31/1/12

Επαρχία, εξωτερικό και μετακόμιση στο πατρικό

Της Τόνιας Τσακίρη

Δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις για την εργασία και για το 2012, όπου λόγω κρίσης η ανεργία έχει ανέβει κατακόρυφα, με αποτέλεσμα να έχει ενταθεί η επιστροφή αλλοδαπών στην πατρίδα τους, η μετακόμιση Ελλήνων στο πατρικό τους, η μετανάστευση Ελλήνων στο εξωτερικό και η εγκατάλειψη της Αθήνας για να βρουν δουλειά σε αγροκτήματα στην επαρχία.

Ερευνα της Manpower αναφέρει ότι ο Δείκτης των Συνολικών Προοπτικών Απασχόλησης για το πρώτο τρίμηνο του 2012 διαμορφώθηκε στο -18, καταγράφοντας αρνητικό ρεκόρ από τότε που ξεκίνησε η έρευνα στην Ελλάδα, το β' τρίμηνο του 2008. Οι εργοδότες στο σύνολο των 9 κλάδων οικονομικής δραστηριότητας της χώρας μας εκτιμούν ότι ο αριθμός των ατόμων που απασχολούν θα μειωθεί κατά το α' τρίμηνο του 2012, ενώ οι δυσχερέστερες εκτιμήσεις του τριμήνου προέρχονται από τους εργοδότες από τον κλάδο του εμπορίου (-26), του τουρισμού (-24), των κατασκευών (-22) και του δημόσιου τομέα (-21).

Σύμφωνα με την κυρία Βενετία Κουσία, πρόεδρο της Ενωσης Ιδιωτικών Εταιρειών Απασχόλησης (ΕΝΙΔΕΑ) και διευθύνουσα σύμβουλο της Manpower, «η κρίση έχει δημιουργήσει τέλμα σε διάφορα επαγγέλματα όπως μηχανικοί, δημόσιοι υπάλληλοι, δικηγόροι, γιατροί ενώ υπάρχει ζήτηση στις πωλήσεις, όχι στο λιανεμπόριο αλλά σε εξειδικευμένους τομείς, (π.χ. sales engineering), νοσηλευτές, γραμματείς, τεχνικούς».

Επιπλέον, στοιχεία της Icap προβλέπουν ότι τους επόμενους έξι μήνες 7 στις 10 εταιρείες θα έχουν μειώσει το προσωπικό τους και 3 στις 10 εταιρείες θα έχουν προβεί σε μειώσεις μισθών.

Αποτέλεσμα των απολύσεων και αυτών των απογοητευτικών στοιχείων είναι μεταξύ άλλων και η μετακόμιση στο πατρικό. Μια περίπτωση Ελληνίδας που αναγκάστηκε να αλλάξει τη ζωή της λόγω της κρίσης και των συνεπειών της, όπως η μείωση μισθού και η αύξηση φόρων, είναι η κυρία Ναταλία Μάκκα, η οποία εδώ και τέσσερις μήνες επέστρεψε στο πατρικό της. Είναι ιδιωτική υπάλληλος και μέχρι πρότινος συντηρούσε τον εαυτό της, νοικιάζοντας ένα διαμέρισμα, αλλά το τελευταίο διάστημα τα έσοδα μειώθηκαν, τα έξοδα αυξήθηκαν και δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει οικονομικά, γι' αυτό και συγκατοίκησε ξανά με την οικογένειά της, στο πατρικό, όπως άλλωστε και πολλοί άλλοι Ελληνες.

«Θύμα» της κρίσης αποτελεί και η Aλβανίδα κυρία Ιουλιάνα Μεμάι, η οποία έπειτα από πολλά χρόνια διαμονής στην Ελλάδα και ίδρυση καταστήματος εμπορίας τεντών στο Νέο Ψυχικό με τον σύζυγό της, αποφάσισε να γυρίσει στην πατρίδα της. Τα τελευταία τρία χρόνια οι πωλήσεις του καταστήματος είχαν μειωθεί και δεν άντεχε να πληρώνει και το ενοίκιο του σπιτιού στην Ελλάδα, ενώ η αβεβαιότητα του οικονομικού κλίματος στην Ελλάδα την ανάγκασαν να μεταναστεύσει ξανά για την πατρίδα της.
Τη μετακόμιση σε μια φάρμα βιολογικής καλλιέργειας και αγροτουρισμού, στη Λακωνία, στην οποία και εργάζονται τους τελευταίους δύο μήνες, αποφάσισαν η κυρία Αλεξία Αμβράζη και ο σύζυγός της, εγκαταλείποντας την Αθήνα έπειτα από 16 χρόνια εργασίας ως δημοσιογράφος σε αγγλόφωνα ΜΜΕ. Στη φάρμα, επισημαίνει η κυρία Αλεξία Αμβράζη, «έχω διάφορους ρόλους, μαγειρεύω για τους επισκέπτες, βοηθάω στη διοργάνωση σεμιναρίων, ενώ ασχολούμαι και με άλλες δουλειές, όπως μάζεμα και επιλογή ελιών για την παραγωγή ελαιολάδου, κ.ά.». «Ο λόγος που έφυγα από την Αθήνα», προσθέτει η κυρία Αλεξία Αμβράζη, «είναι ότι η κρίση με έσπρωξε προς αυτή την απόφαση πιο γρήγορα, διότι το κόστος ζωής ανέβηκε σε εξωφρενικά επίπεδα ενώ η εγκληματικότητα και η μιζέρια αυξήθηκαν σε επικίνδυνο βαθμό στην Αθήνα».
Την περίπτωση του εξωτερικού επέλεξε η κυρία Σωζήτα Γκουντούνα προκειμένου να αντιμετωπίσει την ανεργία στην Ελλάδα. Στο Λονδίνο έκανε σπουδές Φιλοσοφίας και θεάτρου και διδακτορικό στην Ιστορία Τέχνης και δεν αποφασίζει να γυρίσει στην Ελλάδα διότι οι πανεπιστημιακές θέσεις δεν ανοίγουν εύκολα στη χώρα μας και οι μισθοί είναι πενιχροί. «Οταν τελείωσα τις σπουδές μου είχα όνειρο να γυρίσω στην Ελλάδα», τονίζει η κυρία Σωζήτα Γκουντούνα «αλλά η κρίση με κρατάει στην Αγγλία».

ΒΗΜΑ της Κυριακής 29/01/2012

Αναζητούν σωτηρία στις ξένες αγορές

Του Δημήτρη Χαροντάκη


Χιλιάδες ελληνικές επιχειρήσεις, μικρές και μεσαίου μεγέθους, κατά τεκμήριο παραγωγικές, που συγκροτούν τον «γαλαξία» της «άλλης επιχειρηματικότητας», ασφυκτιούν στα όρια μιας αγοράς που μήνα με τον μήνα στεγνώνει από ρευστό και αναζητούν την τύχη τους στις ξένες αγορές. Συνωθούνται στις «εξαγωγικές οδούς» της χώρας, ελπίζοντας ότι θα «ρεφάρουν» τις απελπισμένες προοπτικές της εσωτερικής αγοράς. Στη διάρκεια των δύο τελευταίων χρόνων αυξάνονται όλο και περισσότερο ο αριθμός των επιχειρήσεων, αλλά και η σύνθεση με βάση το οικονομικό τους μέγεθος, που σπεύδουν να συμμετάσχουν στις διεθνείς εκθέσεις σε συνεργασία με τον Οργανισμό Προώθησης Εξαγωγών (ΟΠΕ) και να παρουσιάσουν τα προϊόντα τους στους ξένους επισκέπτες.Είναι γεγονός πως η «άλλη Ελλάδα», αυτή που προσπαθεί, αλλά δεν είναι στο επιχειρηματικό προσκήνιο, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί ως τώρα, καταβάλλει εναγώνιες προσπάθειες για να διασώσει αυτό που ως σήμερα έχει δημιουργήσει. Ο πρόεδρος του ΟΠΕ κ. Αλ. Καλαμπόκης μιλώντας προς «Το Βήμα» τονίζει χαρακτηριστικά ότι όλες οι εκθέσεις στις οποίες συμμετέχει ο ΟΠΕ είναι πλήρεις από την πλευρά των ελληνικών επιχειρήσεων – όπως π.χ. η επικείμενη έκθεση τροφίμων τον Φεβρουάριο στο Ντουμπάι –, γεγονός το οποίο θεωρεί πρωτοφανές για τα δεδομένα του οργανισμού.

«Να αναβαθμίσουμε το ελαιόλαδο»
Κατά 16% αυξήθηκαν οι εξαγωγές της χανιώτικης εταιρείας Terra Creta
Το ελαιόλαδο μπορεί ίσως να χαρακτηριστεί το σύγχρονο «ευγενές προϊόν». Η Terra Creta ΑΕ του κ. Μ. Αναγνωστάκη δημιουργήθηκε μόλις το 2001 στα Χανιά και ευθύς εξαρχής είχε εξαγωγικό προσανατολισμό, έτσι ώστε σήμερα σχεδόν το σύνολο των πωλήσεών της να προέρχεται από τις ξένες αγορές. Από το 2009 διαθέτει υπερσύγχρονες και ιδιόκτητες εγκαταστάσεις στο Κολυμβάρι Χανίων και η παραγωγική της δυναμικότητα είναι δεκαπλάσια της ποσότητας ελαιολάδου που επεξεργάζεται και τυποποιεί.

Μιλώντας προς «Το Βήμα» ο κ. Αναγνωστάκης ανέφερε ότι στη διάρκεια του 2011 οι πωλήσεις εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου της Terra Creta ανήλθαν σε 4,8 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση κατά 16% έναντι του 2010. Τα προϊόντα του εξάγονται σε 20 χώρες, από τις οποίες οι τέσσερις-πέντε είναι και οι καλύτερες αγορές τους. Πρόκειται για τη Γερμανία, το Βέλγιο, τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία.

Οπως εξηγεί, «στην Ελλάδα δεν πουλάμε γιατί είναι δύσκολο να διεισδύσει κανείς στα δίκτυα διανομής».
Η χανιώτικη εταιρεία στη διάρκεια των τελευταίων δύο χρόνων έχει αρχίσει να δραστηριοποιείται και στον τομέα της συμβολαιακής γεωργίας προκειμένου «να έχει τον πλήρη έλεγχο της πρώτης ύλης». Παρά το «νεαρό» της ηλικίας της, ως τώρα έχει αποσπάσει, μεταξύ των άλλων, πέντε διεθνή χρυσά βραβεία για την ποιότητα των προϊόντων της.
Πέρυσι τυποποίησε περισσότερους από 1.100 τόνους ελαιολάδου, ενώ η παραγωγική δυναμικότητα των εγκαταστάσεών της ανέρχεται σε 11.000 τόνους.

Και όπως τονίζει ο κ. Αναγνωστάκης, «στο χέρι μας είναι να ανατρέψουμε την υπάρχουσα κατάσταση στον τομέα του ελαιολάδου και να προχωρήσουμε στην ποιοτική αναβάθμιση του σπουδαίου αυτού ελληνικού προϊόντος».

Τα κρητικά ξεροτήγανα ταξιδεύουν στην υφήλιο
Η βιοτεχνία ειδών αρτοποιίας από τη Σητεία της Κρήτης με την επωνυμία Σητειακός Μύλος, με 80 χρόνων παράδοση στη λειτουργία της, εκμεταλλεύθηκε δύο βασικά χαρακτηριστικά: το εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο της περιοχής και την αρτοποιητική παράδοση της Κρήτης. Η εταιρεία βρίσκεται ήδη στην τρίτη γενιά της οικογένειας Καλαμπόκη και οι εξαγωγικές επιδόσεις της – παρά το οικονομικό της μέγεθος – είναι εντυπωσιακές.

Οπως ανέφερε μιλώντας προς «Το Βήμα» ο κ. Χρ. Καλαμπόκης, οι πωλήσεις της εταιρείας, καταβάλλοντας μεγάλη προσπάθεια, δεν υπερβαίνουν τα 2 εκατ. ευρώ, αλλά οι εξαγωγές της συνεχώς αυξάνονται και αντιστοιχούν στο 50% των πωλήσεών της. Και πρόσθεσε χαρακτηριστικά ότι οι πωλήσεις της στην εσωτερική αγορά μειώνονται με ρυθμούς που υπερβαίνουν ακόμη και το 20%, ενώ αντίστοιχα οι εξαγωγές της αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο ισόποσα και κατορθώνουν να εξισορροπούν τις αντίρροπες τάσεις.

Η εταιρεία ξεκίνησε από ένα ζαχαροπλαστείο στη Σητεία το 1930 και μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία το 1992. Σήμερα απασχολεί 30 εργαζομένους, παράγει 25-30 κωδικούς προϊόντων, καθώς και προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας για μεγάλες αλυσίδες σουπερμάρκετ (ΑΒ Βασιλόπουλος και Χαλκιαδάκης ΑΕ). Ξεροτήγανα, καλιτσούνια, παξιμαδάκια αμυγδάλου, κουλουράκια λαδιού, σταφιδωτά, μπισκότα καρυδιού, παξιμαδάκια πορτοκαλιού, μπισκότα μανταρινιού, κουραμπιέδες, γευστικά μελομακάρονα, παραδοσιακά μπισκότα και παξιμαδάκια σε διάφορες γεύσεις και τα παραδοσιακά κρίθινα παξιμαδάκια σε πέντε διαφορετικές γεύσεις: φυσικά κρίθινα, με βασιλικό, με ρίγανη, με θυμάρι και με δεντρολίβανο, είναι ορισμένα από τα προϊόντα που παράγει και εξάγει από την Κρήτη σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στην Ιαπωνία, στην Κορέα, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, στην Κύπρο.

ΒΗΜΑ της Κυριακής 29/01/2012

Ο πιο καλός ο δάσκαλος φέρνει... ευτυχία στους μαθητές

Της Annie Lowrey

Δάσκαλοι και καθηγητές δημοτικών, γυμνασίων και λυκείων που συμβάλλουν στη βελτίωση της απόδοσης των μαθητών τους στις εξετάσεις φαίνεται ότι επιφέρουν γενικότερες και μακροπρόθεσμες θετικές συνέπειες στη ζωή των μαθητών αυτών, πέραν της ακαδημαϊκής τους ζωής - μεταξύ άλλων, σε δείκτες που αφορούν χαμηλότερα ποσοστά σε εγκυμοσύνες εφήβων, περισσότερες εγγραφές σε πανεπιστήμια και μεγαλύτερους μισθούς, σύμφωνα με νέα έρευνα που παρακολούθησε τη ζωή 2,5 εκατομμυρίων μαθητών σε διάστημα 20 ετών.
Η έρευνα, την οποία πραγματοποίησαν οι οικονομολόγοι Ρατζ Τσέτι και Τζον Φρίντμαν του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και ο Τζόνα Ροκόφ του Πανεπιστημίου Κολούμπια, εξέτασε με λεπτομέρειες την επίδραση των καθηγητών στη ζωή των μαθητών τους. «Το ότι η απόδοση στις εξετάσεις σε βοηθά να μορφωθείς καλύτερα και η καλύτερη μόρφωση συμβάλλει στο να έχεις μεγαλύτερες απολαβές, αυτό είναι κατανοητό από όλους», λέει ο Ρόμπερτ Μέγερ, διευθυντής του ερευνητικού κέντρου στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν. «Ωστόσο αυτή η μελέτη ξεπερνά αυτά τα στάδια και δείχνει πολύ περισσότερα».
Η μελέτη αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά και πολλές σχολικές επιτροπές, που έχουν αρχίσει να συμπεριλαμβάνουν στοιχεία «πρόσθετης αξίας», όπως λέγονται, προκειμένου να προσλάβουν, να απολύσουν καθηγητές ή ακόμη και να αυξομειώσουν τους μισθούς τους. Βέβαια ο εκπαιδευτικός κόσμος είναι διχασμένος. Κάποιοι θεωρούν ότι τέτοιου είδους μετρήσεις κάνουν τους καθηγητές πιο υπεύθυνους, γεγονός που συμβάλλει στη μόρφωση εκατομμυρίων μαθητών. Οι επικριτές, κυρίως οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των καθηγητών, υποστηρίζουν ότι είναι δύσκολο να απομονώσεις τις συνέπειες που μπορεί να έχει καθένας καθηγητής, με αποτέλεσμα το έργο κάποιων να υποτιμηθεί. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν κρίνεις κάποιους καθηγητές μεμονωμένα για έναν χρόνο - η μελέτη της αποδοτικότητάς τους επί πολλά χρόνια δείχνει ότι κάποιοι απλώς είναι καλύτεροι από άλλους.

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Ο μέσος όρος της επιρροής ενός καθηγητή σε έναν μαθητή είναι μέτριος. Αν όλα τα άλλα είναι ίδια, ένας μαθητής που έχει έναν καταπληκτικό καθηγητή για μια χρονιά μεταξύ Δ' Δημοτικού και Β' Γυμνασίου θα κερδίσει σε όλη του τη ζωή 4.600 δολάρια περισσότερα από έναν μαθητή με παρόμοια προέλευση που έχει έναν μέτριο καθηγητή. Ο μαθητής με τον εξαιρετικό καθηγητή θα έχει 0,5% περισσότερες πιθανότητες να σπουδάσει σε πανεπιστήμιο. Εξάλλου και τα κορίτσια με καλούς εκπαιδευτικούς έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες εγκυμοσύνης κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους.
Ισως εξίσου σημαντικό, δεδομένης της δυσκολίας εύρεσης και επιμόρφωσης καταπληκτικών καθηγητών, είναι το ότι η εισοδηματική διαφορά μακροπρόθεσμα μεταξύ μαθητών με μέτριους καθηγητές και εκείνων με χαμηλού επιπέδου καθηγητές είναι το ίδιο σημαντική όσο η διαφορά μεταξύ των μαθητών που είχαν πολύ καλούς καθηγητές και όσων είχαν μέτριους, σύμφωνα με την έρευνα. Αθροιστικά, αυτές οι διαφορές είναι πιθανόν τεράστιες. Πάντως η νέα έρευνα δεν βρήκε αποδείξεις για μια παλαιά πεποίθηση: ότι το να έχεις καλό δάσκαλο στις πρώτες τάξεις του δημοτικού είναι πιο σημαντικό από το να έχεις καλό δάσκαλο αργότερα.
Η αντικατάσταση ενός εκπαιδευτικού που δεν τα καταφέρνει καλά με έναν μέτριο μπορεί να αυξήσει τις αποδοχές των παιδιών μιας τάξης για όλη τους τη ζωή κατά 266.000 δολάρια, εκτιμούν οι οικονομολόγοι. Μόνο μιας τάξης. «Εάν αφήσεις έναν κακό καθηγητή στο σχολείο σου για 10 χρόνια, αντί να τον αντικαταστήσεις έστω με έναν μέτριο, φθάνουμε να μιλάμε για απώλεια εισοδήματος ύψους 2,5 εκατ. δολαρίων», παρατηρεί ο καθηγητής Φρίντμαν, εκ των συγγραφέων της έκθεσης.

