30/12/09

Αγωγή των παιδιών στην προϊστορική Θήρα

Οι τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι μας πληροφορούν για γνώσεις και εμπειρίες που αποκτούν για να αντιμετωπίσουν τη ζωή ως ώριμοι

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντλήσει κανείς πληροφορίες για ένα θέμα, όπως είναι η αγωγή των παιδιών σε μια κοινωνία, χωρίς να διαθέτει γραπτά κείμενα. Ωστόσο, η συνδρομή της κοινωνικής ανθρωπολογίας μπορεί να φανεί χρήσιμη στην ερμηνεία ορισμένων ευρημάτων που δεν θεωρούνται χρηστικά, όπως είναι τα παιδικά παιχνίδια. Ανέκαθεν δε τα παιχνίδια διακρίνονται ανάλογα με το φύλο των παιδιών, αποβλέποντας να μεταδώσουν γνώσεις και εμπειρίες που θα βοηθήσουν ένα άτομο να αντιμετωπίσει τη ζωή ως ώριμος άνδρας ή γυναίκα. Ωστόσο, στη Θήρα της Εποχής του Χαλκού, πέρα από τα αντικείμενα που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως παιχνίδια, η προϊστορική πόλη του Ακρωτηρίου μας έχει δώσει έναν αμύθητο πλούτο από τα πλέον φλύαρα αρχαιολογικά ευρήματα, τις αφηγηματικές σκηνές στις τοιχογραφίες. Είναι δε αρκετές οι σκηνές που φαίνεται να σχετίζονται με τη μύηση, την αγωγή των παιδιών.

Οι γνώσεις που χρειάζονταν τα νεαρά άτομα της Θηραϊκής κοινωνίας έπρεπε να τους εξασφαλίζουν τα εφόδια για την αντιμετώπιση της καθημερινότητας. Τα αγόρια, για παράδειγμα, είχαν ανάγκη να μάθουν τέχνες και να εξοικειωθούν με επαγγέλματα, όπως του γεωργοκτηνοτρόφου, του ψαρά, του οικοδόμου, του ναυτικού, του ξυλουργού, του μεταλλοτεχνίτη κ.ά., ενώ παράλληλα έπρεπε να μυηθούν για τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο, ώστε με τον καιρό να μπορούν να γίνουν κι αυτά πατέρες και οικογενειάρχες. Από την άλλη μεριά, τα κορίτσια όφειλαν να εξοικειωθούν με τις οικιακές εργασίες και να μυηθούν στη διαχείριση του νοικοκυριού, παράλληλα δε να προετοιμαστούν ως μελλοντικές σύζυγοι και μητέρες. Τις γνώσεις αυτές τα παιδιά τις έπαιρναν πρωτίστως από τους γονείς αλλά και από συγγενείς και φίλους είτε παίζοντας είτε ακολουθώντας το παράδειγμα των μεγάλων.

Κουρεώτις

Ανάμεσα στα ευρήματα που έχουμε από το Ακρωτήρι περιλαμβάνονται και μικρογραφικά αντικείμενα, όπως ομοιώματα ανθρώπινων ή ζωικών μορφών (ειδώλια) ή σκευών τα οποία, ως παιχνίδια, θα μπορούσαν να έχουν λειτουργήσει ως όργανα μύησης των παιδιών σε διάφορες ασχολίες. Ωστόσο, στις τοιχογραφίες του Ακρωτηριού περιλαμβάνονται σκηνές, στις οποίες εικονίζονται νεαρά άτομα, κορίτσια και αγόρια, που σαφώς διακρίνονται από τους ενηλίκους, τόσο με τη σωματική τους διάπλαση, όσο και με την ενδυμασία και την κόμμωσή τους.

Η ανθρωπολογική έρευνα έχει δείξει ότι σε όλες τις κοινωνίες του πλανήτη, αρχαίες, παραδοσιακές ή εξελιγμένες, η κόμμωση συχνά χρησιμοποιείται για τη δήλωση συγκεκριμένων καταστάσεων στη ζωή των ανθρώπων. Στην αρχαία Αθήνα, για παράδειγμα, το κούρεμα των αγοριών για την εγγραφή τους στους καταλόγους των εφήβων αποτελούσε σημαντικό κοινωνικό γεγονός. Η ημέρα της τελετουργικής αυτής διαδικασίας λεγόταν κουρεώτις, οι δε νεαροί μυημένοι, τα βλαστάρια για τα οποία καμάρωνε η αθηναϊκή κοινωνία, περνούσαν στην κατηγορία του κούρου και της κόρης, δηλαδή των κουρεμένων ατόμων (από το κείρω, κουρεύω). Η κοπή των μαλλιών στις γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας επίσης δήλωνε το πέρασμα σε κατάσταση πένθους. Η πανάρχαια αντίληψη ότι με την κοπή των μαλλιών θυσιάζεται συμβολικά το παλιό άτομο και ένα νέο γεννιέται, εξακολουθεί να επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας ανεξαρτήτως θρησκείας ή κοινωνικής εξέλιξης. Για παράδειγμα, η αφαίρεση μιας τούφας μαλλιών κατά τη βάφτιση του παιδιού σήμερα ή η κουρά των μοναχών, συμβολίζουν ακριβώς τον θάνατο του αμαρτωλού ατόμου και τη γέννηση μιας νέας προσωπικότητας. «Κείρεσθαι τον μύστακα και τοις νόμοις πείθεσθαι» (να κουρεύει το μουστάκι και να πειθαρχεί στους νόμους) ήταν προαπαιτούμενο για τον νομοταγή Σπαρτιάτη πολίτη. Κάτι παρόμοιο κρύβεται πίσω από το κούρεμα των νεοσυλλέκτων στρατιωτών: εξαφάνιση της εγωκεντρικής προσωπικότητας και μετασχηματισμό της σε πειθαρχικό άτομο.

Στάδιο μύησης

Το ιδιόρρυθμο κούρεμα των παιδιών που εικονίζονται στις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου, συγκρινόμενο με αντίστοιχα παραδείγματα από αρχαίες ή τωρινές παραδοσιακές κοινωνίες, συνηγορεί στο να θεωρήσουμε ότι τα νεαρά αυτά άτομα βρίσκονται σε κάποιο στάδιο μύησης, δηλαδή σε κάποια φάση της αγωγής τους. Παραδείγματος χάριν, η νεαρή κοπέλα, που κοσμούσε την παραστάδα πόρτας στη Δυτική Οικία, εικονίζεται να θυμιατίζει το σπίτι, σαν να ασκεί, κατά κάποιο τρόπο, καθήκοντα οικοδέσποινας. Οι δύο νεαροί ψαράδες, επίσης από τη Δυτική Οικία, προτείνοντας με καμάρι τη συγκομιδή τους μοιάζουν σαν να διακηρύσσουν ότι έμαθαν σωστά την τέχνη που διδάχτηκαν, το ψάρεμα. Ακόμη, τα αγόρια που πυγμαχούν, από το Κτήριο Β, ίσως θέλουν να δηλώσουν ότι κατέκτησαν τα μυστικά και τα τεχνάσματα της πυγμαχίας, η οποία ενδεχομένως αποτελούσε μέρος της αγωγής τους. Σε άλλη σκηνή έχουμε μια μικρή κοπέλα που ασκείται στη συλλογή κρόκου (ζαφοράς) ατενίζοντας τη «δασκάλα» της επιζητώντας επιδοκιμασία.

Ενα μεγάλο τριώροφο κτήριο, η Ξεστή 3, λόγω μεγέθους, εσωτερικής διαρρύθμισης, πλουσιότατου τοιχογραφικού διακόσμου αλλά και λόγω παντελούς απουσίας οικοσκευής, έχει χαρακτηριστεί ως «δημόσιο». Οι σκηνές που εικονίζονται στις τοιχογραφίες του περιλαμβάνουν μόνο άτομα του ίδιου φύλου, από τα οποία τουλάχιστον ένα είναι νεαρής ηλικίας. Η εσωτερική διαρρύθμισή της και τα θέματα των τοιχογραφικών σκηνών μας οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η Ξεστή 3 ήταν αφιερωμένη σε τελετές μύησης, μία από τις οποίες είναι και η πιστοποίηση της ενηλικίωσης. Για παράδειγμα, η τοιχογραφία των «Γυμνών Αγοριών» απεικονίζει τη σκηνή, κατά την οποία το αγόρι που μεταφέρει το πολύχρωμο ύφασμα, προφανώς θα το χρησιμοποιήσει τυλίγοντάς το γύρω από την οσφυϊκή χώρα για να καλύψει την περιοχή των γεννητικών του οργάνων. Πρόκειται για το λεγόμενο «ζώμα» που, ως τμήμα της ανδρικής φορεσιάς των ενηλίκων, είναι γνωστό στο Αιγαίο τουλάχιστον από τη Μέση Εποχή του Χαλκού. Στην τελετή αυτή κεντρικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει η καθιστή ανδρική μορφή, ίσως ο μυσταγωγός, βοηθούμενος από δύο άλλα αγόρια, τα οποία προφανώς προετοιμάζονται για τη δική τους σειρά. Η επίσημη αυτή τελετή ένδυσης αποτελεί σημαντικό σταθμό στη ζωή του νεαρού αγοριού: στο εξής ως άνδρας πλέον δεν θα μπορεί να κυκλοφορεί γυμνός.

Τα κορίτσια βέβαια ουδέποτε εικονίζονται γυμνά στην τέχνη της Θήρας. Γι' αυτό και το τελετουργικό της ενηλικίωσής του συμβολίζεται με άλλο τρόπο. Στη λεγόμενη τοιχογραφία των «Λατρευτριών» η νεαρή κοπέλα στο δεξιό άκρο της παράστασης, που ξεχωρίζει με το ιδιόρρυθμο κούρεμά της, έχει καλυμμένο το κεφάλι με ένα διάφανο πέπλο. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο πέπλος, όπως το ζώμα για τα αγόρια, συμβολίζει το οριστικό πέρασμα των κοριτσιών στην κατηγορία των ενηλίκων. Η πεπλοφόρος κόρη είναι πλέον γυναίκα έτοιμη να αναλάβει τις υποχρεώσεις της συζύγου, της μητέρας, της οικοδέσποινας. Αν η ερμηνεία που προτείνεται για τα παιδιά με την ιδιόρρυθμη κόμμωση είναι σωστή, και αν οι σκηνές που περιγράψαμε εικονίζουν όντως την τελική πράξη των σταδίων μύησης των παιδιών της θηραϊκής κοινωνίας, τότε μπορούμε να ερμηνεύσουμε το κτήριο, στο οποίο αυτή η τελετουργία ελάμβανε χώραν, η Ξεστή 3, ως κάτι αντίστοιχο με την αίθουσα τελετών των σημερινών πανεπιστημίων, τον χώρο δηλαδή της πανηγυρικής απονομής ακαδημαϊκών τίτλων.

* Ο κ. Χρ. Γ. Ντούμας είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Χρ. Γ. Ντουμα* - εφ. Καθημερινή, 25-12-2009

Ο ζωγράφος που μας έμαθε να βλέπουμε

«Η ζωγραφική είναι άχραντο μυστήριο, όπως ο έρωτας. Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις τι σε έκανε να παραδοθείς έτσι σε έναν άνθρωπο, όπως ποτέ δεν ξέρεις τι σου καθοδηγεί το χέρι στον καμβά. Ποια μυστική δύναμη...».
Ο Γιάννης Μόραλης μιλούσε για τον χρωστήρα με αυτή την άσβεστη σπίθα για ζωή, μεταφυσική σοφία και απέραντη συγκίνηση όταν δεν μπορούσε πια να ζωγραφίσει. Τα τελευταία χρόνια, ο γιατρός του τού είχε απαγορεύσει να καταπιάνεται με τα πινέλα και τα χρώματα. Εκείνος είχε κρεμάσει μεταξοτυπίες στους τοίχους του εργαστηρίου, για να μη μοιάζουν αδειανοί. Παρ' όλα αυτά, τόσο στην Αθήνα όσο και στην Αίγινα, δεν υπήρχε ένα πρωινό που να μην περάσει από το ατελιέ του, με την προσήλωση και την ταπεινότητα του προσκυνητή για τον νοερό τόπο που τόσο αγάπησε: τη ζωγραφική.
Διατήρησε αυτή την ανυπόκριτη σεμνότητα, μια ολόκληρη ζωή. Ακόμα και στα 90 του χρόνια, μετά τα εγκαίνια της τελευταίας μεγάλης έκθεσης με λάδια τον Νοέμβριο του 2006 στην γκαλερί Ζουμπουλάκη, αφού είχε ξεναγήσει τον τότε πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, ρωτούσε χαμηλόφωνα τη Δάφνη, κόρη της Πέγκυς Ζουμπουλάκη: «Τελικά ήταν καλά τα έργα;». Υπήρχε ακόμα μέσα του η αγωνία, η λαχτάρα, η φρεσκάδα της ματιάς ενός νέου καλλιτέχνη, όχι ενός καταξιωμένου μαΐστορα. Δεν είχε απαντήσεις, είχε ερωτήματα.
Θυμάμαι την πρώτη μας γνωριμία. Στο ασανσέρ του Μουσείου Μπενάκη στο Κολωνάκι μαζί με τον Γιάννη Παππά. Δύο κομψοί ηλικιωμένοι κύριοι που αντάλλαζαν πειράγματα με τη σκανταλιάρικη διάθεση εφήβων και ξεκαρδίζονταν στα γέλια. Ξανασυναντηθήκαμε δεκάδες φορές: σαββατιάτικα πρωινά στην γκαλερί, μεσημεριανά στου Φιλίππου, στο ατελιέ της Αίγινας. Ηταν πάντα καλοντυμένος, ευδιάθετος, ενήμερος για ό,τι συνέβαινε στη χώρα και το εξωτερικό. Ακόμα και τις τελευταίες μέρες της ζωής του, ζητούσε να του αγοράσουν την «Καθημερινή». Δεν είχε το κουράγιο να την κρατήσει αλλά την είχε δίπλα του στο κρεβάτι, για συντροφιά, όπως έναν αγαπημένο φίλο. Ζητούσε από τον οδηγό του, Πασχάλη Νασιούδη (τον «κύριο Γενικό» όπως τον έλεγε χαριτωμένα), να του διαβάσει, πρώτα απ' όλα, την αρθρογραφία του Αντώνη Καρκαγιάννη.
Αγγελος κι αυτός
Μιλούσε για τον θάνατο, γλυκά και καταδεκτικά. Αλλωστε, τα τελευταία χρόνια είχε χάσει όλους τους συνοδοιπόρους του. Περισσότερο απ' όλους, του έλειπε ο Γιάννης Τσαρούχης και το θεσπέσιο χιούμορ του. Το καλοκαίρι του 2008, ο Γιάννης Μόραλης μας έλεγε στο σπίτι του στην Αίγινα ότι σε λίγο θα γίνει και αυτός ένας άγγελος, όπως οι άγγελοι που ζωγράφισε στα έργα του. Τον πρώτο, τον είχε σχεδιάσει σε ηλικία 4 ετών. Είχε πάρει μπογιές και πινέλα από μια θεία του που ήταν ερασιτέχνης ζωγράφος. Οταν έχασε μερικά σωληνάρια, έφτιαξε ένα ανθρωπάκι με φωτοστέφανο για να του τα φέρει πίσω. Το θαύμα έγινε... Και από τότε, οι μορφές των αγγέλων τον συντρόφευαν σε ζωή και τέχνη.
Μια από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του ήταν τον Ιούνιο του 2008 στην Ανδρο. Λίγο πριν από τα εγκαίνια της αναδρομικής του από το Μουσείο Γουλανδρή, μπήκε σε ελικόπτερο που τον μετέφερε από την Αίγινα στο Κυκλαδονήσι. Στη διαδρομή, χαιρόταν σαν μικρό παιδί. Ηρθε, είδε τους πίνακές του και αποχώρησε πριν φτάσει ο κόσμος και οι επίσημοι.
«Οταν μπορούσα να τα βγάλω πέρα οικονομικά, δεν τα πουλούσα τα έργα μου. Κάποια έχουν φύγει. Είναι σαν να τα έχω προδώσει. Εχω προδώσει το βλέμμα τους...» έλεγε τότε στους δημοσιογράφους.
Αντίο, Δάσκαλε. Μας λείπεις ήδη...
Με τα λόγια του
Για τη ζωγραφική
«Η ζωγραφική δεν είναι έτοιμη, δηλαδή δεν υπάρχει στη φύση για να την πάρεις και να την αντιγράψεις. Πρέπει να δημιουργήσεις μια σύνθεση. Παίρνεις τα στοιχεία από τη φύση, τα οργανώνεις και τα ισορροπείς».
Για τη γενιά του '30
«Η γενιά του '30 είχε ζήσει τι θα πει πόλεμος. Ετσι υπήρχε η δίψα για ζωή και καινούργια πράγματα. Μετά τις καταστροφές και τις δυστυχίες, υπάρχει κοσμογονία. Τότε, ήταν απολύτως φυσικό να έχεις αναζητήσεις και να προσπαθείς να κατακτήσεις το νέο παρέα με τους συνομηλίκους σου. Θα σας δώσω το παράδειγμα του ελληνικού χοροδράματος που όλοι είχαμε συνεργαστεί. Είχαμε κάνει σκηνικά και ο Τσαρούχης και ο Χατζηκυριάκος και η αφεντιά μου. Ημασταν ένα. Μια οικογένεια. Υπήρχε ντομπροσύνη».


