31/5/12

«Η ντροπή της Ευρώπης» το ποίημα του Γκίντερ Γκρας για την Ελλάδα


ΤΑ ΝΕΑ 26-27.05.2012

Ο Γερμανός νομπελίστας Γκίντερ Γκράς καυτηριάζει την Ευρώπη η οποία, όπως λέει, διαπομπεύει την Ελλάδα, εν μέσω της κρίσης του ευρώ, σε ένα ποίημά του που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της εφημερίδας του Μονάχου Sueddeutsche Zeitung. «Καρφωμένη, γυμνή στον πάσσαλο, γιατί είναι πνιγμένη στα χρέη, μια χώρα υποφέρει», γράφει ο 84χρονος γερμανός συγγραφέας.

Σε αυτό το ποίημα, με τίτλο «Η ντροπή της Ευρώπης», που δημοσιεύεται το Σάββατο και
  στην έντυπη έκδοση της γερμανικής εφημερίδας, ο Γκρας προειδοποιεί την Ευρωπαϊκή Ένωση: «Εσύ η Ευρώπη, θα πεθάνεις χωρίς ψυχή, χωρίς τη χώρα που σε δημιούργησε».
    
«Καρφωμένη γυμνή στον πάσσαλο, γιατί είναι πνιγμένη στα χρέη, μια χώρα υποφέρει»,
  γράφει ο γερμανός συγγραφέας, στο κείμενο αυτό των δώδεκα στροφών που αποτελούνται από δύο στίχους η κάθε μία.
    
Απευθυνόμενο άμεσα στην Ευρώπη, το ποίημα αρχίζει έτσι: «Απομακρύνεσαι από τη χώρα, που ήταν το λίκνο σου, και είναι κοντά στο χάος, γιατί δεν συμμορφώθηκε με τις αγορές».
    
Και αμέσως μετά αναφέρει ότι η χώρα αυτή «καταδικασμένη στη φτώχεια, της οποίας ο πλούτος κοσμεί τα μουσεία» είναι «ακόμα μόλις ανεκτή».

To ποιήμα στα γερμανικά:

Europas Schande
Ein Gedicht von Günter Grass
 
Dem Chaos nah, weil dem Markt nicht gerecht,
bist fern Du dem Land, das die Wiege Dir lieh.

Was mit der Seele gesucht, gefunden Dir galt,
wird abgetan nun, unter Schrottwert taxiert.

Als Schuldner nackt an den Pranger gestellt, leidet ein Land,
dem Dank zu schulden Dir Redensart war.

Zur Armut verurteiltes Land, dessen Reichtum
gepflegt Museen schmückt: von Dir gehütete Beute.

Die mit der Waffen Gewalt das inselgesegnete Land
heimgesucht, trugen zur Uniform Hölderlin im Tornister.

Kaum noch geduldetes Land, dessen Obristen von Dir
einst als Bündnispartner geduldet wurden.

Rechtloses Land, dem der Rechthaber Macht
den Gürtel enger und enger schnallt.

Dir trotzend trägt Antigone Schwarz und landesweit
kleidet Trauer das Volk, dessen Gast Du gewesen.

Außer Landes jedoch hat dem Krösus verwandtes Gefolge
alles, was gülden glänzt gehortet in Deinen Tresoren.

Sauf endlich, sauf! schreien der Kommissare Claqueure,
doch zornig gibt Sokrates Dir den Becher randvoll zurück.

Verfluchen im Chor, was eigen Dir ist, werden die Götter,
deren Olymp zu enteignen Dein Wille verlangt.

Geistlos verkümmern wirst Du ohne das Land,
dessen Geist Dich, Europa, erdachte.