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ. Μετά την έρευνα αυτή, θεωρείται πιθανό να τροποποιηθεί η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών σε πολλά αμερικανικά σχολεία και εκτός της ακαδημαϊκής τους παρουσίας να δίνεται σημασία και στα εξωσχολικά θέματα τα οποία συζητούν με τους μαθητές τους, καθώς και στη γενικότερη συμπεριφορά τους. «Ολα αυτά θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην αξιολόγηση των εκπαιδευτικών», παρατηρεί ο δρ Χάνουσεκ, «διότι παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο».

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΚΑΛΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ»;
Η μεγαλύτερη επιτυχία για έναν δάσκαλο είναι η... εξαφάνισή του! Δεν πρόκειται όμως για ταχυδακτυλουργία, αλλά για τον μεγαλύτερο στόχο της διδασκαλίας, όπως τον περιγράφει η μεγάλη παιδαγωγός Μαρία Μοντεσόρι. Να μπορεί να πει ο δάσκαλος: «Τα παιδιά τώρα δουλεύουν σαν να μην υπάρχω». Τότε, διά της πλασματικής του απουσίας, η οποία στην πραγματικότητα είναι η πιο αποτελεσματική παρουσία, έχει καθορίσει τους μαθητές του. Εχει επιτύχει. «ΤΑ ΝΕΑ» ζήτησαν από τρεις σύγχρονους δασκάλους, που κατά γενική ομολογία έχουν διακριθεί για τη διδακτική τους ικανότητα, να πουν ποιοι ήταν οι δικοί τους δάσκαλοι που τους καθόρισαν. Και τι σημαίνει, κατά τη δική τους οπτική, καλός δάσκαλος. Η διεθνούς φήμης καθηγήτρια Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος που είναι και ακαδημαϊκός εκτός από ποιμένας και ο πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθήνας Γεώργιος Μπαμπινιώτης μιλούν για τους δασκάλους τους και για τη διδασκαλία.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
«Θεωρώ την προσφώνηση «δάσκαλε» ως τον πιο τιμητικό τίτλο»
Από τους τίτλους που κατά καιρούς τού αποδίδονται με τις διάφορες ιδιότητές του (καθηγητής, πρόεδρος, πρύτανης κ.ά.), ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης θεωρεί την προσφώνηση «δάσκαλε» ως την πιο τιμητική.
«Αυτό εξηγεί την εκτίμηση που τρέφω προς την ιδιότητα – διορθώνω – προς το λειτούργημα τού δασκάλου σε όλες τής βαθμίδες, από τον δάσκαλο τού δημοτικού μέχρι τον καθηγητή πανεπιστημίου», λέει.
Ποιοι ήταν οι δάσκαλοι που τον καθόρισαν;
«Ευτύχησα να έχω δασκάλους ανθρώπους αφοσιωμένους στην εκπαίδευση πραγματικά λειτουργούς. Ενδεικτικά ξεχωρίζω και αναφέρω τον Ευαγγελάτο (στο δημοτικό), τους Γρηγορόπουλο, Φαλιέρη και Μιχαλόπουλο (στο γυμνάσιο) και τους Θεοδωρακόπουλο, Σταματάκο, Βουρβέρη, Ζακυθηνό, Τωμαδάκη και Κουρμούλη (στο πανεπιστήμιο).
Στον δάσκαλο μου, καθηγητή τής Γλωσσολογίας, Γεώργιο Κουρμούλη οφείλω τη στροφή μου στη γλωσσολογία, όταν μου δόθηκε (μαζί με άλλους) η ευκαιρία να συμμετάσχω σε ένα σεμινάριο για τη Μυκηναϊκή γραφή και γλώσσα τα χρόνια που αποκρυπτογραφήθηκε η Γραμμική Γραφή Β’ και να μυηθώ στην επιστήμη τής γλώσσας.
Επειδή κι ο ίδιος συμβαίνει να θεωρούμαι από τους φοιτητές μου καλός δάσκαλος, προσωπικά ορίζω τον καλό δάσκαλο ως αυτόν που έχει πάθος για την επιστήμη του, που σέβεται και αγαπάει τους μαθητές του, που είναι ενημερωμένος στο αντικείμενό του, που δεν πάει ποτέ στο μάθημά του χωρίς να προετοιμασθεί κατάλληλα κάθε φορά για το τι και πώς θα το διδάξει, που συνδυάζει γνώση, έρευνα και διδασκαλία (προκειμένου για πανεπιστημιακό δάσκαλο), που δεν περιορίζεται σε ξηρή διδασκαλία αλλά ανεβάζει την ψυχική διάθεση, εξάπτει το ενδιαφέρον και εμπνέει τους μαθητές του πέρα και έξω από το μάθημα σε συνάφεια με τη ζωή, με αξίες και ιδανικά και που δεν λείπει ποτέ από το μάθημά του».

Ελένης Γλύκατζη - Αρβελέρ
«Ο δάσκαλος που κάθεται δίπλα στα παιδιά και όχι απέναντί τους»
Η απάντηση της Ελένης Γλύκατζη - Αρβελέρ στο ερώτημα «ποιος είναι ο καλός δάσκαλος», ήταν άμεση, σαφής και κατηγορηματική: «Αυτός που δεν κάθεται απέναντι, αλλά δίπλα στα παιδιά του».
Η διάσημη ελληνίδα ακαδημαϊκός, πρώτη γυναίκα πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης και πρώτη γυναίκα πρύτανης του ίδιου Πανεπιστημίου, τονίζει ότι στην επιλογή της επαγγελματικής της πορείας, στο να γίνει δηλαδή βυζαντινολόγος, ρόλο ασφαλώς έπαιξε η καταγωγή της οικογένειάς της από τη Μικρά Ασία, αλλά μεγάλο βάρος είχε κι ο δικός της δάσκαλος που την καθόρισε.
«Οι ερευνητές του Χάρβαρντ έχουν φυσικά δίκιο για την επιρροή του καλού δάσκαλου στους μαθητές του. Ημουν τυχερή να έχω δασκάλους μεγάλου αναστήματος. Ο σπουδαίος ιστορικός και βυζαντινολόγος Διονύσιος Ζακυθηνός, θυμάμαι, ήταν ο άνθρωπος που με επηρέασε ώστε να γίνω κι εγώ βυζαντινολόγος. Ηταν ο άνθρωπος που καθόταν δίπλα μας στη Φιλοσοφική και έλεγε ότι πρώτα πρέπει να καταλάβουμε για τι πράγμα θα μιλήσουμε. Επίσης εξαίρετος δάσκαλος ήταν ο καθηγητής μου στη Σορβόνη, ο Πολ Λεμέμπλ, τον οποίον και αντικατέστησα στην έδρα».
Για την Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, ο καλύτερος δάσκαλος είναι αυτός που δεν στηρίζεται και δεν αναπαράγει μονότονα τις σημειώσεις του στις παραδόσεις, αλλά αφήνεται να παρασυρθεί από τον παλμό της τάξης.
«Το ωραιότερο μάθημα που έχω κάνει ήταν μια φορά που αφέθηκα να μιλήσω εκτός σημειώσεων. Επίσης θυμάμαι όταν πρωτοβγήκαν τα κασετόφωνα, πολλοί φοιτητές άρχισαν να έρχονται στα πανεπιστήμια με αυτά για να μαγνητοφωνήσουν τις παραδόσεις, αλλά οι περισσότεροι καθηγητές δεν τα επέτρεπαν. Εγώ είπα αμέσως ναι και τους άφησα να μαγνητοφωνούν, ακριβώς επειδή είχα αποφασίσει ότι ποτέ ένα μάθημά μου δεν θα ήταν ίδιο με ένα άλλο».

Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος
«Μας καθορίζουν πολλοί δάσκαλοι και όχι μόνο ένας»
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος, εκτός από ασκητική φυσιογνωμία και πνευματικός ηγέτης, είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Μεσογειακών και Αραβικών Σπουδών και επίτιμος διδάκτωρ Θεολογίας και Φιλοσοφίας 15 πανεπιστημιακών σχολών.
«Δεν είναι μόνο ένας ο δάσκαλος που συναντάμε στη ζωή μας», λέει στα «ΝΕΑ», «αλλά πολλοί εκείνοι οι δάσκαλοι που μας καθορίζουν. Κανείς δεν έχει μόνο έναν, όπως ποτέ δε μαθαίνουμε μόνο από ένα σχολείο». Ο ίδιος, στην Κατοχή, διδάχθηκε από φίλους, συντροφιές, ποικιλία ανθρώπων. «Χαρακτηριστικά θυμάμαι στο 2ο Σχολείο Αρένων Αθηνών τον δάσκαλο Ηλία Δοροδίνη, που ήταν εξαίρετος. Αλλά και στο Πανεπιστήμιο, στη Θεολογική, όπου τα χρόνια μετά από την Κατοχή ήταν πολύ δύσκολο να μπεις, καθώς ήταν 700 υποψήφιοι για 50 θέσεις, είχα την τύχη να συναντήσω θαυμάσιους δασκάλους, καθηγητές που επηρέασαν την πορεία μου, όπως τον Λεωνίδα Φιλιππίδη του οποίου ήμουν και διάδοχος». Ο Παναγιώτης Τρεμπέλας, ο Βασίλειος Βέλλας, ο Ιωάννης Καρμίρης και o Αμίλκας Αλιβιζάτος συμπλήρωσαν την ομάδα των δασκάλων που τον επηρέασαν, καθένας με τον τρόπο του.
«Αλλά και στη Γερμανία (σ.σ.: όπου ο Αναστάσιος σπούδασε κατόπιν) υπήρξαν καθηγητές όπως οι Γκολντάμερ και Σ. Ντάμεν, στη θρησκειολογία. Δυστυχώς δεν θυμάμαι αυτή τη στιγμή το όνομα της δασκάλας μου στο Δημοτικό στον Αγιο Κωνσταντίνο Κολωνού, που όμως μας φρόντιζε όλους παρότι είχε η τάξη 50-60 παιδιά».
Ποιο κοινό στοιχείο μπορεί κανείς να βρει στους καλούς δασκάλους; «Γνώριζαν πολύ καλά το αντικείμενο που δίδασκαν και επιδείκνυαν μεγάλο ενδιαφέρον και έγνοια για τα παιδιά. Ιδίως αυτούς που διέκριναν ότι είχαν δυνατότητες φρόντιζαν να τους δίνουν προσοχή, χωρίς όμως ποτέ να προσβάλλουν ή να εγκαταλείπουν τους άλλους».

TA NEA/THE NEW YORK TIMES 28-29.01.2012

Πολιτική χρεοκοπία

Τoυ Νικου Γ. Ξυδακη

Το «κούρεμα» του χρέους και το Μνημόνιο ΙΙ αποτελούν το δεύτερο μεγάλο ορόσημο μετά το Μνημόνιο της άνοιξης 2010. Η Ελλάδα διανύει πλέον μια ιστορική φάση δυσχέρειας και πόνου, από την οποία είναι άγνωστο πότε και πώς θα βγει. Τα αίτια της πτώσης βρίσκονται εγκυστωμένα στις παρελθούσες φάσεις διακυβέρνησης της χώρας, ενισχυμένα από τις ευρωπαϊκές παθογένειες και τη διεθνή συγκυρία· κι είναι χρήσιμο να τα γνωρίζουμε όλα αυτά, παρότι δεν προσφέρουν καμία άμεση ανακούφιση.
Δεν είναι διόλου ανακουφιστικό λ.χ. να αντιλαμβανόμαστε ότι η πολιτική τάξη εν συνόλω έχει αποδράσει από το κλυδωνιζόμενο πλοίο. Αφού έθεσε τη χώρα υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο αμαχητί, χωρίς διαπραγμάτευση, τώρα, υπό το βάρος της ραγδαίας ύφεσης και των ανυπέρβλητων διαχειριστικών προβλημάτων, τέτοιων που ξεπερνούν κατά πολύ τις ανύπαρκτες ικανότητές της, η κυβερνήσασα ελίτ παραδίδει ουσιαστικά και τον πολιτικό έλεγχο της χώρας στους εταίρους-δανειστές. Υπό μία έννοια, ευτυχώς: η Κριστίν Λαγκάρντ και η Αγκελα Μέρκελ διαπραγματεύονται πιο αποτελεσματικά το «κούρεμα» και τα επιτόκια με τους ομολογιούχους, απ' ό,τι θα έκαναν οι Ελληνες πολιτικοί - οι οποίοι, όταν είχαν την ευκαιρία, δεν το έκαναν.
Η εγχώρια ελίτ φαίνεται εντελώς ανίκανη να υπερασπιστεί ζωτικά εθνικά συμφέροντα, δεν είναι ικανή να θέσει στοιχειωδώς κόκκινες γραμμές για ιστορικά διακυβεύματα, κατά τον τρόπο που τις θέτουν λ.χ. οι ιταλικές και οι ισπανικές ελίτ. Από τη χρεοκοπημένη κυβερνήσασα τάξη λείπουν δραματικά η ικανότητα, η βούληση και η ιστορική επίγνωση. Διαθέτει μόνο άσβηστη τη δίψα για εξουσία, ακόμη και επί ερειπίων. Οποιαδήποτε άρα ελπίδα ανάκαμψης προϋποθέτει την εξαφάνιση αυτών των προσώπων από τη σκηνή, ώστε να δοθεί χώρος σε αναγεννητικές δυνάμεις. Η σιδηρά, καίτοι ταπεινωτική, παρέμβαση του ξένου παράγοντος μπορεί να συμβάλει προς τούτο, στο μέτρο που θα διασωθούν χωρίς μείζονες απώλειες ο εθνικός κορμός και η κοινωνική συνοχή.

Kαθημερινή 28/01/2012

[Διαστάσεις] Δύναμη καταστροφής

Του Μιχάλη Μητσού

Η διαπίστωση είναι γενική: ο καπιταλισμός έχει ξεφύγει. Δεν είναι τόσο ότι διέρχεται κρίση. Είναι ότι δεν υπηρετεί πια τον κεντρικό του ρόλο: να παρέχει ευκαιρίες και να ανταμείβει την αξία, την εργασία και το ταλέντο. Εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια ευνοεί μονάχα τους προνομιούχους. Αντί να απελευθερώνει δυνάμεις, τις φυλακίζει. Αντί να ενθαρρύνει το καινούργιο, το πνίγει. Αντί για δύναμη δημιουργίας, έχει γίνει δύναμη καταστροφής.
Μια σειρά από σοβαρά έντυπα βάλθηκαν να μελετήσουν αυτό το φαινόμενο, να διερευνήσουν την εξέλιξή του και να προτείνουν λύσεις. Το περιοδικό «Time» επισημαίνει ότι χωρίς μια βαθιά μεταρρύθμιση, ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κίνδυνο καθώς αποξενώνει τους πληθυσμούς σε όλο τον πλανήτη. Πρέπει λοιπόν να αποκατασταθεί αυτό που έσβησε η παγκοσμιοποίηση, να ξαναβρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στις οικονομικές και πολιτικές εξουσίες και να αποδοθούν ευθύνες στους διοικητές των τραπεζών και των επιχειρήσεων. Οι κίνδυνοι που αναλήφθηκαν χωρίς να δοθούν εξηγήσεις και οι αστρονομικές αμοιβές που δόθηκαν και εξακολουθούν να δίνονται χωρίς καμιά δικαιολογία «καταστρέφουν την ηθική αιτιολόγηση της ύπαρξης ενός καπιταλιστικού συστήματος που στηρίζεται στην αξία».
Η σημερινή εκδοχή του καπιταλισμού πρέπει να εγκαταλειφθεί, καθώς αποδείχθηκε όχι μόνο ασταθής αλλά και άδικη, παρατηρούν από την πλευρά τους οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», που ξεκίνησαν εδώ και τρεις εβδομάδες μια σειρά με τίτλο «Ο καπιταλισμός σε κρίση». Η αύξηση των ανισοτήτων απειλεί τα θεμέλια των δημοκρατιών μας. Ακόμη κι οι Αμερικανοί έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους: μόλις το 50% έχει σήμερα μια θετική ιδέα για τον καπιταλισμό. «Η σύγχρονη οικονομία μοιάζει να έχει δύο λωρίδες κυκλοφορίας», έγραψε ένας από τους σχολιαστές της εφημερίδας, ο Τζον Πλέντερ. «Η μία είναι πολύ γρήγορη και προορίζεται για τους πολύ πλούσιους. Η άλλη, που αφορά όλους τους υπόλοιπους, είναι μπλοκαρισμένη».
Η σύγκριση του αμερικανικού μοντέλου με το γερμανικό είναι πλέον ξεπερασμένη, γράφει ο «Εκόνομιστ» στο προηγούμενο τεύχος του με τίτλο «Η άνοδος του κρατικού καπιταλισμού». Αυτό που θριαμβεύει είναι το συγκεντρωτικό μοντέλο της Κίνας. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: υπάρχει ακόμη μια δημιουργική σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό και την αγορά ή ο πρώτος ισοπέδωσε και μηδένισε τη δεύτερη; Για να οικοδομήσουν τις οικονομίες τους, οι χώρες που ξεπέρασαν τη φτώχεια χάρις στην παγκοσμιοποίηση καταφεύγουν στη δημιουργία τεραστίων εταιρειών που λειτουργούν με τη λογική του καπιταλισμού αλλά ελέγχονται από το Κράτος. Οι εταιρείες αυτές δραστηριοποιούνται στην ενέργεια - όπως η σαουδαραβική Aramco, η ρωσική Gazprom και η Petrochina - στις κατασκευές, στα μεταλλεύματα, στον τραπεζικό τομέα. Και η επίθεσή τους εναντίον του ιδιωτικού μοντέλου που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα στέφεται σε γενικές γραμμές με επιτυχία.
Μήπως λοιπόν ο καπιταλισμός έχει χάσει την ψυχή του; Κι αν συνεχίσει αυτόν τον δρόμο, μήπως η επανάληψη θαυμάτων όπως η Google, η Apple ή το facebook θα είναι πλέον αδύνατη;

ΤΑ ΝΕΑ 28-29/01/2012

[Δρόμοι]

