπεσε» στο νερό και πνίγηκε.Απέμεινε όμως ένα λουλούδι- ο νάρκισσος- με ένα χρυσό στεφάνι,το οποίο και σήμερα γέρνει πάνω από τα νερά των λιμνών και των ποταμών.

Μια φορά ένα αγριογούρουνο σκότωσε τον Αδωνι.Οταν το πληροφορήθηκε η Αφροδίτη, έχυσε τόσα δάκρυα όσες και οι σταγόνες αίματος που χύθηκαν από το σώμα του Αδωνι.Εδώ,όμως,από κάθε δάκρυ της Αφροδίτης φύτρωσε και μια τριανταφυλλιά.

ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΠΟΥΜΠΟΥΚΙ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΡΗΣ

Στα δύσβατα μέρη όπου η κάππαρη αφήνεται να ανθίσει, τα λουλούδια της φαντάζουν πανέμορφα
Την κάππαρη τη γνωρίζουμε περισσότερο από το γνωστό τουρσί και όχι τόσο από το λουλούδι της.Και όμως,το τουρσί αυτό δεν είναι παρά το μπουμπούκι της προτού ανοίξει το άνθος.Ο Θεόφραστος λέει:

«Βλαστάνει δε και ανθεί του θέρους και διαμένει το φύλλον χλωρόν άχρι Πλειάδος».Αν θέλετε να εντυπωσιάσετε την παρέα σας κόψτε ένα μπουμπούκι κάππαρης κάπως «φουσκωμένο»,με αρκετό μίσχο.Τόσο μεγάλο που να μπορείτε να τον βάλετε σε ένα ποτήρι με νερό.Φωνάξτε όλους τριγύρω και παρατηρήστε το λουλούδι που θα εμφανισθεί να ανοίγει σε ελάχιστο χρόνο!

Ο καθηγητής κ. Νίκος Μάργαρης είναι διευθυντής του «Νational Geographic»

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Νικος Μαργαρης-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 18 Ιουλίου 2010


12/8/10

Δρόμοι



Για το έλεος...
...είχε γράψει κάποτε ο συγγραφέας Ντάνιελ Σίλιμαν στο περιοδικό «Σκοτώνοντας τον Βούδα». Για κάτι καλογεράκια, σε ένα βουνό, σε ένα νησί, σε μια θάλασσα, που άλλο δεν κάνουν παρά να προσεύχονται με αυτές τις δύο λέξεις, ξανα και ξανα: κύριε ελέησον, κύριε ελέησον, κύριε ελέησον. Με την ελπίδα πως, ώσπου να ξοδέψουν πια το λάδι στο καντήλι τους, ίσως να μπορέσουν να πουν έστω μια φορά αυτά τα δυο λόγια τόσο αληθινά, που να ανοίξουν με αυτά μια χαραμάδα στο κελί τους για να μπει μέσα το έλεος. Το έλεος του θεού είναι πιο εύκολο από το έλεος των ανθρώπων.

Μια τέτοια...
...χαραμάδα είχε δεί μια φορά ο Ντάνιελ Σίλιμαν σε έναν δρόμο στη Φιλαδέλφεια. Είδε αυτόν τον γέρο φορτηγατζή, τόσο γέρο που τα μάγουλα του είχαν σταφιδιάσει από τις ρυτίδες και που το πρόσωπο του έμοιαζε με περγαμηνή που είχαν περάσει από πάνω της εκατοντάδες χρόνια, να είναι σταματημένος στον δρόμο, μπροστά σε ένα κόκκινο φανάρι, καθισμένος στη θέση του οδηγού, σε ένα γαλάζιο φορτηγό χωρίς τίποτα: «Μέσα από την πόρτα που έλειπε ξεχώριζε το καρό σακάκι του πάνω από το παντελόνι, με το ένα κοκαλιάρικο πόδι του πάνω στο φρένο και το άλλο στον συμπλέκτη. Με το δεξί του χέρι ριγμένο πάνω στο λεβιέ και το αριστερό του απλωμένο πάνω στο τιμόνι, όπως τεντώνεται ο ήλιος στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα λίγο πριν πέσει για ύπνο, αυτός ο ανθρωπάκος ακουμπούσε εκεί την κούραση μιας ολόκληρης μέρας. Κοίταζε τον ουρανό, περίμενε να ανάψει το πράσινο, να τελειώσει η βάρδια. Και όπως τον έβλεπε κανείς μέσα από το άνοιγμα της πόρτας, πάνω στο ψηλό του κάθισμα να ατενίζει τον γαλανό ουρανό που έσβηνε σιγά σιγά ήταν σαν να είχαν εισακουστεί ξαφνικά χιλιάδες προσευχές που από στιγμή σε στιγμή θα άνοιγαν μια χαραμάδα στον απαραβίαστο ουρανό για να περάσει το έλεος. Μέχρι την επόμενη μέρα».

Και θυμηθήκαμε...
... με όλα αυτά ένα μήνυμα δίχως έλεος, αυτό που είχε τοιχοκολήσει κάποτε ένας ταλαιπωρημένος και οργισμένος επιβάτης σε μια σήραγγα του Μετρό της Νέας Υόρκης, με παραλήπτες τους απεργούς μηχανοδηγούς: «Αγαπητά καθάρματα, αν ήμουν αφεντικό σας, θα παίρνατε όλοι πόδι. Και θα έβαζα στις θέσεις σας μηχανες. Ένα τσούρμο εκπαιδευμένες μαϊμούδες θα έκαναν καλύτερα τη δουλειά σας. Και θα έδειχναν περισσότερη ευγνωμοσύνη. Καταλαβαίνετε πόσο αλλόκοτα είναι τα αιτήματα σας; Σύνταξη στα 55! Αστειεύεστε; Κάντε μας τη χάρη και μην ξαναγυρίσετε στη δουλειά!».

«Κ’επειδή...
...καθένας απομονώθηκε μες τη δική του μάντρα και ζούσε μονάχα με τον εαυτό του και σκεφτόταν μονάχα τον εαυτό του, έβρισκε φυσικά, πως ο εαυτός του ήταν το κέντρο κι ο σκοπός της δημιουργίας άρα πως άξιζε περισσότερο από τους άλλους, κι είχε περισσότερα δικαιώματα να ζήσει και να ευτυχήσει». (Κώστας Βάρβαλης, «Ο λαός των μουνούχων»)

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ρούσσος Βρανάς-εφ. Τα Νέα, 30.07.2010