Εδώ και τότε


TA NEA 26-27.05.2012
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος
 
Οι Κινέζοι έχουν μια φοβερή κατάρα: «Σε καταριέμαι», λένε, «να ζήσεις σε μια ενδιαφέρουσα εποχή»! Εικάζω πως ονομάζουν ενδιαφέρουσα μιαν εποχή δύσκολη, όπου καθένας που τη ζει να χρειάζεται για να επιβιώσει και το περισσότερο για να διακριθεί να καταβάλει μόχθο, να επιστρατεύσει όλες του τις δυνάμεις, να καλλιεργήσει όλα του τα φανερά ή κρυφά τάλαντα για να επιπλεύσει.
Η εποχή που ζούμε, παγκοσμίως αλλά τραγικώς και στην ενδοχώρα μας, είναι από αυτήν την άποψη άκρως ενδιαφέρουσα, δηλαδή ανώμαλη, δύστροπη, δύσκολη και σχεδόν παράλογη. Θεσμοί καταρρέουν, αξίες χρεοκοπούν, ιδέες πνέουν τα λοίσθια και πολιτικά, ηθικά, αισθητικά συστήματα εκπνέουν. Τώρα σας θέλω.
Κοιτάω τη λίστα των εκλεγμένων βουλευτών, όσων σε τέτοιους ταραχώδεις, τρικυμιώδεις καιρούς εμπιστευόμαστε με την ψήφο μας να τετραγωνίσουν τον κύκλο, ν' αλλάξουν τους θεσμούς, να συγκρατήσουν την άμαξα που πήρε τον κατήφορο και σέρνει στον γκρεμό και άλογα και ηνιόχους.
Οχι, δεν νοσταλγώ πλέον την ουτοπία του Πλάτωνα ο οποίος διά στόματος Σωκράτη απαιτούσε ο Πολίτης να είναι Επαΐων.
Επαΐων σήμερα Πολίτης είναι σπάνιο μυθικό ζώο, όπως η Χίμαιρα.
Αλλά η εποχή τουλάχιστον αναζητεί σαν τους ψύλλους στ' άχυρα επαΐοντες πολιτικούς. Εγώ δεν θα μείνω στην κυνική ομολογία πολιτικού ότι υπουργός όντας δεν είχε διαβάσει τη σύμβαση που δέσμευε και έδενε για χρόνια τον λαό μας. Εγώ θα μείνω σ' αυτούς που τη διάβασαν. Πόσοι ήταν ικανοί έστω κι αν αναζητούσαν τη συμβολή των συμβούλων τους να αποκρυπτογραφήσουν χιλιάδες σελίδες με τεχνικά και άλλα περίπλοκα οικονομικά, φορολογικά, αριθμητικά μοντέλα;
Εδώ γνωρίζω πως διάσημοι οικονομολόγοι σηκώνουν τα χέρια, όταν χρειάζεται να εντάξουν τη θεωρία τους σε εφαρμοσμένα και διαχειριστικά νομικά πλαίσια. Αναζητούν ειδικεύσεις π.χ. οικονομομέτρες, οικονομομέτρης ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου γι' αυτό απέλυε τον έναν μετά τον άλλον οικονομολόγους (Δρεττάκη, Κουλουριάνο, Αρσένη, Σημίτη κ.λπ.), ενώ ο ίδιος ποτέ δεν ανέλαβε οικονομικό υπουργείο.
Τι να περιμένει λοιπόν κανείς από γιατρούς, δασκάλους, ηθοποιούς, ολυμπιονίκες, δικηγοράκους, εργάτες και ιδιωτικούς υπαλλήλους που συγκροτούν τις πλειοψηφίες που εγκρίνουν μέτρα επαχθή χωρίς, για να είμαι δίκαιος, να αγνοούν πόσο επαχθή θα αποδειχθούν.
Εδώ επιστήμονες, εργοδηγοί, εργάτες στην Αμερική το 1945 κατασκεύαζαν μια βόμβα πενήντα κιλών και δεν ήξεραν ότι ήταν ικανή να σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους και να σημαδέψει με καρκίνο τα δισέγγονά τους.
Από δημοσιογραφικό ενδιαφέρον το αναφέρω. Πόσοι και ποιοι έλληνες βουλευτές κάποιες πρωινές νυσταλέες ώρες στη Βουλή ψήφισαν τον νόμο που καταργούσε τους τόνους και τα πνεύματα; Ανεξάρτητα τι νομίζει κανείς γι' αυτό το θέμα, ποιοι πράγματι και με ποιο σκεπτικό, με ποια κατανόηση του πνευματικού αυτού γεγονότος αποφάσισαν να καπελώσουν κώδικα γραφής 2.300 χρόνων;
Ομολογώ όμως πως τις παραπάνω σκέψεις τις προκάλεσε μια άλλη διαπίστωση. Το αναμφισβήτητο γεγονός πως ηγέτες που διαχειρίστηκαν, κι όχι βέβαια χωρίς λάθη (πώς είναι δυνατόν;), τα κοινά στο παρελθόν διέθεταν μια πνευματικότητα και μια δημιουργική ενεργό σχέση με την ιστορία, τις επιστήμες, τις τέχνες, στη λογοτεχνία που σου προξενεί σήμερα οδυνηρά τραυματική διάθεση για το παρόν.
Ο Ραγκαβής, αφήνω τον Καποδίστρια, που το Σύνταγμα της Ελβετίας που συνέταξε ισχύει έως σήμερα, υπουργός Εξωτερικών και πρεσβευτής της Ελλάδας σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, τού οποίου παίχτηκε πρόσφατα του «Κουτρούλη ο γάμος» στο θέατρο, ήταν μέγας αρχαιολόγος, μεταφραστής τραγικών και του Μολιέρου, και συγγραφέας αξεπέραστων απομνημονευμάτων και μιας ιστορίας του ελληνικού θεάτρου στα γαλλικά.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μεταφραστής του Θουκυδίδη, ο Παπαναστασίου, εκτός των άλλων ιδρυτής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο Σβώλος, πολιτικός, εκτός από μέγας πολιτειολόγος, δοκιμιογράφος, ο Ηλίας Ηλιού, μεταφραστής του Αριστοτέλη, του Ξενοφώντα, του Ισοκράτη. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, εκτός από διαπρεπής νομικός, μέγας στοχαστής, μεταφραστής του Δημοσθένη και Κικέρωνα και θεμελιώδης φιλόσοφος της τέχνης και της ποιητικής, αλληλογράφος του Σεφέρη. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, συγγραφέας αξεπέραστων ιστορικών, νομικών, κοινωνιολογικών μελετών, ποιητής σονέτων και συγγραφέας μιας «Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» μοναδικής παγκοσμίως. Ο τραγικός Μαρκεζίνης έγραψε ιστορία που περιέχει και τη δική του πορεία νηφάλια και πολύτιμη. Ο Μέγας Ρήτωρ Γεώργιος Παπανδρέου ίδρυσε το Εθνικό Θέατρο, το Ιδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, τη δωρεάν παιδεία και έκτισε εκατοντάδες πέτρινα αριστουργήματα αρχιτεκτονικά δημοτικών σχολείων και γυμνασίων. Ιδρυσε επίσης το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Ο δε Μακεδόνας Κωνσταντίνος Καραμανλής (ο γράφων δεν τον ψήφισε ποτέ) ίδρυσε τον Δημόκριτο, το Ιδρυμα Ερευνών, το Κρατικό Θέατρο Θεσσαλονίκης, τα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου (με υπουργό τον Ράλλη), το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία, τις τιμητικές συντάξεις πνευματικών ανθρώπων και χρηματοδότησε τις ανασκαφές της Βεργίνας και της Σαντορίνης. Αυτός ο «άξεστος» άνθρωπος κάθε βδομάδα γευμάτιζε με τον Χατζιδάκι, τον Τσαρούχη, τον Μινωτή, τον Χορν και τον Κουν.
Αυτά.