Του Ed Miliband

O καπιταλισμός ...
... του 20ού αιώνα μήπως δεν εξυπηρετεί πια την κοινωνία του 21ου αιώνα; Τα μέλη της παγκόσμιας ελίτ συζήτησαν αυτό το ασυνήθιστο ερώτημα την περασμένη Τετάρτη στις ετήσιες εργασίες του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ.
Κάποτε...
... όχι πολύ καιρό πριν, ένα τέτοιο ζήτημα θα απασχολούσε μόνο τους διαδηλωτές που κάθε χρόνο συγκεντρώνονται στη γύρω περιοχή, στις πλαγιές των Αλπεων. Αρα μόνο ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης έχει αρχίσει η αναζήτηση των μαθημάτων που πρέπει να αντληθούν. Στη Βρετανία τα μέλη της συντηρητικής κυβέρνησης φαίνεται να παίρνουν σοβαρά υπόψη τους την έκκληση του Εργατικού Κόμματος για έναν πιο υπεύθυνο καπιταλισμό. Υπάρχει μεγάλη διαφορά όμως μεταξύ της επιθυμίας να συζητηθεί ένα θέμα και της ετοιμότητας για δράση.
Η διαφορά είναι μεταξύ εκείνων που ακόμα πιστεύουν ότι το μόνο το οποίο μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις είναι να βγουν από τη μέση και εκείνων που πιστεύουν ότι ο πραγματικός ρόλος των κυβερνήσεων είναι, πρώτον, να αναζωογονήσουν τις οικονομίες μας και, κατόπιν, να θεσπίσουν τους σωστούς κανόνες για μελλοντική επιτυχία. Αρα η πρόκληση δεν αφορά μόνο τον καπιταλισμό, αλλά και την πολιτική.
Τρία χρόνια πριν...
... στη Σύνοδο του G20 στο Λονδίνο ο Γκόρντον Μπράουν και ο Μπαράκ Ομπάμα σχεδίασαν κοινό πλαίσιο δράσης για τη διάσωση της διεθνούς οικονομίας. Τρία χρόνια αργότερα κάποιες κυβερνήσεις αποδύονται σε έναν μυωπικό νομισματικό προστατευτισμό, το μόνο αποτέλεσμα της οποίας είναι να εμποδίζεται η ανάπτυξη. Αν μάθαμε κάτι από τη δεκαετία του '30 ήταν ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να σηκώνουν τους ώμους και να παρακολουθούν τα ποσοστά ανεργίας να αυξάνονται. Θεωρώ τραγικό και εντυπωσιακό ότι κάποιες κυβερνήσεις χρειάζεται να πάρουν αυτό το μάθημα και πάλι. Ούτε θα πρέπει να ξεχάσουμε τις αιτίες της παρούσας κρίσης χρέους καθώς να αναζητούμε πιο βιώσιμους δρόμους για τις οικονομίες μας.
Οι κυβερνήσεις...
... πρέπει να θυμούνται ότι εξελέγησαν για να υπηρετούν τους πολίτες και όχι τα πανίσχυρα λόμπι που μπορούν να πληρώσουν για πρόσβαση ή επιρροή. Συχνά, πραγματικοί εχθροί του καπιταλισμού της αγοράς αναδεικνύονται κάποιοι εκ των ευεργετηθέντων του παρόντος συστήματος, που ευνοεί τα καρτέλ και την εκμετάλλευση των καταναλωτών. Και όπως είπε πριν από λίγες ημέρες ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα είναι «κοινή λογική» να ζητάς από έναν εκατομμυριούχο να πληρώνει περισσότερους φόρους από τη γραμματέα του. Στο Νταβός κοιτάζω γύρω μου και αναρωτιέμαι ποιος φορολογείται περισσότερο, εκείνοι που απολαμβάνουν τη σούπα ή εκείνοι που τη σερβίρουν; Εν τέλει το ερώτημα δεν είναι τόσο εάν ο καπιταλισμός του 20ού αιώνα δεν εξυπηρετεί πια την κοινωνία του 21ου, αλλά εάν η πολιτική μπορεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση της αλλαγής ενός ελαττωματικού οικονομικού μοντέλου.

ΤΑ ΝΕΑ/ THE NEW YORK TIMES
28-29.01.2012

[Διαστάσεις] «Στους δολοφόνους!»

Του Μιχάλη Μητσού

Πριν από 23 χρόνια, στις 14 Φεβρουαρίου 1989, ο αγιατολάχ Χομεϊνί εξέδωσε έναν φετφά εναντίον του Σαλμάν Ρούσντι για το βιβλίο του Σατανικοί Στίχοι. Ο θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν ζητούσε ούτε λίγο ούτε πολύ την εκτέλεση του συγγραφέα επειδή δυσφήμησε το Ισλάμ. Οι φανατικοί άρχισαν να τον κυνηγούν, ο Ρούσντι πέρασε στην παρανομία και οι υπέρμαχοι της ελεύθερης έκφρασης σε όλο τον κόσμο ανέλαβαν την υπεράσπισή του. Ο Κρίστοφερ Χίτσενς, που για ένα διάστημα έκρυβε τον συγγραφέα στο σπίτι του, είχε συντάξει μάλιστα και κατάλογο με τους δειλούς και τους γενναίους. Στους τελευταίους ξεχώριζε η Σούζαν Σόνταγκ.
Η Ιστορία επαναλαμβάνεται, και όχι πάντα ως φάρσα. Ενώ ο βρετανός συγγραφέας νόμιζε ότι τα βάσανά του έχουν περάσει, κι ότι οι προσπάθειες των εξτρεμιστών να τον εξαφανίσουν απέτυχαν, διαπίστωσε εν έτει 2012 ότι εξακολουθεί να ενοχλεί. Από μια πρώτη άποψη, αυτό είναι ενθαρρυντικό: καλύτερα να ενοχλείς παρά να περνάς απαρατήρητος. Οχι όμως όταν το αποτέλεσμα της ενόχλησης είναι η φίμωσή σου. Οι οργανωτές του λογοτεχνικού φεστιβάλ του Τζαϊπούρ, στο οποίο ο Ρούσντι είχε παραστεί το 2007 και είχε προσκληθεί να μιλήσει και πάλι το περασμένο Σαββατοκύριακο για το τελευταίο του βιβλίο, ακύρωσαν την παρουσία του όχι μία, αλλά δύο φορές. Πρώτα τον ειδοποίησαν ότι «πληρωμένοι δολοφόνοι από τον υπόκοσμο της Βομβάης κατευθύνονται στο Τζαϊπούρ για να τον σκοτώσουν». Οπως αποδείχθηκε, οι «πληρωμένοι δολοφόνοι» ήταν κάποιες μουσουλμανικές οργανώσεις που διαφωνούσαν με την πρόσκλησή του. Κι όταν ο συγγραφέας ματαίωσε το ταξίδι του και ζήτησε να μιλήσει στο φεστιβάλ μέσω βίντεο, τον εμπόδισαν για δεύτερη φορά. Το ζήτησε, λέει, ο ιδιοκτήτης του Diggi Palase, του ξενοδοχείου που φιλοξενούσε το φεστιβάλ. Για λόγους ασφαλείας, φυσικά.
Και δεν είναι μόνο αυτό. Αντιδρώντας στις εξελίξεις αυτές, και στο γεγονός ότι οι Σατανικοί Στίχοι εξακολουθούν να είναι απαγορευμένοι στην Ινδία, μια ομάδα συγγραφέων οργάνωσε στο Τζαϊπούρ μια δημόσια ανάγνωση αποσπασμάτων του βιβλίου. Οι οργανωτές, με επικεφαλής τον σκοτσέζο συγγραφέα Ουίλιαμ Νταλρίμπλ, έκριναν σκόπιμο να καταδικάσουν με επίσημη ανακοίνωσή τους και την πρωτοβουλία αυτή. Προφανώς φοβήθηκαν την οργή των ινδικών Αρχών. Ισως να τρόμαξαν και με την επικείμενη άφιξη των «πληρωμένων δολοφόνων». Το σίγουρο είναι ότι προκάλεσαν τη μήνιν της οργάνωσης ΡΕΝ, που τους κατηγόρησε ότι δεν μπορούν να υπερασπιστούν το στοιχειώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης.
Ο Νταλρίμπλ, πάντως, δεν πτοήθηκε. Το προτελευταίο βράδυ του φεστιβάλ μάλιστα, ενώ περπατούσε στον κήπο του Diggi Palace επευφημούμενος από τα πλήθη για τη στάση που επέδειξε, έκρινε σκόπιμο να κάνει μια πρόποση. Υψωσε το ποτήρι του και είπε «Στους δολοφόνους!». Ολοι έσκασαν στα γέλια. Ο κίνδυνος είχε περάσει. Ο αποστάτης δεν μόλυνε την εκδήλωση. Κι όλοι πήγαν ικανοποιημένοι για ύπνο.


ΤΑ ΝΕΑ 26/01/2012

[Δρόμοι]

Του Ρούσου Βραννά

Ούτε οι φυλετικές...
.. διακρίσεις εις βάρος των μαύρων ούτε ο ρατσισμός εις βάρος των μεταναστών. Η μεγαλύτερη πηγή έντασης στην αμερικανική κοινωνία δεν βρίσκεται πια σε αυτά, αλλά στη σύγκρουση πλούσιων και φτωχών.
Οι περισσότεροι...
... Αμερικανοί (δύο στους τρεις, σύμφωνα με σχετική δημοσκόπηση που έκανε το ερευνητικό κέντρο Pew) πιστεύουν ότι υπάρχει μια έντονη σύγκρουση πλουσίων και φτωχών. Και είναι αυτό μια ένδειξη πως το μήνυμα κατά των εισοδηματικών ανισοτήτων που στέλνουν κοινωνικά κινήματα όπως αυτό των καταλήψεων της Γουόλ Στριτ αρχίζει να πιάνει τόπο στην κοινωνική συνείδηση. «Οι εισοδηματικές ανισότητες δεν είναι πια ένα θέμα μόνο για οικονομολόγους» λέει ο Ρίτσαρντ Μόριν που συντόνισε τη δημοσκόπηση. «Εχουν βγει σήμερα από τις οικονομικές σελίδες και προβάλλονται στα πρωτοσέλιδα». Βέβαια, η αλήθεια είναι πως οι εισοδηματικές ανισότητες ποτέ δεν ήταν περιορισμένες μόνο στις οικονομικές σελίδες: πίσω από τις ρατσιστικές συγκρούσεις και τις εντάσεις με τους μετανάστες κρύβονταν πάντα ταξικά ζητήματα, παρατηρεί ο κοινωνιολόγος Τοντ Κρον. Τι έχει αλλάξει λοιπόν;
Ολοένα...
... και περισσότεροι Αμερικανοί, λέει ο Τοντ Κρον, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πως εκείνο που προκαλεί τις μεγαλύτερες συγκρούσεις στην κοινωνία είναι η διαίρεσή της σε τάξεις. Παραδοσιακά και αντίθετα με την Ευρώπη, το ζήτημα της ταξικής κοινωνίας δεν αποτελούσε ποτέ σημαντικό μέρος του αμερικανικού πολιτικού διαλόγου. Και ας ήταν πάντα ένα σημαντικό μέρος της καθημερινής ζωής των απλών Αμερικανών. «Οι Αμερικανοί πάντα γνώριζαν ότι υπάρχουν οι Ροκφέλερ και οι φουκαράδες» λέει ο Τομ Σμιθ, διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Δημοσκοπήσεων στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. «Ομως πιστεύουν ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι κάτι μόνιμο, αλλά κάτι μεταβατικό». Οι μαύροι συνειδητοποιούσαν πάντα πιο ξεκάθαρα την αντίθεση πλουσίων και φτωχών, όμως τώρα μοιάζει να τη συνειδητοποιούν και οι λευκοί σε όλο και πιο μεγάλους αριθμούς. Γενικότερα, οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης που σήμερα συνθλίβεται κάτω από το βάρος της οικονομικής κρίσης έχουν αυξημένη επίγνωση αυτής της ταξικής σύγκρουσης πλουσίων και φτωχών - σε ποσοστό 71% έναντι 47% που έδειχναν οι αντίστοιχες δημοσκοπήσεις του 2009. «Οσο περισσότερο βαθαίνει η οικονομική ύφεση τόσο περισσότερο συνειδητοποιούν τη σύγκρουση πλουσίων και φτωχών» λέει ο Κρίστοφερ Τζενκς, καθηγητής της Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
Στο πολιτικό...
... φάσμα, εκείνοι που δείχνουν συνήθως περισσότερη ευαισθησία στις ανισότητες είναι οι Δημοκρατικοί και οι Ανεξάρτητοι. Ομως, ενόψει των εκλογών, οι Ρεπουμπλικανοί παίζουν και αυτοί το «ταξικό χαρτί», με τον Μιτ Ρόμνεϊ και τον Νιουτ Γκίνγκριτς να προσπαθούν να πείσουν το κοινό τους ότι ο ένας είναι φτωχότερος από τον άλλο. Πλούσιοι εναντίον φτωχών και πλούσιοι εναντίον πλουσίων, ώσπου ο ένας να κατασπαράξει τον άλλο. Μπορεί ο απλός πολίτης να ελπίζει πως θα γλιτώσει από αυτή τη σφαγή; Μόνο αν δεν τρέφει αυταπάτες για την κοινωνική του θέση.

ΤΑ ΝΕΑ 26.01.2012

[Δρόμοι]

Του Ρούσου Βραννά

Δεν βλέπει ...
... φως ούτε στην Ιταλία ούτε στην Ισπανία. Και η Πορτογαλία, που εξακολουθεί να δανείζεται χρεωμένη μέχρι τον λαιμό, δεν έχει πολλές ελπίδες να γλιτώσει. Οι εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου είναι δυσοίωνες και φέτος. Δεν έχει τέλος η τραγωδία του ευρώ.
Με κυβερνήσεις...
... δεμένες χειροπόδαρα, οι περιφερειακές χώρες της ευρωζώνης περιμένουν τη σωτηρία να έρθει ως διά μαγείας από απρόθυμες αγορές. Υστερα από αλλεπάλληλα και επίπονα πογκρόμ λιτότητας στον δημόσιο τομέα, με την ελπίδα πως θα έβρισκαν έτσι πιο εύκολα αγοραστές και για τις επόμενες εκδόσεις των ομολόγων τους. Και ας περιορίζονταν συνεχώς τα έσοδα του ιδιωτικού τομέα από τη μείωση των δημόσιων δαπανών και από τη βαριά άμεση και έμμεση φορολογία των μικρομεσαίων επιχειρηματιών, των μαγαζιών της διπλανής πόρτας και των νοικοκυριών. Και ας προέβλεπαν οι έντιμοι οικονομολόγοι πως μετά τη χρεοκοπία των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα θα ακολουθούσε αναπόφευκτα και η χρεοκοπία των απασχολουμένων στον ιδιωτικό. Οι κυβερνήσεις των περιφερειακών χωρών εξακολουθούσαν να αφαιρούν δισεκατομμύρια από τις εθνικές οικονομίες τους, επιβάλλοντας περικοπές στους μισθούς του δημόσιου τομέα, στις συντάξεις, στα επιδόματα. Οπως ήταν φυσικό, χρόνο με τον χρόνο, τα φορολογικά έσοδα βούλιαζαν συνεχώς κάτω από τις προβλέψεις των κυβερνήσεων. Οι διεθνείς αγορές ομολόγων ήταν περήφανες γι' αυτές. Οχι όμως και οι πτωχευμένοι λαοί τους που, ύστερα από τη ληστεία των εισοδημάτων τους, διαπίστωσαν ότι αργά ή γρήγορα θα καλούνταν να πληρώνουν τους φόρους για τους τοκογλύφους με μισθούς σαν και αυτούς που καταβάλλονται στην Κίνα.
Το μέλλον...
... αυτών των χωρών είχε ήδη προδιαγραφεί από πολλούς έντιμους οικονομολόγους. Καμιά οικονομία δεν μπορεί να αντέξει για πολύ προειδοποιούσαν ο Μάρσαλ Οερμπακ και ο Ρομπ Παραντό. Γιατί λοιπόν οι κυβερνήσεις επέμειναν σε αυτόν τον φαύλο κύκλο; Γιατί, αντί να ανοίξουν τον δρόμο της ανάπτυξης χρηματοδοτώντας την εργασία, προτίμησαν να χρηματοδοτούν τους τοκογλύφους; Ισως η απάντηση σε αυτό να βρίσκεται σε όσα έγραφε πριν από μερικά χρόνια το περιοδικό «Νουβέλ Ομπζερβατέρ» για το πόσο ταπεινωμένος ένιωθε ο Σαρκοζί, το παιδί των μεταναστών που ζούσε σε μια φτωχογειτονιά του Νεϊγί, ώσπου να πάρει την εκδίκησή του: «Ακόμη και σήμερα δεν τολμάει να καλέσει φίλους στο σπίτι. Τον κυνηγά μια ανάμνηση: ο φθηνός καπνιστός σολομός που αγόραζε σε σελοφάν. Επειδή ο σολομός που έτρωγαν οι πλούσιοι φίλοι του προερχόταν από τα καλύτερα μαγαζιά».
Μας κυβερνούν...
... άνθρωποι που ξεθυμαίνουν στις πλάτες μας τα κόμπλεξ τους, πειθήνια υποχείρια του πρώτου τυχόντα που θα τους ανοίξει τις πόρτες των μεγάλων σαλονιών. Επιρρεπείς στη διαφθορά, σίγουρα θα αναρωτιούνται πώς τους ανέχονται ακόμη οι λαοί τους. «Αυτή η ανοχή όμως δεν είναι παρά προσωρινή» γράφει ο Σαντμπ Γουόλς στην εφημερίδα «Γκάρντιαν». «Η φτώχεια που βλέπουμε σήμερα δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο που θα κάνει αναπόφευκτη την κοινωνική αναταραχή. Ομως οδεύουμε προς τα εκεί».

ΤΑ ΝΕΑ 23.01.2012

Η αναποφάσιστη αριστερή χλαίνη

Του Δημήτρη Σεβαστάκη


Η λαϊκή προσδοκία θέλει τον εξοµολόγο της. Αλλά αυτό καθιστά ιστορικά αναγκαία την Aριστερά; Εγκλωβισµένη στην τρέχουσα αντιρρητική µυθοπλασία ή στα παρηγορητικά παραπήγµατα που στήνει το ξέπνοο πολιτικό lifestyle, η Aριστερά κοιµάται ή ατακτεί, ανάλογα µε το ρεύµα και την παράδοση που ενσωµατώνει. Από τη µία ο εµπειρισµός στην τρέχουσα πολιτική παραγωγή και από την άλλη η χρήση µεγάλων ιδεολογικών σχηµάτων, τελικά συγκροτούν το κενό. Καρφωµένη πάνω του η Aριστερά ζει στο πιο ιλιγγιώδες πρόβληµα που πρέπει να λύσει. Ή θα ξεχειλώσει ή θα ανασυσταθεί. Η Ιστορία εξάλλου υπήρξε και σκληρή και αβρόφρων µαζί της. Η αντοχή στις διώξεις, το ηθικό απόθεµα, αλλά και ο περιορισµένος συνθετικός της ορίζοντας είναι προϊόντα αυτής της διπλής αφοµοίωσης. Μια αβαθής Aριστερά λοιπόν, του πολιτικού επιµερισµού και των καθηµερινών στερεoτύπων, είναι µια εξηµερωµένη και εθιµοτυπική Aριστερά που ισορροπεί απλώς καλύτερα τις συµβολικές ροπές του συστήµατος. ∆εν διαµορφώνει την πραγµατικότητα.