11/8/10

Οι σπόροι της νέας Ελλάδας σε μια κιβωτό

Οταν ακούμε τις λέξεις «σπόρος» και «καλλιέργεια», μας έρχονται δυστυχώς στο μυαλό εικόνες από μπλόκα στην εθνική οδό με εξαγριωμένους αγρότες. Λες και οτιδήποτε βγάζει η ελληνική γη είναι προϊόν συνδικαλισμού. Να όμως που η ελληνική πρόταση για τη φετινή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας- που θα διαρκέσει από 29 Αυγούστου έως 21 Νοεμβρίου -έρχεται να αλλάξει τους συνειρμούς μας, με ένα ανατρεπτικό πρότζεκτ.Οι αρχιτέκτονες Ζήσης Κοτιώνης και Φοίβη Γιαννίση που είναι οι εθνικοί μας επίτροποι ετοιμάζονται να παρουσιάσουν το εγχείρημά με τίτλο «Κιβωτός, παλαιοί σπόροι για τις νέες καλλιέργειες». Η ιδέα τους πήρε την πρώτη θέση στην ανοιχτή πρόσκληση, όπου εξετάστηκαν 47 ατομικές και ομαδικές υποψηφιότητες. Μέσα στο ελληνικό περίπτερο θα τοποθετηθεί μια ξύλινη κιβωτός μήκους 12 μέτρων (η οποία βρίσκεται τώρα στην τελική φάση της κατασκευής) που θα κρύβει ένα «αρχείο» σπόρων και φυτών της ελληνικής υπαίθρου σε συνδυασμό με βιντεοπροβολές, αλλά και εικόνες από τη σύγχρονη αγροτική ζωή και τα τοπία της χώρας.Ο Ζήσης Κοτιώνης αναλύει το σκεπτικό στην «Κ»: «Επηρεασμένοι από την οικονομική κρίση, που δεν αγγίζει μόνο τον μητροπολιτικό ιστό αλλά επεκτείνεται και στην ύπαιθρο, σκεφτήκαμε με τη Φοίβη Γιαννίση να καταθέσουμε μια πρόταση που θα είχε να κάνει με την αρχαία έννοια της λέξης “κτίζω” που σημαίνει καλλιεργώ τον αγρό. Ανοίγουμε λοιπόν τον διάλογο, εισάγοντας νέα θέματα όπως η αρχιτεκτονική του τοπίου και βιοποικιλότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι η ύφεση έχει πλήξει ιδιαίτερα την οικοδόμηση και έτσι η κοινότητα των αρχιτεκτόνων μπορεί πια να στρέψει περισσότερο το βλέμμα στη διαμόρφωση του ευρύτερου περιβάλλοντος, πέρα από τον αστικό ιστό».Η έννοια του σπιτιούΗ εικόνα της κιβωτού είναι γοητευτικά οικεία μέσα από τα θρησκευτικά κείμενα και την τέχνη (ας μην ξεχνάμε την εμβληματική κατασκευή του Κώστα Τσόκλη που θεωρείται ένα από τα καλύτερά του έργα): «Παράλληλα αποτελεί μια διεσταλμένη έννοια το σπιτιού» προσθέτει ο αρχιτέκτονας, «καθώς είναι σύμβολο της κατοικίας. Η διαφορά είναι ότι στο εσωτερικό της δικής μας θα υπάρχει φυτογενετικό υλικό. Τούτο δεν σημαίνει ότι θα λειτουργεί ως αποθηκευτικό κέλυφος, αλλά ως πλατφόρμα ανταλλαγής ιδεών και δράσεων. Προσκαλούμε τους επισκέπτες του ελληνικού περιπτέρου να γνωρίσουν τους σπόρους, να τους μυρίσουν, να τους επεξεργαστούν, ακόμα και να τους γευτούν. Θα είναι μια διαδραστική και σωματική εμπειρία για τους θεατές».Ο Ζήσης Κοτιώνης εξηγεί ότι η επιλογή των σπόρων έγινε ύστερα από έρευνα του συνεργάτη της ομάδας της Μπιενάλε, Ορέστη Δαβία που είναι βιολόγος και βοτανολόγος, με βάση το εξής ερώτημα: «Αν έπρεπε να ξεκινήσουμε μια πολιτισμένη ζωή από την αρχή, τότε ποιους σπόρους θα χρειαζόμασταν για την επιβίωση και την ευημερία μας; Ετσι καταλήξαμε περίπου σε 200 φυτικά είδη που θα μας εξυπηρετούσαν όχι μόνο ως προς τις διατροφικές μας ανάγκες, αλλά που έχουν και θεραπευτικές, καλλωπιστικές, ευφορικές και αφροδισιακές ιδιότητες.Συμπεριλάβαμε ακόμα και ορισμένους σπόρους που είναι ανδροκτόνοι, όπως το κόνιο. Θα υπάρχει υπομνηματισμός στην παρουσίασή τους και πληροφορίες για το κάθε είδος χωριστά».Η πρόταση για την Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας εντάσσεται στο πνεύμα της επιστροφής σε ορισμένες βασικές αξίες: «Δεν αισθανόμαστε νοσταλγία για το παρελθόν. Αντιθέτως, σκεπτόμαστε πρακτικά, δηλαδή να “διασώσουμε” ορισμένα είδη και να προαγάγουμε μια σύγχρονη ζωή μέσα από αυτά. Σώζοντας λ. χ. την ποικιλία των παλαιών σπόρων ανοίγεται μπροστά μας μια παλέτα διατροφικού πλούτου που εμπλουτίζει το διαιτολόγιό μας, ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σημαντικά ζητούμενα της εποχής μας».Επιστροφή στα βασικά«Η κρίση βάζει αναγκαστικά στην άκρη όλο το κλίμα της αμεριμνησίας που αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του ’90 και οδήγησε στην πεποίθηση ότι όλα είναι δυνατά άνευ κόστους, καθώς και ότι η πολυτέλεια είναι η φυσική μας συνθήκη. Ανατρέχοντας στο παράδειγμα της Αργεντινής που έζησε την ύφεση πριν από εμάς, οι καλλιτέχνες αλλά και οι αρχιτέκτονες επέστρεψαν στη διατύπωση ορισμένων βασικών ερωτημάτων για τη δράση τους. Από αυτήν την άποψη, η πρότασή μας αντανακλά μια καινούργια φιλοσοφία. Ας μην ξεχνάμε ότι, ως διδάσκοντες στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Βόλου, ζούμε το θέμα της αγροτικής παραγωγής και της βιοποικιλότητας από κοντά, μέσα από διάφορα πρότζεκτ που αναθέτουμε στους φοιτητές μας. Η συγκρότηση της πρότασης για την Μπιενάλε μάς βοήθησε να μάθουμε πολλά καινούργια πράγματα για τους σπόρους. Η αλήθεια είναι ότι ο σύγχρονος άνθρωπος διακρίνεται από μια τεμπελιά σε ό, τι αφορά τη φύση και τις γνώσεις που κρύβει. Τόσο η πόλη όσο και η ύπαιθρος όμως έχουν ως κοινό παρονομαστή το έδαφος, και σε αυτό πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Μαργαριτας Πουρναρα-εφ. Καθημερινή, 30-07-2010

Πού είναι ο εχθρός;

Η κοινωνία προχωρά στα τυφλά


Κάποτε οι λαοί πολέµησαν έναν κατακτητή και απελευθερώθηκαν από την κατάκτηση· παλιότερα, διάφοροι λαοί απέκρουαν εχθρό που επιχειρούσε να τους υποδουλώσει· αργότερα, κάποιοι λαοί πολέµησαν «εσωτερικά» τον ταξικό εχθρό που τους καταπίεζε και τους εξαθλίωνε και «απελευθερώθηκαν» απ’ αυτόν. Πάντοτε στο παρελθόν ο εχθρός ήταν παρών, είχε πρόσωπο και όνοµα: Πέρσες, Αραβες, Οθωµανοί, Λουδοβίκοι, Χίτλερ, Μουσολίνι, Αγγλοι, Γάλλοι...

Τώρα, τα τελευταία χρόνια ο, δυτικός τουλάχιστον, κόσµος έχει βυθιστεί σε µια κρίση που ξεκίνησε ως οικονοµική-χρηµατοπιστωτική και έχει καταλήξει βαθιά ηθικήκοινωνική· τώρα, ανατρέπονται κοινωνικές σχέσεις και οικονοµικές πραγµατικότητες εγκαθιδρυµένες και οργανωµένες από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης· σήµερα, συντελούνται ανατροπές που οδηγούν, σταθερά και µε µεγάλη ταχύτητα, σε εντελώς διαφορετικές κοινωνίες που ακόµη, την ώρα που διαµορφώνονται, η εικόνα τους δεν είναι εµφανής.

