25/2/10

Η διαλεκτική σχέση αγάπης και δικαιοσύνης

Ο χρυσός κανόνας για τον Πωλ Ρικέρ είναι η σύμπραξή τους

Πωλ Ρικερ
Αγάπη και Δικαιοσύνη
μετ. Κική Καψαμπέλη
εισαγωγή: Σταύρος Ζουμπουλάκης
εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2009
Οσο κι αν απέχουμε από τη δίκαιη κοινωνία ή την κοινωνία αγάπης, η δικαιοσύνη και η αγάπη ως ιδέες ή ως ιδανικά δεν έχουν ξεπεραστεί καθώς οι πράξεις μας επηρεάζονται από αυτές, και, άλλοτε συνειδητά, άλλοτε όχι, αυτές είναι που αποτελούν τα κριτήρια με τα οποία επιδοκιμάζουμε ή αποδοκιμάζουμε τις πράξεις και τις απόψεις των συνανθρώπων μας. Αντίθετα με την ευκολία που χρησιμοποιούνται αυτές οι δύο λέξεις, η αποσαφήνιση και ο προσδιορισμός της έννοιάς τους έχει αποδειχτεί μία από τις πιο δύσκολες και αμφιλεγόμενες φιλοσοφικές και θεολογικές υποθέσεις. Και όχι μόνο είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς με σαφήνεια για κάθε μία από αυτές, αλλά τα πράγματα δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο όταν έρχεται η ώρα να τις αντιμετωπίσουμε από κοινού και να εξετάσουμε τη σχέση τους.
Πώς μπορεί άλλωστε να συμβιβαστεί η αγάπη που εκ πρώτης όψεως αφορά στα μεμονωμένα άτομα, με τη δικαιοσύνη, που με τους μηχανισμούς και τις αρχές της αναφέρεται στην κοινωνία; Χρειάζεται οπωσδήποτε κάποια απόσταση για να θεωρήσουμε την αγάπη απογυμνωμένη από τον αισθηματισμό, να τη δούμε ως νόμο, ως ικεσία που οδηγεί στην υποχρέωση, όπως επίσης χρειάζεται κι ένας βαθμός αφαίρεσης για να αντικρίσουμε τη δικαιοσύνη ως αρετή των θεσμών που μπορεί να οδηγήσει σε μια ηθική βάση αμοιβαιότητας για την κοινωνική πρακτική.
Ποίηση και πρόζα
Ο λόγος της αγάπης είναι ποιητικός, ακόμα και όταν προστάζει («αγάπα με», «αγάπα τον πλησίον σου», «αγάπα τους εχθρούς σου») προϋποθέτει την τρυφερότητα της προσταγής του, την αγάπη, η οποία είναι μια αυθόρμητη πράξη, μια κίνηση που εξιδανικεύει και δίνει αξία στο αντικείμενό της. Ο λόγος της είναι αλληγορικός, μεταφορικός, πολυσήμαντος.
Στην άλλη άκρη, ο λόγος της δικαιοσύνης είναι μια σκληρή πρόζα που επιχειρηματολογεί και παραθέτει με ξεκάθαρο τρόπο όλες τις πλευρές κάποιου ζητήματος μέχρι να καταλήξει σε μια οριστική απόφαση. Αυτή η βεβαιότητα, όμως, μετασχηματίζεται όταν το αντικείμενό του γίνεται το κατηγόρημα «δίκαιος».
Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το πλαίσιο του θέματος που αναπτύσσει ο Πωλ Ρικέρ, ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους Γάλλους φιλοσόφους, στο κείμενό του «Αγάπη και Δικαιοσύνη». Εδώ, σκοπός είναι η προσέγγιση της αγάπης χωρίς συναισθηματισμούς ή κοινοτοπίες, αλλά με τρόπο πρωτότυπο, χωρίς να δεσμεύεται από τις εννοιολογικές αναλύσεις ή το σχολιασμό άλλων μελετητών.
Ο Ρικέρ ερευνά την αγάπη μέσα από τη διαλεκτική της σχέση με τη δικαιοσύνη, έχοντας πάντα ως προϋπόθεση το εδώ και τώρα των ηθικών κρίσεων, τις συγκεκριμένες καταστάσεις δηλαδή, και τον προσωρινό τους χαρακτήρα. Η πρότασή του, ο χρυσός κανόνας, που ισορροπεί μόνο με τη σύμπραξη των δύο εννοιών, είναι η συμφιλίωση που προτείνεται τελικά ώστε να μη διολισθαίνουμε ούτε στη δειλία ούτε στη χρησιμοθηρία.
Εισαγωγή - ανάλυση
Η έκδοση συνοδεύεται από μια εκτενή και κατατοπιστική εισαγωγή του Σταύρου Ζουμπουλάκη, η οποία έχει διττό χαρακτήρα, καθώς από τη μια λειτουργεί ως βοήθημα για την ανάγνωση του κειμένου και ως ανάλυση των επιχειρημάτων τού συγγραφέα, ενώ από την άλλη μπορεί να ιδωθεί ως ένα ερμηνευτικό σχόλιο για κάποιες από τις ιδέες που αναπτύσσονται στο κείμενο, εμπλουτισμένες από τις βιβλικές και τις βιβλιογραφικές τους αναφορές.
Το συμπέρασμα παραμένει κοινό – με τα λόγια του Στ. Ζουμπουλάκη: «Επειδή μια κοινωνία χωρίς δικαιοσύνη είναι βάρβαρη και χωρίς αγάπη αποπνικτική, αφόρητη και εν τέλει άδικη, γι’ αυτό η αμοιβαία επανερμηνεία του κανόνα της αγάπης και του κανόνα της δικαιοσύνης δεν παύει ποτέ και δεν “αφήνει τη συνείδηση να ησυχάσει”». Μόνον έτσι μια δίκαιη κοινωνία αγάπης μπορεί να είναι εφικτή.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μαγδαληνης Tσεβρενη -εφ. Καθημερινή, 14-02-2010

Μονομαχία πολλών κόμβων στο Αmerica΄s Cup



Λίγα αθλητικά γεγονότα στον κόσμο διαθέτουν παρελθόν τριών αιώνων, αν εξαιρέσουμε φυσικά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αλλά ακόμη και από τους σύγχρονους Ολυμπιακούς το Αmerica΄s Cup είναι παλαιότερο, αφού ο πρώτος ιστιοπλοϊκός αγώνας έγινε το 1851. Αναφερόμαστε φυσικά στον πιο διάσημο και ταυτοχρόνως στον πιο ακριβό ιστιοπλοϊκό αγώνα του κόσμου, που τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε μονομαχία δύο πολυεκατομμυριούχων, του σημερινού κατόχου του τροπαίου, του Ελβετού (ιταλικής καταγωγής) Ερνέστο Μπερταρέλι και του Αμερικανού Λάρι Ελισον, βασικού μετόχου της Οracle. Με δεδομένο ότι και οι δύο συγκαταλέγονται στους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο (στην 52η θέση της λίστας του «Forbes» ο πρώτος και στην 4η ο δεύτερος), εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η συμμετοχή στον αγώνα αποτελεί προνόμιο μόνο για λίγους. Για ανθρώπους που είναι σε θέση να δώσουν περισσότερα από 200 εκατ. δολάρια ο καθένας από την τσέπη τους για να κάνουν το κέφι τους. Ενα κέφι που ισοδυναμεί με αμέτρητες τεχνολογικές καινοτομίες, οργάνωση αντίστοιχη με αυτή μιας κανονικής εταιρείας και αρκετή ίντριγκα. Γιατί το 33ο Αmerica΄s Cup, που διεξάγεται αυτές τις ημέρες στη Βαλένθια της Ισπανίας, έχει ξεφύγει από τους κανόνες ενός απλού αγώνα και έχει μετατραπεί σε σύγκρουση Τιτάνων. Εστω και στη θάλασσα...

Ποιος θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι το βαρύτιμο τρόπαιο που παρήγγειλε η βασίλισσα Βικτωρία στον βασιλικό κοσμηματοπώλη Garrard το 1848 θα αποκτούσε σήμερα τέτοια σημασία; Το βάρους 18 κιλών ασημένιο κύπελλο απενεμήθη στον πρώτο νικητή της ιστιοδρομίας γύρω από τη Νήσο του Γουάιτ που διοργανώθηκε το 1851 με αφορμή την παγκόσμια έκθεση του Λονδίνου. Νικητής τότε ήταν ένα σκάφος που εκπροσωπούσε τον Ναυτικό Ομιλο της Νέας Υόρκης. Η πρώτη αυτή νίκη των Αμερικανών έδωσε και ένα όνομα στους αγώνες, που από τότε έχουν μετατραπεί σε στόχο ζωής για όποιον ιστιοπλόο μπορεί να αντεπεξέλθει στο υψηλό κόστος του σχεδιασμού, της κατασκευής και της συντήρησης ενός σκάφους ικανού να τα βγάλει πέρα με τις συνθήκες και τις αυστηρές προδιαγραφές του Αmerica΄s Cup. Στους 32 αγώνες που έχουν γίνει ως σήμερα, έχουν δώσει μάχες ομάδες που είχαν τη στήριξη θρύλων της ιστιοπλοΐας, όπως ο Τόμας Λίπτον (του γνωστού τσαγιού) και ο Χάρολντ Βάντερμπιλντ (των αμερικανικών σιδηροδρόμων), μεγιστάνων όπως ο Μαρσέλ Μπικ (της Βic), εστεμμένων όπως ο Αγά Χαν, και, για να φθάσουμε στους πιο σύγχρονους, ο Τεντ Τέρνερ (του CΝΝ) και ο Πατρίτσιο Μπερτέλι (της Ρrada).

Για πρώτη φορά το 2003 και ύστερα από τρεις αιώνες το Αmerica΄s Cup ήρθε στην Ευρώπη με τη νίκη του σκάφους «Αlinghi», ιδιοκτησίας του Μπερταρέλι. Ο κληρονόμος της εταιρείας βιοτεχνολογίας Serono (την οποία πούλησε το 2007 στη Μerck αντί 9 δισ. δολαρίων) κέρδισε και το επόμενο Κύπελλο, το 2007, που έγινε και αυτό στην Ισπανία, και από τότε τα πράγματα δυσκόλεψαν. Αιτία οι κανόνες διεξαγωγής του αγώνα, που έγιναν αντικείμενο δικαστικής διαμάχης μεταξύ του Μπερταρέλι και του Ελισον. Ως σήμερα ο αγώνας διέπετο από τους βασικούς κανόνες που είχαν συνταχθεί τον 19ο αιώνα, με βάση μια συμφωνία κυρίων, γνωστή ως «Deed of Gift», που αριθμεί τέσσερις σελίδες. Με βάση αυτήν ο νικητής κάθε αγώνα έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει τους κανόνες και τις προδιαγραφές του επόμενου. Ο Μπερταρέλι, ως νικητής, ανέθεσε στους Ισπανούς, ως οικοδεσπότες της διοργάνωσης, να γράψουν τους καινούργιους κανόνες, με τους οποίους δεν συμφώνησε όμως ο Ελισον και γι΄ αυτόν τον λόγο προσέφυγε στα αμερικανικά δικαστήρια, ζητώντας να έχει λόγο στη διαμόρφωσή τους. Λέγεται μάλιστα ότι πίσω από την εξέλιξη αυτή βρίσκεται ο Νεοζηλανδός Ράσελ Κουτς, σημερινός διευθυντής της ομάδας του Ελισον, ο οποίος είχε κερδίσει το Αmerica΄s Cup με τον Μπερταρέλι το 2003 (και άλλα δύο προηγουμένως), αλλά έκτοτε τα έσπασαν και σήμερα θέλει να τον εκδικηθεί.

Η διαμάχη των Μπερταρέλι και Ελισον δεν έχει λήξει ακόμη οριστικά (και πολύ πιθανό να μην καταλήξει πουθενά), αλλά οι δυο τους έκαναν την καρδιά τους πέτρα και συμφώνησαν να γίνει ο εφετινός αγώνας. Ενας αγώνας με δύο μόνο συμμετοχές, αφού ομάδες από την Ιταλία, τη Βρετανία, τη Νέα Ζηλανδία και τη Νότιο Αφρική, που συμμετείχαν τις τελευταίες φορές, έκαναν εφέτος πίσω, φοβούμενες ότι ο ανταγωνισμός των δύο μεγιστάνων θα οδηγήσει το Αmerica΄s Cup σε δύσκολα μονοπάτια. Ετσι για πρώτη φορά ο αγώνας γίνεται μόνο με δύο σκάφη... αλλά τι σκάφη! Ο,τι πιο σύγχρονο υπάρχει σε τεχνολογία και καινοτομία στους τομείς της αεροδυναμικής, της υδροδυναμικής και των ηλεκτρονικών ελέγχων.

Οι δύο ομάδες δεν αφήνουν να διαρρεύσει καμία πληροφορία σχετικά με τα ζωτικής σημασίας στοιχεία για τα σκάφη, πέρα από τα πολύ βασικά: ότι το αμερικανικό «ΒΜW Οracle» του Ελισον είναι ένα τριμαράν (καταμαράν με τρίτη γάστρα), το οποίο αντί για πανί έχει ένα κάθετο πτερύγιο, με επιφάνεια μεγαλύτερη από το φτερό ενός Αirbus Α380! Τo «απλό» καταμαράν «Αlinghi 5» του Μπερταρέλι κατασκευάστηκε με συνθήκες απόλυτης μυστικότητας στις όχθες της λίμνης της Γενεύης και από εκεί μεταφέρθηκε στην Ισπανία με ρωσικό ελικόπτερο Μi-26, το οποίο ναύλωσε ο ιδιοκτήτης του, καθώς είναι το μόνο ιπτάμενο μέσο που μπορούσε να το σηκώσει στον αέρα! Και τα δύο σκάφη αναπτύσσουν ταχύτητες πρωτοφανείς για τα ιστιοπλοϊκά δεδομένα, που ξεπερνούν τους 40 κόμβους. Με τέτοιες ταχύτητες είναι απολύτως φυσικό που τα μυαλά και των δύο μονομάχων έχουν πάρει τέτοιον αέρα!


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Σπύρος Φράγκος-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2010

Οι «σοφοί», οι νέες ιδέες και οι αλλαγές στη χώρα

O Πρωθυπουργός έχει πεισθεί πλέον ότι πρέπει το ταχύτερο να απαλλαγεί από το παρόν πιεστικό χρηματοδοτικό πρόβλημα ώστε να αφιερωθεί στη μεγάλη επιχείρηση της μεταρρύθμισης, την οποία ορισμένοι αποκαλούν «ειρηνική ελληνική επανάσταση».

Ηδη προετοιμάζονται πράξεις και κινήσεις σε όλο το φάσμα της δημόσιας ζωής πέρα από την οικονομία. Θα επιστρατευθούν, σύμφωνα με πληροφορίες, για αυτή τη «μεγάλη επιχείρηση αλλαγής» ξεχωριστά πρόσωπα, επιστήμονες και πολιτικά στελέχη και θα συγκροτηθούν ομάδες εργασίας ικανές να προετοιμάσουν με ταχύτητα σχέδια μεταρρυθμίσεων και παρεμβάσεων από την υγεία και την παιδεία ως την κοινωνική ασφάλιση και τον πολιτισμό. Μια τέτοια βάση θα συγκροτηθεί στο Μέγαρο Μαξίμου και μια άλλη στο ΙΣΤΑΜΕ. Ηδη στο Μέγαρο Μαξίμου και στα γραφεία των υπουργών φθάνουν καθημερινά εισηγήσεις και προτάσεις για συγκεκριμένες δράσεις. Ο καθηγητής του LSΕ και βουλευτής Επικρατείας του ΠαΣοΚ κ. Ηλίας Μόσιαλος κινείται χαρακτηριστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, περιγράφει ένα σχήμα αλλαγών στη μέση και ανώτατη εκπαίδευση που θα έχει ως βάση την υιοθέτηση μηχανισμών αξιολόγησης σχολείων, ιδρυμάτων και εκπαιδευτικών.

Ειδικώς για τα Γυμνάσια και τα Λύκεια η αξιολόγηση ως προς τις επιδόσεις των μαθητών με δείκτες την επιτυχία, την αποτυχία ή και την εγκατάλειψη μπορεί να συνοδεύεται από μίνιμουμ πρόγραμμα σπουδών και από κίνητρα προς τους εκπαιδευτικούς για καινοτομίες στην εκπαίδευση και συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη διοίκηση των σχολείων.

Αντιστοίχως στην ανώτατη εκπαίδευση προτείνει την επιτάχυνση των διαδικασιών εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης και την εξάρτηση της χρηματοδότησης από αυτές. Επίσης φαντάζεται μια εκ βάθρων αλλαγή και διεύρυνση των μηχανισμών της διά βίου εκπαίδευσης και του Ανοιχτού Πανεπιστημίου.

Μιλά για ξενόγλωσσα αυτοδιοικούμενα πανεπιστήμια με δίδακτρα και σύστημα υποτροφιών, που θα λειτουργούν εκτός νόμου-πλαισίου, χωρίς τη συμμετοχή φοιτητών, σε εντελώς διαφορετική βάση από τα υφιστάμενα. Ουσιαστικά επεξεργάζεται μια επένδυση παιδείας, όπως κάνουν συστηματικά και οργανωμένα η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Αγγλία και η Σουηδία. Πιστεύει ακράδαντα ότι η Ελλάδα διαθέτει ένα απόθεμα χιλιάδων πανεπιστημιακών στο εξωτερικό, μέρος του οποίου θα μπορούσε να επανακάμψει στην πατρίδα και να αποδώσει έργο δυναμικό και άκρως αποδοτικό.