Με αυτά τα δραµατικά δεδοµένα πρέπει να δούµε την κυβερνητική δυνατότητα της σηµερινής Αριστεράς. Ποιο είναι το πολιτικό αγαθό που µπορεί να προσφέρει µέσα στα διασταυρούµενα πολυαναφορικά και πολυεστιακά ιδεολογικά πλαίσια; Και µάλιστα σε συνθήκες οικονοµικού και θεσµικού κραχ; Θα γίνει ο λιγότερο ωµός απολογητής του κυρίαρχου οικονοµικού φορµαλισµού ή ο άτακτος, ανακουφιστικός για το συλλογικό θυµικό, αλλά αντιδηµιουργικός για τη χώρα, παράγοντας;

Για να απαντήσει κανείς στο εάν η Αριστερά µπορεί να προσφέρει κυβερνώντας και αναµορφώνοντας τους πολιτικούς κώδικες, πρέπει να δει το παραγωγικό µοντέλο της χώρας που καταρρέει και το παραγωγικό µοντέλο που πρέπει να αναδυθεί, αν χρειάζονται την Αριστερά ως γλώσσα, ως κοσµοεννόηση, ως κανονιστικό πρότυπο. Η κυβερνητική δυνατότητα της Αριστεράς δηλαδή δεν είναι ερώτηµα τεχνογνωσίας ούτε ηθικής, αλλά κατασκευής: Εάν η νέα συνθήκη πολιτικής και παραγωγής απονοηµατοδοτεί την Αριστερά, εάν δηλαδή η τελευταία αποδειχθεί ως µια ιστορικά πεπερασµένη αφήγηση, κάποιας, ορισµένης παραγωγικής φάσης, τότε είναι χαµένη, τότε δεν µπορεί να κυβερνήσει εκ κατασκευής. Εφόσον µάλιστα δεν έχει καταφέρει να διαρκέσει ως πολιτιστικό απόθεµα που καθορίζει ισχυρά αξιακά πρωτόκολλα και που υπερβαίνει τις δουλείες ενός πρωτόγονου παραγωγισµού (και συνακόλουθα εργατοσυνδικαλιστικής αντιπροσώπευσης, γλώσσας κτλ.), τότε µοιραία γίνεται όµηρος και όχι µέτοχος των ηγεµονικών µοντέλων µε τα οποία οργανώνεται η κοινωνία και αποκτούν περιεχόµενα τα υπερκείµενα: το δίκαιο, η τέχνη, οι συµπεριφορές. Πρόβληµα της Αριστεράς είναι η πολιτική της εκπαίδευση. Οτι δηλαδή συνήθισε να καθορίζεται σε αναφορά µε άλλους ιδεολογικοαισθητικούς σχηµατισµούς και όχι να αυτοσυστήνεται. Η πρόσληψη της πραγµατικότητας «διά µέσου» ενός έτοιµου θεσµικού συστήµατος (του κράτους ή των κοµµάτων εξουσίας συνήθως), οι ερµηνευτικές µεσιτείες από έτοιµα ιδεολογικά σχήµατα, παράγουν ένα αδύναµο αριστερό αφήγηµα, καθιστούν την πολιτική διατύπωση της Αριστεράς άνευρη και επισφαλή.

Μπορεί λοιπόν να δηµιουργήσει πολιτικά στροβιλιζόµενη µέσα στην κρίση του οικονοµικού φορµαλισµού; Ή µήπως η ενδεχόµενη κατάρρευση θα ενταφιάσει οριστικά την Αριστερά σε έναν παρηγορητικό, ανακουφιστικό και αποκρυφιστικό λόγο;

Μεγάλες παραγωγικές συνθέσεις µάλλον δεν µπορούν να λειτουργήσουν στον τόπο µας. Σε αντίθεση µε τη Φινλανδία ή τη Σουηδία, µια ελληνική υπερ-εταιρεία, π.χ., είναι απίθανο να υπάρξει. Η νόθα ελληνική αστυφιλική παραµόρφωση, που 50 χρόνια µετά την έκρηξή της γεννάει παραγωγικά πτώµατα, το µοντέλο πόλης (και παραγωγής) και η δοµική αντιδικία µε την ύπαιθρο αποτελούν το καταρρέον οµοίωµα ανάπτυξης. Με τέτοιο κληροδότηµα είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανασυγκροτηθεί η παραγωγική πυκνότητα της χώρας. Η αγροτική ευφυΐα, π.χ., και η προσαρµοστικότητα ως µοντέλα αγροτικής παραγωγής ευνοούνται από τη γεωλογική και χωροταξική οργάνωση του τόπου µας και όχι φυσικά από τις επιδοτήσεις. Μια νέα µικρή έντεχνη αγροτική παραγωγή σπάνιων προϊόντων χρειάζεται έναν σχεδιασµένο κρατικό πυρήνα που να την προωθεί, να λύνει προβλήµατα αγορών και πιστοποίησης.

Αυτό είναι όµως µέρος µιας αριστερής προβληµατοθεσίας; Ή είναι κάτι αδυσώπητα ρεφορµιστικό;

Μπορούµε να αναζητήσουµε απαντήσεις και προς τις δύο πλευρές: και της θέσης και της θεολογίας. Η πραγµατικότητα βέβαια χρειάζεται την παρηγοριά ενός βαθέος ρεαλισµού, την κυβερνητικότητα χωρίς καθεστωτικές παραµορφώσεις, την κριτική κατάφαση. Αυτός ο περίπλοκος συνδυασµός αντινοµιών είναι από τα δυσκολότερα µετεµφυλιακά εγχειρήµατα. Η κυβερνητική λοιπόν ευθύνη για την Αριστερά προϋποθέτει έναν σύνθετο εσωτερικό, ιδεολογικό ανακαθορισµό.

Η Αριστερά βέβαια µπορεί ή να περιµένει σαν πολιτικός Σκρουτζ πάνω στα ποσοστά της ή να δοκιµαστεί θυσιαστικά και δηµιουργικά µέσα στα κοινωνικά µέτρα. ∆εν θα την ευνοεί για πολύ ακόµα η σκιά της ατάλαντης και σκοτεινής πρωθυπουργίας του Γιώργου Παπανδρέου, ούτε ο αλλόφρων, απολίτικος και τυφλός γερµανικός δογµατισµός.

Ο κ. Δ. Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ.


ΤΟ ΒΗΜΑ 22/01/2012
Νέες Εποχές

Τα τρία συγκριτικά πλεονεκτήµατα

Του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Μπορεί να δώσει λύσεις η Αριστερά; Μπορεί να ξαναγίνει µια ηγεµονική δύναµη από την οποία όχι µόνο περιµένει ο κόσµος πρωτοβουλίες, αλλά που επηρεάζει ακόµα και τη σκέψη και τις κινήσεις των αντιπάλων της; Τέτοια ερωτήµατα δεν απαντιούνται εύκολα µε ένα «ναι» ή ένα «όχι». Αλλά για πρώτη φορά ύστερα από αρκετές γενιές διαφαίνεται ότι η Αριστερά, στο σύνολό της, έχει κάποια συγκριτικά πλεονεκτήµατα.

Το πρώτο έχει να κάνει µε την ερµηνεία της κρίσης. Υπάρχουν βέβαια και στοχαστές του συστήµατος που έχουν πλήρη κατανόηση για τα βαθιά δοµικά προβλήµατα του καπιταλισµού. Το πρόσφατο βιβλίο του Raghuram Rajan, οικονοµολόγου του Σικάγου και παλαιότερα του ∆ΝΤ, για τις ρωγµές που ακόµα απειλούν την παγκόσµια οικονοµία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα. Οπως επίσης η σειρά άρθρων των «Financial Times» για τον «καπιταλισµό σε κρίση» (ποιος θα φανταζόταν µια τέτοια σειρά πριν από λίγα χρόνια;). Αλλά οι προβληµατισµοί για το αχαλίνωτο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, για τις κοινωνικές ανισότητες και το πρόβληµα της δηµοκρατικής νοµιµοποίησης, για τις παγκόσµιες µακροοικονοµικές ανισορροπίες, για τη µη λύση της λιτότητας δεν φαίνονται να επηρεάζουν τις ελίτ και για αυτόν τον λόγο οι προβλέψεις τους πέφτουν συνεχώς έξω: για την αποτελεσµατικότητα των προγραµµάτων λιτότητας και των ταµείων στήριξης, για το βάθος της ύφεσης, για τη συνεισφορά των µειώσεων µισθών στην ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας. Σε αυτό το πλαίσιο η Αριστερά έχει ένα σοβαρό συγκριτικό πλεονέκτηµα. ∆εν είναι µόνο ότι προβλέπει καλύτερα από τους αντιπάλους της. ∆εν λέει γενικώς ότι οι λύσεις που προτείνονται δεν θα βγουν, αλλά αναδεικνύει κάθε φορά τους µηχανισµούς πίσω από την αποτυχία. Κατανοεί, για παράδειγµα, το πώς η οικονοµική και χρηµατοπιστωτική αρχιτεκτονική της ευρωζώνης χειροτερεύει τα δοµικά προβλήµατα που αναφέραµε παραπάνω, ενισχύοντας και τις κοινωνικές αλλά και τις γεωγραφικές ανισότητες του σύγχρονου καπιταλισµού.

Το δεύτερο συγκριτικό πλεονέκτηµα είναι ότι η Αριστερά έχει τη δυνατότητα να αντιπροσωπεύσει στο πολιτικό πεδίο τον κόσµο της εργασίας που εγκαταλείπει, προσωρινά τουλάχιστον, τα κόµµατα της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς. ∆εν είναι προφανές πώς αυτά τα κόµµατα σκοπεύουν να αναδιαµορφώσουν τις σχέσεις τους µε τη λαϊκή τους βάση. Με το κοινωνικό κράτος; Μέσω δανεισµού από το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα; Με την αναστήλωση του πελατειακού κράτους; Και οι τρεις λύσεις χρησιµοποιήθηκαν στη µεταπολεµική περίοδο, µε διαφορετικές δοσολογίες σε διαφορετικές χώρες, αλλά και οι τρεις έχουν έρθει σε δοκιµασία από τις δύο µεταπολεµικές κρίσεις του καπιταλισµού. Αλλά µέχρι να βρεθεί νέα λύση (υποθέτοντας ότι ο στόχος δεν είναι µια µορφή αυταρχικότερου καπιταλισµού που «ξεµπερδεύει» µε τον συµβιβασµό µε τη δηµοκρατία), η Αριστερά έχει ένα µεγάλο πεδίο παρέµβασης. Γιατί είναι η δύναµη αυτή που η πρακτική της και ο προγραµµατικός λόγος της όλο και περισσότερο βασίζονται στην επέκταση της δηµοκρατίας και στην αντιµετώπιση των αναγκών των πολλών.

Το τρίτο συγκριτικό πλεονέκτηµα έχει να κάνει µε το λαϊκό στοιχείο. Στην εκσυγχρονιστική σκέψη το λαϊκό στοιχείο ταυτίζεται µε τον λαϊκισµό. Μόνο που ο λαϊκισµός υπάρχει ακριβώς επειδή υπάρχουν προβλήµατα, όχι µόνο οικονοµικά αλλά και πολιτιστικά: οι από κάτω δεν θέλουν µόνο οικονοµικές τακτοποιήσεις, όπως ισχυρίζονται οι εκσυγχρονιστές, αλλά µια αίσθηση ότι ανήκουν κάπου, ότι µπορούν να συµµετέχουν σε συλλογικότητες που δίνουν νόηµα στη ζωή τους. Η σύγχρονη Αριστερά ξέρει ότι οι πιο µεγάλες θετικές κοινωνικές αλλαγές ήρθαν µε πιέσεις από τα κάτω: η ενεργή συµµετοχή, ο ακτιβισµός και η διεκδίκηση δεν αποτελούν µια στείρα άρνηση, αλλά την προϋπόθεση για µια αλλαγή ατζέντας. Η συγκρότηση του ευρωπαϊκού λαού, µας λέει ο Balibar, αποτελεί αναγκαίο όρο σε µια Ευρώπη που θέλει τη συνεργασία για να προστατέψει τα δικαιώµατα, να επεκτείνει τη δηµοκρατία και να ενθαρρύνει όλα αυτά τα κοινωνικά και οικονοµικά πειράµατα που βάζουν τον άνθρωπο πάνω από τα κέρδη.

Στη πρώτη µεταπολεµική εποχή ο καπιταλισµός διεκδικούσε, σε σχέση µε τη Σοβιετική Ενωση, τον πλουραλισµό. Τώρα πια έχει περιοριστεί στη µονοκαλλιέργεια της αγοράς, της επιχειρηµατικότητας και των µεθόδων του µάνατζµεντ στον δηµόσιο τοµέα. Το νέο υπόδειγµα της Αριστεράς µπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο της πλουραλιστικής δύναµης, υποστηρίζοντας και τον δηµόσιο τοµέα και την κοινωνική οικονοµία, και τις δηµόσιες επιχειρήσεις και την αυτοδιαχείριση, και τους αγροτικούς συνεταιρισµούς και την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων. Με αυτή την έννοια, τα τρία συγκριτικά πλεονεκτήµατα της Αριστεράς αποτελούν µια βάση ενότητας µε τον εαυτό της, απαραίτητη προϋπόθεση για να ενώσει έναν κόσµο που έχει όλο και λιγότερα να περιµένει από τους από πάνω.

Ο κ. Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.


ΤΟ ΒΗΜΑ 22/01/2012
Νέες Εποχές

Πώς θα ξηλωθεί το υφάδι της κρίσης

Του Αντώνη Λιακου

Η κρίση αυτή θα κάψει πολλές κυβερνήσεις διαδοχικά. Ακόµη κι αν κληθεί η Αριστερά να κυβερνήσει, θα πρέπει να αποφύγει να γίνει εφεδρεία στα καύσιµα. ∆εν όρισε η ίδια το πρόβληµα, κατά συνέπεια θα αποτύχει αν δοκιµάσει να το λύσει, και θα κάψει τις όποιες δυνατότητες έχει να επηρεάσει το µέλλον. Η Αριστερά δεν πρέπει να αναλάβει την παραµικρή ευθύνη για την κρίση. Η ευθύνη της είναι απέναντι σε αυτούς που υποφέρουν από την κρίση και απέναντι στο µέλλον. Πρέπει να υπερασπίσει την κοινωνία, να υπερασπίσει τη δηµοκρατία, να υπερασπίσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο και τις θετικές αξίες της Μεταπολίτευσης, όλα αυτά δηλαδή που κινδυνεύουν σήµερα, τόσο από τις έκτακτες συνθήκες που επιβάλλει η κρίση όσο και από την πολιτική µετατόπιση των ελίτ προς πολύ πιο συντηρητικές θέσεις από εκείνες που είχαν υιοθετήσει τα προηγούµενα χρόνια.

Εκείνο που χρειάζεται είναι η αποδόµηση του αφηγήµατος της κρίσης που έχει επιβληθεί, ότι δηλαδή η κρίση είναι καρπός της ελληνικής κακοδαιµονίας. Φυσικά και η κρίση βγάζει άλυτα προβλήµατα στην επιφάνεια και απελευθερώνει την κριτική, και αυτό είναι θετικό και σηµαντικό, αλλά πραγµατοποιείται σε ένα πλαίσιο που δεν ορίζεται µόνο από το εθνικό, και χρησιµοποιείται προσχηµατικά. Ακούγαµε έως τώρα ότι δεν είχαµε καλή Παιδεία, ικανή να στηρίξει την οικονοµία. Βλέπουµε σήµερα ότι οι µορφωµένοι νέοι µεταναστεύουν γιατί ακριβώς δεν µπορεί να τους απορροφήσει η οικονοµία. Ακούγαµε έως τώρα για τα προνόµια των συνδικαλιστών, αλλά κατεδαφίστηκαν ο ελάχιστος µισθός και κάθε έννοια εργασιακής νοµοθεσίας. Η συσσώρευση των χρεών, η αδυναµία της φορολόγησης, ο ακριβός δανεισµός και η κερδοσκοπία σε βάρος της χώρας εν ώρα κρίσης, είναι πλευρές µιας µεταβολής στη διαχείριση των δηµόσιων οικονοµικών, µιας αντίληψης του κράτους και των σχέσεών του µε την κοινωνία. Ανήκουν σε µια φιλοσοφία που προηγήθηκε της κρίσης. Γύρω από αυτή τη µεγάλη µεταβολή που άλλοι την ονόµασαν νεοφιλελευθερισµό, άλλοι µεταδηµοκρατία, άλλοι της έδωσαν επί µέρους ονόµατα, όπως νεοκλασική θεωρία, new public management ή new governance, πλέχτηκε ένας λόγος – λογοθετικές πρακτικές που παρήγαγαν κριτική, εγκλίσεις των ατόµων, κυβερνονοοτροπίες και κυβερνολογικές. Αυτή η µεταβολή, η οποία είναι µεταβολή στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, στους θεσµούς και στον λόγο, αλλαγή της αίσθησης του εαυτού, ορίζει τις προκείµενες του προβλήµατος. Το ορίζει µάλιστα τόσο ασφυκτικά, ώστε, παρά τις διαφορές από χώρα σε χώρα, το φάρµακο είναι το ίδιο: λιτότητα και απελευθέρωση της αγοράς, δηλαδή µεγαλύτερη συµµόρφωση σε εκείνες τις µεταβολές που προκάλεσαν την κρίση. Αυτό το υφάδι η Αριστερά πρέπει να το ξηλώσει. Και εδώ είναι η ευθύνη των διανοουµένων της. Οχι αγνοώντας, ούτε παρακάµπτοντας τις τοπικές δυσκαµψίες, τα προνόµια, τη διαφθορά και όλα όσα σωστά καταγγέλλονται, αλλά αρνούµενη να τα κάνει προσχήµατα, σαν και αυτά που χρησιµοποιούσε το λιοντάρι για να φάει τον αµαρτωλό γάιδαρο στον µύθο του Αισώπου.