Μέσα σε αυτήν την πρωτοφανή και αλλόκοτη στην Ιστορία κρίση, παρατηρείται και κάτι άλλο, πρωτοφανές επίσης και αλλόκοτο: λαοί, κοινωνίες, παρακολουθούν άφωνοι την ανατροπή τους, την αποπτώχευσή τους, χωρίς σηµάδια καν για αντίδραση, για πόλεµο κατά του εχθρού που τους εξαθλιώνει, έστω για κάποια αντίσταση· τι συµβαίνει; Γιατί αυτήν τη φορά δεν υπάρχει καµιά αντίσταση;

Κατά τη γνώµη µου, οι κοινωνίες πράττουν σοφά και δεν αντιδρούν· γιατί, εναντίον ποίου να αντιδράσουν; Και λέω πράττουν σοφά οι κοινωνίες να µην αντιδρούν, γιατί γνωρίζουν ότι ο εχθρός, ο µεγάλος, υπάρχει, αλλά είναι για την ώρα άπιαστος· γιατί γνωρίζουν ότι καραµανλήδες, παπανδρέοι και όποιοι τέτοιοι είναι µικροί και µικρότεροι εχθροί, που αν τους νικήσεις, µια τρύπα στο νερό έκανες, όργανα και νεροκουβαλητές του µεγάλου εχθρού είναι· θύτες και θύµατα ταυτόχρονα είναι. Και τότε, λέει, ποιος είναι, πού βρίσκεται ο µεγάλος, ο πραγµατικός εχθρός;

Εχουµε πει – και η αφεντιά µου – ότι εδώ και τουλάχιστον τριάντα χρόνια εξελίσσεται η τρίτη επανάσταση στην Ιστορία, µετά τη γεωργική και τη βιοµηχανική, η ηλεκτρονική· πρόκειται για την επανάσταση της επικοινωνίας που εξελίσσεται διαρκώς και µοιάζει να µην έχει τέλος και που, ως προς τις αφετηρίες, ακολούθησε δρόµο αντίστροφο από τις προηγούµενες: η ηλεκτρονική επανάσταση δεν ξεκίνησε «εκ των κάτω», δεν έγινε για να ικανοποιήσει κοινωνικό αίτηµα, αίτηµα µιας κοινωνικής τάξης, παρά οι αφετηρίες της ανιχνεύονται στα «άνω», σε κάποιο, εξ ίσου άπιαστο µε τον εχθρό µας, διεθνές κεφάλαιο που προσπάθησε και προσπαθεί να συρρικνώσει το κόστος παραγωγής και να αυξήσει, εποµένως, το κέρδος του.

Εµφανίζεται δηλαδή τούτη εδώ η επανάσταση ως επανάσταση αντικοινωνική· µοιάζει να επιδιώκει την κατασκευή µιας κοινωνίας «νεκρής», χωρίς αντιστάσεις, χωρίς βούληση, κυρίως χωρίς συνοχή. Και τα µέσα που χρησιµοποιεί είναι πρωτόγνωρα· είναι οι µηχανές αναζήτησης µε «πελάτες» και «εξυπηρετητές», είναι τα διάφορα google, moogle και ό,τι άλλο, τα διάφορα σάιτ, οι «πύλες» – δεν τα ξέρω και όλα – ένα συνολικό σύστηµα, ο «παγκόσµιος ιστός» µε κυρίαρχο το Ιnternet. Θέλω εδώ να αντιγράψω ένα απόσπασµα από βιβλίο που εξηγεί όλα αυτά: «Το Ιnternet δεν διοικείται από κανένα πρόσωπο, οργανισµό ή κυβέρνηση. Παρ’ όλα αυτά, διάφορες επιστηµονικές οργανώσεις και ειδικοί, για να προστατέψουν το Ιnternet από οποιασδήποτε µορφής κηδεµονία (ιδιωτική, θρησκευτική, πολιτική) έχουν σχηµατίσει µερικές αναγνωρισµένες και υψηλού κύρους “λέσχες”... Περίπου 5% των λειτουργικών εξόδων του Ιnternet πληρώνει σήµερα η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Τα υπόλοιπα έξοδα λειτουργίας διαµοιράζονται στους χρήστες».

Η ηλεκτρονική επανάσταση έχει απέναντι στις προηγούµενες επαναστάσεις ένα ισχυρότατο πλεονέκτηµα· ενώ είναι κατ’ αρχήν αντικοινωνική, η κοινωνία τη χρειάζεται και κάπου τη στηρίζει. Οτι είναι η πιο χρήσιµη επανάσταση δεν πρέπει να χωράει αµφιβολία· και γι’ αυτό αναρωτιέµαι· τελικά, µήπως ο εχθρός βρίσκεται εκεί ακριβώς που βρίσκεται ο σύµµαχος; Μήπως, τελικά, ο εχθρός είναι συγχρόνως και σύµµαχος;

Οπότε; Οπότε, το πρόβληµα που λέγεται κρίση δεν θα έβρισκε τη λύση του αν οι κοινωνίες κατόρθωναν να ελέγξουν και να θέσουν στην υπηρεσία τους όλα τα προϊόντα αυτής της επανάστασης;

Ο Βασίλης Κρεµµυδάς είναι οµότιµος καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών
ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ
Η ηλεκτρονική επανάσταση έχει ένα ισχυρό πλεονέκτηµα: ενώ είναι αντικοινωνική, η κοινωνία τη χρειάζεται και τη στηρίζει

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Βασίλη Κρεµµυδά -εφ. Τα Νέα, Παρασκευή 30 Ιουλίου 2010

Ο πόλεμος που έχασε ο Θείος Σαμ και κέρδισε το ΔΝΤ

Η πτώση της Σαϊγκόν στις 30/4/75 σήμανε την οριστική αποχώρηση των ηττημένων Αμερικανών από το Βιετνάμ, υπό τα πυρά των νικητών κομμουνιστών Βιετκόνγκ. Το τελευταίο αμερικανικό ελικόπτερο τύπου Σικόρσκι απογειώθηκε άρον άρον τη μέρα εκείνη από την οροφή της αμερικανικής πρεσβείας στην πόλη ρίχνοντας την αυλαία ανός από τους πιο βρόμικους πολέμους του 20ού αιώνα. Με αφορμή την 35 επέτειο της πτώσης της Σαϊγκόν (μετονομάστηκε σε Ho Chi Minch City το ’76) μιλήσαμε με τον ιστορικό Γκάμπριελ Κόλκο. Πρώην αμερικανός και νυν καναδός υπήκοος, ο Κόλκο έχει μελετήσει για περισσότερα από σαράντα χρόνια την αμερικανική γεωστρατηγική πολιτική και έχει γράψει σειρά βιβλίων που αναλύουν σε βάθος εναν πόλεμο που άφησε τις πιο βαθιές πληγές στο συλλογικό υποσυνείδητο των ΗΠΑ.

Ποιος ήταν ο κύριος λόγος που οδήγησε τις ΗΠΑ στον μακροχρόνιο πόλεμο με το Βιετνάμ;
«Η αντίληψη της υπερδύναμης που είχαν οι αμερικανοί ιθύνοντες για τη χώρα τους. Από τη στιγμή που οι ΗΠΑ ενέδωσαν στον πόλεμο στο Βιετνάμ, αυτομάτως είχαν και την πεποίθηση ότι έπρεπε να επικρατήσουν πάση θυσία σ’αυτόν. Οι άνθρωποι που χαραξαν τη στρατηγική του πολέμου ήταν η αφρόκρεμα του Χάρβαρντ. Εγώ τότε ήμουν ενας μεταπτυχιακός φοιτητής του πανεπιστημίου, στο οποίο έχει φοιτήσει και ο Ομπάμα.
Οι άνθρωποι αυτοί πίστευαν και πιστευουν ακόμη, ότι δεν είναι δυνατόν να κάνουν λάθη. Έχουν τυφλή εμπιστοσύνη στην κρίση τους, νομίζουν ότι είναι πεφωτισμένοι των πεφωτισμένων. Έχοντας αυτήν τη νοοτροπία έπαιρναν αποφάσεις για τον πόλεμο χωρίς να λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους τη γνώμη όσων είχαν ζήσει και γνώριζαν εκ τωμ εσω την κουλτούρα της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που απάντησε μέλος της κλίκας αυτής σε έναν αμερικανό ιστορικό όταν ο τελευταίος του είπε ότι ερευνά σε βάθος τη βιετναμέζικη κοινωνία: ‘Τα δευτεροκλασάτα μυαλά ασχολούνται με δευτεροκλασάτες χώρες’. Επί πλέον οι ΗΠΑ κυνηγούσαν απεγνωσμένα εκείνη την περίοδο μια στρατιωτική επιτυχία που θα αντιστάθμιζε τις στρατιωτικές τους αποτυχίες στην Κορέα και την Κούβα».