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μαργαρίτας Πουρναρα - εφ. Καθημερινή, 25-12-2009

Νέα γενική διάνοια – στο καφενείο

Τρεις διαδοχικές βραδιές, με τρία διαφορετικά σύνολα ανθρώπων. Διαφορετικών ηλικιών, μόρφωσης και κοινωνικής θέσης, με διαφορετικές προσδοκίες, άλλες πολιτικές πεποιθήσεις. Ολα διαφορετικά. Μόνα κοινά, η ανησυχία και η έγνοια: Πού βαδίζομε; Ποιοι είμαστε;
Παραδόξως, νέοι και ηλικιωμένοι συμφωνούν ότι πρέπει να το ξαναδούμε – το θέμα του ελληνικού βίου, εννοώ. Δεν πάει άλλο έτσι, σε αυτό συμφωνούν οι περισσότεροι. Ολοι βολεμένοι είναι, λίγο - πολύ, όλοι κολυμπούν σε αυτήν την απέραντη ελλαδική αμεριμνησία, πορεύονται με όλες τις ευκολίες και τα δανεικά που βρέθηκαν στο δρόμο τους. Μα τώρα, όλοι αναρωτιούνται ανήσυχοι: Τι παράγουμε, ρε παιδιά;
Δεν ισχύει η ιδια έκπληξη για όλους· μερικοί είναι γειωμένοι στην πραγματική ζωή, συναλλάσσονται με πολλούς, έχουν οξεία αίσθηση του πραγματικού· αυτοί τυχαίνει να είναι και οι λιγότεροι φοβισμένοι. Ολοι, ωστόσο, επανέρχονται: Να ξαναδούμε πώς πορευόμαστε, με ποιο σχέδιο.
Αναπόφευκτα, μια τέτοια συζήτηση περιλαμβάνει την κυβέρνηση. Ολοι θα ήθελαν να διαγνώσουν ότι η κυβέρνηση έχει κάποιο σχέδιο – ορθό, στρεβλό, μακρόπνοο, βραχύ, επιθετικό, ό, τι να ’ναι. Οι περισσότεροι διαπιστώνουν όμως ότι σχέδιο δεν υπάρχει. Ή τουλάχιστον δεν το έχουμε δει, δεν το έχουμε ακούσει. Ισως υπάρχει ένα απόθεμα λογιστικών τρικ, τέτοιο που να μας επιτρέψει να δανειστούμε βραχυπρόθεσμα, να βγάλουμε αυτή τη δύσκολη μία χρονιά. Ισως υπάρχει κάποιο σχέδιο αγοράς χρόνου, πολιτικού χρόνου. Είναι όμως αυτό που μας χρειάζεται;
Οχι, τούτη την κρίσιμη στιγμή δεν χρειαζόμαστε μόνο βραχύ πολιτικό χρόνο. Αναπροσανατολισμό, κατεύθυνση, αυτοκατανόηση, σαφή ταυτότητα, στρατηγικές επιλογές σε βάθος χρόνου, σχέδιο για τον μακρύ χρόνο: αυτό χρειαζόμαστε.
Αυτό το μακρόπνοο σχέδιο δεν φαίνεται ικανή να το προμηθεύσει καμία κυβέρνηση, ούτε η παρούσα, υπό τους τρέχοντες όρους πολιτικής. Το πολιτικό προσωπικό φαίνεται, και είναι, τόσο κουρασμένο, τόσο κενό, τόσο μακριά νυχτωμένο... Τι να τους πρωτοζητήσεις; Κοινό νου, αίσθηση του πραγματικού, αξιοκρατικά κριτήρια, ταχείες αποφάσεις; Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος. Η παρούσα, όπως και οι προηγούμενες κυβερνήσεις, αφίσταται θεαματικά από τον μέσο όρο ευφυΐας και ευθυκρισίας της κοινωνίας. Τούτη η διαπίστωση δεν αθωώνει την κοινωνία, το αντίθετο. Κατά έναν παράδοξο τρόπο, οι ευφυείς και ικανότατοι επιβιωτές Ελληνες επιλέγουν για ηγέτες τους πρόσωπα χαμηλών προσόντων και χαμηλών προσδοκιών. Σαν να μη θέλουν να προκόψει ο δημόσιος χώρος, ο δημόσιος βίος. Σαν να θέλουν πολιτικούς του χεριού τους, ούτε καν στο μπόι τους... Κι ενώ στο ατομικό πεδίο η ευφυΐα, η μέριμνα και η εργασία προσφέρονται απλόχερα και δίνουν καρπούς, στο δημόσιο πεδίο όλα καρκινοβατούν, ακριβώς διότι αυτές οι αρετές λείπουν σε βαθμό απελπιστικό. Ο Ελληνας σικχαίνει πάντα τα δημόσια.
Ακούγονται καφενειακά όλα αυτά, και ώς ένα βαθμό είναι, αλλά συχνά η θυμοσοφία συμπυκνώνει παράδοξες αλήθειες, τις οποίες οι τυπικοί συλλογισμοί και η τεχνοκρατία δεν μπορούν να πλησιάσουν καν. Πίσω από αυτή την «εκλογή των χαμηλών», ας πούμε, φωλιάζει η περίφημη πελατειακή σχέση πολίτη - κράτους, σχέση αμφίδρομης εξυπηρέτησης ηγετών και υπηκόων, και ταυτοχρόνως σχέση αμφίπλευρης εξαχρείωσης του κοινού δημόσιου χώρου. Ως δημόσιος χώρος εννοείται το παν: σπασμένα ρείθρα, κατειλημμένα πεζοδρόμια, ξεχειλισμένοι κάδοι απορριμμάτων, εισφοροδιαφυγή, ακραίος συντεχνιασμός, «λαϊκή» διαφθορά. Οτιδήποτε βρίσκεται έξω από το διαμέρισμα, πολυκατοικία, μεζονέτα, κτήμα, είναι εχθρικό τερέν.
Αυτός ο εξαχρειωμένος και συρρικνούμενος δημόσιος χώρος απολήγει σε μια αναλόγως ρικνή και αχρεία παραγωγική δομή, στην οποία λίγοι παράγουν, λίγοι φορολογούνται και όλοι κλέβουν τον διπλανό τους. Από τη μια τσέπη στην άλλη. Ενα μανιακό ντάρε ε άβερε γύρω από real estate και υπερτιμολογημένες υπηρεσίες.
Μας αξίζει αυτή η εξαχρείωση; Οχι. Βασικό προϊόν μας θα έπρεπε να είναι η ευφυΐα, βασική μας αρετή. Αλλά για να την αντιληφθούμε και να την αξιοποιήσουμε, χρειάζεται ειλικρίνεια, ταπεινότητα, πρακτικότητα, μετριοπάθεια. Συνεργασία. Θάρρος.
Η παρακμή, αφού κατέφαγε τον δημόσιο βίο, τώρα απειλεί τις υλικές προϋποθέσεις του ατομικού ευδαιμονισμού. Ο Μοναδικός, ο Ενας, ο Ακαταμάχητος, ο Γιγαντοτεράστιος είναι στο χείλος της κατεδάφισης. Μόνο πολλοί μαζί, αλληλοτροφοδοτούμενοι και συνεκτικοί, αλληλέγγυα και αυτόνομα πρόσωπα, κοινότητες και κοινωνία μπορούμε να καταρτίσουμε το σχέδιο που λέγαμε, τη νέα γενική διάνοια. Η κρίση είναι ευκαιρία να μας ξαναδούμε αλλιώς.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Νίκου Ξυδάκη - εφ. Καθημερινή, 27-12-2009

Ένας αιώνας Μόραλης

Δύσκολο να φανταστεί κανείς το πώς είναι να έχει διατρέξει με τη ζωή του όλον τον τρομερό 20ό αιώνα και να έχει κλέψει και μια γερή ματιά πέρα από τον ορίζοντα του 21ου. Θα ήταν επόμενο όμως το παρελθόν να τον δεσμεύει, τουλάχιστον περισσότερο απ΄ όσο τους νεότερους, να τον κάνει αυτό που λέμε «συντηρητικό». Και όμως, ο Γιάννης Μόραλης, παρά τη μακρά πορεία του, είχε το εξής να πει:«Ξέρετε,εμένα δεν μου αρέσει αυτό που λένε καμιά φορά:“Αχ, τότε ήταν αλλιώς!”. Εκείνη η εποχή ήταν άλλη.Και τώρα είναι άλλη».

Ο ζωγράφος, γλύπτης και σκηνογράφος που σφράγισε με την πορεία του τη νεοελληνική ζωγραφική έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών. Απεβίωσε την περασμένη Κυριακή, στο σπίτι του, στα 93 του χρόνια, καταπονημένος τους τελευταίους μήνες, καθώς τον εγκατέλειπαν οι δυνάμεις του. Κατά τη μακρά και πλούσια ζωή του ο Γιάννης Μόραλης τιμήθηκε με πολλά βραβεία και επαίνους, μεταξύ άλλων το μετάλλιο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, το Αριστείο Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών, το μετάλλιο του Ταξιάρχη της Τιμής κ.ά. Το 1988 η Εθνική Πινακοθήκη διοργάνωσε μεγάλη αναδρομική έκθεση, παρουσιάζοντας το σύνολο του έργου του. Αλλά λίγο είχαν αλλάξει όλες αυτές οι τιμές τις συνήθειές του: ο ζωγράφος δεν θα λείψει μόνο από την καλλιτεχνική ζωή του τόπου αλλά και από τη «ζωή της πόλης», γνώριμη φυσιογνωμία καθώς ήταν, κατηφορίζοντας για καφέ στο «Μπραζίλιαν» ή περνώντας από την γκαλερί Ζουμπουλάκη.

Μολονότι θεωρείται ο τελευταίος της Γενιάς του ΄30, ο Γιάννης Μόραλης άφησε το στίγμα του κυρίως μεταπολεμικά, αφομοιώνοντας πληθώρα επιρροών και κινούμενος με ευκολία ανάμεσα σε πάμπολλα καλλιτεχνικά ιδιώματα. Γεννημένος στην Αρτα το 1916, ο Γιάννης Μόραλης έζησε στην Πρέβεζα από το 1922 ως το 1928, εμφανίζοντας κλίση προς την τέχνη από μικρή ηλικία. Το 1931 ακολούθησε την προετοιμασία για τις εισαγωγικές εξετάσεις της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, παρακολουθώντας το προπαρασκευαστικό τμήμα του Δημητρίου Γερανιώτη, όπου γνωρίστηκε με τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Χρήστο Καπράλο και τον αδελφικό του φίλο Νίκο Νικολάου. Πέτυχε στις εξετάσεις και παρακολούθησε το εργαστήριο του Κωνσταντίνου Παρθένη αλλά, όπως αφηγούνταν ο ίδιος στο «Βήμα»,«δεν άντεξα πολύ. Δύο μήνες.Εγώ τότε ζωγράφιζα εντελώς διαφορετικά.Ο αγαπημένος του ήταν ο Νικολάου...». Προτίμησε τελικά το εργαστήριο του Ουμβέρτου Αργυρού, ταυτόχρονα ωστόσο γράφτηκε και στο νεοσύστατο εργαστήριο χαρακτικής του Γιάννη Κεφαλληνού. «Αυτός που ήταν πραγματικός δάσκαλος»έλεγε ο Γιάννης Μόραλης, «όχι μόνο ως χαράκτης, μας μάθαινε και για τη ζωγραφική,αυτός που ήταν δάσκαλός μου,φίλος μου, τα πάντα,ήταν ο Κεφαλληνός.Για ό,τι ήθελα, για προβλήματα με κοπέλες, ας πούμε,πήγαινα σ΄ αυτόν.Ητανε κά ποτε μια κοπέλα και εγώ την ήθελα και παντρευόταν. Και βγάζει ο Κεφαλληνός το πορτοφόλι του και μου δίνει ένα πεντακοσάρικο και μου λέει:“Κλέφ΄ τηνα!”».

Το 1936 ο Γιάννης Μόραλης με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών φεύγει για τη Ρώμη, όπου παρακολούθησε μαθήματα τοιχογραφίας και μωσαϊκού. Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι, παρακολουθώντας στην Εcole des Αrts et Μ tiers μαθήματα ψηφιδωτού και στην Εcole Νationale des Βeaux-Αrts μαθήματα ζωγραφικής. Το 1939, με την έναρξη του Β Δ Παγκοσμίου Πολέμου, επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1941 νυμφεύθηκε τη


Μαρία Ρουσσέν, την πρώτη του γυναίκα, από την οποία χώρισε το 1945. Το γυναικείο φύλο ήταν πάντοτε ένα ισχυρό ενδιαφέρον στη ζωή του Γιάννη Μόραλη, όχι μόνο από προσωπική άποψη- νυμφεύθηκε άλλες δύο φορές, το 1947 τη γλύπτρια Αγλαΐα Λυμπεράκη, από την οποία χώρισε το 1955, και το 1996 τη Γιάννα Βασσάλου- αλλά και από καλλιτεχνική: το ερωτικό στοιχείο κατέχει κεντρική θέση στη δουλειά του.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ο Μόραλης κέρδιζε τα προς το ζην από τη συντήρηση έργων τέχνης. Το 1947 εξελέγη τακτικός καθηγητής στο προπαρασκευαστικό τμήμα της ΑΣΚΤ, ενώ το 1953 έγινε τακτικός καθηγητής εργαστηρίου ζωγραφικής, θέση που διατήρησε ως το 1983, διδάσκοντας πολλούς καταξιωμένους σήμερα καλλιτέχνες της Ελλάδας. Το 1949, μαζί με τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Νίκο Νικολάου και τον Νίκο Εγγονόπουλο, ίδρυσε την καλλιτεχνική ομάδα «Αρμός», στης οποίας και τις τρεις εκθέσεις συμμετείχε.

Την πρώτη του ατομική έκθεση στην Αθήνα ο Γιάννης Μόραλης την έκανε το 1959 στην αίθουσα τέχνης «Αρμός» και τη δεύτερη στην γκαλερί «Χίλτον», όπου εξέθεσε τη περίφημη σειρά έργων «Επιτύμβια». Τη μακρά συνεργασία του με την γκαλερί Ζουμπουλάκη την ξεκίνησε το 1972. Ως το 2006 και τη δέκατη και τελευταία του ατομική έκθεση στην Αθήνα, κάθε καινούργια δουλειά του παρουσιάστηκε εκεί.«Ξέρετε από πότε γνωριζόμαστε;»έλεγε ο Μόραλης για την Πέγκυ Ζουμπουλάκη, ιδιοκτήτρια της γκαλερί.«Πολλά χρόνια. Από εκείνο το μαγαζί στην Αγίας Ζώνης!Με τους σβίγγους!Είχαμε βγει και φάγαμε σβίγγους».Προσηνής και ευδιάθετος, με μια ήπια αλλά ακριβή αίσθηση του χιούμορ, ο Γιάννης Μόραλης μιλούσε συχνά με τέτοιον, απλό, σχεδόν αστείο τρόπο για συνεργασίες και συνομιλίες, σχέσεις και πνευματικές αναζητήσεις που στους νεότερους φαντάζουν θρυλικές.

Σε μια από τις μεσημεριανές επισκέψεις του στην γκαλερί Ζουμπουλάκη είχα βρεθεί εκεί για να του μιλήσω, μολονότι ήξερα ότι δεν έδινε συνεντεύξεις. «Θα σας πω γιατί δεν μου αρέσει η συνέντευξη»μου είπε.«Ξεκάθαρα. Εγώ ζωγράφος είμαι. Οταν πω κάτι για ένα έργο και μετά το δω γραμμένο, λέω “Δεν είναι αυτό”. Κι εγώ που το είπα λέω:“Ετσι το είπα;”. Μπορεί και να το είπα έτσι αλλά, καταλαβαίνετε,έτσι περιορίζεσαι.Αμέσως μπαίνει ένας φραγμός στη σκέψη σου.Αν θέλετε να λέμε ανέκδοτα, μετά χαράς,όσα θέλετε!».

«Με τους μαθητές σου όμως δεν ήσουν έτσι»είχε πει σε εκείνη τη στιγμή η Πέγκυ Ζουμπουλάκη.«Αλλο αυτό» απάντησε ο Μόραλης.«Τους έλεγα πάντοτε ότι αυτό που φιλοδοξώ είναι να μάθετε να διαβάζετε μόνοι σας το έργο σας.Αλλά από εκεί και πέρα τα πράγματα είναι απλά.Α Β C είναι». «Α Β C»γι΄ αυτόν, ίσως.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Αυγουστινος Ζενακος - εφ. Το Βήμα, 25-12-2009

Οσα δεν μας είπαν οι Ευαγγελιστές

Από πολύ μικρή ηλικία όλοι γνωρίζουμε και νιώθουμε οικειότητα με τις ίδιες χριστουγεννιάτικες εικόνες: τη φάτνη, το άχυρο, τα άλογα, τους Μάγους, τους βοσκούς, τα αγγελάκια με το τραγούδι τους, όλα τα πρόσωπα που πλαισιώνουν τη Γέννηση, όλους τους «δευτεραγωνιστές» της Θείας ιστορίας. Ακόμη περισσότερο, ολοένα περισσότερο τα τελευταία χρόνια διαθέτουμε χριστουγεννιάτικα δέντρα και Αγιο Βασίλη (ή Αγιο Νικόλα για άλλους), ταράνδους, γαλοπούλες και ψώνια- πολλά ψώνια. Συχνά έχω αναρωτηθεί: Πόση σχέση έχουν όλα αυτά με αυτό που γιορτάζουμε, τη γέννηση του Χριστού; Μια πρόχειρη απάντηση είναι: Πολύ μικρή. Αλλά η, έστω συνοπτική, αναζήτηση της σχέσης αυτής είναι σίγουρα διασκεδαστική.

Ξεκινώντας από την «πρωτογενή» πηγή οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι το αποτέλεσμα είναι μάλλον αποθαρρυντικό: οι Ευαγγελιστές είναι μάλλον φειδωλοί με τις λεπτομέρειες της ιστορίας όταν αποφασίζουν έστω και να αναφερθούν σε αυτήν. Ας πούμε, ο Ιωάννης, γιος του Ζεβεδαίου, ο«μαθητής ον ηγάπα ο Ιησούς»,δεν μας λέει κουβέντα για τη Γέννηση. Επειτα από μια ποιητική εισαγωγή, μας συστήνει αυτός στον Ιωάννη τον Βαπτιστή και μας αφηγείται το περιστατικό κατά το οποίο ο Βαπτιστής αντικρίζει για πρώτη φορά τον Ιησού, ενήλικο πια, και αναφωνεί:«Ιδε ο αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου».