Η προσχηµατική επίκληση της ελληνικής κακοδαιµονίας κρύβει το βασικό πρόβληµα της ελληνικής κοινωνίας που είναι τι µπορεί να παράγει µέσα σε συνθήκες οι οποίες πιέζουν αφόρητα προς τα κάτω το εργατικό κόστος και το επίπεδο ζωής. Θα πρέπει να σκεφτούµε τι και πώς µπορεί να παράγει η χώρα όταν αντιµετωπίζει τον ανταγωνισµό της Γερµανίας, µέσα στην Ευρώπη, και των αναδυοµένων αγορών, στο ευρύ πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης. Η κατεδάφιση των εργασιακών θεσµών και του κοινωνικού κράτους δείχνει ότι η ∆ύση είναι υποχρεωµένη να κατεβάσει σηµαντικά το επίπεδό της. Εχει πάτο το βαρέλι, και τι µπορεί να κάνει η Αριστερά; ∆ύσκολα ερωτήµατα, χωρίς άµεση απάντηση. Η Αριστερά χρειάζεται το Κεφάλαιο του Μαρξ, αλλά δεν πρέπει να µείνει εγκλωβισµένη εκεί. Η κρίση αυτή δεν είναι απλώς µια µεγάλη κρίση του καπιταλισµού. Είναι µια κρίση µετάβασης σε µια κοινωνία που δεν θα µοιάζει µε τον φιλελεύθερο καπιταλισµό που ξέραµε, είναι µια κρίση µετάβασης σε µια άλλη διάταξη των παγκόσµιων δυνάµεων και σχέσεων. Ούτε µπορεί να σκεφτεί κανείς µια επανάληψη της πορείας εκβιοµηχάνισης της Ευρώπης που έφερε ευηµερία και δηµοκρατία, σε όλον τον κόσµο. Γιατί ένα µέρος του παγκόσµιου πληθυσµού ήδη ζει σε βάρος των δυνατοτήτων του πλανήτη. Η επέκταση της ευηµερίας και η οικονοµική ανάκαµψη θα σκοντάψουν στα όρια του πλανήτη, τόσο ως προς την εξάντληση των ενεργειακών πόρων – οι οποίοι γίνονται όλο και ακριβότεροι και µε διαδοχικές κρίσεις επιδεινώνουν τη διεθνή οικονοµική κρίση – όσο και ως προς τις εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα, µε αποτέλεσµα την επέκταση του φαινοµένου του θερµοκηπίου και της ερήµωσης µεγάλων περιοχών µε πυκνό πληθυσµό. Εχει ιδέες η Αριστερά, και όχι µόνο η ελληνική, για τα προβλήµατα αυτά; Εκεί είναι που θα κριθεί ως ιστορικό ρεύµα κριτικής σκέψης και κοινωνικής κινητοποίησης. ∆εν κρίνεται η Αριστερά στα διάφορα φόρουµ όπου µετανοηµένοι αριστεροί ολοφύρονται για τις αµαρτίες τους προσκυνώντας όσα απέρριπταν, ούτε βέβαια στην επιδίωξη να συµµετάσχουν σε κυβερνητικά σχήµατα που θα διαχειριστούν την κρίση. Πολλοί βέβαια θα µιλήσουν για έλλειψη αισθήµατος ευθύνης. Είναι σαν ο πρόεδρος του χωριού που πουλάει το νερό στη διπλανή βιοµηχανία να κατηγορεί τους χωριανούς για ανευθυνότητα επειδή ποτίζουν τον κήπο τους. Κριτική ή υποκρισία; Η Αριστερά θα πρέπει να προετοιµαστεί για µια νέα µακρά πορεία, στην οποία δεν θα στοχαστεί µόνο πώς θα αλλάξει τον κόσµο, αλλά επίσης και πώς θα επαναεπινοήσει τον εαυτό της.

Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΤΟ ΒΗΜΑ 22/01/2012
Νέες Εποχές

Αστεγοι με πλούσιο βιογραφικό

Της Μαριλης Μαργωμενου

Στο γήπεδο του Ρουφ, μια παράξενη κατάσταση. Είκοσι αγόρια έχουν προπόνηση στο παρκέ, πετούν την μπάλα ψηλά, κάποιος φωνάζει «μπροστά», κάποιος σουτάρει, κάποιος πετάει μια πετσέτα στο πάτωμα. Εντεκα το βράδυ, στη σάλα μυρίζει ιδρώτας. Στην εξέδρα, άνθρωποι με γκρίζα ρούχα. Κάποιοι είναι εκεί μία ώρα, άλλοι δύο. Είναι ζήτημα αν έστω κι ένας βλέπει τα αγόρια που παίζουν μπάσκετ. Αυτοί οι άνθρωποι περιμένουν να πάει 11.30, να αδειάσει το κλειστό. Είναι η επόμενη βάρδια. Οι αθλητές του ΑΟΚ θα φύγουν, οι άστεγοι θα απλώσουν τις κουβέρτες τους στο παρκέ. Υστερα τα φώτα θα κλείσουν κι η νύχτα θα τα κάνει όλα να μοιάζουν λογικά. Τις μέρες της παγωνιάς, όποιος δεν έχει σπίτι μπορεί να μείνει στο κλειστό του Ρουφ. Απόψε ήρθαν 24 άνδρες και μια γυναίκα. «Οχι ρε! Οχι να πουλάτε φύλλα στην πλάτη των αστέγων!». Ενας κοντός άνδρας μου φωνάζει όσο μπορεί. «Δημοσιογράφοι, ε; Τι ήρθατε εδώ πέρα;». «Ελα ρε Μάρκο...» Ο Βασίλης από δίπλα, ο πιο παλιός στο Ιδρυμα Αστέγων, πάει να τον ηρεμήσει.
Ο Γιάννης ο φωτογράφος δεν βγάζει καν τη μηχανή. Ομως, ένας άλλος άνδρας απ' τις φωνές του Μάρκου έχει ήδη αρπάξει. «Θα βγάλω μαχαίρι άμα δω να τραβάς φωτογραφία», λέει. «Μα το Θεό θα σε μαχαιρώσω». Κανείς δεν μιλάει. Ο άνδρας παίρνει τη μερίδα του κι ένα κουτί γάλα και φεύγει προς τα πέρα.
Ο Μάρκος σαν να μετανιώνει. Πλησιάζει. «Βρε παιδιά, δεν εννοούσα εσάς προσωπικά», λέει. «Αλλά πού να τα πω κι εγώ;». Πενήντα χρόνων, πρώτα άνεργος, μετά άστεγος. Κούριερ, μεταφορέας, ντιλίβερι και τέλος. Τώρα, στο κλειστό του Ρουφ περιμένει να περάσει η παγωνιά. «Και μετά;». Ο Μάρκος με κοιτάζει πίσω απ' τα χοντρά γυαλιά του. Τώρα δεν έχει τίποτα να πει.
Δεν είναι πια αυτό που περιμένεις οι άστεγοι κι αυτό δεν μπορεί να μη σ' ενοχλεί. «Εχω πτυχίο ιπτάμενου μηχανικού», λέει ο Μιχάλης. Δεν μπορώ να μη σκεφτώ πόσους φίλους έχω που του μοιάζουν: γύρω στα 40, μιλάει γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, έχει μια γυναίκα κι ένα γιο. Θα μπορούσε να ήταν στο διπλανό μου γραφείο στη δουλειά. Αλλά δεν είναι. «Δουλεύω από μεταφραστής, ως χαμάλης, όπου μου πεις», λέει. «Ξέρω και να οδηγώ, ξέρω και να κουβαλάω. Κι έχω ζητήσει σε 530 δουλειές να με πάρουν μέχρι τώρα. Και με έχουν απορρίψει 530 φορές».
Οι άλλοι απλώνουν τις κουβέρτες ολόγυρα, στις γραμμές του γηπέδου. Ο Μιχάλης απλώνει κι αυτός. Τουλάχιστον εδώ μπορείς να κοιμηθείς χωρίς να φοβάσαι ποιο πλάσμα της πόλης θα σου επιτεθεί. «Ημουν στο Σύνταγμα», λέει ο Μάρκος, «και ήρθε ένας αστυνομικός και με κλώτσησε. «Τι κάνεις, ρε πρεζόνι, στο παγκάκι; Υπνωτήριο το πέρασες; ''. Με πέταξε κάτω, το πιστεύεις; Εγώ δεν έχω πάρει ναρκωτικά ούτε μια φορά στη ζωή μου».
Είκοσι πέντε άστεγοι εδώ, 25.000 άστεγοι στην Αθήνα. «Κι αν δεν ερχόσουν στο Ρουφ;» Ο Μάρκος δεν δυσκολεύεται. «Θα ήμουν στο 040», λέει. «Σύνταγμα - Πειραιάς και πάλι πίσω. Για να μένω ζεστός, πηγαίνω με το λεωφορείο πάνω - κάτω. Εκεί ήμουν όταν άλλαξε ο χρόνος. Εκεί έκανα και τα Χριστούγεννα». Το τσιγάρο τελειώνει, οι δύο πλάτες χάνονται στο σκοτάδι του κλειστού.
Περπατώντας προς το αυτοκίνητο, τα πόδια μου απ' το κρύο δεν τα νιώθω. Ο Μάρκος και ο Μιχάλης θα πρέπει να έχουν ξαπλώσει ήδη στο παρκέ. Δεν έχει θέρμανση το κλειστό. Εμένα το καλοριφέρ του αυτοκινήτου θα με ζεστάνει.
Και γι' απόψε, η πόρτα του σπιτιού μου θα κλείσει τον κόσμο τους έξω. Αλλά ποιος μπορεί να πει για πόσο ακόμα;

Kαθημερινή 22/01/2012
Ελλάδα

Θαμπώνει το τουρκικό «θαύμα» του Ιωαννη Ν. Γρηγοριαδη

Ενώ η οικονομική κρίση επεκτείνεται σταδιακώς σε όλο και περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης, η Τουρκία εμφανίζεται ως ανέλπιστη νησίδα οικονομικής αναπτύξεως. Με ποσοστό ανόδου του ΑΕΠ άνω του 8% κατά το τρίτο τρίμηνο του 2011, η Τουρκία υπήρξε μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη. Ωστόσο, η συνέχιση αυτής της ανοδικής πορείας το 2012 δεν είναι αυτονόητη. Παρά τη μέθη της οικονομικής επιτυχίας, η οποία οδήγησε και σε υπερεκτίμηση των διπλωματικών δυνατοτήτων της χώρας, η νέα χρονιά προοιωνίζεται δυσκολίες σε πολλά επίπεδα.
Στο επίπεδο της οικονομίας, η περίοδος των «παχιών αγελάδων» δείχνει να πλησιάζει στο τέλος της. Ηδη καταγράφονται οι πρώτες αρνητικές ενδείξεις. Η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε έναντι του δολαρίου κατά περίπου 20% τους τελευταίους μήνες. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έφθασε στο 10%, και οι επικριτικές φωνές προς τη νομισματική πολιτική της κεντρικής τραπέζης αυξάνονται. Η άρνησή της να αυξήσει τα επιτόκια συνέβαλε και στην άνοδο του πληθωρισμού τους τελευταίους μήνες του 2011 σε διψήφια επίπεδα για πρώτη φορά μετά το 2004.
Η πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας αποτελεί έναν πρόσθετο παράγοντα αβεβαιότητος. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί τον κυριότερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας, είναι αδύνατον η ύφεση και η πτώση της ζητήσεως στην ευρωπαϊκή οικονομία να αφήσουν ανεπηρέαστη την τουρκική οικονομία.
Πέραν του οικονομικού ρίσκου, ούτε οι πολιτικοί κίνδυνοι είναι αμελητέοι. Οι αρνητικές εξελίξεις στο μέτωπο του κουρδικού ζητήματος συνεχίζονται. Η πρόσφατη δολοφονία τριάντα πέντε αμάχων νεαρών Κούρδων από τις τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις, τους οποίους εξέλαβαν -κατά την επίσημη ενημέρωση- για αντάρτες του ΡΚΚ, όξυνε ακόμη περισσότερο τις ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ της τουρκικής κυβερνήσεως και του κουρδικού στοιχείου. Η πρόσφατη σύλληψη του τέως αρχηγού του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, Ιλκέρ Μπασμπούγ, κίνηση αδιανόητη προ μερικών μόλις ετών, επανέφερε με δραματικό τρόπο στην επικαιρότητα τις σχέσεις στρατού και πολιτικής στην Τουρκία και είναι ενδεικτική των νέων πολιτικών ισορροπιών. Ενδεικτική της αδυναμίας στην οποία έχει περιέλθει ο τουρκικός στρατός, αλλά και των εσωκομματικών δυναμικών που αναπτύσσονται στο κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Τέλος, η πρόσφατη περιπέτεια της υγείας του πρωθυπουργού Ερντογάν προσέθεσε έναν ακόμη καίριο παράγοντα αβεβαιότητος. Η ανησυχία και η σπερμολογία για την πορεία της υγείας του δεν έχουν εξανεμισθεί παρά τις περί του αντιθέτου κυβερνητικές διαβεβαιώσεις. Δεδομένων του συγκεντρωτικού τρόπου διοικήσεως και της προσωποκεντρικής οργανώσεως του τουρκικού κομματικού συστήματος η υγεία του πρωθυπουργού Ερντογάν αποτελεί βασική προϋπόθεση πολιτικής σταθερότητος. Προ είκοσι περίπου ετών, ένα άλλο κόμμα που κυριάρχησε στην τουρκική πολιτική ζωή και επέφερε καίριες μεταρρυθμίσεις, το Κόμμα Μητέρας Πατρίδος, συρρικνώθηκε μετά την αποχώρηση του ηγέτη του Τουργκούτ Οζάλ, με αποτέλεσμα η χώρα να διέλθει αλλεπάλληλες πολιτικές και οικονομικές κρίσεις.
Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι όσα συνέβησαν τότε θα επαναληφθούν και στις μέρες μας. Τα θεμελιώδη μεγέθη της τουρκικής οικονομίας είναι σήμερα διαφορετικά και πολύ πιο υγιή. Ωστόσο, η πιθανή ανάκυψη θέματος διαδοχής στην ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας εντός του 2012 θα δοκιμάσει τις αντοχές του τουρκικού οικονομικού «θαύματος».
* Ο κ. Ιωάννης Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ (Αγκυρα).

Καθημερινή 22/01/2012

23/1/12

Πεντζίκης, όνειρα εν συνειδήσει της Μαργαριτας Πουρναρα

Η έκθεση έρχεται να θυμίσει το πλούσιο και μοναδικό ζωγραφικό έργο του σπουδαίου πεζογράφου και ποιητή.
Η κάμερα σε αργή κίνηση καταγράφει το εσωτερικό του σπιτιού του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Κατάφορτες βιβλιοθήκες με χαρτόδετες εκδόσεις, σαν προστατευτικά τείχη γύρω από τον ποιητή. Μπροστά στο παράθυρο, με φόντο ανθισμένες γλάστρες, το γραφείο του. Σκυφτός σ’ ένα κείμενο με τον καθαρό, κυματιστό του γραφικό χαρακτήρα, μοιάζει να ζωγραφίζει. Ομως γράφει. Αργά, προσεκτικά, σχεδόν ευλαβικά. Είναι ένα απόσπασμα από την εκπομπή «Μονόγραμμα» της ΕΡΤ, που προβάλλεται στην γκαλερί Καλφαγιάν, η οποία φιλοξενεί ώς τις 28 Ιανουαρίου μια έκθεση με 40 εξαίρετα δείγματα της ζωγραφικής του.
Το λογοτεχνικό και ποιητικό έργο του είναι γνωστό. Η αγάπη του για τη ζωγραφική παραμένει, δυστυχώς, ένα υποφωτισμένο κεφάλαιο, μας εξηγεί ο επιμελητής της έκθεσης, Ερρίκος Σοφράς, που μας υποδέχεται στην οδό Χάρητος. Αν κάποιος θέλει να γνωρίσει σε βάθος τη μοναδική πνευματική προσωπικότητα που κατάφερε να συγκεράσει τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό με τη βυζαντινή παράδοση, δεν μπορεί να παρακάμψει τις εναργείς εικόνες του Πεντζίκη.

50 χρόνια

Γεννημένος σε αστική οικογένεια της Θεσσαλονίκης το 1908, ο Ν.Γ.Π. ήταν ο γιος του πρώτου φαρμακοποιού της πόλης. Διδάχθηκε κατ’ οίκον, πήγε σχολείο σε μεγάλη ηλικία, όπου φάνηκαν οι ιδιαίτερες ικανότητές του. Ταξίδεψε αρκετά στη νιότη του και σπούδασε οπτική φαρμακευτική και βοτανολογία στο εξωτερικό. Ξεκίνησε να γράφει ποιήματα πολύ νωρίς και πρωτοεμφανίστηκε στον χώρο της λογοτεχνίας το 1934. Η πρώτη του έκθεση ζωγραφικής έγινε μία δεκαετία αργότερα σε ένα ανθοπωλείο της Θεσσαλονίκης.
«Ζωγραφική, ποίηση και λογοτεχνία είναι τρεις δρόμοι, οι οποίοι εξελίσσονται παράλληλα και αλληλοδιαπλέκονται στον εσωτερικό κόσμο του Πεντζίκη», τονίζει ο Σοφράς. «Η έκθεση αρχίζει με έναν πίνακα από εκείνη την πρώτη παρουσίαση και ολοκληρώνεται με έργα που έκανε λίγο πριν από τον θάνατό του το 1993, όπου τα πατερικά κείμενα είναι η έμπνευσή του. Σε αυτά τα 50 χρόνια, ο θεατής διαπιστώνει όχι μόνο την αλλαγή στην τεχνοτροπία, αλλά και το πώς συμβαδίζει η ζωγραφική με τον λόγο. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία, αν σκεφτεί κανείς ότι τόσο στην Αθήνα όσο και στη γενέτειρά του Θεσσαλονίκη δεν έχουν γίνει αναδρομικές εκθέσεις για πάνω από μία 20ετία. Δυστυχώς, είναι ένα πρόσωπο που παραμένει μισοειδωμένο», επισημαίνει ο Σοφράς. «Ο Ν.Γ.Π. είναι ένα παράξενο κράμα», συνεχίζει. «Ανοιχτό, τολμηρό μυαλό που κατάφερε να γεφυρώσει τη βυζαντινή ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης με τις επιταγές των ευρωπαϊκών ρευμάτων. Εντάχθηκε στην περίφημη γενιά του ’30, της οποίας αποτελεί στερνοπαίδι. Η μεγάλη συνεισφορά του είναι ότι ανέδειξε τον πλούτο της βυζαντινής γραμματείας σε μια εποχή που κανένας δεν γνώριζε την αξία αυτών των λαμπρών κειμένων. Στην πεζογραφία, όπως και στη ζωγραφική, ακολουθεί μια συνειρμική γραφή, μια συνειδησιακή ροή, τον εσωτερικό μονόλογο όπως τον αιχμαλώτισαν στα βιβλία τους ο Τζόις και η Γουλφ, που τον είχαν επηρεάσει. Ολα τα ζωγραφικά έργα του Πεντζίκη είναι ένα παλίμψηστο διότι εμπεριέχουν πολλούς συμβολισμούς», μας εξηγεί.
Για να κατανοήσει κανείς τη θεματολογία και τις τεχνικές του ΝΓΠ, χρειάζονται ορισμένα βιογραφικά στοιχεία. Ηταν αυτοδίδακτος ζωγράφος, μα κάθε άλλο απλοϊκός ή άτσαλος. Τον έθρεψε η αγάπη του στο Αγιον Ορος, το οποίο είχε επισκεφθεί δεκάδες φορές, η αφοσίωσή του στη Μακεδονία, την οποία γνώρισε πέτρα πέτρα όταν έγινε πλασιέ φαρμακευτικής εταιρείας, η ακλόνητη πίστη του ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία συναντώνται ο τόπος και ο χρόνος, «οι τρομακτικές αυτές διαστάσεις για το άτομο που το κάνουν να συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει θάνατος, διότι το παρελθόν είναι παρόν και το μέλλον είναι παρόν», όπως έλεγε και ο ίδιος. Μέσα από την Ορθοδοξία, ο Πεντζίκης «ένας κοπρίτης της σύγχρονης εποχής» όπως αυτοχαρακτηριζόταν, ανακάλυψε ότι μπορεί να ζει, όνειρα εν συνειδήσει και εγρηγόρσει. Η ζωγραφική του Ν.Γ.Π. είναι μια περιήγηση στον δικό του σύμπαν: «Με τη Μικρασιατική Καταστροφή οδηγηθήκαμε σε πτώχευση», θυμάται. «Τότε ανακάλυψα την αρετή της φτώχειας και υπομένοντάς την, βρήκα έναν άλλο κόσμο, καθαρά πνευματικό, που είναι ο κήπος της ζωής».Αυτές ακριβώς οι εικόνες κοσμούν τα ζωγραφικά έργα του. Εκκλησίες, τοπία, προσωπογραφίες φίλων του. Ακόμα και πορτρέτα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, τον οποίο θαύμαζε βαθύτατα.