Οι σφαγές των βιετναμέζων αγροτών από τους Αμερικανούς, καθώς και η μετέπειτα εξαναγκαστική μετανάστευση των πρώτων στις πολεις ήταν παρενέργεια του πολέμου ή μέρος ενός σχεδίου;
«Εκείνη την περίοδο υπήρχε μια πολύ δημοφιλείς θεωρία στους κύκλους του Χάρβαρντ που έκανε λόγο για την αναγκαστική αστικοποίηση των Βιετναμέζων και υιοθετήθηκε στην πράξη από το αμερικανικό στρατό. Εμπνευστής της ήταν ο καθηγητής Σάμιουελ Χάντινγκτον. Πίστευαν ότι για να λύσουν το πρόβλημα των Βιετκόνγκ θα χρειαζόταν απλώς να μετακινήσουν τους επαρχιώτες στις πόλεις όπου θα μπορούσαν να τους ελέγχουν πιο αποτελεσματικά. Όταν όμως αυτοί οι άνθρωποι έφτασαν στη Σαϊγκόν ζούσαν σαν παρίες. Ήταν άνεργοι, άστεγοι και το κοινωνικό σύστημα της πόλης τους απογοήτευσε εντελώς. Δεν πίστευαν ούτε στους κομμουνιστές ούτε στο καθεστώς της κυβέρνησης της Σαϊγκόν. Πάλευαν για να επιβιώσουν. Όσοι κατατάχθηκαν στο στρατό του Νότιου Βιετνάμ, το έκαναν για να έχουν κάτι να φάνε».

Γιατί, όπως έχετε γράψει «η πτώση της Σαϊγκόν ήταν κάτι που εξέπληξε τόσο τους αμερικανούς όσο και τους βιετναμέζους κομμουνιστές»;
Στο Νότιο Βιετνάμ επικρατούσε πάντα μεγάλη διαφθορά από τη στιγμή που οι ΗΠΑ συνέβαλαν στην αυθαίρετη ίδρυσυ του το 1955. Στη Σαιγκόν, π.χ. το δημοψήφισμα για το μέλλον της χώρας τον Οκτώβριο του 1955 έδωσε ένα ποσοστό 133% στον πρωθυπουργό Ngo Dinh Diem! Ημουν στο Νότιο Βιετνάμ το 1973, τον Απρίλιο του 1975 και τις τέσσερεις τελευταίες μέρες του πολέμου. Το 1973 ήμουν σύμβουλος των κομμουνιστών του Βόρειου Βιετνάμ, όταν με ρώτησαν ποια πίστευα ότι θα ήταν η έκβαση του πολέμου τους απάντησα ότι ο πόλεμος θα τελειώσει μέσα στην επόμενη διετία. Νόμιζαν ότι είμαι τρελος. Υπολόγιζαν ότι θα κρατούσε για άλλα δέκα χρόνια. Βλέπετε τόσο οι Αμερικανοί όσο και οι κομμουνιστές είχαν την ίδια μυωπία σε ό,τι αφορά τη φύση του πολέμου. Δεν καταλάβαιναν πως αυτά που συμβαίνουν στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό μέρος μιας σύρραξης έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από όσα συμβαίνουν στο πεδίο της μάχης.
Οι κομμουνιστές δεν είχαν κατανοήσει το μέγεθος της διαφθοράς του Νότιου Βιετναμ και το πόσο αδύναμο ήταν. Σκεφτείτε ότι κάποιος μπορούσε να είναι στρατηγός στο Ν. Βιετνάμ χωρίς να έχει ιδέα περί στρατιωτικών ζητημάτων. Αρκούσε μόνο να είναι πιστός στον πρόεδρο Thieu. Το σύστημα των πελατειακών σχέσεων επικρατούσε παντού. Καθοριστική όμως ήταν και η πετρελαϊκή κρίση του 1973. Και τα δύο καθεστώτα ήταν εκπαιδευμένα σε έναν πόλεμο με μηχανοκίνητα μέσα που στηριζόταν εξ ολοκλήρου στο πετρέλαιο. Όταν οι τιμές αυξήθηκαν απόλυτα το ’73, δεν μπορούσαν να πληρώνουν πλέον το πετρέλαιο και ο στρατός στη Σαϊγκόν άρπαζε την παραγωγή των χωρικών για να θρέψει τους στρατιώτες και τις οικογένειες τους-κάτι που αποξένωσε ακόμα περισσότερο τους Βιετναμέζους αγρότες από την κυβέρνηση τους. Όταν στο ραδιόφωνο ανακοινώθηκε ότι ‘Ο πόλεμος τελείωσε’, ένα μέλος των κομμουνιστών αξιωματούχων μου είπε: ‘Δεν μπορώ να καταλάβω πώς νικήσαμε. Κάναμε στα πάντα λάθος!’ Δεν είχε καταλάβει ότι το καθεστώς του Thieu δεν ήταν για τους κατοικους της Σαϊγκον μια εναλλακτική λύση σε σχεση με τους κομμουνιστές».

Μετά το τέλος του πολέμου επισκεφθήκατε τη Σαϊγκον. Η ζωή των κατοίκων της βελτιώθηκε με το νέο κομμουνιστικό καθεστώς;
«Επικρατούσε απογοήτευση. Οι άνθρωποι της πόλης αλλά και της χώρας πίστευαν ότι θα υπάρξουν βαθιές κοινωνικές αλλαγές, ότι οι κομμουνιστές πίστευαν όσα έλεγαν. Όμως οι κομμουνσιτές δεν πίστευαν σ’αυτά που υπόσχονταν. Δεν έφτιαξαν μια νές κοινωνία όπου όλοι θα ήταν ίσοι. Φρόντισαν απλώς να βολέψουν τα μέλη του κόμματος και τα παιδιά τους που φοιτούσαν στα καλύτερα σχολεία, ενώ αυτά των κομμουνιστών αξιωματούχων δεν στέλνονταν στα πεδία των μαχών. Ήταν και είναι λοιπόν μια ελίτ που απέκλειε και αποκλείει κοινωνικά από τον κύκλο της και τα συμφεροντά της την πλειονότητα του λαού. Πάντα υπήρχε στο κομμουνιστικό σύστημα ένα δίκτυο βολέματος των κολλητών, των μελών του κόμματος. Βλέπετε παρ’όλη την ιδεολογία τους, ο θεσμός της οικογένειας είναι πολύ σημαντικός σ’αυτήν τη χώρα που διέπεται από ισχυρές αξίες και παραδόσεις. Οι άνθρωποι που υπέφεραν τα περισσότερα έλαβαν τα λιγότερα από το νέο ελιτιστικό καθεστώς. Όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου ‘Βιετνάμ: Η ανατομία ενός πολέμου’, ο πόλεμος αυτός τελείωσε με την ήττα όλως όσοι πάλεψαν σ’αυτόν και είναι μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της σύγχρονης ιστορίας».

Ήταν συνεπώς οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που επέβαλε το καθεστώς αυτό (υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας μετά το 1986) πολύ πιο αποτελεσματικές από τις αμερικανικές βόμβες όσον αφορά τη δραματική αλλαγή προς το χειρότερο του πολιτικο-οικονομικού συστήματος της χώρας;
«Είναι τραγική ειρωνεία ότι, κατα κάποιον τρόπο, τελικά οι Αμερικανοί κέρδισαν τον πόλεμο αυτόν, έστω και αν ηττήθηκαν στρατιωτικά, Ήταν οι νικητές στην τελική μάχη στα χαρακώματα της οικονομίας του Βιετνάμ. Και το αποτέλεσμα του κομμουνισμού στο Βιετνάμ εκπλήρωσε τις προσδοκίες του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σκεφτείτε ότι η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρεί το Βιετνάμ πρότυπο για μια χώρα που θέλει να μεταρρυθμίσει την οικονομία της! Σήμερα η χώρα παρέχει πάμφθηνα εργατικά χέρια, δίχως εργασιακά διακιώματα, στις ξένες πολυεθνικές που κατασκευάζουν εκεί παπούτσια, ρούχα , ηλεκτρονικά. Θυμάμαι τα διορατικά λόγια τους βιετναμέζου οικονομολόγου στο Ινστιτούο Κοινωνικών Σπουδών, Tran Phuong. Το ΄72 μου είχε πεί κάτι που με σοκάρισε: Όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος, οι δυτικές πολυεθνικές θα έρθουν εδώ, γιατί έχουμε καλό και φτηνό εργατικό δυναμικό’. Δυστυχώς είχε δίκιο. Αυτό συμβαίνει τώρα στη χώρα».