Επίσης ο κ. Μόσιαλος φαντάζεται ένα επενδυτικό σχήμα αφιερωμένο στην τρίτη ηλικία. Οι ηλικιωμένοι θα αυξάνονται συνεχώς τα επόμενα χρόνια στην Ευρώπη και θα πρέπει κανείς να βρει τρόπο να τους κερδίσει. Η Βαλένθια έχει δημιουργήσει ένα σχήμα φιλοξενίας συνταξιούχων, το οποίο εξυπηρετεί περίπου 250.000

γερμανούς συνταξιούχους για περισσότερους από πέντε μήνες τον χρόνο. Το μεγαλύτερο άγχος των ηλικιωμένων είναι η υγεία, λέει ο κ. Μόσιαλος και η Βαλένθια είναι μια πόλη που επένδυσε πέρα από την κατοικία και σε αυτήν. Φαντάζεται λοιπόν μια επένδυση, ένα δεκαετές πλάνο αναβάθμισης των υπηρεσιών υγείας στα νησιά του Αιγαίου με ξενόγλωσσους γιατρούς, ενίσχυση των υποδομών ή ακόμη και ανάπτυξη προηγμένων υπηρεσιών υγείας από ιδιωτικούς φορείς συνδεδεμένους με τα ασφαλιστικά ταμεία της Γερμανίας, της Σουηδίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Κινούμενος στην ίδια λογική σκέπτεται την πολιτιστική αναβάθμιση του κέντρου της Αθήνας. Μιλά για έναν αναβαθμισμένο πολιτιστικό δακτύλιο που θα ορίζεται από το Μουσείο της Ακρόπολης, τους ενοποιημένους αρχαιολογικούς χώρους, το ιστορικό κέντρο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Πολυτεχνείο που μπορεί να μετατραπεί σε Μουσείο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής και εκείνα που είναι εγκατεστημένα στη Βασιλίσσης Σοφίας και στην Κηφισίας. Το Μπενάκειο μπορεί να μεγαλώσει, το Κυκλαδικό να γίνει πιο δυναμικό, το Πολεμικό να μετεξελιχθεί σε συνεδριακό χώρο και χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων της Εθνικής Πινακοθήκης, ώστε μαζί με το Μέγαρο Μουσικής να συγκροτήσουν ένα ολοκληρωμένο πολιτιστικό σύνολο. Ο κ. Μόσιαλος πιστεύει ότι εντός και στα πέριξ του πολιτιστικού δακτυλίου μπορεί να λειτουργήσει δυναμικά ο ιδιωτικός τομέας, να συγκροτήσει δικές του γωνιές και έτσι το κέντρο της Αθήνας να αλλάξει, να λάβει ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά και βαθμιαία να δημιουργήσει προϋποθέσεις παράτασης της παραμονής των τουριστών στην πρωτεύουσα.

Αντίστοιχες συνδυασμένες επεξεργασίες υπάρχουν για τις συντάξεις και την υγεία. Ο κ. Μόσιαλος πιστεύει κατ΄ αρχήν ότι οι αλλαγές στο καθεστώς των συντάξεων πρέπει να ολοκληρωθούν εντός της τετραετίας επειδή οι δαπάνες αυξάνονται με ταχύτητα μεγάλη. Οι συντάξεις στο μέλλον δεν γίνεται να είναι υπεραποδοτικές, ούτε να ξεπερνούν το 60% των μισθών. Οπως επίσης το σύστημα υγείας δεν γίνεται να ξοδεύει ατελείωτα για φάρμακα, ούτε να συντηρεί 65.000 γιατρούς. Αναφέρει ότι η Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων έχει 850 νευροχειρουργούς και ολόκληρη η Γερμανία 1.150. Αντιθέτως η Ελλάδα έχει έλλειμμα ογκολόγων τη στιγμή που ο καρκίνος, λόγω και της γήρανσης του πληθυσμού, πλήττει ολοένα και περισσότερους.

Γενικώς νιώθει κανείς ότι η κυβέρνηση προετοιμάζει τη μεγάλη στροφή. Είναι η φύση και η ένταση των προβλημάτων που τον αναγκάζουν να δει τα προβλήματα αλλιώς. Δεν έχει άλλωστε πολλές επιλογές. Μόνο αν δει τη χώρα με άλλα μάτια μπορεί να μετατρέψει την κρίση σε ευκαιρία, όπως συνηθίζει να λέει τελευταίως ο κ. Παπανδρέου.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Α. Καρακούσης -εφ. Το Βήμα, 21-02-2010

Μια διαδικασία δεμένη με τη εταιρεία

Η ΚΟΝ.Β.Α., ως βιομηχανία με μακροχρόνια παρουσία στον χώρο των καταναλωτικών τροφίμων, θεωρεί την κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται άρρηκτα συνδεδεμένη με τη λειτουργία της.

Ο ορισμός της Κοινωνικής Ευθύνης δεν είναι εύκολος, αλλά και η έμπρακτη εφαρμογή της με συνέπεια και φερεγγυότητα, απαιτεί συνεχή προσπάθεια και προσήλωση στον στόχο. Η είσοδος όμως της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην επιχειρηματική ορολογία των τελευταίων ετών δεν είναι τυχαία. Η εξέλιξή της σε έναν από τους πλέον απαιτητικούς τομείς δραστηριότητας της σύγχρονης επιχείρησης υποδηλώνει το ειδικό της βάρος.

Με απλά και συμπυκνωμένα λόγια, λοιπόν, εμείς στην ΚΟΝ.Β.Α. πιστεύουμε ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη δεν είναι παρά ο καθρέφτης της δραστηριότητας μιας επιχείρησης και η συνειδητοποίηση της επιρροής της στην ευρύτερη κοινότητα. Κοινωνικά υπεύθυνη είναι η εταιρεία που θέτει σε προτεραιότητα αρχές επιχειρηματικής ηθικής.

Εμείς βλέπουμε την ΚΟΝ.Β.Α. σαν μια «ψηφίδα» του «μωσαϊκού» που λέγεται επιχειρηματικό περιβάλλον, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ποιότητα της καθημερινότητας του απλού εργαζομένου, τη διατροφική ασφάλεια του καταναλωτή, αλλά και την ευθύνη απέναντι στα παιδιά και στους νέους.

Πιστεύουμε έντονα ότι η εταιρεία που σέβεται την επιχειρηματική της οντότητα οφείλει να γνωρίζει τον πολλαπλό- οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό- ρόλο της, αλλά και να τον διαχειρίζεται με επάρκεια και συστηματικότητα. Μόνον έτσι μπορεί να ανταποκριθεί στο σύνθετο και ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον του 21ου αιώνα, να καθιερώσει νέους τρόπους επικοινωνίας με τους αποδέκτες των δράσεών της και εν τέλει να συμβάλει καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου.

Εν κατακλείδι, όλοι εμείς στην ΚΟΝ.Β.Α., διοίκηση και εργαζόμενοι, ορίσαμε από κοινού τους πυλώνες των δράσεων που χαρακτηρίζουν την εταιρεία ως κοινωνικά υπεύθυνη και αυτοί τοποθετούνται στους άξονες του περιβάλλοντος, των ασθενών κοινωνικά ομάδων και του παιδιού. Οργανώνουμε τις δράσεις μας με συνέπεια και συνέχεια, συμβάλλοντας έτσι στην ανταποδοτικότητα και στην εξέλιξη της κοινωνίας.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο από εφ. Το Βήμα, 21-02-2010

Κοινωνική υπευθυνότητα και ασφαλιστική αξιοπιστία

Τον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένη και λειτουργεί σε κάθε επίπεδο η ΙΝΤΕRΑΜΕRΙCΑΝ αποκαλύπτει ο πρώτος Απολογισμός Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που δημοσιοποίησε η εταιρεία. Πρόκειται για έκθεση που διαφοροποιεί αισθητά την ΙΝΤΕRΑΜΕRΙCΑΝ στον χώρο της ασφαλιστικής αγοράς, όχι μόνο γιατί είναι ο μοναδικός Απολογισμός ΕΚΕ μέχρι στιγμής στο σύνολο των ασφαλιστικών εταιρειών αλλά και επειδή οι τομείς στους οποίους αναφέρεται ο Απολογισμός είναι κρίσιμοι για την εταιρική αξιοπιστία.

Ειδικότερα, το κεφάλαιο για τη διακυβέρνηση, που αναφέρεται στις διοικητικές λειτουργίες- επιτροπές διοικητικού συμβουλίου, εσωτερικό έλεγχο και νομοθετική συμμόρφωση, διαχείριση κινδύνων, αντασφάλιση, κώδικα δεοντολογίας και ηθικής, αποτροπή νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και προστασία προσωπικών δεδομένων- δεσμεύει επί της αρχής την εταιρεία για λειτουργική και διοικητική υπευθυνότητα που δεν έχουμε συνηθίσει στη χώρα μας.

Η δημόσια τοποθέτηση της ΙΝΤΕRΑΜΕRΙCΑΝ για όλα αυτά με τον Απολογισμό ΕΚΕ είναι ένα μήνυμα αισιοδοξίας για την ιδιωτική ασφάλιση που στα βασικά θέματα της εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας διέρχεται σοβαρή κρίση. Σταχυολογούμε ορισμένα στοιχεία μεγεθών από τον Απολογισμό, που έχει συνταχθεί σύμφωνα με το πρότυπο αναφοράς GRΙ (Global Reporting Ιnitiative):

* Στο επίπεδο της αναγνωρισιμότητας, η ΙΝΤΕRΑΜΕRΙCΑΝ απέσπασε την πρωτιά σε φήμη μεταξύ των εταιρειών της ασφαλιστικής αγοράς σύμφωνα με τη διεθνώς έγκυρη έρευνα της Τradelink Reputation, τρεις φορές τα τέσσερα τελευταία χρόνια (2005, 2007, 2008).

* Η εταιρεία δαπάνησε για την εκπαίδευση εργαζομένων και συνεργατών το 2008 598,1 χιλ. ευρώ.

* Αναφορικά με την επίδραση των λειτουργιών της εταιρείας στο περιβάλλον, το 2008 αναλώθηκαν 6,31 ΚWh ανά εργαζόμενο και εκλύθηκαν 4,8 ισοδύναμοι τόνοι CΟ2 ανά εργαζόμενο, με σημαντική μείωση σε σχέση με το 2007.

* Εμπορικά, η ΙΝΤΕRΑΜΕRΙCΑΝ το 2008 εισήλθε στην αγορά του πράσινου επιχειρείν με δύο προϊοντικές γραμμές για την αστική ευθύνη περιβαλλοντικής ζημιάς και για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με τα προϊόντα Green Line και Εnergy Line αντίστοιχα.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο από εφ. Το Βήμα, 21-02-2010

Η εκπαίδευση στην υπηρεσία της επιστημονικής τεκμηρίωσης

Στην επιστημονική τεκμηρίωση της έννοιας της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, όπως αυτή βρίσκει εφαρμογή ή μπορεί να επιδράσει στον τομέα της εκπαίδευσης, αναφέρεται μελέτη που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του «Σχεδίου δράσης του υπουργείου Παιδείας για την ανάπτυξη του θεσμού της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στο πεδίο της εκπαίδευσης» και ανατέθηκε από την ειδική υπηρεσία διαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» του υπουργείου Παιδείας στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Καινοτομίας.

Ειδικότερα, μέσω της μελέτης επιδιώκεται να διερευνηθούν το θεωρητικό πλαίσιο της εταιρικής υπευθυνότητας και των συναφών εννοιών- όπως αυτές έχουν εξειδικευτεί και εφαρμοστεί μέσα από τις παρεμβάσεις διεθνών οργανισμών-, καθώς και οι εμπειρίες σε επίπεδο δημόσιων πολιτικών και επιχειρηματικών πρακτικών στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό.

Στη μελέτη αναλύεται η σχέση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και της βιώσιμης ανάπτυξης με τον τομέα της εκπαίδευσης, στη βάση κυρίως των αντιλήψεων οι οποίες έχουν διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο δημόσιας πολιτικής και σε επίπεδο επιχειρηματικών στρατηγικών, αλλά και στη βάση των πρακτικών και των εμπειριών από πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών, εθνικών αρχών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων. Η ανάλυση αυτή μαζί με την παρουσίαση του θεωρητικού πλαισίου ανάπτυξης της ΕΚΕ αποτελούν το υπόβαθρο για την παρουσίαση στη συνέχεια των αντίστοιχων προσεγγίσεων που έχουν μέχρι σήμερα υιοθετηθεί στην Ελλάδα από επιχειρήσεις και εκπαιδευτικούς φορείς και κυρίως για τον σχεδιασμό ενός τεκμηριωμένου και πλήρους σχεδίου αξιοποίησης και συνέργιας της ΕΚΕ με τη στρατηγική για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Οι βασικές επισημάνσεις που προκύπτουν από τη μελέτη συνοψίζονται στα εξής σημεία:

* Η λεγόμενη Νέα Οικονομία έχει μετατοπίσει το κέντρο βάρους στην ταχύτητα και στην παγκοσμιοποίηση, δημιουργώντας έτσι ανάγκη για αναβαθμισμένο ανθρώπινο κεφαλαίο. Η οικονομική αυτή απαίτηση δημιουργεί προϋποθέσεις για μετάβαση της εκπαίδευσης από το παραδοσιακό μοντέλο της διδασκαλίας σε ένα δυναμικότερο πρότυπο ενεργούς- διά βίου μάθησης-, στο πλαίσιο του οποίου οι τεχνολογικές καινοτομίες, η τεχνογνωσία και σε κάποιες περιπτώσεις οι οργανωτικές και λοιπές δυνατότητες των επιχειρήσεων πρέπει να εμπλουτιστούν και να συνδυαστούν με τις στρατηγικές των δημόσιων συστημάτων εκπαίδευσης.

* Η εκπαίδευση αποτελεί πεδίο στο οποίο μπορεί να πραγματωθεί η βασική φιλοσοφία της ΕΚΕ για επίτευξη σημαντικών ωφελειών και αξίας μέσα από την ηθική συμπεριφορά των επιχειρήσεων και των οργανισμών. Η πρακτική μεγάλων εταιρειών, αλλά και κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών, δείχνει ότι η προγενέστερη τάση για άσκηση φιλανθρωπικού έργου με δωρεές επιχειρήσεων για εκπαιδευτικούς σκοπούς εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται από κοινωνικές επενδύσεις των επιχειρήσεων στην αναβάθμιση και εξάπλωση της εκπαίδευσης, μέσω κυρίως ανάπτυξης συνεργασιών με δημόσιες αρχές και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η δραστηριοποίηση αυτή των επιχειρήσεων, που φαινομενικά δεν αφορά το βασικό τους επιχειρηματικό αντικείμενο, βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη μακροπρόθεσμη οικονομική τους βιωσιμότητα, όχι μόνον ως θετική ανάκλαση της εταιρικής τους φήμης, αλλά κυρίως ως επένδυση ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο μελλοντικά θα αποτελέσει πηγή στελέχωσής τους και ως βελτίωση του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου των περιοχών όπου είναι εγκατεστημένες και στηρίζονται στην ευημερία τους, ώστε να λειτουργούν ομαλά και να μπορούν να προωθούν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους με επιτυχία.

* Ορισμένες επιχειρήσεις και κράτη, με τις κατάλληλες επιχειρησιακές στρατηγικές και τις αντίστοιχες ρυθμίσεις, έχουν κατορθώσει να επωφεληθούν σε στρατηγικό επίπεδο και μακροπρόθεσμα από τη βελτιωμένη κοινωνική (ή ηθική) και περιβαλλοντική (ή οικολογική) καινοτομία και παραγωγικότητα. Ωστόσο, το εάν, το πώς και το μέχρι ποίου σημείου οι κρατικές παρεμβάσεις και οι πρακτικές των επιχειρήσεων παράγουν επιχειρησιακή αξία, καθώς και το κατά πόσον η πρωτοβουλία πρέπει να προέρχεται- εθελοντικά- από την αγορά, εξαρτώνται από πλείστους παράγοντες, καθώς και από τις συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά σε κάθε χώρα. Οι συνθήκες αυτές είναι δυνατόν σε μεγάλο βαθμό να καταστούν ευνοϊκότερες εφόσον υπάρξει αντίστοιχη εναρμόνιση της εκπαιδευτικής πολιτικής με τις αξίες της αειφορίας, της καινοτομίας και της επιχειρηματικής ηθικής.