Η «Βαβέλ» βρίσκεται στο μυαλό μας


TA NEA  26-27.05.2012
Επιμέλεια Σάκης Μαλαβάκης

Από τους υπερπολύγλωσσους, ικανούς να κατακτήσουν έως και 18 διαφορετικές γλώσσες, έως τους απλά γλωσσομαθείς, οι οποίοι μιλούν άπταιστα τουλάχιστον δύο γλώσσες ακόμη πέρα από τη μητρική τους, οι νέοι καθώς επίσης οι μετανάστες και οι εργαζόμενοι στην παγκόσμια πλέον οικονομία, ακούσια, ξαναγράφουν τους κανόνες της επικοινωνίας. Θα μπορούσε να γίνει λόγος για την ανέγερση ενός σύγχρονου πύργου της Βαβέλ, όπου οι γλώσσες συνεχίζουν ακόμη να διασταυρώνονται και να συγχέονται, αλλά στο τέλος και σε αντίθεση με τον βιβλικό μύθο η κατανόηση και η επικοινωνία καταλήγουν να είναι αρτιότερες και πιο ολοκληρωμένες.
Η πολυγλωσσία πλέον αποτελεί βασική ανάγκη αλλά παράλληλα και προσωπική επιδίωξη των περισσότερων νέων ανθρώπων. Στην Πολωνία το ποσοστό των νέων μεταξύ 17 και 23 ετών που δηλώνει πως μιλάει ικανοποιητικά ακόμη δύο γλώσσες πέρα από τη μητρική του, αγγίζει το 67% και στη Γαλλία το 64%, ενώ στη χώρα μας το ποσοστό των μαθητών που διδάσκεται τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα ανέρχεται στο εξαιρετικό 92%. Μια γρήγορη ανάγνωση των δεδομένων που αφορούν τις ανθρώπινες γλώσσες αρκεί για να γίνει κατανοητό το μεγαλείο, στην κυριολεξία, της ανθρώπινης δυνατότητας (και παράλληλα ανάγκης) για επικοινωνία. Σήμερα ανά την υφήλιο είναι καταγεγραμμένα 7.000 διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα που συνθέτουν ένα εξαιρετικό γλωσσικό χαρμάνι, το οποίο όμως, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι καταδικασμένο κατά τη διάρκεια των πενήντα επόμενων ετών, αν όχι να αποσυντεθεί, σίγουρα να περιοριστεί.

Οι παράμετροι. Υπάρχουν ωστόσο παράμετροι πολιτισμικές, περιβαλλοντικές, φυσικές ή και νευρολογικές οι οποίες επιτρέπουν σε κάποιον να φτάσει σε εξαιρετικά επίπεδα πολυγλωσσίας, ενώ την ίδια στιγμή κάποιος άλλος να παλεύει σε όλη του τη ζωή για να μάθει τα βασικά αγγλικά; Στο τελευταίο του βιβλίο, «Το τέλος της Βαβέλ» («Babel no more», Free press, 2012), στο οποίο παρουσιάζει τις εξαιρετικές περιπτώσεις πολύγλωσσων ανθρώπων, συχνά αυτοδίδακτων, ικανών να επικοινωνήσουν ακόμη και σε είκοσι διαφορετικές γλώσσες, ο αμερικανός δημοσιογράφος Μάικλ Εραρντ κάνει λόγο εξαρχής για έναν ειδικό νευρολογικό μηχανισμό με τον οποίο είναι προικισμένοι οι πολύγλωσσοι, για ένα δώρο της φύσης εν τέλει, το οποίο μπορεί να ενισχυθεί είτε εξαιτίας μιας περιπλανώμενης ανά τον κόσμο ζωής είτε εξαιτίας άλλων καταστάσεων και συνθηκών που αναγκάζουν τους πολύγλωσσους να κατακτήσουν δύο ή τέσσερις ή έξι ή ακόμη και δεκαέξι… ξένες γλώσσες. Μεταξύ αυτών των χαρισματικών ανθρώπων που συνάντησε ο Αμερικανός, ξεχωρίζει η περίπτωση του Αλεξάντερ Αργκουέγιες από το Μπέρκλεϊ, ο οποίος σε διάστημα 456 ημερών πέρασε σχεδόν πέντε χιλιάδες ώρες μελετώντας τις 52 γλώσσες που γνωρίζει. Αξιοσημείωτο γεγονός, ότι ο πολύγλωσσος αυτός άνθρωπος ζει με το επίδομα ανεργίας και από κάποιες ελάχιστες μεταφράσεις που κάνει περιστασιακά, συνήθως από τα κορεατικά στα αγγλικά. Ομως πόσες γλώσσες, πράγματι, κατείχε ο εκκεντρικός Αμερικανός; Πόσες γλώσσες μπορεί πρακτικά να μάθει ένας άνθρωπος;
Ο Αντρέα Μόρο, καθηγητής Γενικής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ανώτερων Σπουδών της Παβίας (IUSS), διερευνώντας το φαινόμενο της πολυγλωσσίας, υποστηρίζει πως «μπορούμε να εξηγήσουμε με συγκεκριμένες και ακριβείς επιστημονικές διεργασίες πόσες γλώσσες μπορεί να κατακτήσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, πόσες είναι αυτές που πραγματικά αφομοιώνει και πόσες απλώς, τρόπον τινά, σκαλώνουν στη μνήμη μας». Ο ιταλός γλωσσολόγος κάνει λόγο για «όρια» της γλωσσομάθειας και αντί να διαβλέπει το τέλος της ανέγερσης αυτού του σύγχρονου πύργου της Βαβέλ, κυρίως επιδιώκει να προσδιορίσει τα όριά του: όλα αρχίζουν στην πρώιμη παιδική ηλικία και δυστυχώς τελειώνουν με την εφηβεία. Εως την εφηβεία, υπογραμμίζει ο Μόρο, οι γλώσσες μαθαίνονται αυθόρμητα αλλά ύστερα από το πέρασμά της ο εγκέφαλος χάνει την πλαστικότητά του και για αυτόν τον λόγο πρέπει να χρησιμοποιηθούν άλλα μέσα, όπως για παράδειγμα η μνήμη. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως οι ενήλικοι δεν μπορούν να διδαχτούν μια ξένη γλώσσα, αλλά είναι δεδομένο πως τα νευρολογικά μονοπάτια διανύονται δυσκολότερα και όχι τόσο αυτόματα όσο πριν. Οι γραμματικές που μπορεί να αφομοιώσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να είναι αρκετές αλλά σίγουρα δεν είναι απεριόριστες. Με όσα υποστηρίζει ο ιταλός ερευνητής συμφωνεί (έμμεσα) και ο Εραρντ. Εχοντας μελετήσει όσους πολύγλωσσους ανθρώπους κατάφερε να εντοπίσει ανά την υφήλιο, ο Αμερικανός κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι γλώσσες που μπορεί να μάθει ικανοποιητικά ένας άνθρωπος ανέρχονται γύρω στις δέκα, ενώ οι πιθανές υπόλοιπες γλωσσικές γνώσεις αποτελούν τμήμα των «συζητήσεων επιβίωσης», όπως συγκεκριμένα τις αποκαλεί.