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι λόγω των συγκεκριμένων οικονομικών μεταρρυθμίσεων το ποσοστό των Βοετναμέζων που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας έπεσε (από το 60% που ήταν το’93) στο 20% το 2004. Συμφωνείτε;
«Αυτό είναι σωστό αλλά δεν πρέπει να ξεχνάτε τι ακριβώς δείχνουν αυτοί οι αριθμοί. Παρόλο που η φτώχεια μειώθηκε στο Βιετνάμ, οι ανισότητες μεταξύ των κατώτερων και των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων αυξήθηκαν απότομα. Ενώ το γεγονός ότι ένα μεγάλο κομμάτι του αγροτικού πληθυσμού μετακινήθηκε στις πόλεις, για να δουλέψει με πολύ χαμηλά ημερομίσθια σε εργοστάσια, βοήθησε τα ποσοστά που παρουσίασε η έρευνα αυτη. Την περίοδο του πολέμου οι χωρικοί αποτελούσαν τα ¾ του πληθυσμού. Σήμερα είναι το 50%».

Ένα βιετναμέζικο ανέκδοτο λέει «Τι κατάφερε να πετύχει η βιετναμέζικη κυβέρνηση, που δεν το πέτυχε η Αμερική στη χώρα; Να νικήσει τον βιετναμέζικο λαό...»Ισχύει;
«Ναι. Η βιετναμέζικη ελί έχει κερδίσει αστρονομικά ποσά λόγω του ότι η χώρα διαθέτει φτηνά εργατικά χέρια. Η πορνεία είναι πολύ διαδεδομένη και υποστηρίζεται από το κρατος ενώ η αστυνομία είναι βαθιά μπλεγμένη στο κύκλωμα αυτό».

Εσείς πώς αισθάνεστε όταν βλέπετε μεγάλες αμερικανικές πολυεθνικές εταιρείες, που στήριζαν τον αμερικανικό στρατό στη διάρκεια του πολέμου, όπως η Boeing ή η Bell, να επιστρέφουν ως νικητές-επενδυτές στο Βιετνάμ του 2010;
«Θλίβομαι και το ίδιο νιώθουν πολλοί απλοί βιετναμέζοι κομμουνιστές που πάλεψαν για κάτι καλύτερο. Όμως αρκετοί άλλοι ωφελήθηκαν από το νέο σύστημα. Γιατί το να είναι κάποιος κομμουνιστής στο Βιετνά, είναι το κλειδί που ανοίγει την πόρτα στη δύναμη, την επιρροή, το χρήμα και προς το ανώτερο στρώμα της κοινωνίας».

Πιστεύετε ότι η αμερικανική ηγεσία, από το Βιετνάμ ώς το Αφγανισταν και το Ιράκ σήμερα, επαναλαμβάνει συνεχώς τα ίδια λάθη στον τρόπο που ασκεί τη γεωστρατηγική της πολιτικής διεθνώς, παίρνοντας ολέθριες αποφάσεις και αγνοώντας τις απόψεις ανθρώπων που γνωρίζουν εκ των έσω τις χώρες αυτές;
«Συμφωνώ με τον ντέιβιντ Χάλμπερσταμ, ο οποίος ανέφερε ότι η αμερικανική ηγεσία ήθελε στο Βιετνάμ να επιδείξει με υπεροψία την ακαδημαΙκή υπεροχή της και έλαβε τις πιο σημαντικές αποφάσεις της χωρίς καν να ακούσει τη γνώμη όσων γνώριζαν σε βάθος την ιστορία της περιοχής. Ο επικεφαλής των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών στο Βιετναμ έγραψε στα απομημονεύματα του: ‘Λέγαμε στους ανθρώπους αυτούς τι συνέβαινε εκεί και δεν μας άκουγαν καθόλου’. Το ίδιο συμβαίνει στις μέρες μας στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Στο Ιράκ, ας πούμε οι Αμερικανοί δεν έλαβαν υπόψη τους ότι ενας στρατός που στηρίζεται σε ψηφιακά συστηματα δεν μπορεί να λειτουργήσει εαν η άμμος της ερήμου μπει σ’αυτά. Συνέβη πολλές φορες παραλύοντας τα στρατεύματα! Ο Ομπάμα πιστεύει ότι μπορεί να νικήσει τον πόλεμο στο Ιράκ κλιμακώνοντας τον. Δεν υπάρχει όμως, καμία πιθανότητα οι ΗΠΑ να νικήσουν στο Ιρακ ή στο Αφγανιστάν. Η ιστορία, απλώς θα επαναληφθεί δίνοντας μας δύο νέα Βιετνά,...»

Οι σημερινοί πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ σηματοδοτούν μια νέα περίοδο στην αμερικανική γεωστρατηγικής πολιτική;Ποιές είναι οι διαφορές τους μ’αυτόν του Βιετνάμ;
«Οι πόλεμοι των ΗΠΑ ήταν πάντοτε πανάκριβοι χρησιμοποιούσαν όπλα τελευταίας τεχνολογίας και εμπνέονταν από τον ‘μπαμπούλα’ ενός μεγάλου εχθρού σαν την ΕΣΣΔ. Πλέον έχουν ένα όλο και μεγαλύτερο κοινωνικο-οικονομικό κόστος και είναι παρατεταμένοι. Αυτοί οι παράγοντες παίζουν αποφασιστικό ρόλο σήμερα στο Ιρακ και στο Αφγανιστάν όπως παλιότερα στο Βιετνάμ,και αποτελούν μεγάλο πολιτικό βάρος για την Ουάσινγκτον. Αυτό αντικατοπτρίζει τα όρια και τα τρωτά σημεία της αμερικανικής δύναμης. Ο πόλεμος της Κορέας δημιούργησε το πρώτο προηγούμενο στο θέμα αυτό. Έπειτα απ’αυτόν οι αμερικανοί στρατηγοί ορκίστηκαν όρι δεν θα ξανακάνουν πόλεμο ξηράς στην Ασία. Στο Βιετνάμ αποδείχτηκε και πάλι ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να κερδίσουν έναν τέτοιο πόλεμο. Στρατιωτικά μιλώντας, οι ΗΠΑ ήταν πάντοτε ευάλωτες, όχι μόνο μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ακριβώς γιατί οι εχθροί τους ήταν πρωτίστως φτωχοί και αυτό τους ανάγκαζς να φτάσουν στα όρια της δύναμης τους, πολεμώντας τον αμερικανό Γολιάθ».

Παρά τα επαναλαμβανόμενα «λάθη» της αμερικανικής ηγεσίας, στους πολέμους (Βιετνάμ, Ιράκ) στους οποίους αναμειγνύεται η αμερικανική οικονομία πάντα επωφελείται.
«Αυτό είναι αλήθεια. Η τακτική αυτή είναι ένας στρατιωτικός κεϊνσιανισμός και αποτελεί πολιτική των ΗΠΑ από το 1968. Τότε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας ο Paul Nitze παρουσίαςσε μια εξαιρετικά σημαντική μελέτη για τις στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ οι οποίες εγκρίνονται πάντα χωρίς δεύτερη σκέψη από το Κονγκρέσο. Δηλαδή, δίνουν συνεχώς χρήματα στο Πεντάγωνο, αδιαφορώντας για το συστημα υγείας και το κράτος πρόνοιας της χώρας, γιατί το βλέπουν ως έναν τρόπο απρόδκοπτης λειτουργίας της αμερικανικής οικονομίας. Ο πόλεμος, λοιπόν στο Βιετναμ ήταν πολύ σημαντικός για την αμερικανική οικονομία, όπως και οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν σήμερα».