Ο Ματθαίος, ο φοροεισπράκτορας στην Καπερναούμ που άκουσε τον Χριστό να του λέει«ακολούθει μοι», μας επισημαίνει απλώς ότι προτού προλάβουν ο Ιωσήφ και η Μαρία να «συνευρεθούν» («πριν ή συνελθείν» ), η νεαρά Παρθένος«ευρέθη εν γαστρί έχουσα εκ Πνεύματος Αγίου». Για τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου ούτε λόγος. Μας διηγείται βέβαια ό,τι συνέβη ανάμεσα στον Ηρώδη και στους Μάγους, καθώς και την Προσκύνηση. Το Θείο Βρέφος όμως έχει ήδη γεννηθεί και ο Ματθαίος δεν αναφέρει λέξη για απογραφή, δυσκολία στην ανεύρεση καταλύματος, φάτνη, άλογα ή ποιμένες.

Και του Μάρκου η αφήγηση ξεκινάει με το πρόσωπο του Ιωάννη του Βαπτιστή και τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Εύλογο, ίσως, καθώς ο Μάρκος δεν ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού ούτε φαίνεται να τον γνώρισε προσωπικά. Αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων ως συνοδός του Παύλου και του Βαρνάβα στην Αντιόχεια (Πράξ. ιβ Δ 25), μελετητές όμως φαίνεται να πιστεύουν ότι τα περισσότερα σχετικά με τη ζωή του Ιησού τα έμαθε από τον Απόστολο Πέτρο.

Ο πιο γενναιόδωρος με την αφήγησή του είναι ο Λουκάς. Μας αφηγείται, μεταξύ άλλων, τον Ευαγγελισμό («χαίρε, Κεχαριτωμένη· ο Κύριος μετά Σου· ευλογημένη συ εν γυναιξίν» ), την απογραφή («και επορεύοντο πάντες απογράφεσθαι» ), τη φάτνη («και έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον, και εσπαργάνωσεν αυτόν και ανέκλινεν αυτόν εν τη φάτνη»), καθώς και την υπέροχη σκηνή με τους ποιμένες που φοβούνται και τους αγγέλους που τους καθησυχάζουν τραγουδώντας: «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη,εν ανθρώποις ευδοκία» . Το μόνο πρόβλημα είναι ότι ούτε ο Λουκάς ήταν μαθητής του Ιησού. Μορφωμένος- ήταν γιατρός το επάγγελμα- και εργατικός ως συγγραφέας- πιστεύεται ότι είναι επίσης ο συγγραφέας των Πράξεων των Αποστόλων-, ο Λουκάς ήταν ακόλουθος του Παύλου. Εικάζεται βέβαια ότι είχε επικοινωνήσει με συγγενείς του Ιωάννη του Βαπτιστή, καθώς και με την ίδια τη Θεοτόκο, και έτσι πιστεύουμε ότι συγκέντρωσε τα περιστατικά της Γέννησης και της νεαρής ηλικίας του Ιησού.

Παρά την ένδεια των ευαγγελικών αφηγήσεων, πάντως, δεν είναι λίγοι οι πιστοί χριστιανοί που θρηνούν την εκκοσμίκευση των Χριστουγέννων και ζητούν την επιστροφή στον «αυθεντικό», χριστιανικό χαρακτήρα τους. Ξεχνούν, μάλλον, ιδιαίτερα οι μαχητικότεροι ανάμεσά τους που κατοικούν ως επί το πλείστον σε προτεσταντικές περιοχές του δυτικού κόσμου, άλλη μια ενδιαφέρουσα (ιστορική) λεπτομέρεια: κατά την επικράτηση της προτεσταντικής επανάστασης στην Αγγλία ο εορτασμός των Χριστουγέννων είχε απαγορευθεί. Και είχε απαγορευθεί ακριβώς επειδή ήταν αντιχριστιανικός, ακριβώς επειδή οι προτεστάντες εκείνοι γνώριζαν ότι αποτελούσε συνέχιση ενός παγανιστικού εθίμου: του εορτασμού του χειμερινού ηλιοστασίου. Μοιάζει λογικό, ιδιαίτερα αν αναρωτηθεί κανείς πού ακριβώς αναφέρεται ότι ο Χριστός γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου.

Ευτυχώς οι περισσότεροι σύγχρονοι προτεστάντες δεν είναι οι πουριτανοί του Κρόμγουελ. Αναρωτιέμαι, ωστόσο, πόσο συνειδητοποιεί, ας πούμε, ο μέσος χριστιανός ότι συνεχίζει το παγανιστικό έθιμο της αρχαιότητας, να φέρνει κλαδιά από αειθαλή δέντρα μέσα στο σπίτι του τον χειμώνα; Ή ότι η ιδέα του εορτασμού «γενεθλίων» αυτή την περίοδο του χρόνου συνδέεται όχι με τον Ιησού αλλά με την «Dies Νatalis Solis Ιnvicti», κυριολεκτικά «ημέρα γενεθλίων του ανίκητου ήλιου», όταν δοξάζονταν μια σειρά θεότητες, μεταξύ άλλων ο Σύρος Ελάχ Γκαμπάλ και ο Πέρσης Μίθρας; Για να μην αναφερθούμε καν στον Αγιο Βασίλειο, ο οποίος στη δυτική παράδοση είναι ο Αγιος Νικόλαος. Σε έναν βαθμό η σύγχυση των δύο δικαιολογείται (έστω και αν παραδοσιακά ο Αγιος Βασίλειος φέρνει δώρα την Πρωτοχρονιά και όχι τα Χριστούγεννα), καθ΄ ότι και οι δύο ήταν από τη Μικρά Ασία, ο πρώτος από την Καισάρεια, ο δεύτερος από τη Μύρα. Ετσι εξηγείται ότι λίγους αιώνες αργότερα αισθάνθηκαν αμφότεροι την ανάγκη να μετακομίσουν στη Λαπωνία, διότι η παραδοσιακή κόκκινη στολή με την άσπρη γούνα των χριστιανών επισκόπων του 4ου αιώνα ήταν λίγο ζεστή για τη Μικρά Ασία.

Σίγουρα, βέβαια, όλα αυτά δεν πρέπει να μας αποθαρρύνουν από το να απολαύσουμε το χριστιανικό, εμ, παγανιστικό, εμ, ρωμαϊκό, εμ, εορταστικό, τέλος πάντων, πνεύμα των ημερών. Εν μέσω ταράνδων (που, ως γνωστόν, ευδοκιμούν στη Βηθλεέμ), ελάτων (χαρακτηριστικής, δηλαδή, παλαιστινιακής χλωρίδας) και ευελπιστώντας ότι η γαλοπούλα (γνωστή από το θαύμα όπου ο Ιησούς είχε δύο και τις πολλαπλασίασε για να ταΐσει χιλιάδες πιστούς) θα είναι καλοψημένη, σας εύχομαι υγεία και ευτυχία για τις γιορτές του Χειμερινού Ηλιοστασίου...


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Αυγουστίνου Ζενάκου - εφ. Το Βήμα, 25-12-2009

Ελεγε κάλαντα ο Ομηρος;

Είναι γνωστό πόσα ειδωλολατρικά έθιμα, βαθιά ριζωμένα μέσα στους αιώνες, επιβίωσαν και στη χριστιανική εποχή; Γιατί, ακόμη και αν καταδικάστηκαν αρχικώς από την Εκκλησία, τελικώς ενσωματώθηκαν με επιτυχία στο γενικότερο πλαίσιο της ορθόδοξης λατρείας. Από την άλλη, είμαστε σίγουροι ότι σύγχρονα έθιμα που θεωρούνται ξενόφερτα είναι όντως έτσι; Μια διαφορετική διερεύνησή τους μπορεί να εκπλήξει. Και κάποιοι ελαφρώς ανορθόδοξοι συσχετισμοί μπορεί ίσως να προκαλέσουν, στην πραγματικότητα όμως έχουν την εξήγησή τους. Αλλωστε η σημασία βρίσκεται στην ουσία και όχι στο περιτύλιγμα. Δέκα ερωτήσεις λοιπόν για τα Χριστούγεννα χωρίς φόβο και πάθος.

1Γιατί είναι πολλά;
Γιατί όχι, δηλαδή, «Χριστούγεννο»; Γιατί πληθυντικός και όχι ενικός αριθμός; Εύλογη η απορία για κάποιον που δεν ασπάζεται το δόγμα «πίστευε και μη ερεύνα». Ως εκ τούτου ερευνώντας φθάνει κανείς σε δύο διαφορετικές απαντήσεις. Η πρώτη θέλει την προέλευση του πληθυντικού να βρίσκεται στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και στις εορτές του: στα Κρόνια για τους αρχαίους Ελληνες και στα Σατουρνάλια για τους Ρωμαίους (προς τιμήν του θεού Σατούρνους, που αντιστοιχούσε στον Κρόνο). Η άλλη απάντηση βρίσκεται σε μια αρχαία ιουδαϊκή εορτή, τα Πουρείμ (από το όνομα Πουρ), η οποία εορταζόταν από τον 5ο αιώνα π.Χ.

2Ελατο ή βελανιδιά;
Η ιστορία έχει ως εξής: περί το 750 ο μετέπειτα Αγιος Βονιφάτιος, προστάτης των Γερμανών- τότε ήταν απόστολος-, ξεκίνησε να προσηλυτίσει στον χριστιανισμό τους κατοίκους της Φριζίας (Κάτω Σαξονία), που ήταν ακόμη παγανιστές. Οι Φρίζιοι, οι οποίοι μιλούσαν μια αρχαία αγγλική διάλεκτο, γεγονός που δυσκόλευε τη συνεννόηση μαζί τους, λάτρευαν την αιωνόβια βελανιδιά, ιερό δέντρο του θεού τους Θωρ, επάνω στην οποία έκαναν θυσίες. Προκειμένου να τους πείσει ο Αγιος Βονιφάτιος άρχισε, σύμφωνα με τον θρύλο, να πριονίζει τη βελανιδιά για να την κόψει, κάτι όχι πολύ εύκολο βεβαίως, ώσπου φύσηξε ένας πολύ δυνατός άνεμος και την ξερίζωσε. Αυτό θεωρήθηκε θαύμα και έκανε τους ανθρώπους να στραφούν ομαδικά στον χριστιανισμό, ενώ στη θέση της βελανιδιάς φύτρωσε αργότερα ένα έλατο το οποίο οι χριστιανοί θεώρησαν ευλογημένο. (Παρεμπιπτόντως, ο Αγιος Βονιφάτιος μαρτύρησε μερικά χρόνια αργότερα από τους εναπομείναντες φρίζιους παγανιστές.) Αξίζει να αναφερθεί πάντως ότι η ιερή βελανιδιά λατρευόταν και στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στο αρχαιότερο ελληνικό ιερό, της Δωδώνης, όπου οι ιερείς μάλιστα προμήνυαν τα μελλούμενα ανάλογα με το θρόισμά της!

3Ποιο ήταν το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο που στολίστηκε στην Ελλάδα;
Ηταν το δέντρο ενός Βαυαρού, του Οθωνα βεβαίως, και δεν στολίστηκε στην Αθήνα αλλά κατά πρώτον στο Ναύπλιο, όπου διέμεινε για περίπου έναν χρόνο, από το 1833, ο νεαρός βασιλιάς, έχοντας φέρει μαζί του από το Μόναχο και τα έθιμα της πατρίδας του. Τον επόμενο χρόνο το δέντρο στολίστηκε στην αθηναϊκή βασιλική κατοικία- ακόμη δεν είχαν χτιστεί τα ανάκτορα-, από όπου περνούσαν όλοι οι Αθηναίοι κάνοντας ουρές για να το θαυμάσουν. Εκεί στην πατρίδα του Οθωνα στόλιζαν έλατο από το 1539, αλλά τα πρώτα στολίδια του ήταν τρόφιμα, ενδύματα και άλλα χρήσιμα είδη, τα οποία με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε διακοσμητικά αντικείμενα.

4Να στολίσω καραβάκι, δηλαδή;
Γερμανικό το έθιμο, χωρίς αμφιβολία, από την άλλη όμως το καραβάκι τι δουλειά είχε στη Στερεά Ελλάδα και επάνω στα βουνά της Θεσσαλίας ή της Ηπείρου; Επιπλέον υπάρχει και άλλη εκδοχή. Την λένε «ειρεσιώνη» και στην αρχαία Ελλάδα ήταν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο έπλεκαν λευκές ή κόκκινες μάλλινες κορδέλες και κρεμούσαν φθινοπωρινούς καρπούς. Την περιέφεραν παιδιά από σπίτι σε σπίτι, τοποθετώντας μάλιστα επάνω της ψωμί, μέλι, λάδι, κρασί και τελικώς την αφιέρωναν στους θεούς. Πολύ συχνά όμως την κρεμούσαν έτσι στολισμένη στις πόρτες των σπιτιών, προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών. Οπωσδήποτε επρόκειτο για ένα σύμβολο ευφορίας με το οποίο επικαλούνταν τη συνδρομή των θεών για να έχουν καλή σοδειά και ευγονία στο σπιτικό τους. Οι ειρεσιώνες έμεναν μάλιστα έξω από τα σπίτια ακόμη και όταν είχαν ξεραθεί. Ας θυμηθούμε τον Αριστοφάνη στον «Πλούτο», όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα φωνάζει σε έναν προσβλητικό νέο:«Λυπήσου με,μη φέρνεις τον δαυλό σου τόσο κοντά στο πρόσωπό μου».Για να επέμβει ο Χρεμύλος:«Εχει δίκιο γιατί,αν αρπάξει μια σπίθα, θα καεί σαν παλιά ειρεσιώνη!».

5Ελεγε ο Ομηρος κάλαντα;

«Παίδες αμφιθαλείς» τραγουδούσαν την ειρεσιώνη στην αρχαία Ελλάδα, παιδιά είναι σήμερα και οι καλαντιστές. Στη Θράκη μάλιστα λέγονται «μανοκυρουδάτοι» και κρατούν στο χέρι στολισμένα ραβδιά! Και όσο για τους στίχους των τραγουδιών πρώτος διδάξας είναι ο Ομηρος:

«Ερχόμαστε στο σπίτι ενός πλούσιου νοικοκύρη.Αφήστε τις πόρτες ανοιχτέςγιατί μπαίνει ο Πλούτος και μαζί του η Χαρά και η Ειρήνη.Να ΄ναι γεμάτα πάντα τα σταμνιά τουκαι στη σκάφη του ζυμώματος το ζυμάρι να φουσκώνει ψηλά».Αλλως «Στο σπίτι ετούτο που ΄ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη...»κτλ., κτλ.

6Να τα πούμε ή να τα παραπέμψουμε στις καλένδες;

Είτε μας αρέσει είτε όχι, από τις ρωμαϊκές «καλένδες» πήραν το όνομά τους τα κάλαντα. Χρειάστηκε βέβαια μακρός δρόμος ώσπου να γίνει αυτό. Οι καλένδες- από τη λέξη calo, που σήμαινε καλώ, ονομάζωσυνδέονταν με την έναρξη κάθε μήνα η οποία ανακηρυσσόταν από τον Ποντίφικα με τη φράση «Calo Juno novella»- ήταν οι πρώτες ημέρες του μήνα, οι νεομηνίες δηλαδή. Και ειδικά αυτές του Ιανουαρίου ήταν οι περιφημότερες γιατί τότε γιορταζόταν η έλευση του νέου έτους. Δώρα, όπως μέλι, ξερά σύκα, χουρμάδες αλλά και μικρά νομίσματα, τις συνόδευαν και βεβαίως ευχές και ανταλλαγές επισκέψεων μεταξύ φίλων και συγγενών.

Στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού οι καλένδες είχαν διατηρηθεί ως εορτές και πανηγύρεις της 1ης Ιανουαρίου. Η Στ Δ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης, όμως, το 662, τις απαγόρευσε. Αλλά, δεδομένου ότι επρόκειτο για έθιμο αιώνων που η διακοπή του μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλη αναστάτωση και δυσαρέσκεια στον κόσμο, βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση: τα κάλαντα, τα δημοτικά ευχητικά τραγούδια που διατηρήθηκαν ως σήμερα. Οσο για τη φράση «παραπέμπεται στις καλένδες», που σημαίνει κάτι το οποίο διαρκώς αναβάλλεται, προέρχεται από το γεγονός ότι στους Ελληνες δεν υπήρχαν καλένδες, άρα δεν υπήρχε και καμία περίπτωση το όποιο ζήτημα να τακτοποιηθεί.

7Γιόρταζαν τα γενέθλια του Χριστού οι πρώτοι χριστιανοί;
Οχι, διότι τα γενέθλια θεωρούνταν παγανιστική εορτή και ως εκ τούτου ήταν ανεπίτρεπτο για τους χριστιανούς να τα γιορτάζουν. Η Εκκλησία διακήρυττε ότι ήταν αμαρτία το να σκοπεύει κάποιος να τηρήσει τα γενέθλια του Χριστού «σαν να ήταν ο βασιλιάς Φαραώ»! Και ο Ωριγένης μάλιστα τον 3ο αιώνα πίστευε ότι«ο φαύλος τα γενέσεως αγαπών πράγματα εορτάζει γενέθλιον»και ότι«επ΄ ουδεμιάς γραφής εύρομεν υπό δικαίου γενέθλιον αγομένην». Ετσι επί τέσσερις αιώνες μετά τον θάνατο του Χριστού ουδείς εγνώριζε πότε ακριβώς γεννήθηκε. Αλλωστε ακόμη δεν είχαν καταλήξει στο έτος γέννησης... Επιπλέον η ημέρα του θα νάτου που θα έφερνε την ανάσταση του Θεανθρώπου ήταν η σημαντική.