Μικρών διαστάσεων

Ετσι, με αγάπη, ταπεινότητα και αφάνταστη υπομονή, ο Πεντζίκης, φτιάχνει έργα μικρών διαστάσεων με τέμπερα ή σινική. «Ακριβώς σαν κεντήστρα», λέει ο Σοφράς. Χρησιμοποιεί την τεχνική της ψηφαρίθμησης, μια δική του επινόηση όπου τα γράμματα μετατρέπονται σε αριθμούς και χρώματα («Τα δίχρονα αποδίδονται με λευκό ή ουρανί ή σταχτί, τα βραχέα με τριανταφυλλί, κίτρινο ή λεμονί κ.ο.κ.»).Η ξενάγηση τελειώνει και λίγο πριν φύγουμε, ανακαλύπτουμε ότι μια τεράστια ακρίδα βρίσκεται γαντζωμένη κοντά σε έναν πίνακα. «Θα είναι η ψυχή του Πεντζίκη», λέει ο Σοφράς λίγο πριν κλείσουμε την πόρτα.

Καθημερινή 07/01/2012
Τέχνες & Γράμματα

Το δίχτυ ήταν τρύπιο, το λίπος κάηκε του Νίκου Γ. Ξυδάκη

Το δριμύ ψύχος του Ιανουαρίου 2012 αποκαλύπτει πελώριες τις τρύπες στο δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Οι επείγουσες εκκλήσεις για ρούχα, κουβέρτες και υπνόσακους από τις οργανώσεις αλληλεγγύης για άστεγους, άνεργους και εν γένει αναξιοπαθούντες συνανθρώπους μας πυκνώνουν. Σε αρκετούς ναούς οι ιερείς αναπέμπουν ευχές υπέρ ανέργων και ξενιτεμένων. Στα ενοριακά και συνοικιακά συσσίτια βρίσκουν ζεστό καταφύγιο και παρηγοριά μοναχικοί συνταξιούχοι, εξουθενωμένοι μεσήλικες, αξιοπρεπείς νοικοκυραίοι που αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα. Συχνά ταξιδεύουν πολλά χιλιόμετρα από τη γειτονιά τους και καταφεύγουν σε συσσίτια απομακρυσμένα, στην άλλη άκρη της μεγαλούπολης, για να απαλύνουν την πολλαπλή απορία τους και την ντροπή για την ανημπόρια.
Το λίπος κάηκε. Δύο χρόνια περικοπών, ανεργίας, ύφεσης, ήταν αρκετά για να κάμψουν τις υλικές αντοχές των αδύναμων και να σαρώσουν τις αποταμιεύσεις ανάγκης. Η κρίση κατέδειξε ρηχό και σαθρό τον παραγωγικό ιστό, διάτρητο το δίχτυ κοινωνικής προστασίας, εξαρθρωμένο τον κρατικό μηχανισμό. Το χειρότερο είναι ο τρομερός αιφνιδιασμός που υπέστη η κοινωνία, καθώς το σοκ του 2010 τη βρήκε εντελώς απροετοίμαστη και απαράσκευη, ανυποψίαστη, για το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης. Μάλιστα, το ψυχοπνευματικό σοκ είναι η πιο καταστροφική εκδήλωση της κρίσης, στο μέτρο που θολώνει τον νου και παγώνει τη συλλογική ψυχή. Σύγχυση και φόβος κυριαρχούν, όχι μόνο μεταξύ των ήδη πληγέντων και απεγνωσμένων, αλλά και μεταξύ όσων βλέπουν μαζί με το εισόδημά τους να υποβαθμίζεται και η κοινωνική τους θέση: αυτός είναι ο τρόμος του χθεσινού μικρομεσαίου, που σήμερα διαπιστώνει ότι έχει γλιστρήσει απότομα στα κατώτερα σημεία της κοινωνικής κλίμακας.
Η βίαιη εσωτερική υποτίμηση καταρχάς πιέζει τον μισθό, εν συνεχεία καθιστά δυσχερή την κατοχή ακινήτων ή τα απαξιώνει, κάτι που αφορά άμεσα τη συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων, τέλος, περικόπτει δραστικά βασικές κοινωνικές παροχές όπως η εκπαίδευση και η περίθαλψη. Η ακολουθία της εσωτερικής υποτίμησης αποτυπώνεται στο κοινωνικό status: ο σχετικά αυτεξούσιος και ανθεκτικός μικρομεσαίος μεταπίπτει σε έντρομο πληβείο. Ο μετασχηματισμός αυτός, βίαιος, ταχύς, αναπότρεπτος, βιώνεται τραυματικά, σαν ξεπεσμός, σαν πτώση. Τραυματίζεται η αξιοπρέπεια και η αυτοεκτίμηση. Ο τραυματισμένος πεπτωκώς εγκλωβίζεται στην ίδια του την πτώση, αδυνατεί να αναστοχαστεί τα αίτιά της· την αποδίδει είτε σε ξένη χείρα, αδύνατον να αντιμετωπιστεί, είτε στη δική του κακοδαιμονία. Και στις δύο περιπτώσεις, το κακό είναι υπέρτερο, δαιμονικό, μη αντιμετωπίσιμο. Εξ ου και η παράλυση, η βουβαμάρα, η παγωνιά και η καθολικευμένη απαισιοδοξία που διαποτίζουν την καθημερινότητα και καταγράφουν οι δημοσκοπήσεις.
Είναι σαν κακό όνειρο. Δεν θα διαλυθεί όμως μόνο του. Η υπέρβαση της δυσμενούς πραγματικότητας απαιτεί κατανόηση των αιτίων, του πώς φτάσαμε ώς εδώ, και προπάντων παρρησία, αποφάσεις και πράξεις.

Καθημερινή 17/01/2012

17/1/12

Δρόμοι του Ρούσσου Βρανά

Το καθοριστικό
... πολιτικό ερώτημα στο οποίο θα δοθεί απάντηση το 2012, όπως προβλέπει ο Ρόμπερτ Ράιχ, δεν είναι το πόσο μεγάλο ή μικρό ρόλο πρέπει να έχει το κράτος στην οικονομία, αλλά σε ποιον ανήκει αυτό το κράτος. Οι λαοί έχουν αρχίσει ήδη να δίνουν τη δική τους απάντηση σε αυτό, με μια γενικευμένη δυσπιστία.
Σε πρόσφατη...
... δημοσκόπηση του αμερικανικού Ιδρύματος Πιου, το 77% των ερωτηθέντων είπε πως μια χούφτα πάμπλουτων ανθρώπων και μεγάλων επιχειρήσεων έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους υπερεξουσίες. Και με το δίκιο τους, λέει ο Ρόμπερτ Ράιχ, καθηγητής της Δημόσιας Πολιτικής στο Μπέρκλεϊ. «Οι μεγαλοτραπεζίτες διασώθηκαν, όχι όμως και οι άνθρωποι που χρωστούσαν τα σπίτια τους», γράφει. «Η μεγάλη γεωργική βιομηχανία εξακολουθεί να απομυζά δισεκατομμύρια από κρατικές επιδοτήσεις. Η μεγάλη φαρμακευτική βιομηχανία έχει κρατική προστασία για τις πατέντες της, που ανεβάζουν στα ύψη τις τιμές των φαρμάκων. Η μεγάλη πετρελαϊκή βιομηχανία εισπράττει τις δικές της κρατικές ενισχύσεις. Ωστόσο, οι μικρές επιχειρήσεις στις ΗΠΑ μόλις που τα βγάζουν πέρα».
Σε ποιον...
... ανήκει το κράτος; Η απάντηση είναι μάλλον προφανής και στην Ευρώπη. Τον περασμένο Δεκέμβριο διορίστηκε στην Ιταλία μια κυβέρνηση την οποία δεν εξέλεξε κανένας. Αυτή η κυβέρνηση ούτε λογοδοτεί στον ιταλικό λαό ούτε έχει δεσμευτεί σε κάποια χρονικά καθορισμένη θητεία. Επικεφαλής της είναι ο οικονομολόγος Μάριο Μόντι που υπήρξε έμμισθο στέλεχος της επενδυτικής τράπεζας Γκόλντμαν Σακς και επιστήθιος φίλος του Μάριο Ντράγκι, επίσης πρώην στελέχους της Γκόλντμαν Σακς, ο οποίος απέπεμψε την κυβέρνηση του Μπερλουσκόνι μόλις λίγες ημέρες αφότου ανέλαβε την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Σε ποιον ανήκει λοιπόν σήμερα το ιταλικό κράτος; Ας δούμε καλύτερα τις πολιτικές πίσω από τα πρόσωπα. Πριν από δέκα χρόνια ακριβώς, ο Ρομάνο Πρόντι, ένας από τους αρχιτέκτονες του ευρώ, αποκάλυπτε ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τις μακροπρόθεσμες προθέσεις εκείνων που τελικά επέβαλαν την υπονόμευση της πολιτικής εξουσίας στην Ευρώπη: «Είμαι βέβαιος ότι το ευρώ θα μας υποχρεώσει να εισαγάγουμε νέα εργαλεία οικονομικής πολιτικής. Σήμερα είναι πολιτικά αδύνατον να τα προτείνουμε. Κάποια μέρα όμως θα ξεσπάσει μια κρίση και τότε θα δημιουργηθούν τα νέα εργαλεία». Ο Πρόντι είναι σήμερα ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Μόντι. Ενα από τα κυριότερα εργαλεία που προτείνει για την αντιμετώπιση της «ιταλικής κρίσης», είναι η απαγόρευση των συναλλαγών σε ρευστό για ποσά άνω των 1.000 ευρώ (βαθμιαία, αυτό το ποσό θα περιοριστεί στα 300 ευρώ). Με δυο λόγια, σχεδόν όλες οι συναλλαγές θα διεξάγονται μέσω τραπεζών, παρέχοντας έτσι στους τραπεζίτες άφθονα κεφάλαια κίνησης και επιβαρύνοντας τους συναλλασσόμενους με προμήθειες.
Για πρώτη...
... ίσως φορά στην Ιστορία, το φυσικό χρήμα τίθεται εκτός νόμου. Στα κράτη που δεν ανήκουν στον λαό, είτε από τη νομιμότητα είτε από την παρανομία, κερδισμένοι βγαίνουν πάντοτε οι ολιγαρχίες και οι μεγαλοτραπεζίτες.

ΤΑ ΝΕΑ 11.01.2012

11/1/12

Πόσο άσχηµα είναι τα πράγµατα; του Roger Cohen

Η Ιταλία, µια πλούσια χώρα, επιβιώνει µετά τον ανίκανο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, κατά τον ίδιο τρόπο που το Βέλγιο τα πάει µια χαρά µετά την παρατεταµένη ανικανότητα να σχηµατίσει την οποιαδήποτε κυβέρνηση. Καθώς ο κόσµος ξεπερνάει το ορόσηµο των 7 δισ. κατοίκων, υπάρχουν περισσότεροι παχύσαρκοι παρά πεινασµένοι άνθρωποι στον πλανήτη. Πολλοί από αυτούς τους παχύσαρκους είναι φτωχοί. Οι προηγούµενες γενιές µπορούσαν µόνο να ονειρευτούν τέτοια προβλήµατα.

Τεράστιος αριθµός ανθρώπων βγήκε από τη φτώχεια την περασµένη δεκαετία. Η αύξηση του πληθυσµού επιβραδύνεται. Οι χειρότερες προβλέψεις για λιµούς, θανατηφόρες ασθένειες και µια δηλητηριασµένη ατµόσφαιρα αποδείχθηκαν υπερβολικές. Η Κίνα, η Ινδία, και η Βραζιλία δεν είναι οι µόνες που αισθάνονται ότι το ρεύµα της ιστορίας κινείται προς το µέρος τους.

Πόσο άσχηµα είναι λοιπόν στην πραγµατικότητα τα πράγµατα; Εξαρτάται από το πού κάθεσαι. Ο κόσµος µοιάζει ιδιαιτέρως απρόβλεπτος επειδή αυτό που παρουσιάζεται σαν µια χρηµατοπιστωτική κρίση στη Φραγκφούρτη και στη Νέα Υόρκη είναι σε ένα βαθύτερο επίπεδο µια κρίση µετάβασης σε άλλη εποχή. «Εχουµε συνηθίσει να κάνει κουµάντο µία µικρή οµάδα δηµοκρατιών που έχουν ίδιες ιδέες, αλλά αυτές οι δηµοκρατίες ασκούν τώρα όλο και µικρότερη επιρροή στην παγκόσµια πολιτική» είπε ο Τσαρλς Κάπτσαν, καθηγητής ∆ιεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήµιο
Georgetown στην Ουάσιγκτον. «Κατευθυνόµαστε προς τον κόσµο του κανενός, έναν κόσµο αλληλοεξαρτώµενο και παγκοσµιοποιηµένο, χωρίς ένα κυρίαρχο πολιτικό κέντρο ή µοντέλο».

∆εν είναι περίεργο που η οργή κατοικεί στο µεγαλύτερο µέρος της ∆ύσης. Για τους πολίτες της ευρωζώνης (των 17 κρατών που έχουν κοινό νόµισµα το ευρώ) τα πράγµατα είναι σκούρα. Ο Νικολά Σαρκοζί, ο πρόεδρος της Γαλλίας, λέει τώρα ότι ήταν «σφάλµα» η ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ. Οι Γάλλοι ξέρουν. Το κοινό νόµισµα ήταν εν πολλοίς δική τους ιδέα. Ηταν ένα µέσο για να προσδεθεί η Γερµανία στην Ευρώπη. Και υπήρχε καλύτερος τρόπος για την Ευρώπη να στέψει αυτή την πολιτική απόφαση από το να συµπεριλάβει στην αδελφότητα του κοινού νοµίσµατος το λίκνο του πολιτισµού της, την Ελλάδα;

Η Ακρόπολη είχε πολύ µεγαλύτερο βάρος, τότε, από τον υπερµεγέθη δηµόσιο τοµέα ή από την υπερπρόχειρη ηθική της εργασίας. Το ρίσκο µπήκε στην άκρη. Φυσικά και θα µπορούσε η Ελλάδα να προσδεθεί στο ίδιο οικονοµικό άρµα µε τη Γερµανία! Η ανθρώπινη ικανότητα να αψηφά τα γεγονότα και να πιστεύει ότι πετάει-πετάει ο γάιδαρος είναι απύθµενη.

Η ευρωζώνη, µε το κοινό νόµισµά της και τις πολλές εθνικές κυριαρχίες, αναγκάστηκε τώρα να πάει µε ανοιχτή παλάµη στην Κίνα, της οποίας τα 3,2 τρισ. δολάρια σε συναλλαγµατικά αποθέµατα θα µπορούσαν να ενισχύσουν ένα µεγαλύτερο ταµείο διάσωσης. ∆ύσκολα θα βρισκόταν πιο ισχυρό σύµβολο για το προς τα πού πηγαίνει η δύναµη. Οι Κινέζοι αγοράζουν τα πάντα που µπορούν να αγοράσουν. Η Κίνα είναι το µέρος για να γίνεις πλούσιος.

Στη ∆ύση τα πράγµατα είναι διαφορετικά.

Τι είναι αυτός ο σίφουνας; Είναι οι θέσεις εργασίας που εξαφανίζονται και δεν πρόκειται να επιστρέψουν. Τι είναι αυτό που δεν κοιµάται τα βράδια; Τα βουνά του χρέους που έχει συσσωρευτεί την τελευταία δεκαετία. Τι είναι αυτό το πανδαιµόνιο στους δρόµους; Τα πλήθη του κινήµατος των καταληψιών που έχουν αγανακτήσει µε την ασυλία των ισχυρών. Τι είναι αυτός ο τριγµός; Η αγωνία της Ευρωπαϊκής Ενωσης που βρίσκεται κάπου ανάµεσα στα έθνη και στον φεντεραλισµό.

Κανένας δεν ξέρει ακόµα πώς να διοικήσει έναν παγκοσµιοποιηµένο κόσµο, ή πώς να τον κάνει πιο οµοιόµορφο. Αυτό είναι το ζήτηµα των καιρών µας, ένα ζήτηµα για το οποίο η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και άλλες νέες δυνάµεις θα πρέπει να κάνουν πολύ πιο σηµαντικές συνεισφορές απ’ ό,τι έχουν κάνει. Η Αµερική, διχασµένη στο εσωτερικό, δεν µπορεί πλέον να επιβάλει τη βούλησή της, και όµως οι πυλώνες του κόσµου στηρίζονται ακόµα στην
Pax Americana.

Η Κίνα είναι έτοιµη να συµφωνήσει µε αυτό, προς το παρόν, στο όνοµα της σταθερότητας που είναι αναγκαία για την πλήρη ανάπτυξή της ως το 2050. Υπάρχει µια δίψα για κάποια νέα τάξη, αλλά όχι προθυµία για την υιοθέτησή της. Αυτό µεταφράζεται σε ανησυχία.