Οι ΗΠΑ πώς διαχειρίστηκαν την ηττα τους στο Βιετνάμ;
«Οι αμερικανοι στρατηγοί ορκίστηκαν ότι δεν θα ξανασυμμετάσχουν σε έναν πόλεμο ξηράς χωρίς να έχουν τεράστια στρατιωτική δύναμη από την αρχή της σύρραξης και χωρίς την υποστήριξη του αμερικανικού λαού. Το δόγμα Weinberg το 1984 καθιέρωσε αυτήν την αρχή. Η Αμερική έπειτα κέρδισε κάποιους πολέμους εναντίον μικρών και σχετικά αδύναμων αντιπάλων (Νικαράγουα), αλλά και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν επαναλαμβάνει τα λάθη της Κορέας και του Βιετνάμ. Πιστεύει ακόμα ότι μπορεί να είναι η αναγκαία υπερδύναμη, όπως είχε πει παλιότερα η Μαντλίν Ολμπράιτ αλλά δεν μπορεί πλέον να κατακτήσει τις νίκες που ποθεί. Όπως ενας μεθυσμένος, δεν ελέγχει πια τον εαυτό της, το περιβάλλον της ή το να κάνει τις πράξεις της να συμβαδίσουν με τις αντιλήψεις της. Γι’αυτό είναι ένας μεγάλος κίνδυνος για την ίδια και για τον κόσμο γύρω της».

Συμφωνείτε με τον αρχισυντάκτη της βιετναμέζικης εφημερίδας «Vietnam Investment Review», που πρόσφατα είπε ότι «σημερα οι Βιετναμέζοι είναι περισσότερο απασχολημένοι με το να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο από το να παλεύουν για τη δημοκρατία;
«Ναι. Οι περισσότεροι Βιετναμέζοι σήμερα θέλουν να πλουτίσουν, να αποκτήσουν το αμάξι και το σπίτι των ονείρων τους και η ιδεολογία δεν παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Η ιδεολογία δεν ήταν, βέβαια, ποτέ πολύ σημαντική για τη ζωή τους αλλά είναι πολύ λιγότερο σημαντική τώρα απ’ ό,τι ήταν πιο παλιά. Η πλειονότητα των Βιετναμέζων θέλουν να έχουν μια άνετη ζωή».

Τι μπορεί να διδάξει ο πόλεμος του Βιετνάμ σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, που εμπλέκεται σ΄έναν πολύ σοβαρό οικονομικό πόλεμο αυτήν την στιγμή, αλλά και στις χώρες που πλήττονται από την τωρινή οικονομική κρίση;
«Αυτό που συμβαίνει αυτήν την στιγμή στον κόσμο είναι ένας σοσιαλισμός για τους πλουσίους. Που σημαίνει ότι αν οι απλοί και φτωχοί πολίτες του κόσμου χάνουν κάποια λεφτά, τα χάνουν για πάντα. Αντιθέτως, αν οι τράπεζες χάσουν κάποια χρήματα, πάνε στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και τους παρέχεται βοήθεια. Πιθανόν η κουλτούρα του ίντερνετ να γεννήσει ένα νέο κοινωνικό κίνημα, κάποιους ψηφιακούς Βιετκόνγκ οι οποίοι δεν θα έχουν σχέση με καμιά παλιά ιδεολογία σαν τον καπιταλισμό ή τον κομμουνισμό. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις για τα θέματα αυτά. Ο κόσμος βρίσκεται σε μια ιστορική μεταβατική περίοδο».

Οπότε ο κόσμος μας είναι αυτήν τη στιγμή σαν τη Σαίγκόν λίγο πριν από την πτώση της;
«Κοιάξτε, η ανθρωπότητα τώρα ζει μια μεγάλη αλλαγή. Η ιδεολογία δεν λειτουργεί πλέον. Αυτό ισχύει τόσο για τον μαρξισμό-λενινισμό όσο και για τον καπιταλισμό. Η Ουάσινγκτον διαθέτει τους περισσότερους αμφισβητίες και σκεπτικιστές για το ζήτημα αυτό από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Γιατί γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο φιλελευθερός διαθνισμός και η παγκοσμιοποίηση δεν μπορούν να παράσχουν τον κόσμο στον οποίο μπορούν να επιβιώσουν. Αυτό που με απασχολεί ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με τους ειδικούς, υπάρχουν 1.600 τόνοι εμπλουτισμένου ουρανίου και 500 τόνοι πλουτωνίου διασκορπισμένοι σε διάφορες εγκαταστάσεις σε όλον τον κόσμο. Με την ποσότητα αυτή μπορεί να κατασκευάσει κανείς 100.000 πυρηνικές κεφαλές. Και το υλικό αυτό, ως επί το πλείστον, δεν φυλάσσεται τέλεια. Αργά ή γρήγορα, κάποιοι φανατικοί ισλαμιστές θα αποκτήσουν μια ισχυρή πυρηνική βόμβα. Δεν γνωρίζω, λοιπόν, τι πρόκειται να συμβεί μελλοντικά. Αλλά και η CIA δεν έχει ιδέα για το τι θα συμβεί. Η οικονομική κρίση απλώνεται παντού κανείς δεν ξέρει που, πώς και πότε θα σταματήσει και ο κόσμος μας δεν είναι πλέον ο ίδιος».

Πώς φαντάζεστε το μέλλον του Βιετνάμ; Θα γίνει ένας δορυφόρος, ίσως, της αμερικανικής ηγεμονίας;
«Όχι, δεν είναι δορυφόρος των ΗΠΑ, αλλά δεν ειναι και ανεξάρτητο. Το καίριο ζήτημα είναι το πώς βλέπει και πώς ταιριάζειμε τον κόσμο γύρω του. Βλέπετε, τώρα πολλές φτωχές χώρες γίνονται πλουσιότερες και πολλές πλούσιες χώρες γίνονται φτωχότερες. Η CIA έχει μια πολύ πεσιμιστική εικόνα για το πώς θα είναι ο κόσμος μας το 2025. Το Βιετνά, διανύει μια περίοδο βαθιών αλλαγών που κανείς δεν ξέρει που θα οδηγήσει, αλλά το ίδιο ισχύει και για πολλές άλλες χώρες του πλανήτη, σαν το Ιρακ, το Αφγανισταν ή την Ελλάδα. Τα πάντα ρει...»

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο από εφ. Ελευθεροτυπία, Έψιλον, 23-05-2010

Ο άνθρωπος που περπάτησε πολύ


Σε επανέκδοση το κλασικό βιβλίο του άγγλου ταξιδιώτη και περιηγητή Πάτρικ Λη Φέρμορ, που αποτελεί σταθμό στην ταξιδιωτική λογοτεχνία και μαρτυρία για μια Ελλάδα που χάθηκε οριστικά, αλλά υπάρχει στις φαντασιώσεις και στη μνήμη

Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ πρωτοσυνάντησε Σαρακατσάνους στο ταξίδι που έκανε πεζός από την Ολλανδία προς την Κωνσταντινούπολη. Το 1935 διέσχιζε τη Βουλγαρία, όταν είδε καλύβες όμοιες με κυψέλες, «στάνες φτιαγμένεςαπό χαμόκλαδα σκαρφάλωναν τις πράσινες πλαγιές και χιλιάδες πυκνόμαλλα μαύρα γίδια και πρόβατα έβοσκαν στο βροχερό τοπίο, ενώ τα βαριά μπρούντζινα κουδούνια τους γέμιζαν τον αέρα με το πολύφωνο και αρμονικό τους αλαλητό». Επέστρεψε στην περιοχή και περπάτησε την Ελλάδα απ΄ άκρου εις άκρον με την ιδιότητα του περιηγητή. Κράτησε σημειώσεις, διάβασε την Ιστορία του τόπου, βυθίστηκε στη μυθολογία, ανέτρεξε στην Ορθοδοξία, προκειμένου να καταλάβει τους ανθρώπους που κατοικούν. Ο τόμος Ρούμελη- Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα συγκεντρώνει οκτώ περιηγητικά κείμενα, τα οποία εκδόθηκαν για πρώτη φορά πριν από 28 χρόνια, και κυκλοφορεί ξανά τώρα με ελάχιστες συμπληρώσεις. Οι εικόνες τα λένε όλα: ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έζησε σε πολλές Ελλάδες. «Το χρονικό των ταξιδιών, που έγιναν εδώ και πολλά χρόνια και ξεκίνησαν όλα από ενδόμυχα προσωπικά κίνητρα, θα ήταν ένας απατηλός οδηγός. Ανετα πούλμαν έχουν αντικαταστήσει τώρα τα σαραβαλιασμένα επαρχιακά λεωφορεία, μεγάλοι δημόσιοι δρόμοι διασχίζουν την καρδιά μακρινών χωριών και πλήθος ξενοδοχεία έχουν ξεφυτρώσει. Μοναστήρια και αρχαίοι ναοί όπου, χθες σχεδόν, έφτανες μόνον ύστερα από μια ασυντρόφευτη κουραστική αναρρίχηση, είναι τώρα σύντομοι σταθμοί ενός εξαίρετα οργανωμένου και άκοπου μαζικού τουρισμού». Το πρώτο τμήμα του βιβλίου «Οι μαύροι αποδημητές» αναφέρεται στην τυχαία συνάντηση του συγγραφέα με έναν Σαρακατσάνο στη Αλεξανδρούπολη. Ουσιαστικά τον ακολούθησε προσπαθώντας να πιάσει κουβέντα μαζί του. Τα κατάφερε κερδίζοντας ταυτόχρονα μια πρόσκληση σε γάμο. Για κάτι τέτοια έκανε τα ταξίδια του, για εξαιρετικές περιπτώσεις. Ξεκινά για το δάσος, δύο ώρες απόσταση, για να βρεθεί μπροστά σε ανθρώπους τραχείς που του φέρνουν δέος. Ο γαμπρός γλεντάει με τους φίλους του, πίνει, χορεύει, κάνει αστεία, και η νύφη κάθεται σαν άγαλμα σε μια καλύβα. Ακίνητη, ανάμεσα στις φίλες της, όπως απαιτεί το έθιμο. Μπορεί να μείνει στην ίδια θέση για ημέρες, όπως θα μάθει αργότερα ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, διαβάζοντας τις λαογραφικές έρευνες της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Το κείμενο δεν είναι μια απλή αφήγηση όσων βλέπει εκείνη την ώρα. Αφομοιώνει και τις πληροφορίες από τη σχετική βιβλιογραφία.

Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να ομορφύνει τις αναμνήσεις του. Προσπαθεί να είναι ειλικρινής και συνεπής απέναντι στον δικό του πολιτισμό. Λέει λοιπόν ότι οι Σαρακατσάνες δεν επιτρέπεται να βγάλουν τα ρούχα τους. Δεν τα βγάζουν ούτε μπροστά στον σύζυγο. «Οι γυναίκες δεν γδύνονται ποτέ, κάθε ξεγύμνωμα είναι αμαρτία, και φαίνεται πως υπάρχει κάποια αλήθεια στις φήμες που κυκλοφορούν στα χωριά ότι ποτέ τους δεν πλένονται. Περιέργως δεν μυρίζουν καθόλου, ίσως εξαιτίας αυτής της φορεσιάς που τις περικλείει σαν κέλυφος σκληρυμένο από το χρόνο». Ο άνθρωπος που τα είπε όλα αυτά στον συγγραφέα είχε παραβρεθεί στον θάνατο μιας γριάς Σαρακατσάνας: «Δεν υπήρχε τρόπος να της βγάλουν τη χοντρή φορεσιά με τα γεωμετρικά σχέδια όπου ήταν κλεισμένη όπως σε κουκούλι, την έσκισαν λοιπόν με ένα μαχαίρι, και κείνοι που παράστεκαν έκαναν πίσω τρικλίζοντας, όπως οι θεατές στα εικονίσματα με την Ανάσταση του Λαζάρου». Αναφέρει επίσης ότι ποτέ ο σύζυγος δεν προσφωνεί τη γυναίκα του με το όνομά της και πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια, να γεννηθούν αρκετά παιδιά, για να ανταλλάξει το αντρόγυνο λίγες κουβέντες μπροστά σε άλλους.

Με μήλα, τυρί και φασολάδα
Η δεύτερη στάση του Πάτρικ Λη Φέρμορ γίνεται στα Μετέωρα, στη Μονή Βαρλαάμ. Περιγράφει την ανάβαση μέσα σε ένα δίχτυ και συγκρίνει με τον παλαιότερο τρόπο: τον περασμένο αιώνα χρησιμοποιούσαν ένα σκοινί, ίσαμε το αντρίκειο μπράτσο. Κάποτε που ρώτησαν έναν παλαιό ηγούμενο κάθε πότε το αλλάζουν, εκείνος, όπως λένε, απάντησε: «Μόνο όταν κοπεί». Περιγράφει τις συζητήσεις γύρω από ένα λιτό τραπέζι, με μήλα, κατσικίσιο τυρί και φασολάδα. Η καλογερική είναι το κεντρικό θέμα και ο συγγραφέας δεν διστάζει να κάνει τις αξιολογήσεις του. «Ο μοναστικός βίος στην Ελλάδα, που, ιδίως στο Αγιον Ορος, ελάχιστα έχει αλλάξει από τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου, δεν ασκεί μεγάλη έλξη σε μια γενιά που έχει γοητευτεί από τα επιτεύγματα της βιομηχανικής Δύσης».

Ενα άλλο κεφάλαιο του βιβλίου αφορά τις διακρίσεις που έχει ο «Ελληνας» από τον «Ρωμιό». Με οργανωμένο τρόπο προσπαθεί να χωρίσει σε πακετάκια τις αρετές και τα ελαττώματα που έχουν οι κάτοικοι της χώρας. Δύο πίνακες γεμάτες αξιολογήσεις ή και προκαταλήψεις. Ακολουθεί ένα κείμενο για την Κρήτη, όπου ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έζησε κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Οι αναμνήσεις του από τη φιλοξενία των ορεσίβιων αναμειγνύονται με προσωπική ανάλυση της κρητικής περηφάνιας. «Οι ελληνικές αρετές και τα ελαττώματα κάτω από πιο απότομα βουνά και πιο καυτό ήλιο φτάνουν στον παροξυσμό. Είναι η πιο ρωμαίικη περιοχή από όλες. Η τελευταία περιοχή που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι. Υπό άλλη έννοια είναι η λιγότερο ρωμαίικη. Η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Τούρκων δύο αιώνες αργότερα από την υπόλοιπη Βυζαντινή Αυτοκρατορία».

Στα άλλα τμήματα του βιβλίου ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ψάχνει ένα ζευγάρι παπούτσια. Δεν είναι όποια κι όποια, είναι τα παντοφλάκια του Λόρδου Βύρωνα. Αναλαμβάνει να μεταφέρει το κουτί όπου φυλάσσονται στην Αγγλία. Θέλει να τα στείλει στη λαίδη Γουέντγουορθ ένας κάτοικος του Μεσολογγίου και ο συγγραφέας αναλαμβάνει χρέη διακομιστή. Η κάθε αναποδιά, η κάθε σύμπτωση, το κάθε μικρογεγονός αναδεικνύεται ως μια σημαντική σκηνή στα κείμενα του περιηγητή. Δεν αφήνει τίποτε ανεκμετάλλευτο, πόσω μάλλον η αφήγηση, η οποία αφορά ένα πρόσωπο που θαυμάζει.