* Η ενσωμάτωση των εννοιών, αλλά και των γνωστικών αντικειμένων, της εταιρικής ευθύνης, της επιχειρηματικής ηθικής και της βιώσιμης ανάπτυξης στα προγράμματα σπουδών και στην εκπαιδευτική φιλοσοφία αναπτύσσεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Σε ό,τι αφορά την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η ενσωμάτωση αυτή είναι αποτέλεσμα διεθνών και εθνικών πρωτοβουλιών για την αξιοποίηση της εκπαίδευσης σε σχέση με την κοινωνική ευαισθητοποίηση στην εμπέδωση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά και για την έγκαιρη και πολυδιάστατη επαφή και ενημέρωση των νέων για την επιχειρηματικότητα. Σε ό,τι αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση των στελεχών των επιχειρήσεων η κυρίαρχη τάση, κυρίως στις σχολές διοίκησης επιχειρήσεων και οικονομικών, δείχνει την ενίσχυση των προγραμμάτων που αφορούν την επιχειρηματική ηθική, την εταιρική ευθύνη και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η τάση αυτή εκφράζεται, πέρα από τις διακηρύξεις συλλογικών οργάνων, με τη δημιουργία εξειδικευμένων ερευνητικών και εκπαιδευτικών κέντρων για συναφή θέματα από μεγάλα πανεπιστήμια, με την ένταξη σχετικών μαθημάτων στα προγράμματα σπουδών τους και κυρίως με την αλλαγή της προσέγγισης που υπεισέρχεται στη διδασκαλία παραδοσιακών αντικειμένων (στρατηγική, ηγεσία, μάρκετινγκ, διαχείριση ανθρωπίνων πόρων κλπ.) των σχολών διοίκησης επιχειρήσεων. Ακόμη και στις σχολές που δεν υπάρχουν εξειδικευμένα υποχρεωτικά μαθήματα για επιχειρηματική ηθική, ΕΚΕ, βιώσιμη ανάπτυξη, τα θέματα αυτά αποτελούν βασικούς άξονες για τη διαπραγμάτευση όλων των πτυχών λειτουργίας και διοίκησης των σύγχρονων επιχειρήσεων. * Η ίδια η εκπαιδευτική διαδικασία επηρεάζεται από τις αρχές της υπευθυνότητας, της αειφορίας, της διαφάνειας, της συνεργασίας και της λογοδοσίας, και ως αποτέλεσμα οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί ενθαρρύνονται από εθνικές και διεθνείς πρωτοβουλίες στην επιδίωξη και έμπρακτη εφαρμογή των ανωτέρω αρχών στο δικό τους πλαίσιο λειτουργίας.

* Οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, η UΝΕSCΟ, o ΟΗΕ και η ΕΕ, έχουν δώσει σαφείς ενδείξεις για την ανάγκη αξιοποίησης από τις εθνικές κυβερνήσεις της τάσης των επιχειρήσεων να κατευθύνουν σημαντικό τμήμα του κοινωνικού και ευρύτερου οικονομικού τους ενδιαφέροντος στο πεδίο της εκπαίδευσης, με συγκεκριμένα μέτρα που περιλαμβάνουν: ενίσχυση του διαλόγου και της διαβούλευσης για την εκπαιδευτική στρατηγική με επιχειρήσεις και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προώθηση συνεργασιών για την υλοποίηση συγκεκριμένων σχεδίων που αφορούν τις μεγάλες προκλήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος και απαιτούν και κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων, συμμετοχή σε πολυμερείς πρωτοβουλίες για κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα, η αντιμετώπιση των οποίων αφορά και την αντίστοιχη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση μέσω του τυπικού συστήματος εκπαίδευσης και αξιοποίηση και μεταφορά της τεχνογνωσίας των επιχειρήσεων για την προώθηση λύσεων στα περιεχόμενα (π.χ. εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα) και τις μαθησιακές διαδικασίες (π.χ. χρήση νέων τεχνολογιών) που ακολουθούνται.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο από εφ. Βήμα, 21-02-2010

Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις


Είναι βέβαιο ότι ελάχιστοι θα αποδέχονταν τη δυνατότητα να ζήσουν πλουσιοπάροχα με αντάλλαγμα ένα εντελώς κατεστραμμένο φυσικό περιβάλλον και μια διαλυμένη κοινωνία, όπου οι συνθήκες ζωής θα ήταν αφόρητες. Αρκεί ίσως να αναλογιστεί κανείς την αξία μιας κατά τα άλλα πολυτελούς διαβίωσης, όπου όμως η ατμόσφαιρα θα είναι πνιγηρή από τους υπερβολικούς ρύπους διοξειδίου του άνθρακα, τα αποθέματα νερού θα έχουν λιγοστέψει ή θα έχουν μολυνθεί από τοξικά απόβλητα και τα δέντρα θα έχουν αποψιλωθεί.

Παρ΄ όλα αυτά τόσο τα άτομα όσο και οι οργανισμοί συχνά στην καθημερινότητά τους ιεραρχούν τις οικονομικές ανταμοιβές ως σημαντικότερες από οτιδήποτε άλλο, ακόμη και όταν αυτές είναι αντίθετες στις αξίες και στις πεποιθήσεις τους. Οι Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις (SRΙ), ως έννοια και ως πρακτική στις αγορές, υφίστανται τουλάχιστον από τα τέλη του 19ου αιώνα και αυτό που ουσιαστικά επιδιώκουν είναι να συμβιβάσουν την υψηλή οικονομική απόδοση των επενδυτικών επιλογών με τα ζητήματα που θεωρούνται σημαντικά για την κοινωνική ευημερία. Με άλλα λόγια, η επένδυση σε εταιρείες και χρηματοοικονομικά προϊόντα γίνεται με γνώμονα όχι μόνο τη μεγιστοποίηση του οικονομικού οφέλους αλλά συνυπολογίζοντας και άλλες παραμέτρους, όπως τα περιβαλλοντικά, τα κοινωνικά και τα ζητήματα διακυβέρνησης. Το κίνημα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ) έχει αναδείξει τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα την αντίληψη ότι η απόδοση των εταιρειών πρέπει και μπορεί να αξιολογείται με ολιστικό τρόπο. Οι υπεύθυνες επενδύσεις πηγαίνουν την προσέγγιση αυτή ένα βήμα παραπέρα και αναδεικνύουν ένα μοντέλο που εξασφαλίζει ότι οι οικογένειές μας όχι μόνο θα διαθέτουν τα χρήματα για να καλύπτουν τις καταναλωτικές, εκπαιδευτικές και συνταξιοδοτικές τους ανάγκες, αλλά κι ότι αυτό θα γίνεται με τρόπο συμβατό και με τις αντίστοιχες ανάγκες των μελλοντικών γενεών, επιτυγχάνοντας δηλαδή αυτό που αποτελεί και τον ορισμό της βιώσιμης ανάπτυξης.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που διενεργήθηκε από την εταιρεία συμβούλων Ινστιτούτο Κοινωνικής Καινοτομίας, τα προϊόντα και οι στρατηγικές υπεύθυνων επενδύσεων είναι πρακτικά ανύπαρκτες στην ελληνική αγορά, ενώ δεν υπάρχει ούτε ένας επενδυτικός φορέας στην Ελλάδα που να προωθεί σήμερα αντίστοιχα προϊόντα ή που να έχει προσυπογράψει τις Αρχές Υπεύθυνων Επενδύσεων του ΟΗΕ (UΝΡRΙ). Αυτό μάλιστα συμβαίνει τη στιγμή που στον υπόλοιπο κόσμο τα προϊόντα SRΙ αντιπροσωπεύουν επενδυμένα κεφάλαια άνω των 5 τρισ. ευρώ, ενώ στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι ένα στα επτά δολάρια που επενδύεται κάθε ημέρα τοποθετείται σε Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις. Αυτό ασφαλώς αποτελεί μια χαμένη ευκαιρία για τις τράπεζες και τους διαχειριστές επενδυτικών κεφαλαίων της χώρας, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους πελάτες τους να διαχειριστούν καλύτερα τα ρίσκα που προκύπτουν από περιβαλλοντικά ή κοινωνικά θέματα (για παράδειγμα, η επιλογή επένδυσης σε μετοχές εταιρειών ενέργειας, οι οποίες, παρά τους διεθνείς κανόνες για εξαγορά των εκπεμπόμενων ρύπων του θερμοκηπίου, εξακολουθούν και βασίζουν την παραγωγή ηλεκτρισμού σε «βρώμικες» πηγές, είναι προφανές ότι δεν θα αργήσει να έχει επίπτωση στην οικονομική απόδοση των επενδύσεων αυτών).

Οι χρηματοοικονομικοί φορείς, όπως οι τράπεζες και οι επενδυτικές εταιρείες, μπορούν να αποτελέσουν τμήμα της λύσης για πολλά κοινωνικά, περιβαλλοντικά και ευρύτερα οικονομικά θέματα για πολλούς λόγους. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνογνωσία και τα μοντέλα διαχείρισης ρίσκων που διαθέτουν ώστε να βοηθήσουν επιχειρήσεις, συνταξιοδοτικά ταμεία και άλλους πελάτες τους να αξιολογήσουν με κατάλληλα εργαλεία τα μη οικονομικά ρίσκα και να εντοπίσουν επενδυτικές ευκαιρίες που προκύπτουν από την ανάλυση κοινωνικών και περιβαλλοντικών θεμάτων, όπως για παράδειγμα οι τομείς των «πράσινων» τεχνολογιών ή των υπηρεσιών που απευθύνονται στην τρίτη ηλικία.

Η ανυπαρξία προϊόντων SRΙ στην Ελλάδα αποδίδεται και στην έλλειψη αντίστοιχης ζήτησης από την αγορά, καθώς οι τράπεζες και οι επενδυτικοί οργανισμοί είναι επιφυλακτικοί στο να κάνουν το πρώτο βήμα ακολουθώντας το επιτυχημένο παράδειγμα άλλων ανεπτυγμένων αγορών, όπως των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ευρώπης. Ετσι όταν και στην Ελλάδα καταναλωτές και επενδυτές αρχίσουν να ζητούν αειφόρα και υπεύθυνα επενδυτικά και τραπεζικά προϊόντα, τότε θα είναι αναπόφευκτο να κινητοποιηθεί και η προσφορά και να αρχίσουν για παράδειγμα να προσφέρονται αμοιβαία κεφάλαια υπεύθυνων επενδύσεων ή ειδικά δάνεια με προνομιακούς όρους για επενδύσεις που αξιοποιούν τεχνολογίες ή μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον. Απέχουμε άραγε πολύ από εκείνη την ημέρα;

Η κυρία Φελίνα Δανάλη είναι σύμβουλος για θέματα βιώσιμης ανάπτυξης στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Καινοτομίας.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Φελίνα Δαναλη-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2010

Εταιρική υπευθυνότητα στην Παιδεία



Ιστορικά, πολύ πριν χρησιμοποιηθεί ο όρος Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, ο χώρος της Παιδείας αποτελούσε πεδίο έκφρασης της φιλανθρωπικής δράσης ορισμένων επιχειρηματιών, οι οποίοι ακόμη και σήμερα μνημονεύονται ως ευεργέτες για τη χρηματοδότηση της ανέγερσης εκπαιδευτηρίων, πανεπιστημίων, βιβλιοθηκών, αλλά και τη χρηματοδότηση υποτροφιών, κτλ. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε ως τις μέρες μας, με την επίδειξη κοινωνικής προσφοράς από αρκετές ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες ενίσχυαν τις τοπικές κοινότητες όπου λειτουργούσαν, με τη μορφή χορηγιών για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Σήμερα όμως, και έχοντας ξεπεράσει αντιλήψεις που συνέχεαν την εταιρική υπευθυνότητα με τη φιλανθρωπία, η συνέργια ΕΚΕ και εκπαίδευσης αποκτά μια άλλη, ευρύτερη διάσταση. Διεθνείς οργανισμοί, όπως η UΝΕSCΟ και η Παγκόσμια Τράπεζα, υλοποιούν ειδικά προγράμματα για την αξιοποίηση από τις δημόσιες εκπαιδευτικές πολιτικές αντίστοιχων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, ενώ στην Ελλάδα το υπουργείο Παιδείας εκπονεί σχέδιο δράσης για την προώθηση της ΕΚΕ στο πεδίο της εκπαίδευσης. Η Παιδεία θεωρείται προνομιακό πεδίο λειτουργίας της ΕΚΕ, ωθώντας τις επιχειρήσεις σε μια στρατηγική προσέγγιση της συμβολής τους στην ανάπτυξη και βελτίωση της εκπαίδευσης συνολικά και στην ταυτόχρονη αποκόμιση ποικίλων ωφελειών από την εμπλοκή τους αυτή.

Με βάση αυτήν την προσέγγιση, η εκπαίδευση αποτελεί το απαραίτητο θεμέλιο τόσο για την ύπαρξη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο διαθέτει τις γνώσεις και τις ικανότητες που είναι απαραίτητες για το παραγωγικό υπόδειγμα των επιχειρήσεων όσο και για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, της σταθερότητας και του υψηλού κοινωνικού κεφαλαίου, βασικών δηλαδή προϋποθέσεων για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Η σύγχρονη αντίληψη για την ΕΚΕ προβάλλει την επιχειρηματική της πτυχή (business case) γενικά, αλλά και ειδικά σε σχέση με τον τομέα της εκπαίδευσης. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η εστίαση των δράσεων κοινωνικής επένδυσης των επιχειρήσεων στην Παιδεία μπορεί να αποδώσει σημαντικά κοινωνικά οφέλη και ταυτόχρονα να αποτελέσει ουσιαστικό οικονομικό πλεονέκτημα για τις ίδιες σε μακροπρόθεσμη βάση. Μια τέτοια οπτική συνεπάγεται την υπέρβαση των συνήθων δράσεων δωρεάς για την κάλυψη ελλείψεων π.χ. σε εκπαιδευτικές υποδομές, που ακόμη και σήμερα είναι διαδεδομένες σε κάποιες επιχειρήσεις και τη μετακίνηση σε δραστηριότητες που αφενός μεν είναι απόλυτα εναρμονισμένες με την επίσημη εκπαιδευτική πολιτική και αφετέρου δε δημιουργούν προστιθέμενη αξία και για τις ίδιες τις επιχειρήσεις.

Μια κατ΄ αρχάς αξιέπαινη δωρεά ηλεκτρονικών υπολογιστών σε σχολεία μπορεί για παράδειγμα να μείνει αναξιοποίητη εάν δεν υπάρχει συντονισμός με τις αρμόδιες εκπαιδευτικές αρχές για την ύπαρξη αντίστοιχων χώρων, λογισμικού, συντήρησης, εκπαίδευσης των δασκάλων και διαθεσιμότητάς τους να διδάξουν στους μαθητές τη χρήση τους. Αντιθέτως, συντονισμένα προγράμματα για την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, που λειτουργούν συμπληρωματικά και σε άμεση σύνδεση με τις εκπαιδευτικές προτεραιότητες διαφόρων χωρών, όπως αυτά που χρηματοδοτούν με εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια εταιρείες κολοσσοί όπως η Ιntel, η Μicrosoft, η Ηewlett Ρackard, η Οrange, κ.ά., συμβάλλουν στην προαγωγή της εκπαίδευσης και μακροπρόθεσμα αποδίδουν σημαντικά και για τις δωρήτριες επιχειρήσεις, καθώς ενισχύουν την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού από το οποίο θα αντλήσουν εργαζομένους και διευρύνουν την κρίσιμη μάζα των καταναλωτών για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους.

Αντιστοίχως, η εμπειρία από τη συνεργασία επιχειρήσεων για την προώθηση προγραμμάτων σε θέματα κοινωνικού, πολιτιστικού ή περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης Δημιουργικών Δραστηριοτήτων ή Καινοτόμων Δράσεων στα ελληνικά σχολεία, έδειξε ότι όχι μόνο μπορεί να συμβάλει στην προσωπική ανάπτυξη των μαθητών σε θέματα όπως η υγιεινή διατροφή και η οδική ασφάλεια, αλλά και να ωφελήσει μακροπρόθεσμα επιχειρήσεις με άμεσο ενδιαφέρον για τις αντίστοιχες συμπεριφορές των μαθητών και των οικογενειών τους (π.χ. βιομηχανίες τροφίμων ή ασφαλιστικές εταιρείες στα ανωτέρω παραδείγματα).

Παράλληλα, η εισαγωγή της ΕΚΕ ως γνωστικό αντικείμενο και ως αντικείμενο σπουδών στα πανεπιστήμια, και ιδιαίτερα στις σχολές οικονομικών και διοίκησης επιχειρήσεων, δημιούργησε προϋποθέσεις αλλαγής των αντιλήψεων για τον ρόλο των επιχειρήσεων στην κοινωνία και δημιουργίας μιας γενιάς managers με διαφορετική οπτική για τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα.

Οι σημαντικές αυτές ευκαιρίες που συνεπάγεται η διασύνδεση της εταιρικής υπευθυνότητας με τον χώρο της εκπαίδευσης δημιουργούν αντίστοιχες προκλήσεις όχι μόνο για τις επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν στρατηγικά την ΕΚΕ, αλλά και για τις δημόσιες αρχές εκπαιδευτικής πολιτικής. Χρέος τους είναι αφενός να καθοδηγήσουν τις εθελοντικές αυτές δράσεις των επιχειρήσεων σε τομείς προτεραιότητας για το εκπαιδευτικό σύστημα και αφετέρου να αποδείξουν την έμπρακτη στήριξή τους στις αρχές της υπευθυνότητας, της αειφορίας, της διαφάνειας, της λογοδοσίας και του διαλόγου και της συνεργασίας με τα ενδιαφερόμενα μέρη, εντάσσοντάς τες στην εκπαιδευτική διαδικασία και στη λειτουργία τής εκπαίδευσης συνολικά.