Οι διαδηλωτές στη Νέα Υόρκη και στη Μαδρίτη ξέρουν τι δεν θέλουν, αλλά το τι είναι αυτό που θέλουν είναι πολύ λιγότερο σαφές. Η ανατροπή του καπιταλισµού ακούγεται σαν να βγήκε από τον 20ό, ακόµη και από τον 19ο αιώνα. Η µεταρρύθµιση του καπιταλισµού για να αντισταθµιστούν οι πιο σκληρές πλευρές του είναι επίσης µπαγιάτικη είδηση. ∆οκιµάστηκε µε τη µορφή του κράτους Πρόνοιας – και αυτά τα συστήµατα βρίσκονται υπό µεγάλη πίεση, καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερα χρόνια.

Οχι, το πραγµατικό, αν και όχι καλά διατυπωµένο, επίκεντρο των κινηµάτων κατάληψης είναι η µεταρρύθµιση της παγκοσµιοποίησης – ιδίως του τρόπου µε τον οποίον η παγκοσµιοποίηση ευνοεί τους πλουσίους.

Μια έµπνευση για αυτό το κίνηµα ήρθε από τον αραβικό κόσµο. Αλλά υπάρχει µία διαφορά, οι καταληψίες της πλατείας Ταχρίρ, των δρόµων της Βεγγάζης και των λεωφόρων της Τύνιδας ήξεραν τι ήθελαν: πιο αντιπροσωπευτικές κοινωνίες. Ο δρόµος προς αυτόν τον στόχο έχει ήδη αποδειχθεί άνισος, καθώς µαίνεται η συζήτηση για το πώς θα συµφιλιωθεί µε τον µοντερνισµό η πίστη στο Ισλάµ.

∆ύο διδάγµατα από τον κόσµο σήµερα είναι τα εξής: τα πράγµατα δεν είναι ακριβώς όπως φαίνονται και η αλλαγή µπορεί να είναι αιφνιδιαστική. Η ξαφνική γέννηση µιας νέας αραβικής υπερηφάνειας είναι σηµαντική. Μεταφέρει το κέντρο βάρους. Αραβες που είναι κύριοι της ζωής τους δεν είναι πλέον Αραβες που πρέπει να αναζητήσουν σε έναν εχθρό, το Ισραήλ, την εξήγηση για τα δεινά τους. Η ταπείνωση οδηγεί σε περισσότερο πόλεµο: συνέβη στην Ευρώπη όταν η Συνθήκη των Βερσαλιών τιµώρησε τη Γερµανία, το 1919. Η Ευρώπη έβαλε τέλος στον πόλεµο µόνον όταν άρχισε να ενοποιείται.

Οι δυσκολίες της ευρωζώνης έχουν γίνει αντικείµενο εύκολης διακωµώδησης, αλλά το µοντέλο της είναι µία έµπνευση και µπορεί να γίνει χρήσιµο στον νέο αραβικό κόσµο. Οπως στην ευρωζώνη, όπως σε ολόκληρο τον παγκοσµιοποιηµένο κόσµο, η ενοποίηση είναι αναπόφευκτη στη Μέση Ανατολή. Το µόνο ερώτηµα; Ποιο θα είναι το περαιτέρω τίµηµα σε αίµα και χρήµα, προτού επιτευχθεί αυτή η ενοποίηση.

© 2011 The New York Times

Ο Ρότζερ Κόεν είναι αρθρογράφος στην «International Herald Tribune» και στους «New York Times».

Ενθετο Νεες Εποχές / ΒΗΜΑ της Κυριακής 08/01/2012

∆ώστε κόκκινο µελάνι στους διαδηλωτές της Wall Street! του Slavoj Zizek

Σκεπτόµενος τις διαµαρτυρίες του κινήµατος «Καταλάβετε τη Γουόλ Στριτ» και τις ανάλογες εκδηλώσεις κατακραυγής σε ολόκληρο τον κόσµο, θυµήθηκα ότι πριν από µερικά χρόνια ο βρετανός συγγραφέας Τζον Μπέργκερ έγραψε ότι «τα πλήθη των ανθρώπων έχουν απαντήσεις σε ερωτήµατα που δεν έχουν τεθεί ακόµη...

Τα ερωτήµατα δεν έχουν τεθεί ακόµη επειδή το να τα θέσουµε απαιτεί λέξεις και έννοιες που ακούγονται σαν αληθινές, και αυτές που χρησιµοποιούνται τώρα για να κατονοµάσουν γεγονότα κατάντησαν κενές νοήµατος:

∆ηµοκρατία, Ελευθερία, Παραγωγικότητα κ.λπ. Με νέες έννοιες τα ερωτήµατα θα τεθούν γρήγορα, επειδή η Ιστορία συνεπάγεται ακριβώς µια τέτοια διαδικασία θέσεως ερωτηµάτων». Ας αρχίσουµε να ρωτάµε.

Οι διαδηλωτές του «Καταλάβετε τη Γουόλ Στριτ» και οι οπαδοί τους έχουν τις απαντήσεις. Στην πραγµατικότητα έχουµε βοµβαρδίσει τους διαδηλωτές µε ερωτήσεις, αλλά όχι ακόµη µε τις σωστές ερωτήσεις.

«Μα τι θέλετε;» τους ρωτάµε. «Ποια είναι τα συγκεκριµένα αιτήµατά σας;». Αυτό είναι το αρχέτυπο ερώτηµα που θέτει ένας άνδρας αφεντικό σε µια υστερική γυναίκα, µια σκηνή από ηµέρες που έχουν παρέλθει: «Ολο γκρίνια και παράπονα είσαι – ξέρεις τι θες πραγµατικά;».

Μια τέτοια ερώτηση στοχεύει ακριβώς στον αποκλεισµό της αληθινής απάντησης. Στην ουσία λέει «Πες το µε τους δικούς µου όρους ή βούλωσέ το!». Είναι ένα ερώτηµα που, στην πραγµατικότητα, αποτρέπει τη διαδικασία της µετάφρασης µιας ατελούς διαµαρτυρίας σε συγκεκριµένο σχέδιο.

Οι διαδηλωτές του «Καταλάβετε τη Γουόλ Στριτ» εφιστούν την προσοχή σε δύο σηµεία-κλειδιά. Πρώτον, ότι το παγκόσµιο καπιταλιστικό σύστηµα έχει καταστροφικές επιπτώσεις: Σκεφθείτε τα εκατοντάδες δισεκατοµµύρια που χάθηκαν εξαιτίας της αχαλίνωτης χρηµατοπιστωτικής κερδοσκοπίας. ∆εύτερον, ότι η οικονοµική παγκοσµιοποίηση υπονοµεύει, σταδιακά αλλά ανελέητα, τη νοµιµοποίηση των ∆υτικών δηµοκρατιών. Μεγάλες οικονοµικές συναλλαγές που εξαρτώνται από διεθνείς παίκτες δεν µπορούν να ελεγχθούν από δηµοκρατικούς µηχανισµούς, οι οποίοι εξ ορισµού περιορίζονται σε εθνικά κράτη. Κατά συνέπεια, οι θεσµικές δηµοκρατικές µορφές είναι όλο και πιο ανίκανες να εννοήσουν τα ζωτικά συµφέροντα του λαού. Η ουσία των διαδηλώσεων της Γουόλ Στριτ είναι η εξής: Πώς θα επεκτείνουµε τη δηµοκρατία πέραν της κρατικής-πολυκοµµατικής πολιτικής µορφής της, η οποία είναι καταφανώς ανί σχυρη όταν έρχεται αντιµέτωπη µε τις καταστροφικές επιπτώσεις της οικονοµικής ζωής;

∆εν υπάρχει έλλειψη αντικαπιταλιστικού φρονήµατος σήµερα. Υπάρχει πληθώρα κριτικής για τη φρίκη του καπιταλισµού: Βιβλία, εις βάθος δηµοσιογραφικές έρευνες και τηλεοπτικές ειδήσεις βρίθουν επιχειρήσεων που µολύνουν ανελέητα το περιβάλλον µας, διεφθαρµένων τραπεζιτών που συνεχίζουν να παίρνουν παχυλά µπόνους, ενώ οι τράπεζές τους διασώζονται µε δηµόσιο χρήµα, µαγαζιών εκµετάλλευσης του ανθρώπινου µόχθου, όπου παιδιά δουλεύουν ατέλειωτες ώρες.

Αυτό που κατά κανόνα δεν αµφισβητείται είναι το δηµοκρατικόφιλελεύθερο πλαίσιο του αγώνα εναντίον αυτών των καταχρήσεων. Ο ρητός ή υπονοούµενος στόχος µιας τέτοιας κριτικής είναι να εκδηµοκρατιστεί ο καπιταλισµός, να επεκτείνουµε τον δηµοκρατικό έλεγχο στην οικονοµία µέσω πίεσης από τα ΜΜΕ, κοινοβουλευτικών εξεταστικών επιτροπών, πιο αυστηρής νοµοθεσίας, εντίµων αστυνοµικών ερευνών και ούτω καθεξής.

Αλλά ποτέ, µα ποτέ, δεν αµφισβητούµε το δηµοκρατικό θεσµικό πλαίσιο του κράτους δικαίου. Αυτή είναι η ιερή αγελάδα που ακόµη και οι πιο ριζοσπαστικές µορφές του ηθικού αντικαπιταλισµού – σκεφθείτε το φόρουµ του Πόρτο Αλέγκρε, το κίνηµα του Σιάτλ – δεν τολµούν να αγγίξουν.

Πάρτε για παράδειγµα την ισπανική εκδοχή των διαδηλωτών του κινήµατος «Καταλάβετε τη Γουόλ Στριτ», τους Ι
ndignados (τους «Αγανακτισµένους»). Απορρίπτουν ολόκληρη την πολιτική τάξη, Αριστερά και ∆εξιά, ως διεφθαρµένη και ελεγχόµενη από τη λαγνεία για εξουσία. Και όµως, οι «Αγανακτισµένοι» απευθύνουν τα αιτήµατά τους για αλλαγή σε ποιον; Οχι στον ίδιο τον λαό: οι «Αγανακτισµένοι» δεν λένε (προς το παρόν) ότι κανένας δεν θα φέρει την αλλαγή αν δεν τη φέρει ο ίδιος ο λαός, ότι (για να παραφράσουµε τον Γκάντι) ο ίδιος ο λαός πρέπει να γίνει η αλλαγή την οποία θέλει να δει. Τα αιτήµατά τους απευθύνονται προς αυτούς που έχουν τον έλεγχο – ακριβώς προς εκείνους εναντίον των οποίων διαµαρτύρονται.

Ο Μαρξ δεν πίστευε στην τοποθέτηση του ερωτήµατος περί ελευθερίας στην πολιτική σφαίρα καθαυτή.

∆εν θα συµφωνούσε µε τον τρόπο µε τον οποίο οι δυτικοί θεσµοί αποτιµούν συνήθως τους βαθµούς της ελευθερίας όταν θέλουν να κρίνουν µια χώρα: Γίνονται ελεύθερες εκλογές; Είναι ανεξάρτητοι οι δικαστές; Είναι ο Τύπος ελεύθερος από κρυφές πιέσεις; Γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώµατα;

Το κλειδί για την πραγµατική ελευθερία, πίστευε ο Μαρξ, βρίσκεται στο «απολιτικό» δίκτυο των προσωπικών σχέσεων, από την αγορά ως την οικογένεια. Είναι ψευδαίσθηση να περιµένεις ότι µπορεί κάποιος να αλλάξει αποτελεσµατικά τα πράγµατα µέσω της «επέκτασης» της δηµοκρατίας. Οι ριζοσπαστικές αλλαγές θα έπρεπε να γίνονται εκτός της σφαίρας των νοµικών δικαιωµάτων. «Η δηµοκρατική ψευδαίσθηση», η αποδοχή θεσµικών δηµοκρατικών µηχανισµών ως της µοναδικής, της «σωστής» δύναµης για αλλαγή, απλώς αποτρέπει τη ριζοσπαστική αλλαγή.

Στα µέσα Απριλίου του 2011 οι ειδήσεις µετέδωσαν ότι η κυβέρνηση στην Κίνα είχε απαγορεύσει ταινίες και τηλεοπτικές σειρές µε θέµα ταξίδια στον χρόνο και εναλλακτικές θεωρίες περί Ιστορίας, καταγγέλλοντας ότι εισάγουν επιπολαιότητα σε σοβαρά ιστορικά ζητήµατα. Οι Κινέζοι θεωρούν άκρως επικίνδυνη ακόµη και τη µυθοπλαστική δραπέτευση στην εναλλακτική πραγµατικότητα.

Στη φιλελεύθερη ∆ύση δεν έχουµε ανάγκη από τέτοιες ρητές απαγορεύσεις. Η ιδεολογία ασκεί τόση εξουσία επάνω µας ώστε µας εµποδίζει να παίρνουµε στα σοβαρά εναλλακτικές αφηγήσεις της Ιστορίας. Αυτολογοκρινόµαστε. Υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις που δεν θα τις θέταµε ποτέ.

Σε ένα παλιό ανέκδοτο, που αποδίδεται συχνά στην αποθανούσα Λαϊκή ∆ηµοκρατία της Γερµανίας, ένας γερµανός εργάτης βρίσκει δουλειά στη Σιβηρία. Γνωρίζοντας ότι λογοκριτές θα διαβάζουν όλη την αλληλογραφία του, λέει στους φίλους του: «Ας βάλουµε έναν κώδικα: αν ένα γράµµα που σας στέλνω είναι γραµµένο µε κανονικό µπλε µελάνι, ό,τι γράφω είναι αλήθεια. Αν είναι γραµµένο µε κόκκινο µελάνι, είναι ψέµατα».

Υστερα από έναν µήνα, οι φίλοι του λαµβάνουν το πρώτο γράµµα, µε µπλε µελάνι: «Ολα είναι υπέροχα εδώ: τα µαγαζιά είναι γεµάτα, το φαγητό µπόλικο, τα διαµερίσµατα µεγάλα και µε καλή θέρµανση, τα σινεµά δείχνουν ταινίες από τη ∆ύση, υπάρχουν πολλά ωραία κορίτσια πρόθυµα για ερωτικές σχέσεις – το µόνο πράγµα που δεν έχουµε είναι κόκκινο µελάνι».

Αυτή δεν είναι η κατάστασή µας σήµερα;

Εχουµε όλες τις ελευθερίες που θέλει κανείς – το µόνο πράγµα που λείπει είναι το κόκκινο µελάνι.

Αυτό που σηµαίνει η έλλειψη κόκκινου µελανιού σήµερα, είναι ότι οι όροι που χρησιµοποιούµε για να προσδιορίσουµε τις συγκρούσεις γύρω µας – «πόλεµος κατά της τροµοκρατίας», «δηµοκρατία και ελευθερία», «ανθρώπινα δικαιώµατα» – δεν ανταποκρίνονται στη νέα πραγµατικότητα. Προκαλούν σύγχυση στην αντίληψη που έχουµε για την κατάσταση, αντί να µας επιτρέπουν να στοχαζόµαστε γι’ αυτή.

«Νιώθουµε ελεύθεροι» επειδή µας λείπει η γλώσσα για να αρθρώσουµε την ανελευθερία µας.

Ας δώσουµε κόκκινο µελάνι στους διαδηλωτές.

© 2011
The New York Times

Ο σλοβένος πολιτικός φιλόσοφος και κριτικός Πολιτισμού Σλαβόι Ζίζεκ είναι ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Λιουμπλιάνας στη Σλοβενία, καθηγητής στο
European Graduate School στην Ελβετία και επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια στις ΗΠΑ.

Ενθετο Νέες Εποχές / ΒΗΜΑ της Κυριακής 08/01/2012

Το Ισλάµ απειλεί την Αραβική Ανοιξη; του Ed Husain

«Επιτρέπεται να φορέσω γραβάτα;». Ηµουν ένας 17χρονος µουσουλµάνος που µεγάλωνε στην Αγγλία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ερωτήσεις σαν αυτή ήταν µέρος της καθηµερινής ζωής µου. Γέννηµα-θρέµµα του Λονδίνου, ήµουν Βρετανός. Αλλά οι γονείς µου ήταν από την Ινδία και η εµφάνισή µου ήταν διαφορετική: σκούρο δέρµα, µαύρα µαλλιά. Την ίδια ώρα, χιλιάδες ξανθοί, Ευρωπαίοι, µε γαλάζια µάτια, σκοτώνονταν επειδή ήταν µουσουλµάνοι, στη Βοσνία.

Στη διάρκεια εκείνης της εφηβικής κρίσης ταυτότητας, ένας µεγαλύτερος φίλος τον οποίον γνώρισα σε ένα τζαµί µού έδωσε ένα περιοδικό µε µια φωτογραφία ενός αιγύπτιου ιµάµη από τη δεκατία του 1940. Φορούσε γραβάτα και σακάκι, αλλά µε παραδοσιακό φέσι! Ολοι οι ιµάµηδες που γνώριζα στα τζαµιά του Λονδίνου φορούσαν αραβικές κελεµπίες. Στην τηλεόραση, εκπρόσωποι της «Ισλαµικής ∆ηµοκρατίας του Ιράν» αρνούνταν να φορέσουν γραβάτες. Οι βασιλιάδες της Σαουδικής Αραβίας δεν φορούσαν ποτέ δυτικά ρούχα.

Οταν έβλεπα τη φωτογραφία του, δεν φανταζόµουν πόσο βαθιά θα επηρέαζε τόσο πολλούς από εµάς εκείνος ο συµπαθητικός, χαµογελαστός δάσκαλος δηµοτικού. Ακόµη και σήµερα, λίγοι εκτός του αραβικού κόσµου τον γνωρίζουν, αλλά ο Χασάν αλ Μπάνα ίσως είναι ο Αραβας µε τη µεγαλύτερη επιρροή του περασµένου αιώνα.

Αρχισα να τον διαβάζω. Μιλούσε εναντίον των βρετανικών και ευρωπαϊκών επιρροών στη µουσουλµανική ζωή στην Αίγυπτο. Ζητούσε να επιστρέψουν οι µουσουλµάνοι σε µια µορφή πουριτανικού Ισλάµ, ελεύθερου από τις επιρροές του κοσµικού χαρακτήρα του κράτους. Η δική του ζωή ήταν υπόδειγµα αντίστασης, εξέγερσης και ακτιβισµού. Παρακαταθήκη του ήταν η Μουσουλµανική Αδελφότητα, ο πρόδροµος σχεδόν όλων των ισλαµιστικών κινηµάτων στη Μέση Ανατολή σήµερα. Είναι η πιο παλαιά και αποτελεσµατική πολιτική δύναµη στον αραβικό κόσµο.

Σήµερα υπάρχει ένας διάχυτος φόβος στη ∆ύση ότι οι ισλαµιστές θα επιχειρήσουν να καπελώσουν τις επαναστάσεις της Αραβικής Ανοιξης.