8Και γιατί στις 25 Δεκεμβρίου;

Τεχνίτης λαξεύει το πρόσωπο του Ιησού
Το γεγονός είναι ότι η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου για τη γέννηση του Χριστού είναι κι αυτή μια σύμβαση όπως πολλές άλλες. Και αυτό παρ΄ ότι η Εκκλησία κατά τον 4ο και 5ο αιώνα πρέσβευε πως πράγματι ο Χριστός είχε γεννηθεί τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο Χρυσόστομος μάλιστα επικαλείται προς τούτο την ημερομηνία της απογραφής του Κυρηνίου που διατηρούνταν στα ρωμαϊκά αρχεία. Εκ των υστέρων όμως θεωρείται βέβαιον ότι οι χριστιανοί θέλησαν να αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο στη ρωμαϊκή ειδωλολατρική εορτή των Σατουρναλίων (ή να την υπερκαλύψουν), που εορταζόταν από 17 ως 23 Δεκεμβρίου, δηλαδή την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου. Και αυτό γιατί η συγκεκριμένη γιορτή είχε εκπέσει πολύ από την αρχική μορφή της και είχε καταλήξει σε ακραίες διασκεδάσεις με άφθονη οινοποσία και ακολασίες.

Η 25η του μήνα, από την άλλη, ήταν πολύ σημαντική για τον παγανιστικό κόσμο αφού ήταν η γιορτή του Ηλίου. Πιστεύεται λοιπόν ότι η επιλογή της από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο για τον εορτασμό των Χριστουγέννων έγινε επίτηδες ως μια προσπάθεια σύνδεσης του Ηλίου με τον Χριστό.

9Φθινόπωρο, χειμώνα ή άνοιξη γεννήθηκε ο Χριστός;

Oδιευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου κ. Διονύσης Σιμόπουλος στο βιβλίο τουΤο άστρο των Χριστουγέννων ανατρέπει τα καθιερωμένα: «Σε μία μόνο εποχή του έτους οι βοσκοί “φυλάσσουν φυλακάς της νυκτός επί την ποίμνην αυτών”,όπως αναφέρεται στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο:την άνοιξη,όταν τα νεογέννητα αρνάκια χρειάζονται τη βοήθειά τους.Οπότε η γέννηση του Χριστού έγινε μάλλον την άνοιξη»λέει. Αλλωστε, σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, η Βηθλεέμ τον Δεκέμβριο ήταν βυθισμένη στην παγωνιά και στη βροχή. Δεν θα ήταν λοιπόν λογικό να παραμένουν με τέτοιες συνθήκες βοσκοί και πρόβατα στην ύπαιθρο.

10Ποια η σχέση του Χριστού με τον Δία;

Κάθε χρόνο γεννιόταν ο Δίας στο περίφημο Ιδαίο Αντρο της Κρήτης και κάθε χρόνο πέθαινε για να ξαναγεννηθεί. «Βηθλεέμ του αρχαίου κόσμου» το αποκαλεί μάλιστα σε άρθρο του («Το Βήμα», 30 Δεκεμβρίου 2007) ο κ. Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Προγενέστερο ενδεχομένως ήταν το Δικταίο Αντρο. Σε αυτόν τον Δικταίο Δία, νεαρό και αγένειο, αναφέρεται μάλιστα ένας αρχαίος ύμνος που βρέθηκε χαραγμένος επάνω σε λίθο.

Οπως γράφει ο κ. Τιβέριος,«στην αρχή του ύμνου οι ασπιδοφόροι νέοι χαιρετούν τον “παντοδύναμο νεανίσκο” (“μέγιστε κούρε,χαίρε”) και τον ικετεύουν να αφήσει τον ουράνιο θρόνο του, εκεί όπου είναι πρώτος ανάμεσα στους άλλους θεούς,και να επαναλάβει την ετήσια κάθοδό του στον ιερό τόπο της γέννησής του».Στη συνέχεια τον ευχαριστούν για τα καλά που έκανε για τους ανθρώπους τη χρονιά που πέρασε και δέονται να φροντίσει τα ανάλογα και για την ερχομένη. Είναι ένας ύμνος που παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με αντίστοιχες ευχές της Εκκλησίας.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μαρίας Θερμού - εφ. Το Βήμα, 25-12-2009

Δρόμοι

«Μικρά θαύματα»...
... Έτσι τα χαρακτηρίζει η εφημερίδα «Γκάρντιαν». Στο φωτογραφικό οδοιπορικό στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δείχνει άστεγα παιδιά να τρώνε το χριστουγεννιάτικο γεύμα που κάποιοι τους προσέφεραν δωρεάν. Ένα γιορτινό γεύμα δεν φτάνει για να ταΐσει αυτούς που όλες τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου σκαλίζουν τα σκουπίδια και τις νύχτες αναζητούν μια ήσυχη γωνιά του δρόμου για να γείρουν το κεφάλι τους. Οι φιλάνθρωποι δίνουν ευχαρίστως τον οβολό τους, ανταποκρινόμενοι στα κηρύγματα της Εκκλησίας τους, μα επιστρέφοντας στο σπίτι για να ανοίξουν τα δώρα τους, σκοντάφτουν πάλι στα ίδια «πτώματα».

Στην Ελβετία...
... δεν συμβαίνουν ούτε καν τέτοια «μικρά θαύματα». Οι Ελβετοί δυσκολεύονται να αποδεχτούν πως δεν υπάρχει πια το ελβετικό Ελντοράντο. Μολονότι η φτώχεια αποτελεί πια μια ζοφερή πραγματικότητα, όπως λέει ο δημοσιογράφος Ζιλιάν Σανσονάν, στην Ελβετία παραμένει ένα αξεπέραστο ταμπού, κάτι αόρατο και ασύλληπτο. Τι είναι φτώχεια; Ποιες κοινωνικές ομάδες υποφέρουν περισσότερο; Πώς γίνεται κάποιος φτωχός; Δύσκολα μπορεί να απαντήσει σήμερα σε αυτά τα ερωτήματα ένας Ελβετός. Επειδή η επίσημη πολιτεία προτιμά να διατηρεί το φαινόμενο της φτώχειας στο περιθώριο, ελάχιστες επιστημονικές έρευνες έχουν ασχοληθεί με αυτό. Υπάρχουν μόνο οι προσωπικές μαρτυρίες. Όπως της Γιολάντ, που διηγείται στην εφημερίδα της Προτεσταντικής Εκκλησίας ότι τρέφεται με τα σάπια λαχανικά που μαζεύουν για λίπασμα στις αυλές των σπιτιών. Ή όπως της Μύριαμ, που εξηγεί πώς το πρόβλημα υγείας ενός μέλους μιας οικογένειας μπορεί να τη βυθίσει ολόκληρη στη φτώχεια.

Στη Γαλλία...
... κάνουν μαύρο χιούμορ: «Πεθαμένος άστεγος; Έρχονται Χριστούγεννα». Κακόγουστο. Και ανακριβές. Γιατί οι άστεγοι πεθαίνουν κάθε μέρα και όχι μόνο τις χρονιάρες. «Γι΄ αυτό μοιάζουν κάπως παράξενες οι εκκλήσεις που γίνονται τέτοιες μέρες από φιλανθρωπικές οργανώσεις να απευθυνόμαστε σε κάποια τηλέφωνα “έκτακτης ανάγκης”, όποτε βλέπουμε έναν άστεγο σε κακή κατάσταση στον δρόμο», γράφει ο Μορίς Ουλρίχ στην εφημερίδα «Ουμανιτέ». «Κάθε μέρα, στους δρόμους των πόλεών μας δεν κινδυνεύει μονάχα ένας, αλλά δεκάδες άστεγοι. Είναι κρυμμένοι στο περιθώριο των αυτοκινητόδρομων, στους σταθμούς και στα αλσύλλια. Πίσω από σανίδια και τσίγκους κρύβονται ολόκληρες οικογένειες». Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου CSΑ, οι περισσότεροι Γάλλοι εμπιστεύονται το έργο των φιλανθρωπικών οργανώσεων, μα άλλοι τόσοι πιστεύουν ότι οι κρατικές υπηρεσίες δεν κάνουν όσα θα έπρεπε. Υπάρχει βέβαια η κρίση. Μα αν το κράτος έχει λεφτά για τους τραπεζίτες, πού είναι τα λεφτά για τους φτωχούς;

Με το πρόγραμμα...
...«Καλέστε έναν άστεγο στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι σας», 40 άστεγοι έφαγαν πέρυσι τέτοιες μέρες ένα πιάτο ζεστό φαΐ στη Γαλλία. Φέτος δεν μάθαμε ακόμη πόσοι. Είδαμε όμως στις φανταχτερές σελίδες των περιοδικών να διαφημίζονται ρολόγια που αξίζουν 200.000 ευρώ. Υπάρχουν γιορτές και γιορτές. Και ανισότητες. Και πολιτικές που τις κάνουν ακόμη πιο βαθιές. Τόσο βαθιές, που δεν μπορεί να τις σβήσει η ελεημοσύνη, αλλά μονάχα η αλληλεγγύη των ανθρώπων στην προσπάθειά τους να αλλάξουν τα πράγματα.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 29-12-2009

29/12/09

Δρόμοι

Το αλόγιστο...
... πλήγμα που δέχτηκε στο πρόσωπο ο Ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι από έναν διαταραγμένο συμπατριώτη του προκάλεσε μεγάλη αναταραχή. Όμως, λίγο νωρίτερα, η ιταλική δημοκρατία είχε δεχτεί ένα πολύ πιο σοβαρό και υπολογισμένο πλήγμα από την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Στις αρχές...
... Νοεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάσισε πως ο σταυρός πρέπει να αφαιρεθεί από τις ιταλικές σχολικές αίθουσες. Η απόφαση έγινε δεχτεί με οργή στην Ιταλία (και με ανησυχία στην Ελλάδα). Το ερώτημα που βάζει ο Βρετανός νομικός και συγγραφέας Νιλ Άντισον είναι αυτό: έχει μια χώρα το δημοκρατικό δικαίωμα να αποφασίζει για τον δικό της πολιτισμό και τα δικά της σύμβολα; Η ιταλική κυβέρνηση σκοπεύει να ασκήσει έφεση, αλλά αν αυτή απορριφθεί, τότε η Ιταλία θα υποχρεωθεί να αφαιρέσει τον σταυρό από όλα τα σχολεία και πιθανότατα και από όλα τα άλλα δημόσια κτίρια. Ένα σημαντικό μέρος της ιταλικής ζωής και του ιταλικού πολιτισμού θα χαθεί προκειμένου να ικανοποιηθούν οι προσωπικές πεποιθήσεις ενός ατόμου (μιας Φινλανδής που προσέφυγε στο δικαστήριο) και ενός ξένου δικαστηρίου. Πρέπει ένα μη αιρετό ευρωπαϊκό όργανο να έχει το δικαίωμα να ακυρώνει την απόφαση μιας αιρετής δημοκρατικής κυβέρνησης που σέβεται το δικαίωμα της πλειονότητας να μορφώνεται σύμφωνα με τον πολιτισμό και τις παραδόσεις της; «Ό,τι κι αν αισθάνεται κανείς για την ανάρτηση και επίδειξη σταυρών ή άλλων θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία», λέει ο Νιλ Άντισον, «η απόφαση είτε για την αφαίρεση είτε για τη διατήρησή τους δεν πρέπει να λαμβάνεται με δικαστική υπαγόρευση αλλά με δημοκρατικό διάλογο. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αποκαλύπτει το επικίνδυνο δημοκρατικό έλλειμμα των ευρωπαϊκών θεσμών: ούτε οι Ιταλοί ούτε οι άλλοι Ευρωπαίοι διαθέτουν δημοκρατικά μέσα για να αλλάξουν τη δικαστική απόφαση».

Η απόφαση...
... της Γαλλίας να απαγορεύσει το χιτζάμπ και άλλες θρησκευτικές ενδυμασίες στα γαλλικά σχολεία το 2004 ήταν προϊόν μακροχρόνιου πανεθνικού διαλόγου, στον οποίο οι αντιτιθέμενοι είχαν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις απόψεις τους. Έτσι, όταν ελήφθη η τελική απόφαση, ακόμη και οι αντίπαλοί της αποδέχτηκαν τη νομική και δημοκρατική εγκυρότητά της. Όμως, στην περίπτωση της Ιταλίας, ούτε οι βουλευτές της ούτε οι ευρωβουλευτές της διαθέτουν δημοκρατικά μέσα για να αλλάξουν τη δικαστική απόφαση- η οποία πιθανότατα θα επιβληθεί όχι μόνο στην Ιταλία αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Έγκυρα...
... επιχειρήματα για την αφαίρεση όλων των θρησκευτικών συμβόλων από τα ευρωπαϊκά σχολεία σίγουρα θα υπάρχουν πολλά, λέει ο Νιλ Άντισον. Όμως το αν είναι αυτά αποδεκτά ή απορριπτέα, είναι κάτι που πρέπει να αποφασιστεί κατά το δοκούν από τις ίδιες τις κοινωνίες. Ό,τι κι αν πιστεύει κανείς για τους σταυρούς ή τα άλλα θρησκευτικά σύμβολα, η απόφαση για την αφαίρεση ή τη διατήρησή τους πρέπει να λαμβάνεται δημοκρατικά και όχι με ψευδονομικές υπαγορεύσεις σαν κι αυτές στις οποίες η μειονοτική γραφειοκρατία του ευρωπαϊκού υπερκράτους υποβάλλει μια ολόκληρη ήπειρο.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 23-12-2009

Δρόμοι

Γιατί οι άνθρωποι...
... κάνουν παιδιά; Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Κατά τη βιολογία, είναι κάτι που μας έρχεται φυσικά. Γραμμένο στα γονίδια. Αυξάνεσθαι και πληθύνεσθαι, λένε οι γραφές. Μα ακόμη κι όταν δεν μας πείθουν αυτές, μας πείθουν οι φίλοι μας. Μόλις τους βλέπουμε να αποκτούν παιδιά, βιαζόμαστε να κάνουμε κι εμείς το ίδιο. Καλή ιδέα.

Οι εξηγήσεις...
... αυτές αφήνουν όμως απ΄ έξω ένα μεγάλο μυστήριο: γιατί βλέπουμε τόσο συχνά γονείς πεσμένους στα τέσσερα να μαστορεύουν τα παιχνίδια των παιδιών τους και να παίζουν με αυτά; Ο βιβλιοκριτικός της εφημερίδας «Ουάσιγκτον Ποστ» Μάικλ Ντίρντα έρχεται να δώσει την απάντηση: «Τα παιδιά μας μάς δίνουν την ευκαιρία να ξαναπαίξουμε με τα παλιά μας παιχνίδια». Υπάρχει καλύτερο πράγμα, μέρες γιορτινές, από τα να ξαναγινόμαστε παιδιά; Μπάρμπι, Λέγκο, μολυβένια στρατιωτάκια, κούκλες, τρενάκια, πατίνια, χούλα χουπ, βιου μάστερ, ξύλινα αλογάκια- στο βιβλίο του «Κλασικά παιχνίδια», ο συγγραφέας Σκοτ Έμπερλι δεν αφήνει τίποτα απ΄ έξω. Ούτε μερικά εκπληκτικά στοιχεία. «Αν βάζαμε τις ένα δισεκατομμύριο Μπάρμπι που έχουν πουληθεί μέχρι σήμερα τη μια κολλητά στην άλλη, πόδια με κεφάλι», γράφει ο Έμπερλι, «θα συμπλήρωναν επτά φορές την περίμετρο της Γης». Εντυπωσιακό; Όχι και τόσο. Γιατί ακόμη και μια Μπάρμπι ξέρει πως 6 μόνο κύβοι της Λέγκο μπορούν να συνδυαστούν με 102.981.500 διαφορετικούς τρόπους. Ή πως το ταπεινό γιο-γιο ανακηρύχθηκε πριν από μερικά χρόνια το πιο δημοφιλές παιχνίδι στη μεγάλη έκθεση παιχνιδιών του Λονδίνου. Πολλά από τα καλύτερα κλασικά παιχνίδια είναι επίσης τα απλούστερα, παρατηρεί ο Έμπερλι.

Δεν υπάρχει...
... γονιός που να μην έχει προσέξει πως πολλές φορές το περιτύλιγμα ενός δώρου τραβάει την προσοχή του παιδιού πολύ περισσότερο από όσο το ίδιο το δώρο. «Η δημιουργικότητα ενός παιδιού μπορεί να μετατρέψει ένα κομμάτι χαρτόνι ή χαρτί σε ένα σωρό υπέροχα παιχνίδια», γράφει ο Έμπερλι. Και αναφέρεται με κάποια νοσταλγία στα μαστορέματα, σε μια εποχή που η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος της βιομηχανίας των παιχνιδιών έχει θέσει στο περιθώριο τη γοητεία των ατομικών αναζητήσεων. Κάποτε, από τη σαβούρα της αποθήκης του σπιτιού, τα παιδιά μαστόρευαν μόνα τους αυτοσχέδια τεχνολογικά θαύματα, παιχνίδια που ερέθιζαν την παιδική φαντασία, παιχνίδια που δυνάμωναν το σώμα και τον νου, παιχνίδια που καλούσαν σε συνεργασία και σε συναγωνισμό.

Ποτέ δεν είναι...
... αργά, όμως, λέει ο Μάικλ Ντίρντα και δίνει τη δική του συνταγή για την ευτυχία (μικρών και μεγάλων): «Πάρ΄ τε από το χέρι το παιδί σας και ψάξτε να βρείτε όσους περισσότερους ξύλινους κύβους μπορείτε. Καλύτερα μεγάλους και σε διάφορα σχήματα, με αψίδες και γωνίες. Ύστερα κάντε μπόλικο χώρο στην τραπεζαρία, ακόμη κι αν χρειαστεί να μετακομίσετε τα έπιπλα. Κι αρχίστε να χτίζετε μαζί το μεγαλύτερο κάστρο που χτίσατε ποτέ. Χωρίς καμιά βιασύνη. Σαν να είναι ολόκληρος ο χρόνος αυτού του κόσμου κατάδικός σας».

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 28-12-2009

22/12/09

Ας αρχίσουν οι αγώνες

Πιστεύω ότι υπάρχουν δύο βασικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών: η στρατηγική της Μέρας της Γης και η στρατηγική του Αγώνα της Γης. Η Σύνοδος της Κοπεγχάγης βασιζόταν στη στρατηγική της Μέρας της Γης. Δεν ήταν εντυπωσιακή, είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά περιορισμένων και υπό όρους μπλεγμένων συμβιβασμών που δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα μας φέρουν πιο κοντά στην αποτροπή των κλιματικών αλλαγών με την ταχύτητα και στην κλίμακα που χρειαζόμαστε.