Η καθημερινή ζωή. Αφήνοντας όμως κατά μέρος τα επιστημονικά πειράματα και εστιάζοντας στην καθημερινή ζωή, είναι πλέον δεδομένο πως για να μπορέσει κάποιος να ανταποκριθεί και να επικοινωνήσει μέσα σε αυτήν τη νέα, σύγχρονη Βαβέλ που ζούμε, είναι απαραίτητο να ξέρει να μιλάει, να διαβάζει και να γράφει σε δύο ή και περισσότερες γλώσσες. Η Κλερ Καμς, γλωσσολόγος, καθηγήτρια στο Μπέρκλεϊ και μία από τους ειδικούς με τους οποίους συνομίλησε ο Εραρντ για τις ανάγκες συγγραφής του βιβλίου του, θεωρεί πως η ερώτηση «πόσες γλώσσες γνωρίζεις;», αν όχι λανθασμένη, είναι σίγουρα μερική καθώς η σωστή ερώτηση θα έπρεπε να είναι «σε πόσες γλώσσες ζεις;». Πέρα από αναγκαία ως εργαλείο επαγγελματικής ανέλιξης, η εκμάθηση γλωσσών αποτελεί και σημείο ουσιαστικής επαφής μεταξύ διαφορετικών λαών και πολιτισμών, προσφέροντας τη δυνατότητα μιας καλύτερης αμοιβαίας κατανόησης των ανθρώπων και συμβάλλοντας στην εξάλειψη φαινομένων όπως η ξενοφοβία, η μισαλλοδοξία και ο ρατσισμός. Οι διαφορετικές γλώσσες συνεπάγονται και πολλαπλές αναγνώσεις τού ούτως ή άλλως πολυσήμαντου κόσμου μας. Οσο περισσότερες οι αναγνώσεις και οι ερμηνείες τόσο περισσότερες και οι προοπτικές.


Ο καπιταλισμός αλλάζει δέρμα


TA NEA 26-27.05.2012
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ
 
Η είδηση για τον θάνατο του καπιταλισμού είναι τουλάχιστον πρόωρη, λέει ο μαρξιστής βρετανός ιστορικός Ερικ Χόμπσμπομ. Το οικονομικοκοινωνικό αυτό σύστημα που κυβερνά τον κόσμο δεν είναι καν άρρωστο, αρκεί να δει κανείς την Κίνα για να πεισθεί γι' αυτό και για να διαβάσει το μέλλον. Στην Ανατολή μάζες πολιτών εισέρχονται στο σύμπαν της μισθωτής εργασίας, αφήνουν τον κόσμο της υπαίθρου και γίνονται προλετάριοι. Γεννιέται έτσι ένα νέο φαινόμενο, πρωτοφανές στην ιστορία: ο κρατικός καπιταλισμός, στον οποίο δημόσιοι θεσμοί έχουν υποκαταστήσει την παλαιά, φωτισμένη, δημιουργική, αν και αρπακτική, όπως την περιέγραφε ο Μαρξ στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», αστική τάξη. Με άλλα λόγια, δεν βρισκόμαστε μπροστά στην Ημέρα της Κρίσεως ούτε μια επανάσταση περιμένει πίσω από την πόρτα. Απλώς ο καπιταλισμός αλλάζει δέρμα.
Ο Ερικ Χόμπσμπομ είναι 95 ετών. Ωστόσο, ενώ στο σώμα του είναι φανερά τα σημάδια της ηλικίας, η σκέψη του είναι σκέψη ενός νέου ανθρώπου. Στο σπίτι του στο Χάιγκεϊτ του Λονδίνου, όχι μακριά από εκεί όπου αναπαύεται ο μεγάλος δάσκαλος και εμπνευστής του, ο Καρλ Μαρξ, γράφει τώρα μια πραγματεία για τον Τόνι Τζαντ, τον σπουδαίο αυτόν βρετανό διανοούμενο που πέθανε πρόωρα πριν από δύο χρόνια. Μιλάει στο BBC, είναι πιο δραστήριος παρά ποτέ και δεν έχει πάψει να είναι μαρξιστής.