Τους ερχόµενους µήνες, στην Αίγυπτο και σε άλλες χώρες στην περιοχή, θα µαίνεται ο ιδεολογικός πόλεµος ανάµεσα στους φιλελεύθερους οπαδούς του κοσµικού χαρακτήρα του κράτους και στους ισλαµιστές για το ποια θα είναι η διάδοχη κατάσταση µετά την πτώση των δικτατορικών κοσµικών καθεστώτων.

Αλλά πώς µοιάζει ένα ισλαµικό κράτος; Τι σηµαίνει, στην πράξη, για χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Τυνησία;

Πήγα στην Αίγυπτο µετά την επανάσταση για να θέσω αυτές τις ερωτήσεις σε ηγέτες της Μουσουλµανικής Αδελφότητας – σκληροπυρηνικούς της παλαιάς σχολής που είχαν φυλακιστεί για τον αγώνα, φιλελευθέρους, νεότερα µέλη και βουλευτές.

Ρώτησα τον καθένα «τι είναι ένα ισλαµικό κράτος». Οι απαντήσεις ήταν πολύ διαφορετικές. Για τους σκληροπυρηνικούς ήταν να γίνει η σαρία νόµος του κράτους. Για τους φιλελευθέρους ήταν γενικώς και αορίστως κάτι περί κοινωνικής δικαιοσύνης, για κάποιους βουλευτές ήταν ένα φιλελεύθερο κράτος που θα απηχεί ισλαµικές αξίες. Οταν τους πίεσα, όµως, κανένας δεν µπόρεσε να πει κάτι πιο συγκεκριµένο για το πώς θα µπορούσε να µοιάζει αυτή η νέα κοινωνία.

Οπως οι µαρξιστές, ασκούσαν κάθε είδους κριτική στο κράτος και την κοινωνία, αλλά όταν τους πίεζες να µιλήσουν για το πώς θα µειωθεί η φτώχεια στην Αίγυπτο, δεν είχαν καµία απάντηση. Στον νου µου αυτό συµβαίνει επειδή το Ισλάµ δεν έχει καµία συγκεκριµένη συνταγή για τη διακυβέρνηση.

Η συναισθηµατική αντίδραση του Χασάν αλ Μπάνα εναντίον της βρετανικής αυτοκρατορίας και η επιθυµία του να διαφοροποιηθεί από καπιταλισµό και κοµµουνισµό βοήθησαν στη γέννηση µιας σύγχρονης ιδεολογίας – του ισλαµισµού – που προσπάθησε να πολιτικοποιήσει το Ισλάµ. Αλλά βρήκε πολύ λίγα σε αυτή την αρχαία θρησκεία που να ανταποκρίνονται στις οικονοµικές και πολιτικές ανάγκες ενός σύγχρονου κόσµου.

Γνωρίζω ότι τα µέλη της Μουσουλµανικής Αδελφότητας πέρασαν πέντε δεκαετίες προσπαθώντας να επιβιώσουν, να γλιτώσουν από διώξεις στρατιωτικών δικτατοριών στον αραβικό κόσµο. ∆εν είχαν τον χρόνο και την άνεση να στοχαστούν και να αναπτυχθούν στον πραγµατικό κόσµο. Οπου τα είχαν αυτά – για παράδειγµα στην Τουρκία – οι ισλαµιστές τείνουν να γίνονται πιο κεντρώοι και πιο ρεαλιστές.

Ο ισλαµισµός και το νόηµα ενός ισλαµικού κράτους, εποµένως, είναι ένα έργο εν προόδω. Το Ισλάµ είναι αρκετά πλούσιο για να προσφέρει εναλλακτικές αναγνώσεις των Γραφών για να υπονοµεύσει τον ισχυρισµό των σκληροπυρηνικών ότι σαρία πρέπει οπωσδήποτε να σηµαίνει βάρβαρες τιµωρίες. Πράγµατι, τα περισσότερα µουσουλµανικά έθνη έχουν κινηθεί πέρα από τέτοιες πρακτικές.

Ενώ η Μουσουλµανική Αδελφότητα µπορεί να είναι βαθιά διχασµένη για σχεδόν όλα τα ζητήµατα της εποχής, υπάρχει ένα ερώτηµα για το οποίο έχει µια σχεδόν καθολική, εχθρική απάντηση: το Ισραήλ. Μιλώντας µε εκπροσώπους όλων των αποχρώσεων του ισλαµιστικού φάσµατος στην Αίγυπτο, δεν άκουσα από κανέναν µια λέξη συµφιλίωσης µε τον εβραίο γείτονα.

Αυτό το σκοτεινό σύννεφο είναι µια πραγµατική αιτία για ανησυχία. Η Αίγυπτος, όπως άλλα αραβικά έθνη, συνεχίζει να νιώθει ταπεινωµένη για ό,τι νιώθει ως ισραηλινές αδικίες.

Με την ισχυρή πιθανότητα τώρα ότι ισλαµιστές θα αναλάβουν θέσεις εξουσίας σε αραβικές χώρες, υπάρχει µια πραγµατική ευκαιρία µεγαλύτερης σύγκρουσης, και κατά συνέπεια περαιτέρω ριζοσπαστικοποίησης στην περιοχή. Η σύγκρουση µε το Ισραήλ δεν εξαγριώνει µόνο τους ισλαµιστές, αλλά και τους φιλελευθέρους.

Υπάρχει και ο µικρότερος αδελφός του Χασάν αλ Μπάνα, ο 90χρονος Γκαµάλ. Τον συνάντησα πριν από δύο χρόνια. Οσοι αποστασιοποιηθήκαµε από τα ισλαµιστικά κινήµατα, βλέπουµε σε εκείνον κάτι από τον εαυτό µας: την ικανότητα να σκεπτόµαστε ελεύθερα και να αψηφούµε τις επιταγές του ισλαµιστικού κινήµατος. Αλλά ακόµη και ο Γκαµάλ, εκ πεποιθήσεως φιλελεύθερος για τα πάντα, από την ισότητα των φύλων ως τον θρησκευτικό πλουραλισµό, µίλησε υπέρ των βοµβιστών αυτοκτονίας που επιτίθενται σε Ισραηλινούς. ∆εν είναι ο µόνος που εγκαταλείπει την κοινή λογική και τον ορθολογισµό και αγκαλιάζει το συναίσθηµα και την οργή στο θέµα της σύγκρουσης Αράβων και εβραίων.

Το τέλος αυτής της σύγκρουσης, ή τουλάχιστον των βίαιων λύσεων για αυτήν, είναι η πραγµατική πρόκληση. Ο κόσµος εντυπωσιάστηκε από τις αραβικές εξεγέρσεις στις οποίες το κάψιµο αµερικανικών ή ισραηλινών σηµαιών δεν ήταν το κεντρικό σηµείο αναφοράς. Οι διαδηλωτές επικεντρώθηκαν σε εσωτερικά, εθνικά προβλήµατα. Ετσι πρέπει να συνεχίσουν. Με τον καιρό, και οι ισλαµιστές πιθανόν να προσανατολιστούν προς έναν συνδυασµΌΙΣΛΆµ και κοσµικής δηµοκρατίας α λα τουρκικά. Αλλά αυτή η πορεία κινδυνεύει να εκτροχιαστεί από µια αναζωπύρωση της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης, που θα στρέψει το µυαλό των νέων µακριά από την ανάπτυξη και τη δηµοκρατία, προς τον πόλεµο και την εκδίκηση.

© 2011
The New York Times

Ο Εντ Χουσεΐν είναι ειδικός στη Μέση Ανατολή στο
think tank «Council on Foreign Relations» και συγγραφέας του «Ο Ισλαμιστής» (σελίδα στο Twitter: @Ed_Husain.)

Ενθετο Νέες Εποχές / ΒΗΜΑ της Κυριακής 08/01/2012

Λείπει η γνώση, όχι µόνο τα χρήµατα του Hernando De Soto

Επειτα από τρία χρόνια παγκόσµιας χρηµατοπιστωτικής κρίσης, πετάµε ακόµη στα τυφλά. ∆εν γνωρίζουµε καν τι είναι αυτό που δεν γνωρίζουµε.

Αυτό που όντως γνωρίζουµε είναι ότι έχουµε βαλτώσει σε µια τεράστια συρρίκνωση της πίστωσης από ιδιώτες. Κανείς δεν δίνει αρκετά δάνεια και δεν κάνει αρκετές επενδύσεις στις επιχειρήσεις ώστε να αρχίσει να αυξάνεται η οικονοµία.

Οι θεραπείες που εφάρµοσαν οι κυβερνήσεις στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη προσπάθησαν να αντιµετωπίσουν τα συµπτώµατα – κακά δάνεια, παραπαίουσες τράπεζες και επιχειρήσεις, ανθρώπους που χάνουν τα σπίτια τους, αύξηση της ανεργίας, πολέµους νοµισµάτων – και όχι την ασθένεια.

Αν αυτά τα συµπτώµατα ήταν η πραγµατική αιτία της κρίσης, «άρπαγες-καπιταλιστές» θα είχαν ήδη κάνει την εµφάνισή τους. Θα είχαν διακρίνει τα σηµάδια που δείχνουν ποιος έχει πρόβληµα και – ακολουθώντας τους νόµους της προσφοράς και της ζήτησης – θα είχαν εξαγοράσει, πολύ φθηνά, τα επικερδή αποµεινάρια περιουσιακών στοιχείων και συναλλαγών, διορθώνοντας τις ανεπάρκειες που οδήγησαν στο πρόβληµα.

Θα είχαν εξαγοράσει, ας πούµε, µια αεροπορική εταιρεία που δεν µπορεί να βρει πελάτες για την πρώτη θέση και θα την είχαν µετατρέψει σε µια εταιρεία χαµηλού κόστους µε διπλάσιο αριθµό θέσεων ανά αεροπλάνο.

Αυτό δεν έχει συµβεί σε κάποιον σηµαντικό βαθµό. Γιατί;

Στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, µηχανισµοί που καταγράφουν και δείχνουν την κρίσιµη γνώση, η οποία καθορίζει αν είναι εύλογο να χορηγηθεί ιδιωτική πίστωση – ποιος έχει τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας στα περιουσιακά στοιχεία, στις µετοχές και τις οφειλές –, δεν είναι πλέον αξιόπιστοι. Αυτό το σύστηµα της γνώσης δεν λειτουργεί.

Ισολογισµοί που κάποτε κατέγραφαν µε σαφήνεια τα στοιχεία, επιτρέποντας να συµπεράνει κανείς τι κατείχε – και τι χρωστούσε – µια επιχείρηση, έχουν παραµορφωθεί. Η γνώση για χρέη δισ. δολαρίων από αποτυχηµένες συναλλαγές και µεταβιβάσεις περιουσίας, που κάποτε ήταν εύκολα διαθέσιµη στο κοινό, έχει διαστρεβλωθεί ή αποκρυβεί, όπως στη διαβόητη κατάρρευση της
Enron.

Χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν δανειστεί ποσά µέσω των βραχυπρόθεσµων επενδυτικών κεφαλαίων των «αγορών ρέπος», τα οποία δεν χρειάζεται να τα αναφέρουν στις αρχές ως δάνεια, γεγο νός που κάνει αυτές τις χώρες να εµφανίζονται πιο αξιόχρεες από ό,τι είναι στην πραγµατικότητα.

Πώς µπορεί κάποιος να δώσει δάνεια αν οι ισολογισµοί δεν καταγράφουν όλα τα στοιχεία; Αν δεν µπορούν να εντοπιστούν εύκολα εκείνοι που κατέχουν τα περιουσιακά στοιχεία και το ρίσκο; Πώς µπορείς να ξέρεις ποιες τράπεζες και χώρες δεν έχουν πρόβληµα ρευστότητας;

Αυτή, λοιπόν, δεν είναι µια συνηθισµένη οικονοµική κρίση. Η κάτω βόλτα της οικονοµίας είναι το σύµπτωµα. Η ασθένεια είναι η µειωµένη γνώση. Χωρίς αρχεία που καταγράφουν περιουσίες και συναλλαγές, και µας επιτρέπουν να συµπεραίνουµε για ενδεχόµενα κέρδη και ζηµιές, δεν µπορούν να λειτουργήσουν οι αγορές: τα αξιόπιστα στοιχεία που χρειάζονται για να δοθεί η πίστωση απλώς δεν υπάρχουν.

Αυτό προσπαθούµε να κάνουµε στις αναδυόµενες αγορές σήµερα – και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αναπτυσσόµαστε, από την πατρίδα µου το Περού ως την Τανζανία, την Ινδία και την Κίνα. Προσπαθούµε να καταγράψουµε τα στοιχεία και να θέσουµε έτσι τις µαύρες οικονοµίες µας υπό την κυριαρχία του νόµου.

Εµείς στο Περού κάναµε µεταρρυθµίσεις µε στόχο να γίνουν ορατές στον νόµο οι επιχειρήσεις της µαύρης οικονοµίας. Σχεδόν όλες οι αναδυόµενες αγορές – ακόµη και η Ρωσία και η Κίνα, έχουν θεσπίσει τα τελευταία χρόνια νόµους για να καταγράφονται περιουσιακά στοιχεία και συναλλαγές.

Στις αναδυόµενες αγορές έχουµε τώρα περισσότερη γνώση για τις επίσηµες οικονοµίες µας παρά ποτέ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον το δράµα µε τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου, που σήµανε την αρχή της κρίσης στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, είναι απίθανο να συµβεί σε εµάς.

Οταν αυτά τα καταγεγραµµένα στοιχεία σταµατούν να είναι αξιόπιστα, όταν δεν λειτουργούν πια σαν αξιόπιστη ασφάλεια, ή σαν εύλογο µέτρο ρίσκου, τότε – ΟΥΠΣ! – η πίστωση από τους ιδιώτες εξαφανίζεται.

Αυτό συνέβη όταν ξέσπασε η κρίση µε τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου: απείλησε τόσο πολύ τις τράπεζες επειδή υπήρχαν – και εξακολουθούν να υπάρχουν – τόσο λίγες πληροφορίες για αυτές τις ιδιοκτησίες.

Στις αναδυόµενες και σε µετάβαση αγορές, αφού επενδύθηκαν µάταια τόσα χρήµατα στις οικονοµίες µας, µας είναι εύκολο να καταλάβουµε γιατί δεν υπάρχει πίστωση χωρίς γνώση – το ζήτηµα δεν είναι αποκλειστικά χρηµατικό. Κλείστε τα βιβλία σας, κάντε µια βόλτα σε έναν εµπορικό δρόµο και θα δείτε ότι οι επιχειρήσεις και τα κτίρια που δεν µπορούν να λάβουν σηµαντική πίστωση είναι εκείνα που βρίσκονται στην ανεπίσηµη οικονοµία, που δεν είναι καταγεγραµµένα στα συστήµατα ιδιοκτησίας: εκείνοι τους οποίους δεν γνωρίζουµε. Ενστικτωδώς, αντιλαµβανόµαστε πως ό,τι γνωρίζουµε για την οικονοµία είναι περίπου ό,τι έχουµε καταγράψει. Χωρίς αρχεία, δεν υπάρχει µνήµη, δεν υπάρχει γνώση – και εποµένως δεν υπάρχει λόγος να εµπιστευθούµε τις αγορές.

Η αποκατάσταση της τάξης στη ∆ύση είναι πέραν της δικαιοδοσίας των ειδικών στα χρηµατοπιστωτικά, οι οποίοι δεν έχουν απαραιτήτως τη γνώση, τη διάθεση ή τα κίνητρα για να καταπιαστούν µε την επίπονη και βρώµικη δουλειά της επιδιόρθωσης των συστηµάτων γνώσης.

Αυτή είναι δουλειά για πολιτικούς. Οι πολιτικοί πρέπει να βρουν το κουράγιο να αρθούν υπεράνω της στενής οπτικής των δηµοσιονοµικών προσαρµογών και να άρουν το ζήτηµα της ύφεσης στο πιο υψηλό επίπεδο: πρέπει να αντιµετωπίσουν παγιωµένα θεσµικά προβλήµατα µιας ελαττωµατικής τάξης πραγµάτων.

∆εν ζητώ περισσότερη ή λιγότερη ρύθµιση, ή να ρίξουµε περισσότερα χρήµατα στην οικονοµία, ή να µειώσουµε τις δαπάνες. Προτείνω απλώς να θέσουµε τον χρηµατοπιστωτικό τοµέα υπό την κυριαρχία του νόµου και να χύσουµε φως σε σκοτεινά και ακατάστατα µέρη. Οι φίλοι µου στον χρηµατοπιστωτικό τοµέα επιµένουν: «Είναι πολύ περίπλοκο για να το ξεµπερδέψουµε».

Ανοησίες.

Εχει γίνει και στο παρελθόν. Αυτό έκαναν οι τολµηροί µεταρρυθµιστές για να ξεκαθαρίσουν αντικρουόµενες περιουσιακές διεκδικήσεις µετά τον Πυρετό του Χρυσού στην Καλιφόρνια, για να δαµάσουν την Αγρια ∆ύση, για να ανοικοδοµήσουν τη µεταπολεµική Ευρώπη, για να µεταµορφώσουν τη φεουδαρχική τάξη της Ιαπωνίας σε µια οικονοµία της αγοράς – και για να ωθήσουν την Κίνα προς µια τέτοια οικονοµία – και για να ανοίξουν την Ανατολική Ευρώπη στον κόσµο µετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Οι αγορές δεν µπορούν να λειτουργήσουν χωρίς τη γνώση, την οποία παράγουν τα οργανωµένα συστήµατα ιδιοκτησίας. Ετσι οικοδοµήθηκε ο καπιταλισµός. Από τη στιγµή που θα γίνει σαφές ότι αυτή η ύφεση σχετίζεται µε την οργάνωση της γνώσης, ή για να είµαστε πιο ακριβείς, µε την έλλειψη της οργάνωσης, οι δυτικές κυβερνήσεις θα µπορούν να παρέµβουν για να συλλέξουν τα στοιχεία. Αυτό θα τους επιτρέψει να βρουν και να στοχοποιήσουν την ασθένεια, χωρίς να παγιδευθούν στην πολεµική Αριστεράς – εναντίον – ∆εξιάς για την αύξηση της ρύθµισης και της κυβερνητικής εποπτείας.

Χρειάζεται να πούµε όλη την αλήθεια: χρειαζόµαστε περισσότερη γνώση για το τι υπάρχει και σε ποιον ανήκει.

ΤΟ ΒΗΜΑ - © 2011
The New York Times

Ο Ερνάντο ντε Σότο, συγγραφέας των «
The Mystery of Caπtal» και «The Other Path», είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ελευθερία και τη uni0394ημοκρατία στο Περού.

Eνθετο Νέες Εποχές / ΒΗΜΑ της Κυριακής 08/01/2012