Ο τόμος συμπληρώνεται με μία ακόμη διαδρομή με αφετηρία τη Ναύπακτο και ένα κείμενο όπου τόποι της Ελλάδας συσχετίζονται με ήχους: «Η Αρκαδία είναι το διπλό σουραύλι, η Αράχωβα το ντιντίνισμα από τις μπαγκέτες πάνω στις χορδές του σαντουριού». «Η Κρήτη είναι το ταίριασμα των στίχων πάνω στην τρίχορδη λύρα, ο αιφνίδιος κρότος της τουφεκιάς, ο ορυμαγδός της κατολίσθησης που εξαπέλυσε το πήδημα ενός αίγαγρου στα φαράγγια, το μουγκανητό του Μινώταυρου υπόκωφο μέσα στο Λαβύρινθο, το ριπίδι των παγωνόφτερων ανάμεσα στους αιματόχρωμους κίονες».

Με κατάληξη την Καρδαμύλη της Μάνης


Μετά τα εκατοντάδες χιλιόμετρα περπάτημα, ύστερα από χρόνια περιήγησης με τη γυναίκα του, την Τζόαν, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ κατέληξε στην Καρδαμύλη, όπου έχτισε ένα πέτρινο σπίτι κουβαλώντας καθεμιά από τις πέτρες με την καθοδήγηση του αρχιτέκτονα Νίκου Χατζημιχάλη. Σε αυτό το σπίτι φιλοξένησε τον Γιώργο Σεφέρη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και τις μυθικές συντροφιές τους.

Σε αυτό το σπίτι τον επισκέπτονται ακόμη και σήμερα οι θαυμαστές του, αλλά και δημοσιογράφοι που θέλουν να συναντήσουν από κοντά τον 95χρονο δημιουργό που έχει ρουφήξει τη ζωή με κάθε τρόπο. Κολυμπά ακόμη, είναι γερό ποτήρι, αλλά διαμαρτύρεται επειδή χάνει τη μνήμη του.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η «Ρούμελη» του Π.Λ.Φέρμορ θα εκδοθεί με σκληρόδετο εξώφυλλο και εικόνες στο πλαίσιο της σειράς ΒΗΜΑ περιηγήσειςκαι θα κυκλοφορήσει στα περίπτερα στις 5 Οκτωβρίου, στην τιμή των 6,70 ευρώ. Το ελληνορωμαίικο δίλημμα
«28 πράγματα που μου έμαθε η ζωή στην Ελλάδα»
κυανό = Ο ΡΩΜΙΟΣ
κόκκινο = ο ΕΛΛΗΝΑΣ
01Πράξη Θεωρία 02Το συγκεκριμένο Το αφηρημένο 03Το πραγματικό Το ιδανικό 04Προσωπική φιλοδοξία Ευρύτερες επιδιώξεις 05Αυτοσχεδιασμός Σύστημα 06Εμπειριοκρατία Δόγμα 07Θαυμασμός για την υλική πρόοδο της Δύσης, δυσπιστία για τις θεωρίες των Δυτικών Θαυμασμός για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τον ριζωμένο στις φιλελεύθερες ιδέες της Αρχαίας Ελλάδας. Κάποια δυσπιστία απέναντι στον υλισμό της Δύσης 08Δυσπιστία απέναντι στον νόμο. Πρόθυμη παράκαμψή του με ελιγμούς, με ευνοιοκρατία ή με οποιοδήποτε από τα παλαιά κακά τερτίπια Σεβασμός για τον νόμο. Δισταγμός, για λόγους αρχής, να τον παρακάμψει με τα έναντι αναφερόμενα μέσα 09Σεβασμός για τη μάθηση ως μέσο προώθησης Σεβασμός για τη μάθηση αυτή καθεαυτή 10Βλέπει τον κόσμο έξω σαν πεδίο για εκμετάλλευση Ταξιδεύει αναζητώντας γνώσεις ή νόμιμη συναλλαγή 11Θεωρεί ότι η Ελλάδα βρίσκεται έξω από την Ευρώπη Θεωρεί την Ελλάδα τμήμα της Ευρώπης 12Βεβαιότητα του κάθε Ρωμιού ότι είναι κατάλληλος για πρωθυπουργός Ευπρεπής αυτοπεποίθηση 13Τάση να λυθούν οι πολιτικές δυσκολίες με επανάσταση Πίστη στις συνταγματικές μεθόδους, με την επανάσταση μόνον ως έσχατη λύση 14Μοιρολατρία Φιλοσοφική αμφιβολία 15Πάθος για τις εφημερίδες, ιδίως τις πολιτικές στήλες Πάθος για τις εφημερίδες, ιδίως τις πολιτικές στήλες 16Απέχθεια για το γυμνό γεγονός και βιασύνη για την επένδυση, τη μεγέθυνση και την επεξεργασία αυτού του γεγονότος. «Η ικανότητα για μυθοποίηση» Σχετική απουσία αυτής της τάσης 17Ευθιξία απέναντι στην προσβολή, που οδηγεί σε παράτολμες, βίαιες και αυτοκαταστροφικές πράξεις ή σε αιώνια και αδυσώπητη έχθρα Η ίδια ευθιξία, αλλά αντίδραση λιγότερο βίαιη, που απαιτεί πιο ήπιες κυρώσεις 18Απελπισία και μελαγχολία (στενοχώρια), άμα δεν πάνε καλά τα πράγματα. Μπορεί να αμβλυνθεί σιγάσιγά με τη μοιρολατρία, τις παροιμίες και μια σωτήρια προσαρμοστικότητα Οι ίδιες τάσεις, σημαντικά μικρότερες, μετριασμένες από την παρηγοριά της φιλοσοφίας 19Εγκράτεια και λιτότητα που διακόπτονται από διονυσιακά διαλείμματα Τα διαλείμματα πιθανόν να είναι λιγότερο διονυσιακά 20Εξωτερική αποδοκιμασία αλλά μυστική συμπάθεια, στο μακρινό παρελθόν, για τη ληστεία και την πειρατεία· επιβιώσεις μιας έντονης και αναρχικής ζωής Ευνόητη καταδίκη των εν λόγω, επειδή θεωρούνται προσκόμματα στη διακυβέρνηση και στη λειτουργία ενός ευρωπαϊκού κράτους. «Ρωμαίικες δουλειές» στη χειρότερη μορφή τους.

21Αγάπη μιας μικρής ανυπόληπτης μειονότητας για περιστασιακό κάπνισμα χασίς, συνοδευτικό του τραγουδιού και του χορού Πραγματική απέχθεια για αυτό το ανατολίτικο υπόλειμμα 22Πίστη στις θαυματουργές ιδιότητες ορισμένων εικόνων Φωτισμένη δυσπιστία 23Αυστηρή τήρηση των θρησκευτικών νηστειών και των εορτών και ενστικτώδης φυλετική διατήρηση πολλών από τα εξωτερικά σημάδια της Ορθοδοξίας Τάση να παραβλέπονται όλα αυτά, εκτός από τις γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα 24Πατριωτισμός που στηρίζεται στο ΄21 και που εμπνέεται, σε καιρό πολέμου, από την ανάμνηση των αρματολών και των κλεφτών Πατριωτισμός που στηρίζεται στο ΄21 και εμπνέεται, σε καιρό πολέμου, από τους ήρωες της αρχαιότητας 25Ο πόλεμος με τη μορφή του αντάρτικου Η στρατιωτική επιστήμη 26Εμπειρικοί κανόνες Εγχειρίδια 27Νοσταλγία για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία Νοσταλγία για τον αιώνα του Περικλέους 28Ο τρούλος της Αγια-Σοφιάς Οι κίονες του Παρθενώνα

Από Βαρβάρα Τερζάκη

«Η Κρήτη είναι το ταιριασμα των στίχων πάνω στην τρίχορδη λύρα, ο αιφνίδιος κρότος της τουφεκιάς, ο ρυμαγδός της κατολίσθησης που έκαμε το πήδημα ενος αιγάγρου στα φαράγγια, το μούγκρισμα του Μινώταυρου υπόκωφο μέσα στον Λαβύρινθο, το ριπίδι των παγωνοφτέρων ανάμεσα στους αιματόχρωμους κίονες».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΛΩΡΗ ΚΕΖΑ -εφ. Το Βήμα, Κυριακή 1 Αυγούστου 2010