Οποιοσδήποτε παρακολούθησε τον χαοτικό τρόπο με τον οποίο ήταν «οργανωμένη» αυτή η Σύνοδος και τις συγκρούσεις των αντιπροσωπειών με τις οποίες ολοκληρώθηκε, θα πρέπει να αναρωτηθεί εάν η 17χρονη προσπάθεια του ΟΗΕ να φτιάξει ένα παγκόσμιο πλαίσιο για την αντιστροφή της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχει αποτύχει: υπάρχουν πολλές χώρες- 193 τον αριθμόκαι πολλοί παράγοντες.

Φεύγω από την Κοπεγχάγη με την πεποίθηση- πιο ισχυρή από ποτέ- ότι η Αμερική θα πρέπει να εστιάσει στον δικό της Αγώνα της Γης.

Εξηγούμαι: η στρατηγική της Μέρας της Γης θεωρεί πως η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα είναι οι κλιματικές αλλαγές και εμείς ως παγκόσμια κοινότητα πρέπει να συνεργαστούμε και να επιτεθούμε στο πρόβλημα με συλλογικούς μηχανισμούς ελέγχοντας τις εκπομπές των ρύπων και τους περιορισμούς τους και μεταφέροντας δισεκατομμύρια δολάρια σε πράσινες τεχνολογίες στις αναπτυσσόμενες χώρες. Όμως αυτό μπορεί να συμβεί μόνο εάν οι χώρες αναλάβουν την ευθύνη να επιτύχουν τους στόχους τους, κάτι που δύσκολα θα γίνει. Εγώ όμως πιστεύω στον Αγώνα για τη Γη. Ότι δηλαδή η αποφυγή της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής είναι θέμα τεραστίων διαστάσεων και ο μοναδικός μηχανισμός που είναι αρκετά μεγάλος για να έχει επιπτώσεις στη Μητέρα Φύση είναι ο Πατέρας Απληστία: η αγορά. Μόνο η αγορά, σχεδιασμένη με κανονισμούς και κίνητρα για την προώθηση καινοτομιών σε καθαρές πηγές ενέργειας μπορεί να κάνει τη διαφορά στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Και καμία αγορά δεν μπορεί να το κάνει αυτό καλύτερα από την αμερικανική. Άρα στόχος είναι να περάσει από τη Γερουσία των ΗΠΑ ένα ενεργειακό νομοσχέδιο με μακροπρόθεσμη εκτίμηση για τον άνθρακα ώστε να σπρώξει την Αμερική να γίνει ηγέτης στην καθαρή τεχνολογία.

Αν το κάνουμε εμείς, θα ακολουθήσουν πολλοί: η Κίνα, η Ευρώπη, η Ιαπωνία, η Βραζιλία.

Ένας Αγώνας για τη Γη με την Αμερική επικεφαλής- με την οικοδόμηση αγορών, οικονομικού ανταγωνισμού, εθνικών συμφερόντων και στρατηγικών πλεονεκτημάτων- είναι ένας πολύ καλύτερος τρόπος περιορισμού εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από ένα φεστιβάλ εθελοντικών και μη δεσμευτικών δεσμεύσεων σε μια διάσκεψη του ΟΗΕ. Ας αρχίσει ο Αγώνας της Γης.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Thomas L. Friedman - εφ. Τα Νέα, 21 -12-2009

Κλίμα: ΗΠΑ - Κίνα φταίνε για το φιάσκο

Έπειτα από 12 ημέρες επίπονων (και στο φινάλε δραματικών) διαβουλεύσεων, η Σύνοδος της Κοπεγχάγης έκλεισε τις εργασίες της το μεσημέρι του Σαββάτου χωρίς δεσμευτική συμφωνία, μόνο με μια πολιτική διακήρυξη, μια «δήλωση καλών προθέσεων», την οποία κάποιοι αποκαλούν «σημαντικό πρώτο βήμα» και άλλοι «έγκλημα εις βάρος του πλανήτη».
Πού βρίσκεται η αλήθεια; Τι πήγε στραβά; Τι γίνεται από εδώ και πέρα; Όλη η ουσία της Κοπεγχάγης μέσα από 5 ερωτήσεις και απαντήσεις.

1 Έχουν δίκιο οι περιβαλλοντικές οργανώσεις να χαρακτηρίζουν τη Σύνοδο «παταγώδη αποτυχία»;

Αν λάβουμε υπόψη πως η Σύνοδος αυτή προετοιμαζόταν δύο χρόνια και είχε θεωρητικά στόχο μια νομικά δεσμευτική συμφωνία με συγκεκριμένα μέτρα από όλες τις χώρες, ώστε να περιοριστεί στους 2 C η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας έως το 2050, τότε ναι, το WWF έχει δίκιο να μιλά για «απρόσμενα απογοητευτικά αποτελέσματα». Δεν υπάρχει νομικά δεσμευτική συμφωνία, δεν υπάρχουν αριθμητικοί στόχοι μείωσης των εκπομπών. Από την άλλη, υπάρχει ρητή δέσμευση για ενίσχυση των πιο ευάλωτων κρατών με ποσό που θα φτάσει τα 100 δισ. δολάρια ετησίως το 2020. Και είναι η πρώτη φορά που 192 χώρες αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα να μην ξεπεράσει η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας τους 2 C. Σύμφωνα εν τούτοις με εμπιστευτική ανάλυση του ΟΗΕ, ακόμα και αν γίνουν στην πορεία πραγματικότητα όλες οι ξεχωριστές δεσμεύσεις που ανελήφθησαν από πλούσια και αναπτυσσόμενα κράτη, η παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά περίπου 3 C έως το 2050- και αυτό θα έχει καταστροφικές συνέπειες.

2 Ποιος φταίει για όλα αυτά; Να υποθέσουμε οι Αμερικανοί και οι Κινέζοι;

Κίνα και Αμερική, οι δύο μεγαλύτεροι ρυπαντές του κόσμου, πήραν στα χέρια τους τη Σύνοδο του ΟΗΕ τα τελευταία κρίσιμα εικοσιτετράωρα. Από τους ηγέτες των δύο αυτών κρατών συντάχθηκε ουσιαστικά (παρουσία των ηγετών Βραζιλίας, Ινδίας και Νότιας Αφρικής) η Συμφωνία της Κοπεγχάγης. Πολλές από τις υπόλοιπες χώρες έμαθαν γι΄ αυτήν από την τηλεόραση, όταν βγήκε ο Μπαράκ Ομπάμα να κάνει δηλώσεις. Στη θυελλώδη συνεδρίαση που ακολούθησε, οι συμμετέχοντες απλώς έλαβαν γνώση της συμφωνίας. Τα περισσότερα πυρά, πάντως, τα δέχεται το Πεκίνο: ο Μπαράκ Ομπάμα κατηγορείται διότι δεν «έδωσε» στην Κοπεγχάγη τίποτε περισσότερο από ό,τι είχε ήδη υποσχεθεί (μείωση έως το 2020 των αμερικανικών εκπομπών κατά μόλις 4% σε σύγκριση με το 1990), αλλά η Κίνα κατηγορείται πως «σαμποτάρισε συστηματικά» τη Σύνοδο, μεταξύ άλλων αφαιρώντας τελευταία στιγμή από τη Συμφωνία έναν στόχο για μείωση των παγκόσμιων εκπομπών κατά 50% έως το 2050.

3 Γιατί τήρησε τόσο αδιάλλακτη στάση η Κίνα;

Όπως δήλωσε Ευρωπαίος αξιωματούχος, «η Κίνα πιστεύει πως έως το 2050 θα είναι μια ανεπτυγμένη χώρα και δεν θέλει να βάλει περιορισμούς στην ανάπτυξή της». Δεν επιθυμεί λοιπόν δεσμευτικούς στόχους μείωσης των εκπομπών της. Ούτε έξωθεν έλεγχο της υλοποίησης των μέτρων που έχει δεσμευτεί να πάρει. Πολλοί πιστεύουν, όμως, πως οι μάχες που δόθηκαν μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας στην Κοπεγχάγη δεν έχουν σχέση μόνο με το κλίμα: «Αυτό που είδαμε ήταν την Κίνα να κάνει επίδειξη δύναμης», δήλωσε αξιωματούχος του ΟΗΕ. «Είναι η νέα αναδυόμενη υπερδύναμη και αποφασισμένη να αναγνωριστεί από όλους ως τέτοια».

4 Η Ευρώπη τι ρόλο έπαιξε σε αυτή τη Σύνοδο, ακούστηκε καθόλου;

Προσπάθησε- ουδείς το αμφισβητεί. Πήρε πάνω της μεγάλο μέρος της επίπονης προεργασίας πριν από την άφιξη των ηγετών. Λέγεται όμως πως και αυτή έμαθε εκ των υστέρων τη συμφωνία που επετεύχθη μεταξύ Μπαράκ Ομπάμα και Ουέν Τζιαμπάο. Ανέλαβε παρά ταύτα την υπεράσπισή της όταν το έγγραφο τέθηκε υπόψη και των 192 κρατών που συμμετείχαν στη Σύνοδο. Όταν μάλιστα ο Σουδανός πρέσβης στον ΟΗΕ παρομοίασε τη Συμφωνία με το Ολοκαύτωμα, που «στοίβαξε 6 εκατομμύρια ανθρώπους σε κλιβάνους», ο Βρετανός υπουργός Περιβάλλοντος Εντ Μίλιμπαντ έγινε έξαλλος. «Η σύγκριση είναι αηδιαστική», δήλωσε και οι αντιρρησίες σώπασαν.

5 Τέλος πάντων, η Κοπεγχάγη τελείωσε. Από εδώ και πέρα τι γίνεται;

Ένας νέος κύκλος συνομιλιών προγραμματίστηκε εκτάκτως για την ερχόμενη άνοιξη στη Βόννη, πριν από την ήδη κανονισμένη από πριν σύνοδο που θα διεξαχθεί στο Μεξικό τον επόμενο Δεκέμβριο- με την ελπίδα να υπάρξει εκεί δεσμευτική συμφωνία με συγκεκριμένους στόχους.


Το «κρυφτούλι» των Κινέζων με τον Ομπάμα

ΗΤΑΝ ΕΠΤΑ το βράδυ της Παρασκευής. Διαισθανόμενος ότι η σύνοδος οδηγούνταν σε αποτυχία, ο Μπαράκ Ομπάμα ζήτησε να συναντηθεί με τον Κινέζο πρωθυπουργό Ουεν Τζιαμπάο, καθώς και με τους ηγέτες της Ινδίας, της Βραζιλίας και της Νότας Αφρικής. Αλλά οι σύμβουλοί του ενημερώθηκαν ότι ο πρωθυπουργός της Ινδίας είχε ήδη φύγει για το αεροδρόμιο, ο Κινέζος ομόλογός του ήταν άγνωστο πού βρισκόταν και ο Λούλα (της Βραζιλίας) με τον Ζούμα (της Νότιας Αφρικής)

δεν ήταν διατεθειμένοι να λάβουν μέρος σε μια συνάντηση χωρίς αυτούς. Ο Ομπάμα επέμεινε να εντοπιστεί τουλάχιστον η κινεζική αντιπροσωπεία, το οποίο και συνέβη. Οι Κινέζοι δέχθηκαν να συναντηθούν με τους Αμερικανούς. Αλλά υπήρχε ένα πρόβλημα: δεν τους έλεγαν πού βρίσκονται!

Σύμφωνα με την έγκυρη ιστοσελίδα Ρolitico, οι Αμερικανοί άρχισαν τότε να ψάχνουν δωμάτιο δωμάτιο το Βella Centre, ώσπου έφτασαν σ΄ ένα που ήταν κλειδωμένο.

Γρήγορα κατάλαβαν το γιατί:

επειδή μέσα συνεδρίαζαν ο Ουεν με τους άλλους τρεις ηγέτες! Ο Ομπάμα απαίτησε να μπει μέσα, λέγοντας ότι οι μυστικές συνομιλίες είναι απαράδεκτες. «Κύριε πρωθυπουργέ, είστε έτοιμος να με δείτε;» φώναξε επανειλημμένα στον Ουεν.

Μαζί του εισέβαλαν και οι Κινέζοι φωτογράφοι. Καθώς δεν υπήρχε θέση για τον Ομπάμα, αναγκάστηκε να του παραχωρήσει τη θέση του ένας σύμβουλος του Λούλα. Ύστερα από μισή ώρα, η πενταμερής συμφωνία είχε κλείσει.


«Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Φυσικές καταστροφές γίνονταν πάντα»

«ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ ότι η θερμοκρασία έχει αυξηθεί τον τελευταίο αιώνα κατά ορισμένα δέκατα του βαθμού. Αλλά υποφέρει ο κόσμος από αυτό;

Κοίτα στην ιστορία. Σήμερα έχουμε λιγότερη πείνα απ΄ ό,τι είχαμε στο παρελθόν. Και φυσικές καταστροφές γίνονταν πάντα. Η Βίβλος είναι γεμάτη με αυτές».

Ο Ρίτσαρντ Λίντζεν δεν συμφωνεί με τα καταστροφικά σενάρια για τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών.

Αναγνωρίζει ότι το διοξείδιο του άνθρακα ανήκει στα αέρια του θερμοκηπίου και ότι ο άνθρωπος έχει ένα μερίδιο ευθύνης στη θέρμανση του πλανήτη. Ωστόσο υποστηρίζει ότι ο ρόλος του διοξειδίου του άνθρακα δεν είναι τόσο σημαντικός. Και τα αποτελέσματα της ανθρώπινης δραστηριότητας δεν είναι τόσο καταστροφικά όσο λένε άλλοι επιστήμονες.

«Το μοντέλο που ακολουθούν, λέει ότι οι υδρατμοί που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα μπορούν να πολλαπλασιάσουν την αρνητική δράση του διοξειδίου του άνθρακα», αναφέρει στα «ΝΕΑ». «Αυτό το σενάριο όμως δεν ισχύει. Το μοντέλο είναι προβληματικό.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν κάτι τέτοιο. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας».

Ο Λίντζεν είναι ένας από τους πιο γνωστούς επικριτές της θεωρίας για την κλιματική αλλαγή. Οι γονείς του ήταν Εβραίοι μετανάστες που άφησαν τη Γερμανία του Χίτλερ για την Αμερική. Γιος τσαγκάρη, ο Λίντζεν μεγάλωσε στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης και ξεχώρισε στο σχολείο με τις επιδόσεις του στα μαθήματα θετικής κατεύθυνσης.

Σπούδασε στο Χάρβαρντ και το 1983 έγινε μέλος της ακαδημαϊκής ομάδας του ΜΙΤ.

«Σκεφτείτε το ακόλουθο παράδειγμα», έγραψε σε ένα πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα «Wall Street Journal». «Ας υποθέσουμε ότι αφήνω ένα κουτί στο πάτωμα, η γυναίκα μου σκοντάφτει και πέφτει πάνω στον γιο μου που κουβαλά ένα κουτί με αυγά τα οποία σπάνε.

Σύμφωνα με την τωρινή προσέγγισή μας στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, θα αποφασίζαμε ότι ο καλύτερος τρόπος να αποφύγουμε το σπάσιμο των αυγών θα ήταν να μην αφήνουμε κουτιά στο πάτωμα.

Η μεγάλη διαφορά είναι ότι στο ζήτημα του διοξειδίου του άνθρακα και της κλιματικής καταστροφής η αλυσιδωτή επίδραση των γεγονότων είναι λιγότερο πιθανή απ΄ ό,τι στο παράδειγμά μου».

Χρηματοδοτήσεις
Οι «σκεπτικιστές» έχουν κατηγορηθεί κατά καιρούς ότι χρηματοδοτούνται από εταιρείες πετρελαίου. Ο Λίντζεν παραδέχεται στα «ΝΕΑ» ότι είχε λάβει στο παρελθόν 2.500

δολάρια από εταιρεία πετρελαίου. «Αυτή ήταν όμως τότε η αμοιβή μου για μια ομιλία», λέει. Σύμφωνα με το Κέντρο Δημόσιας Ηθικής, το 2008 βρίσκονταν στην Ουάσιγκτον 2.430 λομπίστες που δούλευαν ενάντια σε πολιτικές περιορισμού των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ενώ σύμφωνα με την εφημερίδα «Νew Υork Τimes», η Εxxon Μobil έδωσε 600.000 δολάρια από το 1998 μέχρι το 2006 στο Ινστιτούτο Ηeartland που διοργανώνει συχνά συνέδρια «σκεπτικιστών».


Βαρβάρα Τερζάκη

Επιμέλεια Κίττυ Ξενάκη - εφ. Τα Νέα, 21-12-2009

Δρόμοι

Ο Ντίκενς...
... έγραψε για την κοινωνία του. Δεν μπορούσε βέβαια να φανταστεί πως εκείνη η κοινωνία θα επέστρεφε δύο αιώνες αργότερα. Στον «Όλιβερ Τουίστ», ο Νόα Κλέιπολ ταπείνωνε τον μικρό Όλιβερ, φωνάζοντάς τον κάθε τόσο «φτωχοκομείο». Αναφερόταν στον Νόμο των φτωχών, που ψηφίστηκε στην Αγγλία το 1838.