Ο κ. Δημήτρης Μιχαρικόπουλος είναι σύμβουλος στρατηγικού σχεδιασμού και διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Καινοτομίας. (dimitris@isi.org.gr)

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Δημήτρης Μιχαρικόπουλος -εφ. Το Βήμα,Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2010

Τι είναι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη

Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη έχει πολλούς ορισμούς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε τον εξής ορισμό το 2006: «Μια έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη». Αν και σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει συμφωνία ως προς τον ορισμό της έννοιας, όπως και ως προς τις δράσεις που συμπεριλαμβάνει, ωστόσο η ακριβής φύση και τα χαρακτηριστικά της διαφοροποιούνται ανάλογα με το εθνικό ή το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται.

Σε κάποιες χώρες η ΕΚΕ εντάσσεται σε μια σειρά πολιτικών, ενώ σε άλλες οι δράσεις ευαισθητοποίησης είναι οι μόνες που προβλέπουν οι δημόσιες πολιτικές. Σε αυτό το πλαίσιο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγκέντρωσε τις δημόσιες πολιτικές που αφορούν το συγκεκριμένο θέμα και οι οποίες εντάσσονται σε τρεις βασικές θεματικές ενότητες: πρώτον, πολιτικές που προωθούν τις δράσεις ΕΚΕ, δεύτερον, πολιτικές που προωθούν τη διαφάνεια στις δράσεις ΕΚΕ, τρίτον, πρωτοβουλίες ή πρακτικές που εντάσσονται σε άλλες δημόσιες πολιτικές και οι οποίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις δράσεις ΕΚΕ. Στην Ελλάδα η οργάνωση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης αρχίζει ουσιαστικά το 1999 με την ίδρυση του ελληνικού δικτύου για την κοινωνική συνοχή, ακολουθώντας τα βήματα του ευρωπαϊκού δικτύου επιχειρήσεων για την κοινωνική συνοχή.

Οι εταιρείες που επενδύουν στην ΕΚΕ το κάνουν για διάφορους λόγους. Μεταξύ αυτών αναφέρονται οι εξής:

ΑΗ επιχειρηματική ηθική συνδέεται άμεσα με την κερδοφορία. Οι εταιρείες που επενδύουν σε τομείς όπως η επιμόρφωση, οι καλύτερες συνθήκες εργασίας και η ισορροπία εργασίας- ζωής έχουν περισσότερες πιθανότητες να εξασφαλίσουν την αφοσίωση του προσωπικού τους. Η πρακτική αυτή ευνοεί τόσο την παραγωγικότητα όσο και την ποιότητα των προϊόντων. Επιπροσθέτως, ορισμένες έρχονται αντιμέτωπες με περιβαλλοντικές προκλήσεις, είτε μειώνοντας τις εκπομπές ρύπων στην παραγωγική διαδικασία είτε μειώνοντας το ενεργειακό τους αποτύπωμα. Το γεγονός αυτό είναι καλό τόσο για το περιβάλλον όσο και για τον περιορισμό των δαπανών της επιχείρησης, ενώ βοηθάει και στην ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στο μέλλον.

ΒΗ ΕΚΕ επιδρά θετικά στη διαμόρφωση της εταιρικής εικόνας και φήμης. Οι καταναλωτές απαιτούν πολιτικές σεβασμού, αφού η δραστηριοποίηση των εταιρειών υπάγεται ευκολότερα στην αξιολόγησή τους απ΄ ό,τι στο μέλλον. Επειδή οι καταναλωτές προσελκύονται από ηθικές πρακτικές, είναι πολύ πιθανόν αυτές να συνδράμουν στην περαιτέρω κερδοφορία της επιχείρησης. Οπότε η εδραίωση μιας θετικής εικόνας για την επιχείρηση μεταξύ εμπορικών φορέων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, του εκπαιδευτικού κόσμου, τοπικών κοινοτήτων και του δημόσιου τομέα μόνο θετικά μπορεί να επιδράσει στην επιρροή και στην κυριαρχία της εταιρείας.

ΓΟι εταιρείες προωθούν τις αξίες που τις διέπουν μέσω της ΕΚΕ, αφού επιχειρηματική ηθική και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι αλληλένδετες.

Ειδικότερα, όσον αφορά τη σχέση της ΕΚΕ με τις οικονομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο θέμα προκύπτει ότι υπάρχει θετική σχέση μεταξύ εταιρικής κοινωνικής επίδοσης και οικονομικής επίδοσης και σε κάθε περίπτωση οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει οπωσδήποτε πολύ μικρή αρνητική σχέση μεταξύ των δύο.

Η London Βusiness School επιβεβαιώνει αυτά τα ευρήματα. Από 80 μελέτες για την ΕΚΕ που έχει εξετάσει, οι 42 έδειξαν θετική επίδραση, οι 19 δεν έδειξαν κάποια σχέση, οι 15 έδειξαν μεικτά αποτελέσματα και μόνο οι τέσσερις έδειξαν αρνητική επίδραση. Παρόμοια επιβεβαίωση έκανε και το Πανεπιστήμιο Ηarvard, το οποίο διεπίστωσε ότι επιχειρήσεις που ασχολούνται με όλους όσοι επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους (stakeholders) έχουν τέσσερις φορές μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης από εκείνες που είναι επικεντρωμένες μόνο στους μετόχους τους.

Σχετικά με το ενδιαφέρον των εργαζομένων, άλλες μελέτες αναφέρουν ότι η ΕΚΕ μπορεί να επηρεάσει πολύ την προσέλκυση και διατήρηση στελεχών. Οι εργαζόμενοι θέλουν καλές αμοιβές και καλές προοπτικές, όμως όλο και περισσότερο θέλουν επίσης να αισθάνονται υπερήφανοι για την επιχείρηση όπου εργάζονται. Οπως είπε και ο διευθύνων σύμβουλος μιας πολυεθνικής επιχείρησης, «οι άνθρωποι δεν θέλουν να αισθάνονται αμηχανία όταν χρειαστεί να πουν για ποιον εργάζονται».

Μελέτη που έγινε από τον όμιλο Cherenson έδειξε ότι 78% των ερωτηθέντων θα προτιμούσαν να εργάζονται για μια επιχείρηση η οποία έχει εξαιρετική φήμη και τους πληρώνει μισθό που καλύπτει τις ανάγκες τους. Μόνο το 17% είπε ότι θα εργαζόταν για μια επιχείρηση με υψηλούς μισθούς αλλά πενιχρή φήμη. Η ΕΚΕ επίσης θεωρείται ότι μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα. Για παράδειγμα, επιχειρήσεις που βελτιώνουν τις συνθήκες και πρακτικές εργασίας διαπιστώνουν μείωση των ελαττωματικών ή άχρηστων εμπορευμάτων.

Οι πρακτικές και τα αποτελέσματα της δημόσιας πολιτικής
ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣστον τομέα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης δεν αποτελούν πανάκεια και δεν μπορούν από μόνες τους να παραγάγουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Δεν αποτελούν υποκατάστατο της δημόσιας πολιτικής, αλλά μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη πολλών στόχων δημόσιας πολιτικής, όπως: 1. Στη διαμόρφωση πιο ολοκληρωμένων αγορών εργασίας και υψηλότερων επιπέδων κοινωνικής ένταξης.

2. Σε επενδύσεις στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και τη διά βίου μάθηση.

3. Σε βελτιώσεις στη δημόσια υγεία.

4. Στη βελτίωση των επιδόσεων στον τομέα της καινοτομίας.

5. Στη διαμόρφωση πιο θετικής εικόνας για τις επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες στην κοινωνία.

6. Στην ορθολογικότερη χρήση των φυσικών πόρων και στη μείωση των επιπέδων ρύπανσης.

7. Στον μεγαλύτερο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών κανόνων εργασίας. 8. Στη μείωση της φτώχειας και στην επίτευξη προόδου σε σχέση με τους στόχους της χιλιετίας για την ανάπτυξη.

Η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται στο επίκεντρο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Οι αυξανόμενες ανησυχίες για τις κλιματικές αλλαγές ωθούν όλο και περισσότερες εταιρείες να εξετάσουν τον τρόπο προσαρμογής τους ούτως ώστε να έχουν την ελάχιστη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε πως και οι αρχηγοί των κρατών-μελών και κυβερνήσεων της ΕΕ υιοθέτησαν δέσμη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος και την ενέργεια, που καθιστούν την ΕΕ πρωτοπόρο παγκοσμίως στη σωτηρία του πλανήτη μας.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει την αρχή της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και να παρέχει πρακτικά και διαφανή εθελοντικά μέσα προκειμένου να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.

Βαρβάρα Τερζάκη

Ένθετο απο το Βήμα -
Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2010

Στη δίνη της ύφεσης ο πλούτος των νοικοκυριών


Το 81,8% των περιουσιακών στοιχείων των Ελλήνων αφορά σήμερα ακίνητα, 17% καταθέσεις και μόλις 1,2% μετοχές

Καθώς η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και η περίφημη δημοσιονομική προσαρμογή φαίνεται να περνούν μέσα από τον μηχανισμό της «εσωτερικής υποτίμησης», η απειλή να διολισθήσει η χώρα μας σε μια παρατεταμένη οικονομική κρίση και ύφεση, που θα προκαλούσε ένα πτωτικό ντόμινο στις διάφορες αξίες που κατέχουν τα νοικοκυριά, δεν μπορεί να αποκλειστεί. Με τα εισοδήματα να περιορίζονται, την ανεργία να αυξάνεται και τις τράπεζες να περιορίζουν τις χορηγήσεις, ο πλούτος των νοικοκυριών δείχνει να βρίσκεται αντιμέτωπος με τη δίνη της ύφεσης. Σύμφωνα με στοιχεία της Εurobank ΕFG, το 81,8% των περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών αφορά σήμερα ακίνητα έναντι 17% που αφορά καταθέσεις και μόλις 1,2% μετοχές (από 5% πριν από μερικά χρόνια).

Καθώς το σύνολο της αξίας της ακίνητης περιουσίας στην Ελλάδα, εκτιμάται απο ορισμένους πως ξεπερνά τα 900 δισ. ευρώ, ενώ την ίδια στιγμή η αξία των μετοχών στο ΧΑ-το 50% των οποίων βρίσκεται σε ελληνικά χέρια- υποχωρεί ήδη κατά 35 δισ.

ευρώ απο το τελευταίο υψηλό η επίπτωση του πλούτου στην περιουσία των ελλήνων δεν είναι αμελητέα. Μία πτώση π.χ. κατά 4% των ακινήτων οδηγεί σε συνολική πτώση των αξιών στην ακίνητη περιουσία των ελλήνων κατά 36 δισ. ευρώ, την ίδια ώρα που και οι απώλειες στις μετοχές στα εγχώρια χαρτοφυλάκια ξεπερνούν τους τελευταίους μήνες τα 17 δισ. ευρώ, ανεβάζοντας το συνολικό λογαριασμό κοντά στα 60 δισ. ευρω. Στις μετοχές ήδη καταγράφεται μια πτώση των τιμών από το πρόσφατο υψηλό λίγο πριν από τις βουλευτικές εκλογές κατά 40%, καθώς το ΧΑ παρουσιάζει εφέτος τη χειρότερη απόδοση στον κόσμο. Αν η χώρα αποφύγει τις μεγάλες περιπέτειες, τυχόν καλά νέα ενδεχομένως να οδηγήσουν σε ένα σύντομο ράλι «ανακούφισης», αλλά τα μέτρα λιτότητας θα μπορούσαν να προκαλέσουν επιδείνωση της ανάκαμψης (σε πρώτη φάση τουλάχιστον) και επομένως να λειτουργήσουν αρνητικά για τις μετοχές.

Η αρνητική επίπτωση πλούτου πάντως από τις μετοχές είναι μάλλον περιορισμένη για τα νοικοκυριά, καθώς από τους 938.056 κωδικούς με υπόλοιπα μετοχών σήμερα στο ΧΑ, οι 462.153 έχουν αξία χαρτοφυλακίου ως 3.000 ευρώ και οι 156.401 ως 9.000 ευρώ, έναντι 12.279 κωδικών με αξία 1-3 εκατ. ευρώ και 3.931 κωδικών με αξία χαρτοφυλακίου άνω των 3 εκατ. ευρώ. Ωστόσο αν το Χρηματιστήριο παραμείνει στη γωνία, αυτό θα σημαίνει ότι συνολικά η οικονομία θα περάσει δύσκολες ώρες.

Αντίθετα στα ακίνητα τα πράγματα είναι διαφορετικά, καθώς μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι επενδύσεις σε οικόπεδα και σπίτια βρέθηκαν στην καρδιά της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας, με την ιδιοκατοίκηση να ξεπερνά συνολικά το 80%, ενώ στις αγροτικές περιοχές φθάνει στο 97%. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα οι αποδόσεις των ακινήτων ήταν πολύ υψηλότερες από αυτές των καταθέσεων ή του Χρηματιστηρίου. Μια επένδυση, π.χ., 100 ευρώ σε ακίνητα στο τέλος του 1995 μετατρέπεται, βάσει των στοιχείων της Εurobank, σε 304,8 ευρώ στο τέλος του 2008 έναντι 241,3 ευρώ των καταθέσεων και 209,7 ευρώ των μετοχών (συμπεριλαμβανομένων των μερισμάτων). Το ίδιο διάστημα ο πληθωρισμός διαμόρφωνε την αξία του «καλαθιού της νοικοκυράς» των 100 ευρώ στα 159,3 ευρώ και αυτό σημαίνει ότι όλα τα περιουσιακά στοιχεία σημείωσαν θετικές αποπληθωρισμένες αποδόσεις.

Καθώς η αγορά κατοικιών συνεισφέρει περίπου 1,3 ποσοστιαίες μονάδες στον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης, τα μαύρα σύννεφα στον τομέα είναι εύλογο να προβληματίζουν, δεδομένης και της αμφίδρομης σχέσης μεταξύ της αγοράς κατοικίας και του οικονομικού κύκλου. Σύμφωνα πάντως με τα μοντέλα του ΔΝΤ, τα ακίνητα στη χώρα μας παραμένουν σήμερα (παρά την πτώση τους) υπερτιμημένα γύρω στο 10%, αλλά αν η ύφεση της ελληνικής οικονομίας ξεπεράσει το 3,5% τότε ίσως και η πτώση των τιμών να είναι ισχυρότερη. Τα πράγματα δείχνουν λοιπόν ότι μετά τις καλές ημέρες κατά τις οποίες το κράτος και οι ιδιώτες δαπανούσαν περισσότερα από όσα παρήγαν, σε βάρος μάλιστα των μελλοντικών γενεών, έρχονται οι κακές ημέρες, καθώς οι μακροοικονομικές ανισορροπίες θα βαίνουν αναγκαστικά προς διόρθωση. Αυτό θα συμβεί, λένε π.χ. οι ειδικοί της Εurobank, είτε μέσω σημαντικής αύξησης της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας είτε, αν αυτό δεν επιτευχθεί, μέσω μιας βαθιάς ύφεσης. Το θέμα είναι όμως να αποφύγουμε έναν φαύλο κύκλο μακροχρόνιας οικονομικής κατήφειας που θα καθήλωνε τη χώρα και τις προοπτικές της, διαταράσσοντας ενδεχομένως και την κοινωνική συνοχή.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Tάσος Μαντικίδης-εφ. Το Βήμα, Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2010