Η ΚΡΙΣΗ. Θεωρεί την κρίση που περνάμε κάτι φυσιολογικό, αφού ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κρίσεις και ήδη από τον Μαρξ ξέρουμε ότι λειτουργεί ακριβώς μέσω κρίσεων και αναδιαρθρώσεων. «Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο σοβαρή είναι η σημερινή κρίση, επειδή βρισκόμαστε ακόμη στο μέσον της», λέει σε συνέντευξή του στο ιταλικό περιοδικό «Εσπρέσο».
Για τον Χόμπσμπομ το μέλλον του καπιταλισμού είναι... η Κίνα. Εχει επιδοθεί σε ένα είδος καπιταλισμού από το οποίο απουσιάζει πλήρως η επιμονή του δυτικού προτύπου στην Πρόνοια. Την υποκαθιστά η ταχύτατη και μαζική είσοδος των πολιτών στον κόσμο της μισθωτής εργασίας. Μπορεί όμως ο κρατικός καπιταλισμός να είναι εξίσου δημιουργικός και επινοητικός με τον καπιταλισμό των αστών;
Η δημιουργικότητα και οι καινοτομίες είναι προσανατολισμένες στον καταναλωτή, ενώ ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα δεν θα είναι απαραίτητα στραμμένος στον καταναλωτή. Επιπλέον ο κρατικός καπιταλισμός δεν συνδέεται με κάποιο καθήκον για απεριόριστη ανάπτυξη, και το γεγονός αυτό αποτελεί πλεονέκτημα. Θα σημάνει ωστόσο το τέλος της φιλελεύθερης οικονομίας όπως τη γνωρίσαμε τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες και αποτελεί τη συνέπεια της ιστορικής ήττας αυτού που ο Χόμπσμπομ αποκαλεί «θεολογία της ελεύθερης αγοράς» - της οιονεί θρησκευτικής πίστης ότι η αγορά αυτορρυθμίζεται και δεν έχει ανάγκη καμιάς εξωτερικής παρέμβασης.
Ο σπουδαίος ιστορικός επισημαίνει ότι τις επικερδείς δουλειές παίρνουν σήμερα αυτοί που διαβάζουν βιβλία και έχουν κάποιο επίπεδο πανεπιστημιακής παιδείας. «Οι μορφωμένοι ταυτίζονται πλέον με τους πλούσιους, με τους εκμεταλλευτές, και αυτό είναι ένα αληθινό πολιτικό πρόβλημα», τονίζει. Και η πάλη των τάξεων; «Το προλεταριάτο έχει περάσει από τις παλαιές χώρες στις αναδυόμενες και εκεί θα έπρεπε να έχει μεταφερθεί η πάλη των τάξεων. Οι Κινέζοι όμως δεν ξέρουν περί τίνος πρόκειται... Στα σοβαρά τώρα, ίσως να υπάρχει ήδη πάλη των τάξεων, αλλά να μην τη βλέπουμε ακόμη. Επίσης, ο κινητήρας που κινεί την Κίνα δεν είναι μόνο η επιθυμία του κέρδους, αλλά η επιθυμία να αποκατασταθεί η σημασία μιας κουλτούρας, ενός πολιτισμού».

ΕΥΤΥΧΙΑ. Για τον Χόμπσμπομ ο σκοπός της οικονομίας είναι η ανθρώπινη ευτυχία και είναι ανάγκη να φτάσουμε σε ένα είδος μεικτής οικονομίας, δημόσιας και ιδιωτικής. Στο μεταξύ, οι ανισότητες αυξάνονται. «Εχουμε ηθική υποχρέωση να επιδιώξουμε να οικοδομήσουμε μια κοινωνία με περισσότερη ισότητα. Μια χώρα στην οποία υπάρχει περισσότερη ισότητα είναι πιθανόν μια καλύτερη χώρα», τονίζει. Τι απομένει άραγε σήμερα από τον Μαρξ; «Ο Μαρξ έγραφε για την αστική κοινωνία», λέει ο Χόμπσμπομ. «Απομένει το όραμά του, η ανάλυσή του για την κοινωνία. Απομένει η κατανόηση του γεγονότος ότι ο σοσιαλισμός λειτουργεί γεννώντας τις κρίσεις. Επίσης, ο Μαρξ έκανε μερικές προβλέψεις που αποδείχθηκαν μεσοπρόθεσμα σωστές. Η κυριότερη, ότι οι εργάτες πρέπει να οργανώνονται όπως ένα ταξικό κόμμα».