Ο Νόμος...
... των φτωχών ήταν εξοργιστικός. Υποχρέωνε τους άπορους και τους άνεργους να επιλέξουν ανάμεσα σε ένα οποιοδήποτε μεροκάματο, οσοδήποτε χαμηλό, και την ταπείνωση του φτωχοκομείου. Η κοινωνική βοήθεια ήταν υπολογισμένη ώστε να είναι λιγότερο ελκυστική από οποιαδήποτε άλλη χειρότερη διαθέσιμη λύση. Το σύστημα, όπως εξηγεί ο ιστορικός Τόνι Τζουντ, στηριζόταν στην κλασική οικονομική θεωρία: αν τα ημερομίσθια έπεφταν αρκετά χαμηλά, κι αν δεν υπήρχε ελκυστική εναλλακτική λύση, τότε όλοι θα έβρισκαν δουλειά. Σήμερα, ο δέκατος ένατος αιώνας φαίνεται να έχει μετακομίσει στον εικοστό πρώτο. «Σε μια περίοδο αυξανόμενης ανεργίας, ο άνεργος δεν αποτελεί πια ένα πλήρες μέλος της κοινωνίας» είπε ο Τόνι Τζουντ σε πρόσφατη διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Για να λάβει έστω κι ένα πενιχρό επίδομα κοινωνικής πρόνοιας, υποχρεώνεται να αναζητήσει και, αν είναι δυνατόν, να αποδεχτεί μια δουλειά με οποιονδήποτε μισθό, οσοδήποτε χαμηλός κι αν είναι αυτός, και οσοδήποτε αποκρουστική κι αν είναι αυτή η δουλειά. Και μόνο τότε θεωρείται πως δικαιούται τη βοήθεια της κοινωνίας».

Τα πράγματα...
... δεν ήταν πάντα έτσι. Στα χρόνια της σοσιαλδημοκρατίας, σύμφωνα με τον Τζουντ, οι φτωχοί απολάμβαναν το ίδιο κοινωνικό κράτος με τη μεσαία τάξη: δωρεάν παιδεία, φθηνή ή δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κρατικές συντάξεις και άλλα πολλά. Έτσι, στη δεκαετία του 1960, οι φτωχοί έζησαν καλύτερα και η ευρωπαϊκή μεσαία τάξη βρέθηκε με το μεγαλύτερο εισόδημα που διέθετε ποτέ. Όμως, τη δεκαετία του 1970, με τις μεταρρυθμίσεις της Θάτσερ και του Ρίγκαν, οι ανισότητες επέστρεψαν ξανά στη δυτική κοινωνία. Και μαζί με τους φτωχούς, συμπαρέσυραν και τη μεσαία τάξη: σε όλες τις δυτικές κοινωνίες, είναι σήμερα το εύκολο θύμα κάθε «λιτού» προϋπολογισμού. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που ο συντελεστής Τζίνι- ο οποίος μετράει το χάσμα που χωρίζει τους πλούσιους από τους φτωχούς σε μια κοινωνία- είναι σήμερα περίπου ίδιος στις ΗΠΑ και στην Κίνα.

Ο ιστορικός...
... Τζουντ θρηνεί για την υποχώρηση της σοσιαλδημοκρατίας, που αποτελούσε κάποτε την εγγυήτρια πολιτική δύναμη του κοινωνικού κράτους. Διαπιστώνει πως οι μετριοπαθείς μορφές της έγιναν «ο κατεστημένος πολιτικός λόγος στην Ευρώπη». Όχι όμως και η πραγματικότητά της. Ο Τόνι Τζουντ συμβουλεύει τους σοσιαλδημοκράτες να γίνουν πιο επιθετικοί στην υπεράσπιση των ιστορικών κεκτημένων. Και πιο αυστηροί εναντίον όλων εκείνων που προσπαθούν να τα καταλύσουν. Όμως, οι αποδέκτες των συμβουλών του δεν είναι πια εδώ. Η σοσιαλδημοκρατία έχει απορροφηθεί από τον νεοφιλελευθερισμό. Αφού πρώτα κατέστρεψε το μοναδικό κοινωνικό στρώμα που αποτελούσε το κατ΄ εξοχήν στήριγμά της: τη μεσαία τάξη.



Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 21-12-2009

Το στίγμα της Κοπεγχάγης

Τελικά, μήπως είχε δίκιο ο Τζέιμς Χάνσεν, ο Αμερικανός επιστήμονας που επισήμανε πρώτος τους κινδύνους από την υπερθέρμανση του πλανήτη, όταν είπε ότι από μια κακή συμφωνία θα ήταν καλύτερα να μην υπάρξει καθόλου συμφωνία;

Ίσως να οφείλονται όλα σε μια μεγάλη παρεξήγηση. Ίσως η απογοήτευση για το αποτέλεσμα της Συνόδου της Κοπεγχάγης να οφείλεται στην ψευδαίσθηση ότι το αντικείμενο των συζητήσεων που έγιναν εκεί επί δύο εβδομάδες ήταν αποκλειστικά επιστημονικό, δηλαδή οι κλιματικές αλλαγές και η αντιμετώπιση των επιπτώσεών τους. Λάθος: αυτό που πραγματικά «παιζόταν» ήταν η παγκόσμια κυριαρχία για τις επόμενες δεκαετίες. Η δανική πρωτεύουσα αποτέλεσε το θέατρο ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, όπου τη θέση της Σοβιετικής Ένωσης την είχε καταλάβει η Κίνα. Όπως είπε χαρακτηριστικά κάποια στιγμή ο επικεφαλής της κινεζικής αντιπροσωπείας Σίε Ζενχούα, για να δικαιολογήσει την άρνηση της χώρας του να δεχθεί διεθνή έλεγχο των περιβαλλοντικών της δεσμεύσεων: «Πρόκειται για την εθνική μας κυριαρχία και το εθνικό μας συμφέρον».

Από την άποψη αυτή, δεν έχει πολύ νόημα να αναζητήσει κανείς ποιος ευθύνεται για την έκβαση της Συνόδου, αν φταίει ο Ομπάμα που δεν πίεσε αρκετά ή πίεσε υπερβολικά την Κίνα, αν φταίει ο Ουέν Τζιμπάο που ήταν χωμένος στην ίντριγκα, ή αν φταίνε οι Ευρωπαίοι που περίπου απουσίαζαν. «Οι ηγέτες έμοιαζε να είχαν ξεχάσει ότι δεν διαπραγματεύονταν αριθμούς, αλλά ανθρώπινες ζωές», δήλωσε η πρόεδρος της Οxfam Μπάρμπαρα Στόκινγκ. Σωστό. Περισσότερο κι από τους αριθμητικούς στόχους, όμως, στη Σύνοδο συγκρούονταν εθνικισμοί. Οι Κινέζοι δεν ανέχονται να τεθούν περιορισμοί στην ανάπτυξή τους και πολύ περισσότερο να ελέγχουν άλλοι την εκπλήρωση αυτών των περιορισμών. Οι Αμερικανοί δεν είναι διατεθειμένοι να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους και πολύ περισσότερο να τους καθορίσουν έναν άλλο τρόπο ζωής το Τουβαλού ή οι Μαλδίβες. Οι Ευρωπαίοι δεν είναι και πολύ καλύτεροι: η πρόταση που κατέθεσαν στη Σύνοδο ήταν μεν φιλόδοξη, αλλά γινόταν εκ του ασφαλούς.

Θα ήταν λοιπόν καλύτερα να είχε καταρρεύσει η Σύνοδος; Όχι. Οι επιστήμονες μπορεί να είναι απελπισμένοι, οι διαδηλωτές μπορεί να είναι έξαλλοι, αλλά τον κόσμο τον κυβερνούν οι πολιτικοί. Και η πολιτική είναι ως γνωστόν η τέχνη του εφικτού. Είναι αλήθεια ότι η συμφωνία της οποίας η Σύνοδος «έλαβε γνώση» (αφού δεν υιοθετήθηκε απ΄ όλους) είναι αόριστη και μη δεσμευτική. Είναι παρήγορο όμως ότι οι δύο μεγαλύτεροι ρυπαντές του πλανήτη- η Κίνα και οι ΗΠΑ, οι λεγόμενοι G2- αναγνωρίζουν επιτέλους την ύπαρξη και το μέγεθος του προβλήματος. Η επικράτηση της δικής τους «γραμμής», επισημαίνει ο οικονομολόγος Ερίκ Λε Μπουσέ στον ιστότοπο Slate, επαναφέρει την οικονομία πάνω από την οικολογία, ή ορθότερα δείχνει ότι η λύση δεν μπορεί να προέλθει παρά από το πάντρεμα της οικονομίας με την οικολογία. Η γέννηση μιας νέας ανάπτυξης: μήπως αυτό είναι το πραγματικό στίγμα της Κοπεγχάγης;


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μιχάλη Μητσού - εφ. Τα Νέα, 21-12-2009

21/12/09

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Αθήνα 21 Δεκεμβρίου 2009





Τα παιδιά είναι τα φίλτρα του κόσμου

Ομάδα εθελοντών μαζί με την κυρία Βαρβάρα Τερζάκη και τον Εκπαιδευτικό Τομέα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, οργάνωσαν με πολύ αγάπη Χριστουγεννιάτικη Εορτή στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Ρεθύμνης, εκεί όπου το Ρέθυμνο ονειρεύεται το μέλλον!

Στη γιορτή, η οποία έγινε το Σάββατο 19 Δεκεμβρίου 2009, συγκεντρώθηκαν παιδιά από όλα τα Νηπιαγωγεία και τα Δημοτικά Σχολεία του Ρεθύμνου, όπου τραγούδησαν τα Κρητικά Κάλαντα και πήραν βιβλία τα οποία τους χάρισε η κυρία Βαρβάρα Τερζάκη. Τα βιβλία προσέφεραν για 10η χρονιά οι εκδόσεις Καστανιώτη και φέτος δε ο οίκος Ελευθερουδάκη.

Στην όμορφη παιδική εορτή, μαζί με τους γονείς παρευρέθηκαν ο Δήμαρχος Ρεθύμνης, κύριος Μαρινάκης και ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθηγητής Ιωάννης Παλλήκαρης.

18/12/09

Στην εποχή της συνεργασίας

Τελικά, ποιοι θα σώσουν την έρμη τη δημοσιογραφία; Οι μεγιστάνες; Οι φιλάνθρωποι; Οι χρηματιστές; Το κράτος;
Ή οι πολυμήχανοι δημοσιογράφοι;

Τον περασμένο Αύγουστο, το Νew Υork Τimes Μagazine δημοσίευσε μια μεγάλη έρευνα για τους γιατρούς ενός νοσοκομείου της Νέας Ορλεάνης που, στο αποκορύφωμα του κυκλώνα Κατρίνα, αποφάσισαν να κάνουν ευθανασία σε ορισμένους ασθενείς καθώς ήταν τόσο αδύναμοι που δεν μπορούσαν να τους απομακρύνουν. Η έρευνα κράτησε δύο χρόνια, στοίχισε 300.000 δολάρια και οδήγησε τον εισαγγελέα της Λουιζιάνα να ξανανοίξει τον σχετικό φάκελο που είχε εγκαταλειφθεί τρία χρόνια νωρίτερα λόγω έλλειψης στοιχείων.

Μα είναι δυνατόν σε μια εποχή κρίσης σαν τη σημερινή να χρηματοδοτούν οι εκδότες τόσο φιλόδοξες έρευνες και να επιτρέπουν σε ρεπόρτερ τους να ασχολούνται για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα με ένα θέμα; Όχι ακριβώς. Η συγκεκριμένη έρευνα, και καμιά δεκαπενταριά ακόμη, ήταν προσφορά (κυριολεκτικά) δύο εβδομηντάχρονων δισεκατομμυριούχων από την Καλιφόρνια. Πρώην ιδιοκτήτες του πιστωτικού ιδρύματος Golden West Financial, η Μάριον και ο Χέρμπερτ Σάντλερ δημιούργησαν το ΡroΡublica, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση από 32 μέλη (από τα οποία 19 είναι δημοσιογράφοι), που στεγάζεται στον 23ο όροφο ενός ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης και ασχολείται με θέματα που άπτονται του δημοσίου συμφέροντος. «Η δουλειά μας επικεντρώνεται αποκλειστικά σε ιστορίες με ηθική δύναμη, που αποκαλύπτουν την εκμετάλλευση των αδυνάτων από τους ισχυρούς ή την αδυναμία των κυβερνώντων να τιμήσουν την εμπιστοσύνη που τους έδειξαν οι πολίτες», αναφέρεται στην ιστοσελίδα της οργάνωσης. Ρομαντικό, κάπως απλοϊκό- αλλά δουλεύει.

«Περνάμε από την εποχή του ανταγωνισμού στην εποχή της συνεργασίας», λέει η Ρόμπιν Φιλντς, που παραιτήθηκε από τους Λος Άντζελες Τάιμς για να δουλέψει στο ΡroΡublica, και τους τελευταίους δέκα μήνες ασχολείται με τις σύγχρονες θεραπείες της νεφρικής ανεπάρκειας. Πρέπει, βέβαια, να βάζει κάποιος τα λεφτά. Κι όταν δεν υπάρχουν πλούσιοι φιλάνθρωποι, μπορεί οι χρηματοδότες να είναι δραστήριοι πολίτες. Αυτή είναι η ιδέα πίσω από την ιστοσελίδα Spot.Us, που ίδρυσε πριν από έναν χρόνο ο 27χρονος Αμερικανός δημοσιογράφος Ντέιβιντ Κον για να βοηθήσει τους ανεξάρτητους συναδέλφους του. Η αρχή είναι απλή: ένας δημοσιογράφος προτείνει στην ιστοσελίδα μια έρευνα που θέλει να κάνει, οι αναγνώστες τη χρηματοδοτούν και το άρθρο πωλείται στη συνέχεια στις εφημερίδες.

«Ο στόχος δεν είναι τόσο η σωτηρία των εφημερίδων όσο της δημοσιογραφίας», λέει ο Κον στη Λιμπερασιόν . «Κάποιος έχει πει ότι η δημοσιογραφία θα ζήσει και μετά τον θάνατο των μέσων ενημέρωσης. Οι εφημερίδες είναι σημαντικές, αλλά αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να υπερασπιστούμε την πρακτική της δημοσιογραφίας». Η ιδέα λειτουργεί προς το παρόν σε τοπικό επίπεδο. Και έγινε ευρύτερα γνωστή με τη δημοσίευση από τη Νιου Γιορκ Τάιμς ενός ρεπορτάζ για τα σκουπίδια στον Ειρηνικό. Η εφημερίδα έδωσε στη ρεπόρτερ 800 δολάρια και στο σάιτ άλλα 80. Μπορεί να μην είναι το μέλλον της δημοσιογραφίας, αλλά είναι ενδιαφέρον.


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Μιχάλη Μητσού - εφ. Τα Νέα, 17-12-2009

Δρόμοι

Στο τραπέζι μας...
... τρώμε ταυτόχρονα τον Τζέκιλ και τον Χάιντ. Γιατί η τροφή μας έγινε διπρόσωπη; Επειδή δεν παράγεται για να φαγωθεί, αλλά για να πουληθεί.

Ο Κάρλο Πετρίνι...
... ίδρυσε πριν από είκοσι χρόνια το κίνημα του «αργού φαγητού» σε αντιδιαστολή με το γρήγορο φαγητό (φαστ φουντ). Τώρα δημοσιεύει το βιβλίο του «Μητέρα Γη», στο οποίο εξηγεί γιατί χρειάστηκε να καταφύγει στον παραλληλισμό του καθημερινού φαγητού μας με τον παράδοξο ήρωα του κλασικού μυθιστορήματος του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον. «Τα τρόφιμα παράγονται κυρίως για να πουλιούνται και όχι για να τρώγονται», λέει ο συγγραφέας στην εφημερίδα «Στάμπα». «Η σχέση μας με αυτό που τρώμε έχει σχεδόν αποκλειστικά περιοριστεί σε μια σειρά από εμπορικές συναλλαγές. Και ευθύνεται γι΄ αυτό ένα σύστημα το οποίο αφαιρεί κάθε αξία από την τροφή μας και κάθε νόημα από την καθημερινή μας ζωή. Είναι ένα σύστημα που έχει διαστρέψει τη σημασία του ρήματος “τρώγω”, μετασχηματίζοντάς το από ενεργητικό σε παθητικό (“τρώγομαι”). Η τροφή μας έχει γίνει κι αυτή διπρόσωπη, όπως ο δόκτωρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ. Επειδή δεν παράγεται για τις ανάγκες των ανθρώπων, αλλά για τις ανάγκες των αγορών».

Ο μόνος...
... τρόπος για να πάψει να πεινάει ο πλανήτης είναι να προχωρήσουμε από την απλή γεωργία στη γεωργική βιομηχανία, έλεγε κάποτε ο υπουργός Γεωργίας του Αϊζενχάουερ. Αυτό δοκιμάστηκε με την «πράσινη επανάσταση» στα 1950. Και απέτυχε. Στα 1970, η δεύτερη επανάσταση έγινε με τα μεταλλαγμένα. Ούτε με αυτήν έπαψε να πεινάει η Αφρική. Η εντατικοποίηση της γεωργίας συνετέλεσε στην απώλεια της γενετικής ποικιλομορφίας. «Σήμερα, στο 80% των εκτάσεων όπου καλλιεργείται σίτος στις αναπτυσσόμενες χώρες και στο 75% όλων των ορυζώνων της Ασίας φυτεύονται οι ίδιες σύγχρονες ποικιλίες», ανέφερε πριν από μερικά χρόνια παγκόσμια έκθεση για τα οικοσυστήματα. Η γενετική ποικιλομορφία των καλλιεργού- μενων ειδών έχει περιοριστεί σε όλον τον κόσμο, διαπίστωνε η έκθεση. Επειδή η γενετική ομοιομορφία εξυπηρετεί τις βιομηχανίες τροφίμων, ο περιορισμός των διαφορετικών ειδών τροφίμων, και συνεπώς και των διαφορετικών προτιμήσεων των καταναλωτών, διευκολύνει τη μαζική παραγωγή τους και την προώθησή τους στα ράφια των σούπερ μάρκετ. Η διατήρηση της ποικιλομορφίας των τροφίμων αυτό είναι ο απώτερος στόχος της «Μητέρας Γης» του Κάρλο Πετρίνι. Και γι΄ αυτό μας καλεί να διασώσουμε πάση θυσία τις τοπικές ποικιλίες και τις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες, όπως ακριβώς κάνουν σήμερα οι γυναίκες της Μαυριτανίας, οι μάγειροι του Κονγκό και ο δήμος της Βάδης- Βυρτεμβέργης στη Γερμανία. Αλλιώς...