Ενας θησαυρός αισθητικών προτύπων

Το «Ανθολόγιο Ελληνικής Τυπογραφίας» επαναφέρει μια παλαιά τέχνη στο επίκεντρο των τεχνολογικών εξελίξεων «Η τυπογραφία είναι η μαμή της Αναγέννησης. Το όχημα που τη μετέφερε σε ολόκληρη την Ευρώπη». Δεδομένου ότι το όχημα του σημερινού πολιτισμού είναι η ψηφιακή τεχνολογία, τα λόγια του επιμελητή του «Ανθολoγίου Ελληνικής Τυπογραφίας» (εκδ. ΠΕΚ), Γιώργου Ματθιόπουλου, μοιάζουν να απευθύνονται σε μια φούχτα ιστοριοδιφών.Κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στο υπόγειο της πολυκατοικίας της Σπ. Μερκούρη, όπου στεγάζεται η «Εταιρεία Τυπογραφικών Στοιχείων», για να τον συναντήσω αναλογιζόμουν ότι όλα σχεδόν τα τυπογραφεία και κατά προέκταση η ίδια η τυπογραφία κρύβονται σήμερα σε κάποιο ανήλιαγο υπόγειο. Πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα ότι το «Ανθολόγιο» περιέχει, αν όχι τις λύσεις, τουλάχιστον τα «κλειδιά» για την επίλυση προβλημάτων που προέκυψαν μετά τη δεύτερη μεγάλη επανάσταση από την εποχή του Γουτεμβέργιου: το ηλεκτρονικό βιβλίο ή e-book.Τέσσερις ενότητεςΤο βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες, που θα μπορούσαν να υπάρξουν αυτοτελώς ως διαφορετικά βιβλία. Η πρώτη είναι ένα μικρό ιστορικό της ελληνικής τυπογραφίας μέχρι τη δεκαετία του ’70. Η δεύτερη –το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου– είναι το καθαυτό ανθολόγιο, με τυπογραφικά δείγματα ελληνικών εκδόσεων και βιβλίων από το 1480 μέχρι το 1960. Η τρίτη είναι μια μικρή εγκυκλοπαίδεια των σημαντικότερων τυπογράφων ελληνικών βιβλίων της ίδιας περιόδου. Η ενότητα ανθολογεί επίσης τα μεγάλα τυπογραφεία και τους εκδοτικούς οίκους που εμφανίστηκαν μέχρι τη δεκαετία του ’50. Η τέταρτη είναι ένα τεχνικό εγχειρίδιο των διαφορετικών μεθόδων, υλικών και στοιχείων τυπογραφίας.Σε αντίθεση με την υπάρχουσα περιορισμένη βιβλιογραφία, το «Ανθολόγιο» απευθύνεται κυρίως στους σπουδαστές γραφιστικής και εφαρμοσμένων τεχνών που στρέφονται στην γραμματογραφία και στην τυπογραφία. Η προσπάθεια ανοίγματος σε ένα ευρύτερο, νεαρό κυρίως, κοινό αποτελεί συγχρόνως μια προσπάθεια αντιστροφής μιας διαδεδομένης επιζήμιας νοοτροπίας. «Εχει περάσει αυτή η κουλτούρα στην Ελλάδα ότι τα πάντα μου τα δίνει έτοιμα ο υπολογιστής. Νομίζουν ότι είναι το μαγικό κουμπί. Ο καθένας τώρα πια μπορεί να μάθει το InDesign στα γρήγορα και σου λέει, έγινα γραφίστας, σχεδιάζω βιβλίο», λέει μελαγχολικά ο Ματθιόπουλος. Κάθεται σε μια περιστροφική καρέκλα, ενώ την οθόνη του υπολογιστή στο πλάι του γεμίζει ένα πελώριο καλλιγραφικό «Και». Στα μάτια μου φαντάζει ερωτηματικό, σχεδόν καγχαστικό, ένα «και;» που εκείνος παλεύει να αντιμετωπίσει.Νέα πρότασηΤο βιβλίο, όπως λέει, πέρα από αμιγώς ιστορικό εγχειρίδιο είναι ένα μουσείο, ένας θησαυρός αισθητικών προτύπων. «Ενα μέτρο να κρατηθείς, να ελέγξεις, να κρίνεις. Ενα μέτρο αναφοράς που θα βοηθήσει τη νέα γενιά, όσους ασχοληθούν με την γραφιστική και το βιβλίο, να βγάλουν κάτι καινούργιο. Μια δική τους αισθητική πρόταση. Διαφορετικά, απλώς θα αντιγράφουμε. Ο,τι κάνουμε τα τελευταία είκοσι χρόνια». Οπως σε πλείστες άλλες περιπτώσεις η τεχνολογία είναι «δίκοπο μαχαίρι». Κι αυτό διότι, ενώ είναι ένα απλό και συνάμα καταπληκτικό εργαλείο (όπερ σημαίνει ότι η χρήση του προϋποθέτει εξειδικευμένη γνώση και κατασταλαγμένη άποψη για το παραγόμενο αντικείμενο) αντιμετωπίζεται ως υποκατάστατο του δημιουργού. Η ευκολία που παρέχει ο υπολογιστής, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι δεν απαιτείται καμία πνευματική υποδομή ή αισθητική σκευή για τον χειρισμό του.«Το Ανθολόγιο έρχεται να υπενθυμίσει ότι υπάρχουν θεμέλια που δεν πρέπει να γκρεμίζουμε πριν τα γνωρίσουμε». Να μεταδώσει στους νεότερους κάτι από την αισθητική μέριμνα για το βιβλίο, των τυπογράφων και των εκδοτών που «έβγαιναν από το μελάνι».ΓραμματικέςΗ συζήτηση ξεφεύγει για λίγο προς την ιστορία, όπου μαθαίνω ότι η ελληνική τυπώθηκε δεύτερη μετά τη λατινική και ότι τα πρώτα τυπωμένα ελληνικά βιβλία ήταν γραμματικές: Κύριο μέλημα των λογίων της εποχής ήταν να μάθουν τη γλώσσα του πολιτισμού που πάσχιζαν να αναγεννήσουν. Η κουβέντα επιστρέφει στο e-book. «Δεν νομίζω ότι το ηλεκτρονικό θα προκαλέσει τον θάνατο του έντυπου βιβλίου. Ισως το ευνοήσει κιόλας. Θα κυκλοφορεί σε μικρότερο κύκλο βιβλιόφιλων με μεγαλύτερες απαιτήσεις για την αισθητική και τον σχεδιασμό του».Ο μεγαλύτερος εχθρός των τυπογράφων είναι απ’ ό,τι φαίνεται το πρόχειρα φτιαγμένο, φτηνό ή δωρεάν βιβλίο. Το βιβλίο χωρίς αισθητική, σωστή σελιδοποίηση, μέριμνα για τα περιθώρια, τους τίτλους, την αισθητική αρμονία του εκάστοτε τύπου κειμένου (δοκίμιο, επιστολή, ποίημα) με τη γραμματοσειρά. «Δεν μπορείς να βάλεις ισοπαχή γραμματοσειρά σε κείμενο του Καποδίστρια ή του Ρήγα...». Εντονη είναι η απέχθειά τους για το «χύμα» κείμενο που καλύπτει σαν σεντόνι τη σελίδα. Το μη επεξεργασμένο κείμενο που προς το παρόν προσφέρει το e-book. Κι αυτό γιατί το «χύμα κείμενο είναι σαν το αντίστοιχο κρασί. Το πολύ σε χτυπάει στο κεφάλι. «Μετά από λίγο κουράζει το μάτι. Δεν μπορεί στο e-book ή στα μπλογκ να βλέπεις ένα «χύμα» κείμενο που δεν αντέχεις να διαβάσεις πάνω από δύο-τρεις παραγράφους. Κάποια στιγμή θα υπάρξει απαίτηση –και πολύ σύντομα νομίζω– για καλύτερη σελιδοποίηση. Θα γίνει αισθητή η ανάγκη του ειδικευμένου γραφίστα, σχεδιαστή βιβλίου που θα προσαρμόσει στην οθονούλα την τόση το κείμενο, θα οργανώσει τον χώρο ώστε να βοηθάει την ανάγνωση».Με άλλα λόγια, το «Ανθολόγιο Ελληνικής Τυπογραφίας» δεν διασώζει απλώς ένα τυπογραφικό ή αισθητικό ήθος, αλλά επαναφέρει μια παρωχημένη για πολλούς τέχνη, στο επίκεντρο των τεχνολογικών εξελίξεων. Μας θυμίζει ότι κάθε «επανάσταση» οφείλει πολλά στις προηγούμενες. Κι ότι όσο θα βασίζουμε τη δημιουργία μόνο στο παρόν, στο μηδέν ή στον εαυτό μας, η ποιότητα της ζωής μας συνεχώς θα πέφτει από την κακή στην χειρότερη στείρα (απο)μίμηση.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Σπυρου Γιανναρα-εφ Καθημερινή, 21-02-2010

Ο ασύμμετρος πόλεμος του Διαδικτύου


Υπό συνθήκες μυστικότητας, ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ενωση και Ιαπωνία οργανώνουν διεθνή εκστρατεία εναντίον των... κυβερνοπειρατών!

«Θα πίστευε κανείς ότι συζητούν για τα πυρηνικά τους οπλοστάσια ή κάτι ανάλογο, αλλά αυτό που βρίσκεται στο τραπέζι είναι τα... δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας»! Με αυτά τα λόγια ο Ενταν Κατζ, εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ηλεκτρονικού Συνόρου, σχολίαζε στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» τις μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ HΠA, ΕΕ, Ιαπωνίας και άλλων κρατών, οι οποίες έλαβαν χώρα τον περασμένο μήνα στη Γκουανταλαχάρα του Μεξικού. «Το γεγονός ότι 30 ή 50 άνθρωποι κάθονται γύρω από ένα τραπέζι για να αποφασίσουν τους νόμους στους οποίους θα υπαχθούν όλα τα έθνη του κόσμου, όταν μάλιστα υπάρχουν τόσα πεδία διαφωνίας, μοιάζει με κατάφωρη παραβίαση της δημοκρατικής διαδικασίας», συμπλήρωσε ο πρώην λέκτορας στη Νομική Σχολή του Γέιλ και νυν ακτιβιστής για την ελεύθερη πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Στόχος των μακρόσυρτων διαπραγματεύσεων, οι οποίες αναμένεται να συνεχισθούν τον Απρίλιο στο Ουέλινγκτον της Νέας Ζηλανδίας, είναι η θέσπιση της λεγόμενης Διεθνούς Συνθήκης κατά της Πλαστογραφίας (ACTA) μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για τη συγκρότηση Ιεράς Συμμαχίας στον κυβερνοχώρο, εναντίον μιας «πειρατείας» πολύ περισσότερο επικίνδυνης, για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, από εκείνη των Σομαλών επιγόνων του Μπαρμπαρόσα.
Τεράστια συμφέροντα
Τα συμφέροντα που διακυβεύονται είναι τεράστια, καθώς αυτοί που απειλούνται είναι οι κολοσσοί της περίφημης «Νέας Οικονομίας της Γνώσης»: Μουσική και κινηματογραφική βιομηχανία, φαρμακευτικές εταιρείες, παραγωγοί λογισμικού ηλεκτρονικών υπολογιστών και πάει λέγοντας. Ενδεικτικά στην Αμερική, το 2001, οι εξαγωγές μόνο των εταιρειών παραγωγής μουσικής, κινηματογραφικών ταινιών και λογισμικού έφταναν τα 89 δισ., ενώ οι εξαγωγές της χημικής βιομηχανίας δεν ξεπέρασαν τα 75 δισ. και της αυτοκινητοβιομηχανίας τα 57 δισ.
Στις 15 Σεπτεμβρίου 2009, κυκλοφόρησε το νέο μυθιστόρημα του Νταν Μπράουν «Το χαμένο σύμβολο», σε μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου. Κάθε αντίτυπο πουλιόταν στην τιμή των 6,69 ευρώ και προστατευόταν από την ηλεκτρονική πειρατεία χάρη σε ένα ειδικό λογισμικό. Ωστόσο, η πανοπλία αποδείχθηκε χάρτινη. Δύο ημέρες αργότερα, οι υπηρεσίες δίωξης του ηλεκτρονικού εγκλήματος διαπίστωσαν ότι πειρατές είχαν κατεβάσει παράνομα τουλάχιστον 40.000 αντίγραφα του βιβλίου.
Ο,τι τεχνολογικά ή νομοθετικά όπλα κι αν επιστρατεύουν οι ψηφιακές βιομηχανίες, οι πειρατές βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά. Η μεγάλη ιδιομορφία του προϊόντος της γνώσης, είτε πρόκειται για το καινούργιο φαρμακευτικό μόριο, είτε για το καινούργιο λειτουργικό σύστημα της Microsoft, είτε για την καινούργια υπερπαραγωγή του Χόλιγουντ, είναι ότι σχεδόν όλο το κόστος βρίσκεται στην παραγωγή της αρχικής «μήτρας». Από 'κει και πέρα, η αναπαραγωγή εκατομμυρίων αντιγράφων είναι σχεδόν δωρεάν. Πώς να προστατευθείς από την πειρατεία, όταν ένα προϊόν, η παραγωγή του οποίου κόστισε 100 εκατομμύρια δολάρια, αποθηκεύεται σε ένα ταπεινό CD κόστους ενός δολαρίου; Πώς να εμποδίσεις τη διάδοση μιας πληροφορίας, μιας ιδέας;
Πολιτικές αντιθέσεις
Πέραν των τεχνικών προβλημάτων, αναφύονται πολιτικές αντιθέσεις, οι οποίες δυσκολεύουν την επίτευξη συμφωνίας ακόμη και μεταξύ των μεγάλων, δυτικών δυνάμεων. Εκτός από την Αμερική, και η Γαλλία, η οποία διατηρεί πάντα μια πολύ δυναμική πολιτιστική βιομηχανία, εμφανίζεται πολύ αυστηρή στο σεβασμό του copyright. Μάλιστα, η κυβέρνηση Σαρκοζί, με τον νόμο HADOPI περί πνευματικής ιδιοκτησίας, δημιούργησε μια ειδική αστυνομία για τη δίωξη των κυβερνοπειρατών, η οποία θα μπορεί ακόμη και να διακόπτει τη σύνδεση με το Ιντερνετ σε όποιον παραβάτη έχει αγνοήσει δύο προειδοποιήσεις των αρχών. Σε παραπλήσιο μήκος κύματος κινείται η Βρετανία. Ωστόσο, η Γερμανία, η Σουηδία και άλλες χώρες αρνούνται να λάβουν δρακόντεια μέτρα. Την απροθυμία τους ενισχύει και η ευαισθητοποίηση μεγάλης μερίδας πολιτών υπέρ της ελεύθερης πρόσβασης στο Ιντερνετ, η οποία αρχίζει να παίρνει διαστάσεις πραγματικού κινήματος, μορφή του οποίου είναι και η εμφάνιση Κομμάτων... Πειρατών! Ενα φαινόμενο που συγκρίνεται με την ανάδυση των κομμάτων των Πρασίνων, τη δεκαετία του '80.
Ανάλογες πρωτοβουλίες αναπτύσσονται στον Νέο Κόσμο. Στο Σαν Φρανσίσκο συγκροτήθηκε η μη κερδοσκοπική οργάνωση Creative Commons (Δημιουργικές Κοινότητες), η οποία προωθεί ένα πιο ευέλικτο μοντέλο copyright: ο δημιουργός ενός πνευματικού προϊόντος διατηρεί ορισμένα δικαιώματα, επιτρέποντας ωστόσο τη διάδοση και τη χρήση του σε ευρύτατη κλίμακα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. Υπολογίζεται ότι περίπου 130 εκατομμύρια άδειες έχουν εκδοθεί υπό αυτό το καθεστώς. Μεταξύ αυτών που προσχώρησαν στο εν λόγω κίνημα είναι και ο πολύ γνωστός Βραζιλιάνος τραγουδοποιός Ζιλμπέρτο Ζιλ, υπουργός Πολιτισμού του Λούλα.
Για την ώρα, η διεθνής «νομιμότητα» κινείται σε διαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση. Οταν θεσπίστηκε, στην Αγγλία του 1710, ο πρώτος νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας (Statute of Anne), στόχος ήταν να προστατευθούν οι συγγραφείς από τους εκδότες των έργων τους, ενώ η διάρκεια του copyright καθορίστηκε στα 14 χρόνια.
Ο αντίστοιχος νόμος του 1790 στις νεαρές ΗΠΑ καθόριζε το copyright στα 28 χρόνια. Ωστόσο, από το 1960, υπό την πίεση της Walt Disney η διάρκεια του copyright αυξήθηκε 11 φορές, για να φτάνει σήμερα τα... 95 χρόνια, ενώ στην ΕΕ είναι «μόνο» 70! Στην εποχή της υποτιθέμενης «οικονομίας της γνώσης», η πραγματική ελευθερία στη γνώση έχει να αντιμετωπίσει ολοένα και υψηλότερους φραγμούς.

Βαρβάρα Τερζάκη

ΆρθροΠετρου Παπακωνσταντινου-εφ. Καθημερινή, 14-02-2010

Ευρωπαίες Τα κάνουν όλα και... συμφέρουν!


Είναι πιο μορφωμένες από τους άνδρες αλλά αμείβονται λιγότερο στη δουλειά τους. Ταυτόχρονα κρατούν το σπίτι και αναθρέφουν τα παιδιά, ενώ πρέπει να βρίσκουν χρόνο να γυμνάζονται και να καλλωπίζονται. Οι ακροβασίες αυτές κοστίζουν ακριβά στην υγεία τους - σωματική και ψυχική. Ζητείται λύση!

Κουρασμένη, παχιά και γερασμένη είναι η γυναίκα της Ευρώπης, σύμφωνα με έκθεση από την Ιατρική Σχολή Καρλ Γκούσταβ Κάρους του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Δρέσδης και από την Ερευνητική Ενωση για τη Δημόσια Υγεία της Σαξονίας και της Σαξονίας-Ανχαλτ. Οπως σημειώνουν οι συγγραφείς της, ο γυναικείος πληθυσμός με ηλικία άνω των 65 ετών έχει εκτοξευθεί σε 17% από 14% που ήταν το 1990. Και μπορεί το προσδόκιμο ζωής των γυναικών να αυξάνεται στην εποχή μας, ωστόσο εκτός από την ποσότητα υπάρχει και η ποιότητα. Είναι σημαντικό οι γυναίκες να σταματήσουν να αισθάνονται όπως η Μαίρη Παναγιωταρά ότι δεν είναι«τίποτα το σπέσιαλ, το καταπληκτικό...» (τη συνέχεια του στίχου την αφήνουμε σε εσάς.