VIPs στο κογκλάβιο της Google


TA NEA 26-27.05.2012
Επιμέλεια: Κίττυ Ξενάκη
 
Κουίζ: σε ποιο πεντάστερο ξενοδοχείο της βρετανικής εξοχής και με τι σκοπούς πέρασαν ένα διήμερο αυτή την εβδομάδα ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, η ηθοποιός Γκουίνεθ Πάλτροου, το μοντέλο Λίλι Κόουλ και ο πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς Γιώργος Παπανδρέου; Οσοι γνωρίζουν την απάντηση, ξέρουν πως δεν εμπεριέχει τίποτα το πονηρό - οι προαναφερθέντες είχαν άλλωστε παρέα ακόμα 396 «μεγάλα μυαλά της εποχής μας» από τον χώρο των μίντια, της πολιτικής, των νέων τεχνολογιών και της καλλιτεχνίας. Οσοι ήλπιζαν σε κάποιο σκάνδαλο, ας αρκεστούν στις καταγγελίες των συνωμοσιολόγων ότι το Google Zeitgeist, όπως ονομάζεται το ετήσιο συνέδριο της Google που πραγματοποιήθηκε με άκρα μυστικότητα την Τρίτη και την Τετάρτη στο πολυτελές ξενοδοχείο Grove του Χέρτφορντσαϊρ (συνολικής έκτασης 1.210 στρεμμάτων), είναι μια άλλη εκδοχή της Λέσχης Μπίλντερμπεργκ, αυτής της σκιώδους ετήσιας διάσκεψης περίπου 130 μεγάλων της πολιτικής, των επιχειρήσεων και των τραπεζών.
Η μυστικοπάθεια που περιβάλλει το Google Zeitgeist δεν βοηθάει. Είναι η έβδομη χρονιά που πραγματοποιείται. Ο Λάρι Πέιτζ, ο συνιδρυτής της Google και ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Ερικ Σμιτ ταξιδεύουν κάθε φορά επί τούτου από την Καλιφόρνια. Χωρίς πρόσκληση, οι εκπρόσωποι των ΜΜΕ δεν έχουν πρόσβαση παρά μόνο στο Big Tent, μια ξεχωριστή διάσκεψη. Φρουροί ελέγχουν τον χώρο και αποβάλλουν όποιον δεν είναι σύνεδρος. Επιπλέον, όλες οι πληροφορίες σχετικά με το συνέδριο διανέμονται μέσω κρυπτογραφημένου προγράμματος το οποίο οι προσκεκλημένοι πρέπει να κατεβάσουν στο έξυπνο τηλέφωνό τους.
Ολα αυτά, από μια εταιρεία που περιγράφει τη «διαφάνεια» ως μία από τις «θεμελιώδεις αρχές» της και θέτει ως στόχο της «να οργανώσει όλες τις πληροφορίες του κόσμου και να τις κάνει παγκόσμια διαθέσιμες». Μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες διαδικτυακών υπηρεσιών παγκοσμίως που όμως ερευνάται επί του παρόντος με την υποψία της παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας - κατόπιν διαμαρτυριών των αντιπάλων της - τόσο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και από την αμερικανική Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου. Για να μη θυμηθούμε τις 12 και πλέον χώρες που έχουν κρίνει αναγκαία τη διερεύνηση της μυστικής συλλογής (προσωπικών) δεδομένων από αυτοκίνητα της Street View...
Τα ονόματα των συμμετεχόντων στο συνέδριο «Πνεύμα της Εποχής» (Zeitgeist), πάντως, πάντα διαρρέουν. Το «παρών» έδωσαν φέτος και ο ειδικός της Goldman Sach's επί των επονομαζόμενων BRICs (Βραζιλία, Ινδία, Ρωσία, Κίνα και Νότια Αφρική) Τζιμ Ο'Νιλ, και η τραγουδίστρια Ανι Λένοξ, και ο προπονητής της Αρσεναλ Αρσέν Βενγκέρ, και η σχεδιάστρια μόδας Βίβιαν Γουέστγουντ, και ο επικεφαλής της διαφημιστικής εταιρείας WPP, σερ Μάρτιν Σόρελ. Το θέμα του συνεδρίου ήταν αρκούντως μυστηριώδες, «Πέραν» (Beyond), οι συζητήσεις και οι ομιλίες κυμάνθηκαν από την τεχνολογία και την πολιτική έως τις τέχνες, σύμφωνα με πληροφορίες η Γκουίνεθ Πάλτροου είχε την ευκαιρία να ακούσει με τα αυτάκια της τον Γιώργο Παπανδρέου να αναλύει την κρίση χρέους της ευρωζώνης και να δηλώνει ότι πρέπει να «εκδημοκρατίσουμε και να εξανθρωπίσουμε την παγκοσμιοποίηση». Το διήμερο συνέδριο έκλεισε με ομιλία του ο Μπιλ Κλίντον. Κατά τη βρετανική «Daily Mail», πάντως, «η πραγματική δράση έλαβε χώρα όπως πάντα στο περιθώριο, καθώς οι καλοί και οι σπουδαίοι εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για λίγο networking (δικτύωση) μακριά από αδιάκριτα μάτια».