Αλλιώς..,
... αργά ή γρήγορα, θα έρθει εκείνη η αποφράδα ημέρα που θα θυμόμαστε τι τρώγαμε κάποτε μόνο όταν θα το κοιτάζουμε στα σπάνια εκθέματα του τσιμεντένιου καταφυγίου που κτίζεται στο νορβηγικό νησί Σπιτσβέργη, σαν ένα μαυσωλείο που θα κλείσει μέσα του τα φυτά του κόσμου τα οποία σε λίγο θα εξαφανιστούν από το πρόσωπο της Γης


Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ρούσσου Βρανά - εφ. Τα Νέα, 17-12-2009

Ο δικηγόρος των ζώων

Η δουλειά του Αντουάν Γκέτσελ ως δικηγόρου των ζώων στο καντόνι της Ζυρίχης είναι μοναδική στον κόσμο. Σύντομα μπορεί και τα υπόλοιπα καντόνια να αποκτήσουν δικηγόρο για τα ζώα, παρά την αντίδραση της κυβέρνησης της συνομοσπονδίας.

Το σχετικό ερώτημα, αν δηλαδή θα πρέπει να θεσπιστεί σε καθένα από τα ελβετικά καντόνια μια θέση δικηγόρου των φτερωτών και τριχωτών φίλων μας, θα τεθεί στους ψηφοφόρους στις 7 Μαρτίου, έπειτα από πρωτοβουλία της ελβετικής Εταιρείας Προστασίας Ζώων που συγκέντρωσε 150.000

υπογραφές και κατατέθηκε το 2007. Όμως η ελβετική κυβέρνηση έχει αντιρρήσεις. «Το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο δεν είναι εναντίον της θέσπισης μιας θέσης δικηγόρου των ζώων», δήλωσε τις προάλλες η υπουργός Οικονομίας Ντόρις Λόιτχαρντ, όμως αρνείται να υποχρεώσει τα καντόνια να εξοπλιστούν με έναν τέτοιο μηχανισμό, επειδή «έχουν ήδη τη δυνατότητα να το κάνουν, αν το θέλουν» και επειδή κρίνει ότι η πρωτοβουλία αυτή είναι «άχρηστη και ξεπερασμένη». Για μερικούς μάλιστα αποτελεί άλλη μια εκδήλωση του περιρρέοντος ανθρωπομορφισμού.

Ο Αντουάν Γκέτσελ, από τους ιδρυτές του Ιδρύματος για το Ζώο στη Νομοθεσία, διαφωνεί. Ως δικηγόρος των ζώων στο καντόνι της Ζυρίχης- μια θέση μερικής απασχόλησης- δραστηριοποιείται σε δικαστικές υποθέσεις και ποινικές διαδικασίες για λογαριασμό κακοποιημένων ζώων. «Χωρίς δικηγόρο είναι αδύνατο να γίνει προσφυγή εναντίον μιας απόφασης ή να αρχίσει μια έρευνα όταν τίποτε δεν κινείται» εξηγεί. «Το 2008, στο καντόνι της Ζυρίχης καταγγέλθηκαν 190 κρούσματα κακοποίησης ζώων. Και αυτά αναμφίβολα δεν είναι παρά το ένα τρίτο του συνόλου. Τον ίδιο χρόνο, στα καντόνια του Βαλαί και του Τεσσίνο, δεν υπήρξε παρά μία τέτοια υπόθεση. Στο Βω, δύο... Αυτό αποδεικνύει πως η κακομεταχείριση των ζώων δεν καταγγέλλεται συστηματικά στις αρμόδιες αρχές ή ότι η έρευνα εγκαταλείπεται πολύ γρήγορα. Οι άνθρωποι που κακομεταχειρίζονται τα ζώα ξέρουν πως η Ζυρίχη αντιμετωπίζει το αδίκημα αυτό πολύ σοβαρά. Ο δικηγόρος των ζώων χρησιμεύει συνεπώς και για πρόληψη».

Σε κάθε υπόθεση που αναλαμβάνει, ο Γκέτσελ (ο οποίος είναι χορτοφάγος) βρίσκει σημαντικές δικαστικές αποφάσεις για παρόμοιες υποθέσεις και βοηθάει τους δικαστές να βρουν την αρμόζουσα τιμωρία. Ρωτάει αν έγιναν ειδικές εξετάσεις, φροντίζει να ζητηθούν και να προσκομιστούν αποδείξεις και μάρτυρες. Και αντιπροσωπεύει απ΄ ευθείας τα συμφέροντα του ζώου, «διότι ο ιδιοκτήτης του είναι πολύ συχνά αυτός που το κακοποιεί», εξηγεί. Οι περισσότερες από τις υποθέσεις που αναλαμβάνει αφορούν κακομεταχείριση σκύλων, αγελάδων και γάτων, αλλά έχει συμμετάσχει και στη δίωξη κάποιου που σκότωσε μια αλεπού κι ενός άλλου που σκότωσε ένα γεράκι. Και δεν είναι τόσο ακριβός: «Η θέση μου, κι αυτή μιας συνεργάτιδας μερικής απασχόλησης, κοστίζει στο καντόνι της Ζυρίχης 80.000 φράγκα (53.000 ευρώ) τον χρόνο». Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, το 70% των Ελβετών υποστηρίζει τη δημιουργία της θέσης.



Βαρβάρα Τερζακη

Άρθρο Γιώργου Αγγελόπουλου - εφ. Τα Νέα, 17-12-2009

Πώς μιλάμε το συμβάν

Ενα χρόνο ακριβώς από την περσινή νύχτα του Αγίου Νικολάου, ο Δεκέμβρης 2008 πλανάται ακόμη αδέσποτος, ακατάτακτος, ακατανόητος. «Ο Νοέμβρης ανήκει σε όλους, ο Δεκέμβρης δεν ανήκει σε κανέναν», έγραφε προσφυώς ένα πανό στην πρόσφατη πορεία για το Πολυτεχνείο.Πράγματι, ο σκοτεινός Δεκέμβρης του 2008, ως συμβολικό και πολιτικό συμβάν, δεν διεκδικείται ευθέως από κανέναν, πλην των αντισυστημικών αριστερών και, κυρίως, των αναρχικών–αντεξουσιαστών, αλλά κι εκεί ακόμη με κρίσιμους διαφορισμούς, μεταξύ των “πολίτικος” και των ποικίλων μπάχαλων, ως προς το περιεχόμενο και το νόημα.Οσο μένει σκοτεινός, και εν πολλοίς ανεπιθύμητος, θα μένει και ακατανόητος· δηλαδή, ένα συμβάν μη οργανικό, ασύνδετο με τα πριν και τα μετά, άχρηστο, ανωφελές, μια μέλαινα οπή στο ιστορικό συνεχές, ένα ρήγμα. Υπάρχουν όμως ιστορικά συμβάντα ανωφελή ή άχρηστα για την κριτική σκέψη; Ισως υπάρχουν, για μια ορισμένη σκέψη, που μπορεί μόνο να κατακρίνει ή να παινεύει, να εναγκαλίζεται ή να απορρίπτει – αλλά αυτή η σκέψη δεν είναι κριτική, δεν είναι καν σκέψη, είναι κουβεντολόι περί γούστου, είναι εργαλειακός λόγος υπέρ συμφερόντων και μηχανισμών κυριαρχίας. Η κριτική σκέψη ζητάει πάνω απ’ όλα να κατανοήσει· να αναλύσει μηχανισμούς, να διαβάσει πολυεπίπεδα την πραγματικότητα, να αφουγκραστεί τα μη φωνητά, να εξηγήσει. Ακόμη κι όταν το συμβάν τελείται εν θερμώ, όταν βρίσκεται εν τω γεννάσθαι.Να πώς προσέλαβε το ελληνικό συμβάν ο Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού: «[...] Ο αντίκτυπος που είχε αυτό το γεγονός ξεπερνούσε τον άμεσο, πολιτικό χαρακτήρα του. Ερμηνεύθηκε ως σύμπτωμα μιας ευρύτερης παθογένειας, κοινής σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες, που στερούν τη νεολαία από ελπίδα, προοπτική, νόημα ζωής. Σύμπτωμα, βεβαίως, τυφλό, ενδεχομένως και αυτοκαταστροφικό –και εδώ ο κίνδυνος του μηδενισμού, της τυφλής βίας ή και της τρομοκρατίας είναι υπαρκτός– αλλά αδιάψευστο. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σοκαρίστηκαν, γιατί αναγκάστηκαν να αναρωτηθούν μήπως κάτι παρόμοιο με αυτό που συνέβη στην Ελλάδα περιμένει και τις ίδιες» (Καθημερινή 29.11.09, συνέντευξη στον Π. Παπακωνσταντίνου).Η συζήτηση για τον Δεκέμβρη δεν έγινε, τουλάχιστον με τέτοιους αναλυτικούς όρους. Αρα λιγοστά ώς τώρα είναι τα φανερά πνευματικά οφέλη μας, ως κοινωνίας, από αυτή τη μείζονα διαταραχή. Εντούτοις πολιτικά ο Δεκέμβρης έδρασε καταλυτικά, μολονότι δεν διατύπωσε κανένα αίτημα, κανένα πρόγραμμα: αποσυναρμολόγησε μια ήδη παραπαίουσα κυβέρνηση, δίχασε την Αριστερά, αιφνιδίασε τους διανοούμενους, συνήγειρε τη νεολαία, ξάφνιασε και εντέλει αναδίπλωσε τη μεσαία τάξη των γονιών.Εμφανή χαρακτηριστικά ήταν ο θυμός, η εκδραμάτιση, η ορμητική κατάληψη της σκηνής, η πρωταρχική κραυγή των νέων («είμαστε κι εμείς εδώ, θέλουμε κάτι να γίνει, ό,τι να ’ναι»), η αγωνιώδης απαίτηση του παρόντος, η άμορφη, χαοτική διεκδίκηση ενός άμορφου μέλλοντος, ένας ρομαντισμός στις παρυφές του μηδενισμού. Αυτά, ως περιγραφή· η ανάλυση θα έπρεπε να ξεκινήσει από αυτό το σημείο.Για να προσεγγίσουμε, τουλάχιστον, τις πηγές του θυμού, της κραυγής, του μηδενισμού· πού έφταιξαν, πού φταίξαμε, οι γονείς της σοσιαλίζουσας ευημερίας, της βαλτωμένης Μεταπολίτευσης, οι γονείς που συγχέουν το ηθικό με το νόμιμο, και τη δημοκρατία με τη μεζονέτα. Η ανυπακοή των νέων μπορεί να πηγάζει από την καταρράκωση του κύρους των γονιών τους, από το αξιακό κενό που κληρονομούν, από την κακομαθησιά και την ευτέλεια που παραλαμβάνουν και αβγατίζουν – αναρωτιέμαι.Αυτή η κριτική προσέγγιση έλειψε, όσο γνωρίζω. Αντ’ αυτού, είδαμε διανοούμενους γονείς της μεσαίας τάξης να κραδαίνουν δάφνες αριστεροσύνης και Πολυτεχνείου, να κομίζουν διδακτισμό και αφορισμούς, απέναντι στα ερωτήματα του ασύλληπτου παρόντος.Μάλιστα, οι μοντέρνοι αριστεροσυντηρητικοί, θεμελιωτές και ωφελημένοι του μεταπολιτευτικού consensus, παραγωγοί κυνισμού και νεποτισμού, είναι οι πιο άτεγκτοι επικριτές της αταξίας, είναι αυτοί που αρνούνται στις νεότερες γενιές, στα παιδιά τους, τη διερώτηση επί του ισχύοντος συστήματος, αυτοί που λένε στα παιδιά τους ότι μόνη πολιτική δράση είναι η συμμετοχή σε μη κυβερνητικές οργανώσεις και φιλανθρωπικά έργα. Η αλλαγή τελείται άπαξ, και ετελέσθη από εμάς, τους γονείς, το ’73 - ’74 και το ’81· τι γυρεύετε εσείς τώρα; Μα αυτός ο νεοευσεβισμός, αυτή η υποκρισία των γονιών του καναπέ, πώς μπορεί να μιλήσει στις καρδιές και στα μυαλά των νέων, των νέων όποιας εποχής; Δεν μπορεί.Ακόμη δεν θέλουμε να μιλήσουμε το συμβάν.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Nικου Γ. Ξυδακη - εφ. Καθημερινή, 06-12-2009

Κλιματική αλλαγή: ίσως είναι αργά για να την αποτρέψουμε

Για λίγο φάνηκε ότι τα πράγματα μπορεί να έφτιαχναν. Στο δρόμο έξω από το σπίτι μου, που είχε μετατραπεί σε χείμαρρο, άρχισε πάλι να φαίνεται η άσφαλτος. Τα νερά που είχαν εισβάλει σε γειτονικά σπίτια, τώρα τραβιούνταν πίσω. Οι δρόμοι ήταν ακόμα κλεισμένοι, οι γέφυρες γκρεμισμένες, οι αγροί ακόμα λίμνες, αλλά φαινόταν ότι το χειρότερο είχε περάσει. Αρχισε όμως πάλι να βρέχει στην Κούμπρια, εδώ στην κεντρική Αγγλία, και όλοι περιμένουμε να δούμε πότε θα σταματήσει και τι θα αφήσει πίσω.Δεν έχω ιδέα αν ο «ακραίος» καιρός που λυσσομανάει έξω από το παράθυρό μου έχει σχέση με την κλιματική αλλαγή, αλλά εκείνο που ξέρω είναι ότι το να τον περιγράφουμε σαν «ακραίο καιρικό φαινόμενο» δεν είναι πειστικό. Οι τελευταίες μεγάλες πλημμύρες εδώ συνέβησαν μόλις πριν από τέσσερα χρόνια\u0387 μερικοί άνθρωποι μόλις που είχαν συνέλθει, όταν χτυπήθηκαν πάλι την περασμένη εβδομάδα. Και αναρωτιέμαι πόσοι ακόμα άνθρωποι θα πρέπει να διασωθούν από τις στέγες των σπιτιών τους με στρατιωτικά ελικόπτερα, πόσοι αυτοκινητόδρομοι πρέπει να βουλιάξουν και πόσα σπίτια να βυθιστούν μέσα στο νερό προτού καταφέρουμε να αντιληφθούμε ότι το μέλλον δεν συμπεριφέρεται με τον τρόπο που είχαμε προβλέψει.Υπάρχει μια στερεότυπη απάντηση σε μια κατάσταση όπως αυτή, που, ως περιβαλλοντολόγος, μπορεί να αναμενόταν ότι θα την υιοθετήσω. Είναι να πω ότι οι πλημμύρες αυτές αποτελούν μια προειδοποίηση για το τι θα συμβεί αν δεν μπορέσουμε επειγόντως να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Και να πω επίσης ότι η Σύνοδος της Κοπεγχάγης, σε λίγες μέρες, είναι ένα κρίσιμο σημείο καμπής και ότι πρέπει οπωσδήποτε να φτάσουμε σε μια συμφωνία για να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή.Ξέρω όμως ότι δεν μπορώ να λέω πια τέτοια πράγματα\u0387 όχι γιατί έχω πάψει να πιστεύω στην ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής, αλλά γιατί έχω πάψει να πιστεύω ότι μπορούμε να την αποτρέψουμε. Καθώς οι πολιτικοί ετοιμάζονται να πετάξουν προς την Κοπεγχάγη, δεν μπορώ να πάψω να σκέφτομαι το ταξίδι του Τσάμπερλεν στο Μόναχο το 1938. Οι πάντες έβλεπαν, τότε, τι επεφύλασσε το μέλλον: βρισκόταν εκεί, στους λόγους του Χίτλερ και στην άγρια επιθετικότητα που ήδη επιδείκνυε η Γερμανία. Κι όμως, ο Τσάμπερλεν έτρεφε ελπίδες για το καλύτερο. Γύρισε πίσω με μιαν άχρηστη συμφωνία και οι πάντες τον επευφημούσαν. Ηθελαν απελπισμένα να πιστέψουν ότι η ειρήνη ήταν εφικτή, ακριβώς επειδή προφανέστατα δεν ήταν.Ισως όταν αποτύχει η Σύνοδος της Κοπεγχάγης, θα μας βοηθήσει να αποδεχτούμε ότι τα οράματά μας για το μέλλον είναι υπονομευμένα από ψεύτικες ελπίδες. Η κοινότοπη αφήγηση όσον αφορά την κλιματική αλλαγή λέει ότι, εάν καταφέρουμε να ληφθούν οι επείγουσες πολιτικές αποφάσεις που είναι απαραίτητες, και αν καταφέρουμε να παραγάγουμε γρήγορα αρκετά ηλεκτρικά αυτοκίνητα και ανεμογεννήτριες, μπορεί να «σταθεροποιήσουμε το κλίμα» και να συνεχίσουμε τη ζωή μας όπως πριν. Είναι μια αφήγηση βασισμένη πάνω σε μια ξεπερασμένη εμπιστοσύνη στις δυνατότητές μας και στην τεχνολογία μας, μια εμπιστοσύνη που ξεθωριάζει μπροστά στην οικολογική πραγματικότητα.Εχουμε περιορίσει τρομακτικά τα δάση, έχουμε λεηλατήσει τους ωκεανούς, έχουμε εξαντλήσει το έδαφος, έχουμε επεκτείνει τον πληθυσμό μας σε σημείο που μόλις να μπορούμε να τραφούμε και έχουμε αλλάξει τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας. Δεν υπάρχει γρήγορη γιατρειά σ’ αυτό, ίσως και καθόλου γιατρειά. Το σύστημά μας δεν είναι σχεδιασμένο για να το επιτρέψει. Μια οικονομία προκαθορισμένη να προχωράει προς την ακατάπαυστη ανάπτυξη δεν μπορεί να γίνει η μηχανή για μια αλλαγή που απαιτεί επειγόντως την επιβράδυνση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης. Οι δημοκρατίες που είναι προκαθορισμένες να δίνουν στους καταναλωτές πολίτες τους ό, τι αυτοί θέλουν, είναι ανίκανες να τους πουν τι δεν μπορούν να έχουν. Και η ψυχολογία μιας κουλτούρας που αντιδρά με φρίκη σε κάθε εμπόδιο στο δρόμο της καταναλωτικής ουτοπίας, δεν είναι σε θέση να ακολουθήσει έναν διαφορετικό δρόμο.Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ήρθε η συντέλεια του κόσμου. Ενα από τα άλλα προβλήματα της αφήγησης για την κλιματική αλλαγή είναι ότι προσφέρει μόνο δύο προοπτικές για το μέλλον: Σωτηρία του Κόσμου ή Αποκάλυψη Τώρα. Πιθανότατα δεν θα πραγματοποιηθεί καμιά από τις δύο προβλέψεις. Πιο ρεαλιστικό είναι το σενάριο ότι θα βιώσουμε κάτι που πολλές ανθρώπινες κοινωνίες του παρελθόντος έχουν βιώσει – μια οδυνηρή παρακμή έπειτα από μια περίοδο πληθωρικής επέκτασης.Ακούμε πολλά για το έτος 2050: είναι μια βολική χρονολογία, για να κρεμάμε τις ελπίδες μας για μια «βιώσιμη κοινωνία», κάτι που έχει καταλήξει να σημαίνει εξακολούθηση της συνήθους οικονομικής δραστηριότητας, business as usual, αλλά χωρίς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Φαίνεται πολύ πιο πιθανό ότι το 2050 θα κάνουμε εξορυκτικές έρευνες στις χωματερές μας για να βρούμε πολύτιμα μέταλλα και θα αγωνιζόμαστε να διατηρήσουμε αναμμένο το ηλεκτρικό, ενώ θα ονειρευόμαστε τους κοραλλιογενείς υφάλους που κάποτε άνθιζαν στους άδειους πια ωκεανούς.Εχω την εντύπωση ότι η κάθοδος έχει ξεκινήσει. Μια φυσική κάθοδος, από την αφθονία των πετρελαϊκών αποθεμάτων και την κατασπατάληση των φυσικών πόρων, αλλά και μια ψυχολογική κάθοδος από την κορυφή των βολικών μας ψευδαισθήσεων. Ο κόσμος στο μέλλον δεν πρόκειται να είναι όπως κάποτε πιστέψαμε ότι θα ήταν. Και αν η Σύνοδος της Κοπεγχάγης αποτύχει και φέρει πιο κοντά μας αυτή την πραγματικότητα, τότε ίσως σε κάτι χρησιμεύσει. Μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι τα πάρκα ανεμογεννητριών, τα φωτοβολταϊκά και ο πράσινος καταναλωτισμός δεν είναι οι προάγγελοι ενός «οικολογικά βιώσιμου μέλλοντος» αλλά τα τελευταία αγκομαχητά ενός πληγωμένου θηρίου. Εχουμε λιγότερες πιθανότητες τώρα να κρατήσουμε επί σκηνής αυτή την παράσταση ψευδαισθήσεων απ’ όσο εμείς στην Κούμπρια να σταματήσουμε τις βροχές. Και στις δύο περιπτώσεις, θα αναγκαστούμε να μάθουμε να ζούμε με ό, τι έρχεται από τον ουρανό.* Ο Πολ Κίνγκσνορθ είναι συγγραφέας, δημοσιογράφος και περιβαλλοντολόγος, με συμμετοχή σε πολλές περιβαλλοντικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Εχει γράψει τα βιβλία «One No, Many Yeses» και «Real England», τη μελέτη «Your Countryside, Your Choice», και είναι συνιδρυτής του Dark Mountain Project (www. dark-mountain. net).