Στην έκθεση που σκιαγραφεί το προφίλ των γυναικών της Ευρώπης περιλαμβάνονται στοιχεία σχετικά με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και την υγεία γυναικών από 15 ετών και άνω από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ, καθώς και από τη Νορβηγία, την Ισλανδία και το Λιχτενστάιν (σε κάποιες περιπτώσεις και από την Ελβετία). Από τα γενικά συμπεράσματα προκύπτει ότι στη Γηραιά Ηπειρο υπάρχουν οριακά περισσότεροι άνδρες απ΄ ό,τι γυναίκες, με τα ποσοστά των γυναικών να αυξάνονται όμως στις μεγάλες ηλικίες- το αποκαλούμενο «ασθενές» φύλο αποδεικνύεται πολύ ανθεκτικό! Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (2008) της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Εurostat), υπάρχουν 15% περισσότερες γυναίκες σε σύγκριση με άνδρες στις ηλικίες από 65 ως 69 ετών και σχεδόν διπλάσιες γυναίκες από άνδρες στις ηλικίες από 80 ετών και άνω.

Οι προβλέψεις της Εurostat αναφέρουν μάλιστα ότι για το 2010 που «ανέτειλε» προσφάτως το μέσο προσδόκιμο ζωής των ευρωπαίων γυναικών θα κυμαίνεται από 76,5 ως 84,5 χρόνια, ενώ ως το 2050 θα αυξηθεί σημαντικά στα 82 με 89,1 έτη. Πάντως στην έκθεση υπογραμμίζεται ότι η ψαλίδα όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής ανδρών και γυναικών δείχνει να κλείνει τις τελευταίες δεκαετίες, εξαιτίας του ότι και οι γυναίκες ακολουθούν πλέον έναν τρόπο ζωής με ανθυγιεινές συνήθειες, όπως το κάπνισμα, που αποτελούσε επί έτη ανδρικό «προνόμιο». Οι γυναίκες είναι ανθεκτικές λοιπόν, όπως αποδεικνύεται, παρ΄ ότι υφίστανται κατάφωρες αδικίες κατά τη διάρκεια της (ομολογουμένως) μακράς ζωής τους. Τι εννοούμε με αυτό; Πως, παρ΄ ότι έχουν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από τους άνδρες, βρίσκονται πάντα χαμηλότερα στην εργασιακή κλίμακα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις ηλικίες 18-24 ετών πολύ μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών (17,2%) σε σύγκριση με εκείνο των γυναικών (13,2%) στην ΕΕ εγκαταλείπει τις σπουδές του έχοντας ολοκληρώσει το πολύ τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι το 2006 το 55,1% των φοιτητών που εισήλθαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΕ ήταν γυναίκες. Και όμως, παρά τα τόσα προσόντα τους οι γυναίκες αμείβονται με λιγότερα χρήματα στην εργασία τους: στοιχεία του 2006 έδειξαν ότι στην ΕΕ οι γυναίκες κέρδιζαν περίπου 15% λιγότερα χρήματα ανά ώρα εργασίας σε σύγκριση με τους άνδρες.

Βέβαια όλα αυτά ισχύουν όταν οι γυναίκες έχουν εργασία, διότι συχνά η ανεργία τρώει τη ζωή τους. Μάλιστα η χώρα μας, σύμφωνα με την έκθεση, βρίσκεται σε μια από τις πρώτες θέσεις (από το τέλος) όσον αφορά τη γυναικεία εργασία: όταν τα ποσοστά γυναικών παραγωγικής ηλικίας που εργάζονται στην πρώτη στη λίστα Ισλανδία φθάνουν το 80,8%, στην Ελλάδα δεν ξεπερνούν το 47,9%. Σε αυτόν τον άνισο για τις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες καθημερινό αγώνα ας προσθέσουμε τον παράγοντα «παιδιά», ο οποίος, όπως δείχνουν τα στοιχεία, επηρεάζει την εργασία των γυναικών αλλά όχι και των ανδρών στην Ευρώπη, καθώς και τη μερική απασχόληση που αποτελεί καθαρά γυναικείο «προνόμιο»: το 2007 το 31,2% των εργαζομένων γυναικών στην ΕΕ εργαζόταν με καθεστώς μερικής απασχόλησης, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους άνδρες ήταν μόλις 7,7%!

Κρατούν μόνες το σπίτι

Παράλληλα οι γυναίκες αποδεικνύεται ότι ασχολούνται πολύ περισσότερο με καθήκοντα εντός της οικίας για τα οποία δεν πληρώνονται (και τα οποία δεν ξεπληρώνονται με τίποτε πολλές φορές): δεδομένα της Εurostat για το 2008 έδειξαν ότι στις Ευρωπαίες αντιστοιχούν κατά μέσον όρο 278 λεπτά οικιακών καθηκόντων ημερησίως, ενώ στους άνδρες ο χρόνος ενασχόλησης με τα του οίκου τους είναι λιγότερος από μισός. Στοιχεία που αναφέρονται στην έκθεση μαρτυρούν ότι και η φροντίδα των παιδιών αποτελεί γυναικείο καθήκον: οι γυναίκες ασχολούνται τριπλάσιο χρόνο σε σύγκριση με τους άνδρες ημερησίως με την ανατροφή των τέκνων τους.

Η μακρά ζωή των γυναικών σε σύγκριση με αυτήν των ανδρών δεν σημαίνει απαραιτήτως και χρόνια ανέφελα, απαλλαγμένα από προβλήματα υγείας. Σύμφωνα με τα δεδομένα, το γυναικείο φύλο πλήττεται (και τελικώς πεθαίνει) κυρίως από καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνους. Ιδιαίτερη προτίμηση στις γυναίκες δείχνουν και τα προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, ενώ τις χτυπούν ιδιαίτερα και νευροεκφυλιστικές νόσοι, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ.

Η καρδιά προδίδει κυρίως τις γυναίκες
Τα καρδιαγγειακά νοσήματα στέφονται «βασιλιάδες» των «ενόχων» για θανάτους του γυναικείου πληθυσμού. Συνολικά οι παθήσεις του κυκλοφορικού (περιλαμβάνουν πλήθος νοσημάτων, όπως οι ρευματικές καρδιοπάθειες, οι ασθένειες νεφρών και άλλων οργάνων λόγω υπέρτασης, τα προβλήματα της κυκλοφορίας στους πνεύμονες, όπως η πνευμονική υπέρταση και οι μυοκαρδιοπάθειες) σκοτώνουν τις περισσότερες γυναίκες όλων των ηλικιών. Οπως σημειώνεται στην ευρωπαϊκή έκθεση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα που περιλαμβάνουν τα εμφράγματα αλλά και τα εγκεφαλικά επεισόδια προκαλούν πε ρισσότερους από δύο εκατομμύρια θανάτους ετησίως στην ΕΕ και αποτελούν τον «υπαίτιο» για σχεδόν τους μισούς από το σύνολο των θανάτων που καταγράφονται στα κράτη-μέλη (το 45% των θανάτων γυναικών και το 38% των θανάτων ανδρών).

Στη λίστα των κύριων αιτίων θανάτου του γυναικείου πληθυσμού ακολουθούν οι καρκίνοι, οι νόσοι του αναπνευστικού συστήματος, οι τραυματισμοί και οι δηλητηριάσεις, οι νόσοι του νευρικού συστήματος και των αισθητηρίων οργάνων, ο διαβήτης, οι ηπατοπάθειες, οι αυτοκτονίες, η κατάχρηση αλκοόλ, οι ανθρωποκτονίες, το ΑΙDS και η χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Καρκινο-βατούν σε υψηλά ποσοστά


Οσον αφορά τον καρκίνο τα «πρωτεία» κατέχει ο καρκίνος του μαστού (το 29% όλων των περιπτώσεων καρκίνου στις Ευρωπαίες), ενώ ακολουθεί ο καρκίνος του εντέρου (13,7% των περιπτώσεων), ο καρκίνος της μήτρας (8,6%) και τέταρτος έρχεται ο καρκίνος του πνεύμονος (6,5%). Πάντως η επιβίωση από τον καρκίνο δείχνει να αυξάνεται σε όλες τις χώρες χάρη στις νέες τεχνολογίες και στις προηγμένες θεραπείες. Και κάποια καλά νέα για τη χώρα μας (έστω και παροδικά, ως φαίνεται, σε ορισμένες περιπτώσεις): έχουμε ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά θανάτων στην ΕΕ εξαιτίας καρκίνου του τραχήλου της μήτρας (1,22 θάνατοι ανά 100.000

πληθυσμού γυναικών), αλλά και χαμηλά ποσοστά θανάτων εξαιτίας καρκίνου του πνεύμονος: αυτή η δεύτερη εικόνα ωστόσο, σημειώνεται στην έρευνα, είναι πολύ πιθανό να αλλάξει στο άμεσο μέλλον, δεδομένου ότι η χώρα μας διαθέτει ορισμένα από τα μεγαλύτερα «φουγάρα» στην Ευρώπη μεταξύ εφήβων κοριτσιών και νεαρών γυναικών, αλλά και επειδή δεν υφίστανται οργανωμένα προγράμματα ελέγχου του πληθυσμού για καρκίνο του πνεύμονος σε εθνικό επίπεδο.

Ούτε για τον καρκίνο του μαστού αλλά και για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, δύο μεγάλους «δολοφόνους» των γυναικών στην Ευρώπη, υφίστανται οργανωμένα εθνικά προγράμματα ελέγχου στην Ελλάδα, υπογραμμίζεται στην ευρωπαϊκή έκθεση (επισημαίνεται ωστόσο ότι στη χώρα μας ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια εμβολιασμός των κοριτσιών με το προληπτικό εμβόλιο για τον ιό ΗΡV που αποτελεί τον κύριο παράγοντα για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας).

Φουγάρα και αγύμναστες
Αν στη βλαβερή συνήθεια του καπνίσματος προσθέσουμε την απουσία φυσικής άσκησης (μελέτη σε γυναίκες 15 κρατών-μελών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έδειξε ότι μόλις το 1/3 γυμνάζεται επαρκώς) αλλά και τον δείκτη της ζυγαριάς που συνεχώς ανεβαίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τότε το μέλλον της υγείας του γυναικείου οργανισμού προδιαγράφεται τουλάχιστον αβέβαιο.

Οσο για τη γυναικεία γονιμότητα, αυτή έχει πάρει την κατιούσα και μάλιστα με πολύ ταχείς ρυθμούς. Η γονιμότητα των γυναικών στην Ευρώπη έπεσε από 2,6 (παιδιά ανά γυναίκα) στις αρχές της δεκαετίας του 1960 σε 1,4 τη δεκαετία 1995-2005. Την ίδια στιγμή η μέση ηλικία κατά την οποία οι γυναίκες γίνονται μητέρες έχει αυξηθεί κατά τουλάχιστον δύο χρόνια μέσα στην ίδια δεκαετία. Το γεγονός αυτό, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, οφείλεται στο ότι οι γυναίκες σπουδάζουν πλέον για περισσότερα χρόνια και επικεντρώνονται επί μακρόν στο «χτίσιμο» της καριέρας τους.

Τις γυναίκες φαίνεται όμως να προτιμούν τόσο η άνοια όσο και η κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η νόσος Αλτσχάιμερ πλήττει περισσότερο το γυναικείο φύλο, ενώ τα ποσοστά κατάθλιψης στις γυναίκες φθάνουν το 9,4%. Μελέτες αποκαλύπτουν επίσης ότι οι γυναίκες κάνουν δύο φορές συχνότερα απόπειρες αυτοκτονίας σε σύγκριση με τους άνδρες. Στην ευρωπαϊκή έκθεση υπογραμμίζεται ότι ο διττός ρόλος των γυναικών, αυτός της μητέρας αλλά και εκείνος της εργαζόμενης γυναίκας, αυξάνει τον κίνδυνο ψυχολογικών προβλημάτων. Η ψυχολογική κατάσταση των γυναικών επιβαρύνεται μάλιστα από τις πολύ τρυφερές ηλικίες: δεν είναι μάλλον τυχαίο ότι η (κατά)χρήση ηρεμιστικών και υπνωτικών φέρει θηλυκή υπογραφή, και μάλιστα σε κορίτσια σχολικής ηλικίας! Πάντως στην ευρωπαϊκή κλίμακα οι Ελληνίδες θεωρούνται από τις γυναίκες που μπορούν να «χαμογελούν» περισσότερο, καθώς ζουν πολλά χρόνια χωρίς προβλήματα υγείας. Σύμφωνα με τα δεδομένα της Εurostat, οι γυναίκες στη χώρα μας βρίσκονται μαζί με εκείνες από τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία, την Ιταλία, τη Σουηδία και τη Βρετανία στην κορυφή της κλίμακας των υγιών επί μακρόν: υπολογίζεται ότι περνούν περισσότερα από 65 χρόνια της ζωής τους χωρίς να βασανίζονται από σοβαρές ασθένειες.

Οπως σχολιάζει στο «Βήμα» ο καθηγητής Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ κ.Δ.Τριχόπουλος ,«είναι γεγονός ότι με την πάροδο του χρόνου εμφανίζεται μεγάλη μείωση της θνησιμότητας,ακόμη και στις μεγάλες ηλικίες, σε ολόκληρη την Ευρώπη,συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας».

Βόμβα στο στήθος της Ελληνίδας
Ο καθηγητής προσθέτει βέβαια, ιδιαίτερα για τις Ελληνίδες, ότι υπάρχουν «μελανά σημεία» στον τομέα της υγείας τους:«Το σημαντικότερο αφορά το κάπνισμα.Ενώ οι άνδρες κατάλαβαν ότι το κάπνισμα είναι ο υπ΄ αριθμόν 1 κίνδυνος της υγείας,με αποτέλεσμα να εμφανιστεί στον ανδρικό πληθυσμό υποχώρηση των ποσοστών καρκίνου του πνεύμονος,οι γυναίκες φαίνεται ότι δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμη το μέγεθος του κινδύνου, σαν να θέλουν και οι ίδιες να πάθουν για να μάθουν».Δραματικό πρόβλημα για το μέλλον της Ευρώπης χαρακτηρίζει ο καθηγητής τη μείωση της γονιμότητας. Οσον αφορά συγκεκριμένα τις Ελληνίδες, τους καταλογίζει ότι δεν παρακολουθούν τις ευνοϊκές τάσεις που επικρατούν τα τελευταία χρόνια στην υπόλοιπη Ευρώπη . «Δεν ασκούνται και εμφανίζουν παχυσαρκία,αφού απομακρύνονται από τις επιταγές της μεσογειακής διατροφής τις οποίες ολοένα περισσότερες Ευρωπαίες υιοθετούν».

Για ευρωπαϊκά ευρήματα που αποτελούν «καθρέφτη» της υγείας των Ελληνίδων κάνει λόγο ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, κ.Ι. Τούντας.«Οι γυναίκες στην Ελλάδα ζουν κατά μέσον όρο 81 χρόνια,δύο περίπου έτη περισσότερο από τους άνδρες, επειδή στους άνδρες καταγράφονται περισσότεροι θάνατοι στις μικρές ηλικίες λόγω των τροχαίων δυστυχημάτων. Διαφορετικά, οι γυναίκες παρουσιάζουν μεγαλύτερη νοσηρότητα από τους άνδρες».Ο καθηγητής προσθέτει ότι ο καρκίνος του μαστού, παρ΄ ότι είναι τόσο για τις Ελληνίδες όσο και για τις Ευρωπαίες ένας από τους κύριους «δολοφόνους», εμφανίζει σταθερή θνησιμότητα τα τελευταία χρόνια.«Αντιθέτως,αύξηση παρουσιάζει η συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονος στις γυναίκες,λόγω της αύξησης του καπνίσματος τα τελευταία 30 χρόνια.Σήμερατο 31% των ενήλικων Ελληνίδων καπνίζει,ενώ για τις ηλικίες 18-65 ετών το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 52% και στους άνδρες στο 48%.Μεγαλύτερο είναιεπίσηςτο ποσοστό των κοριτσιών που καπνίζουν στις ηλικίες 14-15 ετών (7%) σε σύγκριση με τα αγόρια της αντίστοιχης ηλικίας (5%),σύμφωνα με τα ευρήματα της πανευρωπαϊκής μελέτης Κidscreen που πραγματοποιήσαμε προσφάτως στη χώρα μας».