[Διαστάσεις] Η ισορροπία του (οικονομικού) τρόμου


TA NEA  26-27.05.2012
Του Μιχάλη Μητσού
 
Η Βεβαία Αμοιβαία Καταστροφή (Mutual Assured Destruction, MAD) ήταν ένα γνωστό δόγμα του Ψυχρού Πολέμου. Στηριζόταν στην άποψη ότι η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής από δύο αντιτιθέμενα στρατόπεδα θα οδηγούσε στην πλήρη εκμηδένιση τόσο αυτού που θα εξαπέλυε την επίθεση όσο κι εκείνου που θα απαντούσε. Ηταν δηλαδή, με διαφορετικά λόγια, η θεωρία της αποτροπής ή της ισορροπίας τρόμου: το να εγκαταστήσεις στο έδαφός σου ισχυρά όπλα, και να απειλήσεις ότι μπορεί να τα χρησιμοποιήσεις, είναι ο καλύτερος τρόπος να εξασφαλίσεις ότι ο εχθρός σου δεν θα χρησιμοποιήσει τα ίδια όπλα εναντίον σου.
Το δόγμα αυτό θυμήθηκε ο γάλλος καθηγητής οικονομικών Ζαν Πιζανί-Φερί για να αναλύσει την κρίση της ευρωζώνης. Τη θέση του πυρηνικού τρόμου, γράφει στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», έχει πάρει σήμερα ο οικονομικός τρόμος. Και τα αντιτιθέμενα στρατόπεδα (παραλίγο να πούμε «υπερδυνάμεις») δεν είναι πια οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ενωση, αλλά η Ελλάδα (που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ακριβώς υπερδύναμη) και η υπόλοιπη ευρωζώνη. Η Ελλάδα, ή μάλλον το πολιτικό κόμμα που καλπάζει στις δημοσκοπήσεις που γίνονται στην Ελλάδα, απειλεί ότι θα κηρύξει στάση πληρωμών, παραμένοντας στην ευρωζώνη. Για να επιτευχθεί αυτό όμως, με ένα έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών που φτάνει το 8% του ΑΕΠ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα πρέπει να αυξήσει ακόμη περισσότερο την έκθεσή της στο ελληνικό χρέος. Αν αρνηθεί, και το πιθανότερο είναι ότι θα αρνηθεί, η Ελλάδα θα αναγκαστεί να βγει από το ευρώ. Κάτι τέτοιο θα προκαλούσε όμως αποσταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας: δεν το λέμε εμείς, αλλά ο γενικός διευθυντής του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου Τσαρλς Νταλάρα σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε χθες στην εφημερίδα «Il Sole 24 Ore». Το πιθανότερο είναι λοιπόν η νέα ελληνική κυβέρνηση να κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει τη συνέχεια της χρηματοδότησης από την ΕΚΤ.
Η άλλη πλευρά, με προεξάρχουσα τη Γερμανία, επιμένει ότι δεν θα επαναδιαπραγματευτεί το Μνημόνιο και απειλεί την Αθήνα με έξοδο από την ευρωζώνη. Για να είναι όμως αξιόπιστη αυτή η απειλή, θα πρέπει να γίνουν συγκεκριμένα βήματα για τη θωράκιση του ευρώ: αύξηση των εξουσιών και των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και επιτάχυνση των προετοιμασιών για τραπεζική ένωση και έκδοση ευρωομολόγων. Εκείνα δηλαδή ακριβώς τα βήματα που απορρίπτει η Καγκελάριος Μέρκελ.
Ενα μάθημα του Ψυχρού Πολέμου, επισημαίνει ο Πιζανί-Φερί, είναι ότι η ψυχραιμία και η λογική αποτελούν εντέλει την καλύτερη προστασία από την καταστροφή. Τα δύο μέρη θα πρέπει να θέσουν με αξιοπιστία και αποφασιστικότητα τις κόκκινες γραμμές τους, ώστε να αναδειχθεί ταυτοχρόνως και ο χώρος όπου υπάρχουν δυνατότητες να γίνει διάλογος. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει παρά μετά τις ελληνικές (αλλά και γαλλικές) εκλογές της 17ης Ιουνίου. Μέχρι τότε, η μόνη μας επιλογή είναι το ζην επικινδύνως.

Δρόμοι


ΤΑ ΝΕΑ / THE NEW YORK TIMES, 26 – 27.05.2012
ΤΗΣ ELIZABETH L. BENNETT
 
Κατά τη διάρκεια…
...των τελευταίων 20 χρόνων, ο πληθυσμός των χιμπαντζήδων, των γοριλλών και των άλλων μεγάλων πιθήκων έχει μειωθεί σημαντικά σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν φύλακες για να τους προστατέψουν. Αντιθέτως, σε πάρκα και λοιπές περιοχές που προστατεύονται από ένοπλους φύλακες και όπου πραγματοποιούνται συχνά περιπολίες κατά της λαθροθηρίας - περιοχές όπως το Εθνικό Πάρκο του Νουαμπαλέ-Ντόκι στη Δημοκρατία του Κονγκό, το Καχουζί-Μπιέγκα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και το Εθνικό Πάρκο των Ηφαιστείων στη Ρουάντα - ο πληθυσμός των πιθήκων όχι μόνο διατηρήθηκε σταθερός αλλά παρουσίασε και αύξηση.
Η σχέση…
...μεταξύ της φύλαξης συγκεκριμένων περιοχών και της επιβίωσης συγκεκριμένων ειδών της άγριας πανίδας δεν αφορά μόνο τους μεγάλους πιθήκους. Στο Ρήγμα του Αλβέρτου στην Κεντρική Αφρική, κατά τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα ετών, αποδείχτηκε με εντυπωσιακό τρόπο πως η επιβίωση των διαφόρων ειδών εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το κατά πόσο επιβάλλεται ο νόμος. Στην Ταϊλάνδη, η επιδοτούμενη από το κράτος εκπαίδευση φυλάκων και η ανάπτυξή τους στη Χουάι Κχα Κχαένγκ, την πιο σημαντική ζώνη προστασίας της άγριας ζωής της ασιατικής χώρας, είχαν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση του πληθυσμού των τίγρεων καθώς και άλλων άγριων ζώων, σε αντίθεση με τις δραματικές μειώσεις που παρατηρήθηκαν σε κοντινές αλλά απροστάτευτες περιοχές.
Η ανάγκη…
...για εκπαίδευση και ανάπτυξη ομάδων περιφρούρησης και προστασίας της άγριας πανίδας ανά την υφήλιο είναι επιτακτική. Μόλις τον προηγούμενο Νοέμβριο, ο δυτικός μαύρος ρινόκερος της Αφρικής πέρασε επίσημα στα ζώα που έχουν εξαφανιστεί. Ο παγκόσμιος πληθυσμός των άγριων τίγρεων έχει περιοριστεί στις 3.200 από τις 100.000 που αριθμούσε έναν αιώνα πριν, ενώ από το 1987 ώς σήμερα, σχεδόν οι μισοί από τους ελέφαντες της Αφρικής έχουν θανατωθεί εξαιτίας του λαθρεμπορίου ελεφαντόδοντου. Το σκεπτικό είναι απλό. Φύλακες φρουρούν μουσεία και πινακοθήκες με σκοπό τη διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Φύλακες θα πρέπει να φρουρούν την άγρια χλωρίδα και πανίδα με σκοπό τη διαφύλαξη της φυσικής μας κληρονομιάς.
Το πρόβλημα…
...συνήθως έγκειται στην έλλειψη πόρων. Είναι όμως γεγονός ότι σχετικά μικρές επενδύσεις μπορούν να επιφέρουν μεγάλες αλλαγές. Στην Ταϊλάνδη, στο καταφύγιο άγριων ζώων Χουάι Κχα Κχαένγκ, 200 φύλακες περιπολούν μια έκταση 1.726 τετραγωνικών μέτρων με ετήσιο κόστος μόλις 3.970 ευρώ ανά φύλακα. Πέρυσι το καλοκαίρι, επιβλήθηκαν σε δύο λαθροθήρες οι μεγαλύτερες ποινές που έχουν ποτέ επιβληθεί για εγκλήματα κατά της άγριας ζωής - ο ένας καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση και ο άλλος σε πέντε. Εκτοτε, στο συγκεκριμένο καταφύγιο τα κρούσματα λαθροθηρίας ήταν ελάχιστα. Εως ότου όμως να παρασχεθούν τα μέσα για την προστασία των φυσικών θησαυρών του πλανήτη μας, οι πληθυσμοί των μεγάλων πιθήκων και αμέτρητων άλλων ειδών θα συνεχίσουν να μειώνονται και η επιβλητική φυσική κληρονομιά μας - προϊόν εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης - θα συνεχίσει να ολισθαίνει προς τη λήθη.