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Paul Kingsnorth* / The Guardian - εφ. Καθημερινή, 06-12-2009

Αντίδωρο στον σεβάσμιο δάσκαλο Γιάννη Μόραλη

Μετάγγιζε μιαν ιερή και ζωογόνο πνευματικότητα στους μαθητές του.Λάμπεις στην πιο ψηλή κορφή της νιότης σου,διαφήμιση ενός μετάλλου που χάθηκε απ’ την αγοράΓερασιμος ΛυκιαρδοπουλοςΟι μάντεις - δάσκαλοι στις κάστες των αρχαίων Τολτέκων, αλλά και των σύγχρονων Μεξικανών, αποκαλούνται ευεργέτες, σύμφωνα με την μαρτυρία του Κ. Καστανέντα. Ενα τέτοιο αίσθημα ευγνωμοσύνης υπάρχει και στην Ορθοδοξία, όπου οι γέροντες της μοναστικής ζωής τυγχάνουν παρόμοιου σεβασμού αλλά και αφοσιώσεως από τους νεότερους. Πριν από λίγα χρόνια, υπήρχε ακόμα στη συλλογική συνείδηση του λαού ο ίδιος μεγάλος σεβασμός προς τους δασκάλους. Θυμάμαι ένα καλοκαίρι, πριν από αρκετά χρόνια σε μια ερημική παραλία της Κιμώλου, ένα χωρικό ο οποίος, περνώντας πάνω στο γαϊδουράκι του, με ρώτησε τι δουλειά κάνω. Οταν του είπα δάσκαλος, κατέβηκε βιαστικά απ’ το ζώο του, θεωρώντας προφανώς τη θέση του ανάρμοστη και χαιρετώντας με περισσή ευγένεια συνέχισε πεζός.Εζησα σε μια περίοδο σταδιακής χαλάρωσης της ιερής και ζωογόνου αυτής σχέσεως ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή. Ηταν ο καιρός της αμφισβήτησης των πάντων επί ποινή απαξιώσεως, όπως άλλωστε και σήμερα, κατεξοχήν, γιατί η προσχώρηση σε κάθε μορφή κατεδάφισης, –θεσμών ιεραρχιών, συμβόλων– είχε γίνει διαβατήριο για την πολιτιστική μας καταξίωση ως προοδευτικών. Ειδικά στην τέχνη, κάθε λογής «επανάσταση», «άρνηση» ή «ανατροπή» είχε κιόλας εδραιωθεί ως ένδειξη δημιουργικής ελευθερίας και πρωτότυπης έκφρασης, προσπερνώντας αδιακρίτως ό, τι μέχρι τότε συγκροτούσε αυτό που πιστεύαμε ως τέχνη. Το κάθε καινούργιο είχε γίνει αυτοσκοπός, ανεξάρτητα από το τι αντικαθιστούσε, τι αντιπροσώπευε ή τι ουσία εκόμιζε.Η διδασκαλίαΟ Μόραλης, αντιστεκόμενος στους συρμούς αυτούς, είχε ήδη αρχίσει από τη δεκαετία του 1950 να χτίζει τη διδασκαλία του με όσα ο ίδιος είχε αποθησαυρίσει, γνωρίζοντας ταυτόχρονα πολύ καλά και κάθε έκφανση των νέων αυτών ανατρεπτικών μορφών. Ο τρόπος της διδαχής του, διακριτικός, πολύσημος, ανεξίτηλος, στερέωνε, μεθοδικά και ελεγχόμενα, τα ομιχλώδη νεανικά μας οράματα, μέσω μιας ζωγραφικής γλώσσας, η γνώση της οποίας γινόταν εργαλείο αποκρυπτογράφησης πολύτιμων οπτικών στοιχείων –πληροφοριών μαζί και εναυσμάτων αισθητικών– ενύπαρκτων απ’ την φύση τους σε κώδικες μυστικούς και αόρατες παρουσίες, αποκαλύπτοντας έτσι πλήθος ποιοτικών αναβαθμών, που αποσαφήνιζαν την εικόνα και όξυναν την παρατηρητικότητά μας.Η διακριτική του προτροπή να γνωρίσουμε καλά αυτούς τους δρόμους, πριν από μια πρόωρη μορφική απελευθέρωση εν πνεύματι διατεταγμένης επαναστατικότητος και ανερμάτιστης ελευθερίας, είχε και διαστάσεις ηθικές. Ητανε μια μορφή ψυχικής προετοιμασίας παράλληλη με την οπτικοαισθητική η οποία θα μας καθιστούσε άξιους να πορευτούμε δημιουργικά, κάτι σαν αυτό που έλεγε ο Σεφέρης ότι «χρειάζεται άσκηση σπουδαία και κοπιαστική για να γράψει κανείς έστω και μία λέξη». Ηταν η συμπεριφορά του δασκάλου εξόχως ενδεδειγμένη γι’ αυτό.Μ’ έναν αέρα αριστοκράτη που επεδίωκε, νομίζω, να τον κρύψει με την οικειότητα των ανεκδότων, φορούσε την μπλε φόρμα του πριν από τις διορθώσεις, έβαζε το φίλτρο στο τσιγάρο του ή κρατούσε το μπλοκάκι του για τις υποδείξεις, που ποτέ δεν γίνονταν πάνω στις σπουδές μας. Οι σχολιασμοί του για την πορεία της εργασίας μας ήταν απολύτως πειστικοί και μ’ έναν ιδιαίτερα ευγενή τρόπο, που έκρυβε ταυτόχρονα τις προτιμήσεις του για ορισμένους από εμάς ώστε να μη γεννιέται στους υπόλοιπους η αίσθηση των διακρίσεων. Σε βοηθούσε να «διαβάζεις» μόνος σου το λάθος στην επιχειρούμενη μεταφορά απ’ τη νεκρή φύση ή το μοντέλο, που συνήθως ήταν τα θέματα της σπουδής μας.Οι αναφορές του στα στοιχεία που συγκροτούσαν το θέμα ήταν μεθοδικές, ενδελεχείς και τεκμηριωμένες. Τότε ακούσαμε για ανταποκρίσεις σημείων που δημιουργούν σιωπηλές και αόρατες συνομιλίες, όπως και για νοητές προεκτάσεις περιγραμμάτων και αξόνων: τα πρώτα διδάγματα για τις απλοποιήσεις της φόρμας και τον εντοπισμό των στοιχείων που κυριαρχούν στη σύνθεση. Μιλούσε ακόμα για τη σημασία των μεγεθών και την πυκνότητα της επιφάνειας, την ιδιαιτερότητά της με σχήματα γωνιώδη ή καμπυλόγραμμα, για την πάντοτε μυστηριακή παρουσία του φωτός μέσα στη σύνθεση και τον τρόπο που λειτουργεί με απόκρημνες ή νηφάλιες μεταβάσεις. Αναφερόταν συχνά στην ανάγκη μιας διαρκούς και διεισδυτικής παρατήρησης των άπειρων στοιχείων που μας προσφέρονται προς επαλήθευση κατά τη μεταφορά τους σε ό, τι σχεδιάζαμε, και πώς η προσέγγιση σ’ αυτή την αναζήτηση μπορούσε να επεκταθεί ακόμα και στην περιοχή των ιχνών, γεγονός που συντελούσε σε απίστευτες αποκαλυπτικές παρατηρήσεις.Θα έλεγα ότι όλα τούτα ήταν στο κάτω κάτω ελεγχόμενα. Μπορούσε, δηλαδή, η σωστή τους μεταφορά να μεθοδευτεί και να εμπλουτιστεί σε βάθος χάρη σ’ αυτή τη γόνιμη συγκριτική μέθοδο για την εικαστική μας παιδεία. Τι συμβαίνει όμως με το χρώμα και ποιος χειρισμός μπορεί να νομιμοποιήσει αισθητικά την ύπαρξή του; Εδώ το εγχείρημα, ακόμα και για πρωτοβάθμια σπουδή, άγγιζε σχεδόν μεταφυσικές περιοχές. Θυμάμαι ότι αρκετά συχνά ο δάσκαλος, τοποθετώντας το συνήθως γυναικείο μοντέλο στο βάθρο, στερέωνε στα μαλλιά ένα κόκκινο κουρελάκι, όπου σε προχωρημένες εργασίες αναζητούσε γύρω απ’ αυτό τις πράσινες ανταύγειες του συμπληρωματικού χρώματος. Ετσι, η άσκηση μας οδηγούσε σε λεπτότατες παρατηρήσεις σχετικά με τις διαφοροποιήσεις και την αλληλενέργεια που γεννά η θερμοκρασία κάθε χρώματος, όχι μόνο απ’ τη γειτνίασή τους, αλλά κι από την έκταση της επιφάνειάς τους, για να αναφέρω δύο μόνο βασικές παραμέτρους. Οι σχέσεις αυτές, σε μια διαρκώς κινδυνώδη και δυσεύρετη ισορροπία, καθόριζαν ή όχι την ποιότητα της ζωγραφικής επιφάνειας, επειδή άλλοτε τα οδηγούσαν σε μια λασπώδη και συμβατή με την υλική τους υπόσταση όψη, και άλλοτε να μετέχουν σε πολύσημη εσωτερική λάμψη μυστικής και ανεξιχνίαστης αρμονίας, η οποία μετουσίωνε αυτή την εγγενώς ένυλη φύση σε τρυφερούς κυματισμούς συναισθήματος ή σε απροσδόκητες αναδρομές της μνήμης σε ξεχασμένους καιρούς.Η σπουδήΓια να μας αποδείξει, δε, πώς ευτυχούν στις σχέσεις τους τα χρώματα, απομόνωνε μια μικρή, συνήθως, επιφάνεια της σπουδής μας –που μάλλον ενστικτωδώς είχε συντελεστεί– ώστε να δούμε τη διαφορά. Τότε, πράγματι, σ’ αυτή τη μικρή επιφάνεια, όπου τα πάντα επικοινωνούσαν αρμονικά, δεν μπορούσαμε ν’ αλλάξουμε τίποτα. Ούτε σχήματα ούτε χρώματα, ενώ στο υπόλοιπο έργο όλα βρίσκονταν σε εκκρεμότητα. Επομένως, η σπουδή δεν είχε τελειώσει. Αυτό βέβαια ήταν όριο σχεδόν απρόσιτο. Αλλά αυτό το σχεδόν ακατόρθωτο της προσπάθειας οριοθετούσε το νόημα και τους σκοπούς της σπουδής. Ηταν ο δύσκολος και ταυτόχρονα ιδανικός δρόμος μιας ανάβασης που τελικά σε ορισμένους από εμάς έδινε νόημα, ακόμα και στη ζωή τους.Η διδασκαλία του Μόραλη, ωστόσο, δεν τελείωνε εκεί, αφού γνώριζε πολύ καλά πως αυτή η γνώση δεν αρκεί για ένα δημιουργό, γιατί αυτός εξακολουθεί να παραμένει παντοτινά αβοήθητος εν μέσω σκότους. Ο Ιωάννης του Σταυρού, που συχνά αναφέρει ο Σεφέρης, λέει ότι «εκείνος που μαθαίνει τις πιο φίνες λεπτομέρειες μιας τέχνης προχωρεί πάντα στα σκοτεινά και όχι με την αρχική του γνώση, γιατί αν δεν την άφηνε πίσω του ποτέ δεν θα μπορούσε να ελευθερωθεί απ’ αυτήν».«Μας είχε καταστήσει μετόχους μιας άγραφης υποθήκης...Στο πολύτιμο βιβλίο της Φανής Μαρίας Τσιγκάκου για τον Μόραλη αναφέρονται συχνά οι απόψεις του για το «έργο κατασκευή δίχως ψυχή» και την ανάγκη να υπάρξει το «αστάθμητο στοιχείο, το μυστήριο» ή και το «λάθος». Γιατί η άψογη οργάνωση και η σοφία της συνθέσεως δεν αρκούν να στοιχειοθετήσουν το εικαστικό μόρφωμα σε έργο τέχνης, δηλαδή μορφή αναντίρρητη μιας άλλης πραγματικότητος που ωστόσο εγκλείει «κόσμον» μέσω προσωπικού οράματος με ιδιαιτερότητα γραφής, αναγωγών, ανασυνθέσεων ή απλοποιήσεων της πραγματικότητος.Η γνώση, λοιπόν, παρέμενε αναγκαία ως αφετηριακό στοιχείο, που θα έπρεπε μάλιστα να αποσυρθεί σε ψυχικές κρύπτες όσο εμείς θα ανιχνεύαμε την απόλυτα προσωπική μας σχέση με τους ψιθύρους του κόσμου της εμμένειας. Η σπουδή μας, λοιπόν, ήταν μια μορφή προετοιμασίας για κάτι που θα ακολουθούσε και που ήταν απείρως σπουδαιότερο, μυστικότερο και ιερότερο ως ουσία ψυχική. Ηταν αυτό που τελικά κυριαρχούσε αιωρούμενο στην ατμόσφαιρα, δίκην μοίρας, πάνω απ’ τον καθένα μας. Την βαθύτατα πνευματική αυτή προσέγγιση της δουλειάς μας την καθόριζε, πέραν φυσικά της ιδιαιτερότητος του καθενός μας, ο δάσκαλος.Η έκδηλη λατρεία των αναφορών του στη ζωγραφική ή σε ζωγράφους που αγαπούσε, σε περιστατικά της ζωής του, πάντοτε σχετικά με την τέχνη, σε μυστικά για ήχους χρωμάτων, για ανατροπές από άστοχες σχέσεις των μορφολογικών στοιχείων, για δυνατότητες υπερβάσεως δυσκολιών με ειδικό χειρισμό υλικών ή γραφής, για μυστηριακές επενέργειες του τυχαίου, όλα τούτα έπαιρναν διαστάσεις μυθικές, μεταγγίζοντάς μας ταυτόχρονα και την ευθύνη ενός δυσανάβατου ρόλου ή καλύτερα ενός προορισμού με στοιχεία ιερότητος. Συνεπώς, αυτό που συνιστούσε την αγάπη και την υπευθυνότητα της δουλειάς με την οποία είχαμε καταπιαστεί, μας είχε καταστήσει εξ ορισμού μετόχους μιας άγραφης υποθήκης με καθήκοντα ιδιαίτερα και αποστολή πνευματική, μακριά από συμβιβασμούς και ιδιοτέλειες.Δεν ξέρω πόσοι από εμάς εκείνου του καιρού κρατήσαμε τη σιωπηλή και κατανυκτική εκείνη υπόσχεση. Ενα πάντως είναι βέβαιο. Οτι αυτή η υπόσχεση οφείλει πολλά στη ζωογόνο πνευματικότητα του σεβάσμιου δασκάλου.* Ο κ. Σωτήρης Σόρογκας είναι ζωγράφος, ομότιμος καθηγητής Ε. Μ. Πολυτεχνείου.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Σωτηρη Σορογκα* - εφ. Καθημερινή, 06-12-2009