Μια σπουδαία γυναίκα, η τραγουδίστρια Τζόαν Μπαέζ, είπε κάποτε ότι «δεν μπορείς να επιλέξεις πώς θα πεθάνεις.Ή πότε.Μπορείς μόνο να αποφασίσεις πώς θα ζήσεις τώρα».Τα λόγια αυτής της γυναίκας ας αποτελέσουν αφιέρωση σε όλες τις υπόλοιπες γυναίκες στην Ευρώπη- και όχι μόνο. Τότε μόνο θα φύγουν τα σύννεφα από το... άλλο μισό του ουρανού.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Θεοδωρα Τσωλη-εφ. Το Βήμα,Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2010

Η καταγραφή των φάσεων της ζωής στα ελληνικά νησιά


Οι ιερείς, οι πρώτοι ληξίαρχοι, δεν είναι άτομα «αποπνευματοποιημένα»: είναι άνθρωποι που εφαρμόζουν τις νόρμες της Διοίκησης

Η βενετική κυριαρχία στα ελληνικά νησιά θεσμοθέτησε την καταγραφή των φάσεων του ανθρώπινου βίου ή ορθότερα των «σταθμών»: γέννηση, γάμος (δηλαδή θεσμοθετούμενη προϋπόθεση της αναπαραγωγής), θάνατος. Σε μεγάλο βαθμό ο τελευταίος ανακόπτει τη μετάβαση στον δεύτερο σταθμό. Η καταγραφή είναι υπόφορη του τελετουργικού και οι απογραφείς είναι οι τηρητές του, εκείνοι που βαφτίζουν, παντρεύουν και οργανώνουν την νεκρώσιμη ακολουθία, οι ιερείς (σπανιότερα λέγονται θύτες). Είναι, εκ των πραγμάτων, εγγράμματοι, με διαφορετικό βαθμό παιδείας, που αντανακλάται στην εικόνα της γραφής και στον ήχο των λέξεων. Η τυποποίηση του εκφερόμενου λόγου μετριάζει αυτές τις ανισότητες. Είναι κυρίως πνευματικοί «ταγοί» μιας συλλογικότητας που εκκλησιάζεται στο ίδιο λατρευτικό καθίδρυμα και (συνήθως) κατοικοεδρεύει στην περιοχή του – είναι η ενορία ή «κοντράδα» στο εφτανησιώτικο ιδίωμα. Πρόκειται για μια γενικευμένη πρακτική, όπου τα δικά μας παραδείγματα αποτελούν μια υποπερίπτωση.
Πριν γενικευθούν τα νεκροταφεία, οι άνθρωποι θάβονταν στον ενοριακό τους ναό – «έσω» και «έξω». Στα Εφτά Νησιά οι ναοί αυτοί ήταν συνήθως συναδελφικοί, ιδρυμένοι από μια ομάδα ανθρώπων με θεσμοθετημένο προνομιακό καθεστώς: δεν συντρέχει λόγος να αναφερθώ στη νομική του άποψη, θα υπενθυμίσω μόνο ότι οι συναδελφικές εκκλησίες δεν ήταν άμοιρες ορισμένης «ταξικότητας» – όπως άλλωστε έχει συμβεί και με τη χωροταξία των νεκροταφείων. Δίπλα στην «αταξικότητα» και ο πολυμιγής χαρακτήρας της σύνθεσης των αστικών πληθυσμών που καθόρισε μια διάκριση στα ιερά καθιδρύματα –εκείνη και εκείνα των «ξένων», χωρίς τούτο να σημαίνει ότι οι τελευταίοι εκλαμβάνονταν ως υποδεέστεροι.
Ολα αυτά είναι κοινοί τόποι: θα προσθέσω έναν ακόμη, αφού υπενθυμίσω την υπαγωγή της φυσιολογίας της γέννησης στο τελετουργικό.
Πράγματι, ο άνθρωπος υπάρχει αφού «φωτιστεί» με το βάφτισμα, δηλαδή με την ένταξή του στη συλλογική θρησκευτικότητα: με το βάφτισμα αποκτά όνομα και μ’ αυτό θα εγγραφεί στις δέλτους του Θεού όταν ηχήσει η σάλπιγγα· μ’ αυτό επίσης μνημονεύεται στις μετά θάνατον δεήσεις –ένα ξερό βαφτιστικό όνομα χωρίς τη συνοδεία του οικογενειακού ή του γενεϊκού: ισοπολιτεία του θανάτου, όπου δεν διακρίνεται ο βασιλιάς από τον στρατιώτη. Ωστόσο, οι παπάδες που καταγράφουν όσες βαφτίσεις έκαμαν, εμφορούνται από μια διπλή χρονικότητα: εκείνη του τελετουργικού και εκείνη του φυσιολογικού. Γι’ αυτό φροντίζουν να δηλώνουν (κατά κανόνα κατά προσέγγιση) τον χρόνο γέννησης. Αυτοί οι πρώτοι ληξίαρχοι δεν είναι άτομα «αποπνευματοποιημένα»: είναι άνθρωποι του κόσμου, παντρεύονται, γεννοβολούν, έχουν την οικιακή τους οικονομία, προφανώς τα πάθη τους, σέβονται τις κοινωνικές ιεραρχίες (κάποτε ως ταγοί της κοινωνικής συλλογικότητας, επαναστατούν), είναι πρόσωπα δημόσια και, ως ληξίαρχοι, δημόσιοι λειτουργοί: εφαρμόζουν τις νόρμες που επιβάλλει η Διοίκηση και συμμορφώνονται στις αλλαγές που αυτή θεσμοθετεί.
Οι καταγραφές βαπτίσεων, γάμων και θανάτων εμπεριέχουν πολλές πληροφορίες: ονόματα βαφτιστικά και οικογενειακά γεννητόρων, ονόματα «αναδόχων», δηλαδή νονών, ηλικίες και, από μια στιγμή και ύστερα, διευθύνσεις σπιτιών. Πρόκειται για έναν αμητό πληροφοριών που συνιστούν μιαν ιστορική ύλη.
Ερχομαι στον κοινό τόπο· τα ληξιαρχικά βιβλία προσφέρονται στη δημογραφική έρευνα και μάλιστα σ’ αυτό που λέμε ιστορική δημογραφία. Οι προτάσεις, κυριολεκτικότερα οι μέθοδοι για την αξιοποίηση αυτών των τεκμηρίων ως πηγών της ιστορίας των πληθυσμών σε μικροδημογραφικό (κυρίως) επίπεδο, είναι γνωστές. Οι μακροδημογραφικές αναζητούν άλλου τύπου πηγές, τις απογραφές. Τα αποτελέσματα επίσης γνωστά. Δεν θα αναμασήσω τα απολύτως γνωστά, θα υπενθυμίσω μόνο ότι τα ληξιαρχικά βιβλία προσφέρονται στην ανασυγκρότηση των οικογενειών: τούτο σημαίνει ότι αποκτά νέα διάσταση η γενεαλογία, ότι η γενεαλογία «εκδημοκρατίζεται», γιατί αλλάζει στόχευση: από αριστοκρατική γίνεται βιολογική. Προτάσεις; Κυρίως ιστοριογραφικές πραγματώσεις.
Δημογραφία
Το πιο εύκολο, αλλά και επίπονο στην ιστοριογραφική διαδικασία της αναγωγής του ατομικού στο γενικό, είναι να χρησιμοποιούμε τις ληξιαρχικές καταγραφές των παπάδων ως πηγή της ιστορικής δημογραφίας. Ας υπομνήσω ότι οι καταγραφές αυτές δεν είναι πάντα συλλογικές, αλλά και επιλεκτικές: δεν καταγράφεται πάντα και παντού η βιολογική (και υπορρήτως κοινωνική) διαδρομή των ατόμων, αλλά η διαδρομή ορισμένων εν όψει διεκδικήσεων κοινωνικών, που συμβαίνει επίσης αυτές οι τελευταίες να αντλούν τα επιχειρήματά τους από τις συλλογικές καταγραφές. Πρόκειται για άτομα που έχουν την ανάγκη να συγκροτήσουν το γενεαλογικό τους δέντρο, για το οποίο δεν φτάνει μόνο η οικογενειακή μνήμη ή μυθοπλασία (παράλογη ή και κωμική, αποδεκτή ωστόσο), για άτομα επίσης που πρέπει να χρησιμοποιήσουν την προσωπική τους ταυτότητα που παραπέμπει στους γεννήτορες προκειμένου να νομιμοποιηθούν συναλλαγές. Ο παπάς που βαφτίζει, παντρεύει, ψάλλει, ικετεύοντας, τους νεκρούς γίνεται, όπως λέγαμε, δημόσιος ληξίαρχος που τεκμηριώνει αδιαμφισβήτητα, αφού τηρεί το επίσημο βιβλίο των διαδρομών του ανθρώπινου βίου. Οσο κι αν έχουν τυποποιηθεί οι ληξιαρχικές πράξεις δεν υπακούουν σε όλα τα νησιά του Ιονίου σε ένα ενιαίο πρότυπο: αυτό θα γίνει στα χρόνια της βρετανικής Προστασίας. Η καταγραφή είναι υπόφορη στην κοινωνική και πολιτισμική φυσιογνωμία καθενός από τα ανθρώπινα περιβάλλοντα: στην Κέρκυρα, λόγου χάρη, στις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου αναγράφεται το όνομα του πιστοποιούντος ή και θεράποντος γιατρού, το είδος του θανάτου· στη Λευκάδα (με την οποία θα ασχοληθώ στο επόμενο σημείωμα) ο γιατρός απουσιάζει και η ασθένεια δηλώνεται περιστασιακά. Μη έχοντας ιατρική γνωμάτευση, ο καταγραφέας επιστρατεύει τις δικές του γνώσεις ή τα ακούσματά του. Στην περίπτωση αυτή πρόκειται περισσότερο για μια πρόληψη της νόσου παρά για μια ένδειξη της «επιστημονικής» κωδικοποίησης της νοσολογίας.
Συμβαίνει η αιτία του θανάτου να είναι κοινή για όλους και συνεπώς αναγνωρίσιμη: ο λοιμός ή οι ενδημικές νόσοι. Ωστόσο, ο μαζικός θάνατος δεν είναι δυνατό παρά επιλεκτικά να καταγραφεί στο ατομικό επίπεδο: όσους παίρνει η λοιμική δεν φαίνεται ότι θάβονταν «χριστιανικά». Το τελετουργικό έχει διαρραγεί και γι’ αυτό ο απροσφορότερος τρόπος για την ποσοτικοποίηση του λοιμού θα ήταν η αναδρομή στις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου: αυτές θα έδιναν κάτι από τον απόηχό του. Πηγή, λοιπόν, της ιστορικής δημογραφίας τα ληξιαρχικά βιβλία, όχι όμως ο πανόπτης καθρέφτης της.
Οι άνθρωποι βέβαια δεν έρχονται στη ζωή όλοι τους «νομίμως», ούτε πεθαίνουν πάντα «φυσιολογικά»: κάποιοι τους σκοτώνονται, άλλοι τους πνίγονται στο πέλαγο, άλλοι τους γλιστρούν και μένουν ξέπνοοι. Η στενή, ακόμη, οικογένεια δεν αποτελείται από γεννήτορες (ή και γεννήτορες των γεννητόρων) και τέκνα: στην οικογένεια εμφιλοχωρούν και άλλα άτομα υπηρετικά, υπηρέτες, θα λέγαμε σήμερα, και υπηρέτριες. Αυτά τα πρόσωπα, καλύπτονται ή δεν καλύπτονται με σύμβαση εργασίας: εξευγενίζονται ή εξανθρωπίζονται με φιλάλληλους τεχνικούς όρους – είναι «ψυχοπαίδες» ή «ψυχοπαίδια», «ψυχοκόρες» και εκείνοι που στεγάζουν αυτά τα υπηρετικά πρόσωπα «ψυχομάνες» και «ψυχοπατέρες». Ολα αυτά (σχεδόν) εμφιλοχωρούν στις ληξιαρχικές πράξεις. Δεν εμφιλοχωρεί, όσο μπορώ να ξέρω, μια άλλη μορφή οικογένειας, οι «αδελφοσύνες». Ας με ανεχθεί ο Αναγνώστης που τον καταπονώ μ’ αυτά τα μυριόλεκτα και τόσο ελλιπώς διατυπωμένα, εν είδει εισαγωγής για ό, τι πρόκειται να επακολουθήσει: δεν θα είναι μια συνοπτική και εντοπισμένη δοκιμή ιστορικής δημογραφίας, αλλά ένας παράδρομος που θα θελήσει να νοηματοδοτήσει, στο ελάχιστο, ό, τι συναιρείται στα ποσοτικά μεγέθη και στις κατηγοριοποιήσεις τους: παρά την αμετροέπεια, πρόκειται για τους μικρούς ατομικούς πόνους που αρθρώνονται σε μια παγκόσμια συμφωνία, όπως έχει πει ο Αντόνιο Γκράμσι.
*Ο κ. Σ. Ι. Ασδραχάς είναι ιστορικός.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Σ. Ι. Ασδραχα*-εφ. Καθημερινή, 14-02-2010

24/2/10

Γεωργία χωρίς... γη!


Με την απειλή της υπερθέρμανσης να επισείεται πάνω από το κεφάλι μας- και τις συνεπακόλουθες ξηρασίεςίσως ήρθε η στιγμή να αντιμετωπίσουμε το μέλλον της γεωργίας αλλιώς. Η αεροπονία προσφέρει μια εναλλακτική λύση και ορισμένες χώρες επενδύουν ήδη σ΄ αυτήν πυρετωδώς

Από το 2006, το Πανεπιστήμιο Αγκ του Ανόι, στο Βιετνάμ, έχει ένα πρωτοποριακό μεταδιδακτορικό πρόγραμμα στην αεροπονία. Το προετοίμασε και το έστησε με τη βοήθεια ενός Αμερικανού, ονόματι Στόουνερ (R. Stoner). Από τότε, το Κέντρο Ερευνών Αγροβιοτεχνολογίας του πανεπιστημίου χρησιμοποιεί τα αεροπονικά του εργαστήρια για να μετατρέπει σπόρους πατάτας σε έτοιμα για μεταφύτευση φυτά, εντός μόλις τριών ημερών! Στην ιστορία της γεωπονίας καταγράφηκε ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα έθνος επενδύει τόσο αποκλειστικά στην αεροπονία για να αναπτύξει έναν γεωργικό τομέα, να πιάσει τους οικονομικούς στόχους του για την ενίσχυση των αγροτών του, να βελτιώσει την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων του και να αυξήσει την παραγωγή τους. Αλλά... τι είναι αυτή η αεροπονία και γιατί οι Βιετναμέζοι κάλεσαν σε βοήθεια έναν εκπρόσωπο των μεγαλύτερων εχθρών τους στην ιστορία του 20ού αιώνα;

Για να βρούμε τις απαντήσεις θα πρέπει να γυρίσουμε επτά δεκαετίες πίσω, στο 1942. Τότε, ο βοτανολόγος W. Carter ήταν ο πρώτος που- μαγεμένος από τις «επιφυτικές» ορχιδέες που φύτρωναν ψηλά στα δένδρα των τροπικών δασών- μελέτησε το φαινόμενο και κατέγραψε μια μέθοδο καλλιέργειας φυτών σε ατμό. Δύο χρόνια μετά ανακαλύφθηκαν λεμόνια που φύτρωναν σε τέτοιο περιβάλλον και το 1952 ήταν ο G. F. Τrowel που πρωτοκαλλιέργησε μηλιές σε περιβάλλον ψεκασμού. Πέντε χρόνια μετά ο F. W. Went καλλιέργησε καφέ και ντομάτες με τις ρίζες τους κρεμασμένες στον αέρα και... πρωτοσυλλάβισε τον όρο «αεροπονία».

Τι είναι η αεροπονία

Η βασική αρχή της αεροπονίας είναι η ανάπτυξη φυτών που αιωρούνται σε κλειστό ή ημίκλειστο περιβάλλον ενώ οι ρίζες τους, όπως και το κατώτερο τμήμα των φυτών, ποτίζονται διά ψεκασμού από ένα υδατικό διάλειμμα πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Το περιβάλλον τους διατηρείται απαλλαγμένο από μικρόβια και φορείς ασθενειών, οπότε τα φυτά αναπτύσσονται υγιέστερα και ταχύτερα από ό,τι σε οποιοδήποτε χωμάτινο περιβάλλον. Οπως διαπιστώθηκε, οι ευνοϊκότατες αυτές συνθήκες ανάπτυξης ισχύουν για κάθε είδος φυτών, φρούτων, λουλουδιών ή άλλης φυτικής καλλιέργειας. Βέβαια, για να λέμε όλη την αλήθεια, η τροφοδοσία των ριζών γίνεται με υδατικό διάλυμα, άρα η αεροπονία παραμένει υποκλάδος της υδροπονίας - που πρωτογνωρίσαμε στους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας, 2.410 χρόνια πριν από σήμερα. Αλλά, συγκρινόμενη με την ευρύτερα γνωστή υδροπονία, η αεροπονία απαιτεί πολύ μικρότερη παροχή νερού και ενέργειας ανά τετραγωνικό μέτρο καλλιέργειας. Επίσης, ο ψεκασμός των θρεπτικών ιχνοστοιχείων στις ρίζες επιφέρει και μεγαλύτερη οξυγόνωση της «ριζόσφαιρας», με αποτέλεσμα την ταχύτερη ανάπτυξη των φυτών και την αποφυγή παθογενειών.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών συνοψίζεται στην άκρως εντυπωσιακή επίδοση επίτευξης σοδειών με 99% λιγότερο νερό, 50% λιγότερα θρεπτικά στοιχεία και σε 45% λιγότερο χρόνοόλα χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα! Οπότε η αεροπονία προκύπτει να είναι ταυτόχρονα η πιο οικολογική και η πιο αποδοτική οικονομικά μέθοδος καλλιέργειας.

Ιδανική λύση για το Διάστημα...



Τα προσόντα της «σπαρτιατικής» σε λιτότητα και επιδόσεις αεροπονίας τράβηξαν το ενδιαφέρον των επιστημόνων που έψαχναν τρόπους επιβίωσης εκτός του πλανήτη μας: Το 1960, τα πρώτα «αερόβια» φυτά μεταφέρθηκαν στο Διάστημα, μέσω της αποστολής Sputnik 4. Το 1996, η ΝΑSΑ χρηματοδότησε την έρευνα του πρωτοπόρου της αεροπονικής καλλιέργειας Στόουνερ, για ένα κλειστό βιοελεγχόμενο σύστημα αεροπονίας. Απόρροια της επιτυχίας του Στόουνερ στην έρευνα αυτή ήταν αφενός η ανανέωση των ελπίδων μας για αγροκαλλιέργειες στον Αρη και αφετέρου η... πρόσληψή του από το Βιετνάμ, για να δώσει ελπίδες στους αγρότες του. Εμμεσα, όμως, τα κατορθώματα του Στόουνερ οδήγησαν και σε δύο άλλες άκρως ενδιαφέρουσες εξελίξεις: Ενας ολόκληρος νέος κλάδος δημιουργήθηκε- η «αεροπονική βιοκαλλιέργεια» - με αντικείμενο την καλλιέργεια φαρμάκων ή... καυσίμων μέσα σε φυτά. Το πιο πρόσφατο (και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τη χώρα μας) παράδειγμα ήταν η επίτευξη είδους καπνού που εμπεριέχει στα φύλλα του έλαια πολύ πιο αποδοτικά από τα ορυκτέλαια!

... και για το σπίτι
Η δεύτερη εντυπωσιακή εξέλιξη ήταν η εμπορικοποίηση μικρών συστημάτων αεροπονίας, κατάλληλων για αγροπαραγωγή ακόμη και στις κουζίνες των διαμερισμάτων πολυκατοικιών! Συσκευές όπως εκείνες της αμερικανικής Αerogrow ή της γαλλικής GΗΕ πωλούνται αντί 100- 300 ευρώ και μέσω Διαδικτύου, δημιουργώντας κυριολεκτικά μια νέα οικολογική μόδα στα νοικοκυριά. Τα ρεπορτάζ στα τηλεοπτικά δίκτυα έχουν ανάψει (βλ. π.χ. το www.youtube.com/ watch? v=m6o5LΤl6GJw) και πολλοί εθελοντές της οικολογίας προσφέρουν τεχνογνωσία για την κατασκευή τέτοιων φθηνών αεροπονικών συστημάτων από όλους μας (βλ. http://alternativeinnovation.com). Τέλος, η ευελιξία κάθετηςδιαμόρφωσης τέτοιων κατασκευών εμπνέει αρχιτέκτονες στη σχεδίαση ουρανοξυστών-κρεμαστών κήπων, όπου τα φυτά αναπτύσσονται στους τοίχους τους (βλ. www.verticalfarm.com/designshtml), αντλώνταςτην απαραίτητη ενέργεια από ανεμογεννήτριες στην ταράτσα τους. Η υλοποίησή τους ετοιμάζεται ήδη σε διάφορες μεγαλουπόλεις του κόσμου, αλλά τα πιο μεγαλεπήβολα σχέδια προβλέπεται να πραγματωθούν στην Κίνα, που έχει ήδη αποφασίσει την αναμόρφωση των πόλεών της με πολυκατοικίες-ορυζώνες!

Δεν ξέρω πόσο θελκτικά ακούγονται όλα αυτά στους δικούς μας αγρότες ή στους χαράκτες της αγροτικής μας πολιτικής. Προσωπικά, πάντως, έχω ήδη εντοπίσει μέσω Διαδικτύου τα ελληνικά καταστήματα που εμπορεύονται τα απαραίτητα υλικά και θρεπτικές ουσίες, για να μετατρέψω τις ζαρντινιέρες μου σε αεροπονικούς μπαχτσέδες. Ισως, αν το κράτος «δει αλλιώς» το θέμα των ημιυπαίθριων χώρων, να με ακολουθήσει σύντομα και όλη η γειτονιά!

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Τάσος Καφαντάρης- εφ. Βήμα, Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2010

Πόσο ιδιωτικά είναι τα ιδιωτικά;


Από τις κρατικές επιχορηγήσεις εξαρτώνται σήμερα οι περισσότεροι μη δημόσιοι πολιτιστικοί οργανισμοί

Οταν τον Οκτώβριο του 2004 ο πρώην υφυπουργός Πολιτισμού της νεοεκλεγμένης, τότε, κυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή αρθρογραφούσε στην «Καθημερινή» για το «τέλος του κρατικοδίαιτου πολιτισμού» ξεσηκώθηκε μέγα κύμα αντιδράσεων. Λογικό. Στην Ελλάδα, όπως και σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, έχει διαμορφωθεί μια ισχυρή κουλτούρα άμεσης κρατικής επιρροής στην πολιτιστική ζωή της χώρας μέσα από την ύπαρξη υπουργείου Πολιτισμού και στενών δεσμών οικονομικής εξάρτησης ανάμεσα στο κράτος και πολιτιστικούς οργανισμούς, εποπτευόμενους και μη. Είναι μια ευρωπαϊκή παράδοση με «πρωτεύουσα» τη Γαλλία, που διαπερνάει όλες σχεδόν τις χώρες της Γηραιάς Ηπείρου σε αντίθεση με τη βορειοαμερικανική προσέγγιση όπου ένα μεγάλο τμήμα της «οικονομίας του Πολιτισμού» διεξάγεται μέσα από χορηγίες και κεφάλαια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Γι’ αυτό στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υφίσταται υπουργείο Πολιτισμού, αν και στις αρχές της νέας διακυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, πέρυσι τέτοιον καιρό, υπήρξε πρόταση ομάδας καλλιτεχνών με επικεφαλής τον Κούινσι Τζόουνς να ιδρυθεί στη χώρα ανάλογο ομοσπονδιακό όργανο στα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Αν οι ΗΠΑ ορίζουν τη μια άκρη του νήματος, η Ελλάδα βρίσκεται ακριβώς απέναντι. Ο κατάλογος των χρηματοδοτούμενων από το υπουργείο Πολιτισμού οργανισμών, θεσμών, φεστιβάλ είναι πρακτικά ατελείωτος. Εδώ βρίσκουμε αμιγώς κρατικούς φορείς (για παράδειγμα: Εθνικό Θέατρο, Εθνική Λυρική Σκηνή) αλλά και πιο σύνθετες δομές που ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης έχει κατοχυρώσει στην ιδιωτική πρωτοβουλία: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, Μουσείο Μπενάκη κ. ά. Η κουλτούρα του κρατισμού έχει ανοίξει τον δρόμο στην εκταμίευση δημόσιου χρήματος και για καθαρά ιδιωτικές πρωτοβουλίες.
Το ένα πέμπτο της κατασκευής του Ιδρύματος Μιχάλη Κακογιάννη χρηματοδοτήθηκε από εθνικούς πόρους, ενώ κρατική συνδρομή έχει υπάρξει για προγράμματα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Eίναι, γενικά, σύνηθες ιδιωτικοί φορείς να «χρησιμοποιούν» το κράτος για τη συμμετοχή σε κοινοτικά χρηματοδοτικά προγράμματα προκειμένου να συμπιέσουν το κόστος κατασκευής ή επέκτασης των υποδομών τους. Το μεγαλύτερο τμήμα του προβλεπόμενου προϋπολογισμού καλύπτεται από τα ταμεία των Βρυξελλών κι ένα μικρότερο από εθνικούς πόρους. Επίσης συμβαίνει το κράτος να παραχωρεί εκτάσεις ή κτίρια σε ιδιωτικά Ιδρύματα για να στεγάσουν μουσεία ή συλλογές.
Οχι πολύ παλιά, στη δεκαετία του ’90, δηλαδή, το ελληνικό Δημόσιο παραχώρησε το Μέγαρο Σταθάτου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για να επεκτείνει εκεί τις δραστηριότητές του. Λίγα χρόνια αργότερα προέβη σε μια παρόμοια κίνηση παραχωρώντας στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή έκταση στην οδό Ρηγίλλης για την ανέγερση του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Ενα κτίριο που όπως είναι γνωστό δεν έγινε ποτέ, καθώς εκεί αποκαλύφθηκαν ίχνη του Λυκείου του Αριστοτέλη, ενώ το ίδιο σχέδιο δεν ευτύχησε ούτε στη νέα του θέση στο Αλσος Ριζάρη.
Ο τίτλος εργασίας είναι: πόσο πραγματικά ιδιωτική είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία στον χώρο του Πολιτισμού;
Αλλά στην πραγματικότητα αυτό που εγείρει ερωτήματα είναι η φιλοσοφία της κρατικής χρηματοδότησης σε ιδιωτικούς φορείς. Αναρωτιέται κανείς: υπάρχουν θεσμοθετημένα κριτήρια βάση των οποίων εγκρίνονται κάθε χρόνο οι επιχορηγήσεις ιδιωτικών φορέων ή πιο σύνθετων δομών; Η αίσθηση είναι ότι δίνονται λίγα σε πολλούς και η κατανομή των πόρων δεν επηρεάζεται αποκλειστικά από καλλιτεχνικούς παράγοντες. Μιλήσαμε με κορυφαία στελέχη τριών ιδιωτικών οργανισμών και τους ζητήσαμε να περιγράψουν τη δική τους σχέση με το «Μεγάλο Κράτος».
ΙΜΕ
Ακόμα λιγότερη κρατική βοήθεια
«Το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού την τριετία από το 2004 έως το 2006 είχε λάβει ορισμένες κρατικές επιχορηγήσεις, είτε για γενικές λειτουργικές δαπάνες είτε για συγκεκριμένες δραστηριότητες», απαντάει η κ. Κατερίνα Γεωργοπούλου από το Τμήμα Επικοινωνίας και Προβολής του ΙΜΕ και του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος». Συνολικά το ποσοστό των λειτουργικών δαπανών του Ιδρύματος το οποίο καλύφθηκε από την κρατική αυτή στήριξη ανήλθε σε ποσοστό που δεν ήταν μεγαλύτερο του 3,5% επί των συνολικών δαπανών του για τη συγκεκριμένη τριετία. «Από το 2007 έως σήμερα το Ιδρυμα δεν έλαβε καμία κρατική επιχορήγηση, καλύπτοντας τις δαπάνες λειτουργίας και δράσεων κυρίως από ιδίους πόρους», διαβεβαιώνει η κ. Γεωργοπούλου.
Και συμπληρώνει: «Ούτως ή άλλως, το ΙΜΕ προσπαθεί να λειτουργεί και χωρίς σημαντικές επιχορηγήσεις από το ΥΠΠΟ. Ο πολιτισμός όμως και τα παράγωγα πολιτιστικά αγαθά πρέπει να φθάνουν σε όλους τους πολίτες με χαμηλό κόστος. Εντούτοις, το κόστος ανάπτυξης και εφαρμογής των έργων του πολιτισμού απαιτούν υψηλά κονδύλια, καθώς είναι απαραίτητη η εκτενής και πολύχρονη συχνά έρευνα αλλά και η υποστήριξη δραστηριοτήτων χωρίς εμφανές οικονομικό αποτέλεσμα. Ο πολιτισμός δεν έχει ούτε πρέπει να ακολουθεί πρακτικές της αγοράς». Τη ρωτάμε κατά πόσο η κρατική επιχορήγηση (ως υπόσχεση, ως δυνατότητα, ως δέσμευση) λειτουργεί στην Ελλάδα ανασταλτικά στις προσπάθειες ανεύρεσης πόρων από εναλλακτικές πηγές (χορηγίες, κοινωνία των πολιτών, θεσμός «Φίλοι του Μουσείου»); «Ο “Ελληνικός Κόσμος” ευτυχώς δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο», υποστηρίζει η κ. Γεωργοπούλου. «Τα θετικά σχόλια συνοδεύονται από ακόμη περισσότερα αιτήματα για νέες παραγωγές και έργα. Το ΙΜΕ συνεχίζει την προσπάθεια υλοποίησης των περισσότερων δυνατών έργων χωρίς όμως ποτέ να φθάνουμε στο σημείο που θα ικανοποιούσε εμάς ή το κοινό μας, καθώς οι πόροι δεν είναι ποτέ αρκετοί. Η όποια κρατική επιχορήγηση δεν επαρκεί ούτε για μέρος της υλοποίησης των έργων, πόσω μάλλον όταν μικρά ποσά φθάνουν πολύ αργά στους πολιτιστικούς φορείς. Η κρατική και η ιδιωτική χρηματοδότηση πρέπει να λειτουργούν συμπληρωματικά, γεγονός που όσοι ασχολούνται με τον πολιτισμό το έχουν αντιληφθεί και το έχουν ενσωματώσει στις διαδικασίες έρευνας και ανάπτυξης του έργου τους».
Νίκος Μανωλόπουλος, Μέγαρο Μουσικής
Αντίβαρο με περισσότερες χορηγίες
Για τους ιθύνοντες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών η φετινή σημαντική περικοπή της κρατικής επιχορήγησης κατά 25% ήταν ένα σοκ. Από τα 12 εκατ. ευρώ θα πέσει στα 8 το 2010. Ο κ. Νίκος Μανωλόπουλος, γενικός διευθυντής του Οργανισμού, φαίνεται συμβιβασμένος με την ιδέα. «Mε δεδομένη την οξύτατη δημοσιονομική κρίση που περνάει η χώρα, η περικοπή των καλλιτεχνικών επιχορηγήσεων είναι απόλυτα κατανοητή. Το Μέγαρο Μουσικής προσπαθεί να αντεπεξέλθει στη μείωση αυτή, κατ’ αρχάς πολλαπλασιάζοντας τις προσπάθειές του για προσέλκυση χορηγών και αύξηση των ιδίων εσόδων από τις δραστηριότητές του. Δεύτερον, αναθεωρώντας ολόκληρο τον προϋπολογισμό εξόδων ώστε να περικοπούν όλα τα μη απολύτως αναγκαία έξοδα». Ταυτόχρονα, σπεύδει να καθησυχάσει το κοινό του Μεγάρου. «Σε ό, τι αφορά όμως το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της περιόδου 2010–11, η οδηγία που έχει δοθεί από τον πρόεδρο και το διοικητικό συμβούλιο είναι να καταρτιστεί με τα ίδια υψηλά και ποιοτικά κριτήρια που χαρακτήριζαν τη λειτουργία του Μεγάρου μέχρι σήμερα. Πιστεύουμε, από την άλλη πλευρά, ότι θα έπρεπε να εφαρμοστούν και πάλι οι τριετείς προγραμματικές συμφωνίες που ίσχυαν στο παρελθόν, ώστε οι καλλιτεχνικοί οργανισμοί να μπορούν να καταρτίζουν πρόγραμμα σε βάθος χρόνου».
Αγγελος Δεληβορριάς, Μουσείο Μπενάκη
Κάνουμε τη δουλειά του κράτους
Πριν μιλήσω με τον Αγγελο Δεληβορριά, τον μακροβιότερο διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, είχα πάρει την (έμμεση) απάντησή μου για τις σχέσεις κράτους και μουσείου από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος: «Το Μουσείο Μπενάκη συγκαταλέγεται στις μεγάλες εκείνες δωρεές που αύξησαν τα περιουσιακά στοιχεία του κράτους, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και τον παλαιότερο μουσειακό οργανισμό που λειτουργεί στην Ελλάδα ως Ιδρυμα Ιδιωτικού Δικαίου». Ο Αγγελος Δεληβορριάς μάς λέει ότι η ετήσια επιχορήγηση των 2,3 εκατ. ευρώ δεν φτάνει ούτε για «ζήτω» (δική μας η έκφραση). Καλύπτει το 16–18 % των ετήσιων υποχρεώσεων του Μουσείου Μπενάκη ούτε καν τη μισθοδοσία του προσωπικού. Ολα τα υπόλοιπα (εκθεσιακές και ερευνητικές δραστηριότητες) καλύπτονται από δευτερογενή έσοδα που έχουν να κάνουν κυρίως με κληροδοτήματα, «αποτέλεσμα της κοινωνικής αποστολής του μουσείου», υπογραμμίζει ο κ. Δεληβορριάς, και χορηγίες. «Για την ακρίβεια, όλο το εκθεσιακό μας πρόγραμμα “βγαίνει” από τους χορηγούς», συμπληρώνει. Αυτός είναι ο λόγος που από φέτος το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει έναν νέο θεσμό, το Βραβείο Χορηγικής Ευαισθησίας. Το πρώτο βραβείο θα απονεμηθεί τον Μάρτιο στον επιχειρηματία Λαυρέντη Λαυρεντιάδη. Θα μπορούσε να φανταστεί το Μουσείο Μπενάκη χωρίς την κρατική χρηματοδότηση; «Οχι. Νομίζω από τα νούμερα που σας έχω δώσει, γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα. Δεν νομίζω ότι το κράτος θα μπορούσε πολύ εύκολα να μεταθέσει την οικονομική ευθύνη στις πλάτες ιδρυμάτων και οργανισμών που κάνουν τη δική του δουλειά». Ο κ. Δεληβορριάς γίνεται κοφτός: «Εχω την αίσθηση ότι το κράτος θα πρέπει να αναθεωρήσει τις απόψεις του για το τι θεωρεί παραγωγική επένδυση. Το πρόβλημα με τον πολιτισμό είναι ότι τα κέρδη του δεν εμφανίζονται αμέσως, είναι αυτό που λέμε “βραδείας αποδόσεως”». Την ίδια στιγμή, ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη δεν διστάζει να υποστηρίξει ότι η ύπαρξη ενός κράτους– «πατερούλη» μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά σε επίπεδο ποιότητας.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Δημητρη Pηγοπουλου- εφ. Καθημερινή, 14-02-2010