25/5/12

[Πρόσωπα] Η άγνωστη Ινδία


TA NEA  23.05.2012
Του Γιώργου Αγγελόπουλου
 
«Το όνομά μου είναι Αμόλ. Θέλω να παρουσιάσω τους φτωχούς της πόλης του Μουμπάι (Βομβάη), ιδιαίτερα αυτούς που ζουν στις τρώγλες των παραγκουπόλεων. Ζω σε μια παραγκούπολη που ονομάζεται Σάτε Ναγκάρ Μπαστί. Αισθάνομαι με πόνο ότι κρατούν την κοινότητά μου έξω από την αναπτυξιακή διαδικασία του Μουμπάι. Εντούτοις αγαπώ την πόλη μου. Το Μουμπάι είναι η πόλη του φωτός, μια πόλη που δεν κοιμάται ποτέ. Αποφάσισα να αναλάβω έναν ρόλο στο India Unheard επειδή ξέρω τη δύναμη που έχουν τα κοινοτικά μίντια στη ζωή των ανθρώπων. Εμείς, τα σκυλιά των παραγκουπόλεων, πρέπει να κάνουμε γνωστά μόνοι μας τα προβλήματά μας, αλλιώς θα τα εμφανίσουν διαστρεβλωμένα. Αυτό συμβαίνει με την κοινότητά μου, τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης γράφουν πως εξακολουθούμε να αφοδεύουμε στους δρόμους κι έτσι βρωμίζουμε την περιοχή... Ξεχνούν να γράψουν για την έλλειψη κοινόχρηστων εγκαταστάσεων. Το India Unheard είναι ένα μέσο για να απευθύνω έκκληση στους ανθρώπους γύρω μου. Ψηφίζουν με ενθουσιασμό επί χρόνια, χωρίς τίποτε να αλλάζει. Τα βίντεο που φτιάχνουμε είναι ένας τρόπος να τους πούμε ότι πρέπει να υψώσουν το ανάστημά τους και να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους».
Ο Αμόλ Λαλζάρε, συντάκτης του παραπάνω κειμένου, ανήκει στην κάστα των Νταλίτ, στους παρίες της ινδικής κοινωνίας. Εδώ και μερικά χρόνια μετέχει σ' ένα δίκτυο ανθρώπων από τις παραγκουπόλεις και τα χωριά της Ινδίας, τους λεγόμενους «ανταποκριτές κοινοτήτων», που έχουν εκπαιδευτεί για να κάνουν, με τη βοήθεια βίντεο που τραβούν ακόμη και με τα κινητά τους, ρεπορτάζ για τη διαφθορά, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγεία, την υγιεινή. Το δίκτυο India Unheard ασχολείται με την Ινδία που δεν ακούγεται διότι κανείς δεν ασχολούνταν ώς τώρα μαζί της.
Ενα βίντεο του India Unheard δείχνει την Αστυνομία να ξυλοκοπεί διαδηλωτές με μπαστούνια. Ενα άλλο δείχνει δύο άψυχα, βρώμικα ανθρώπινα σώματα, να τα σέρνουν έξω από τον χώρο δουλειάς τους - τους υπονόμους. Σε ένα τρίτο, ένας άνδρας εξηγεί γιατί του έκοψαν τα χέρια - επειδή ήπιε νερό από ένα δοχείο που προοριζόταν για τις ανώτερες κάστες. Σ' ένα άλλο, γυναίκες υποχρεώνονται να βγάλουν τα παπούτσια τους για να περάσουν μπροστά από τα σπίτια «σπουδαίων ανθρώπων», ένας κουρέας παραδέχεται πως δεν δέχεται Νταλίτ στο κατάστημά του και σ' ένα σχολείο τα παιδιά των Νταλίτ κάθονται να φάνε χωριστά από τους συμμαθητές τους. Κοινό στοιχείο των βίντεο είναι ότι τα θύματα είναι όλα Νταλίτ, παρίες, οι άνθρωποι που βρίσκονται στον πάτο του απάνθρωπου συστήματος με τις κάστες. «Τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης αναφέρουν απλώς επιφανειακά γεγονότα χωρίς να δίνουν κανένα βάθος», λέει ο Αμόλ. Και ο Κουμάρ Κετκάρ, διευθυντής εφημερίδας στο Μουμπάι, εξηγεί πως πράγματι δεν καλύπτουν τις περιθωριοποιημένες κοινότητες επειδή χρειάζονται έσοδα από διαφημιστές, οι οποίοι στοχεύουν στην καταναλωτική μεσαία τάξη.

[Διαστάσεις] Ιδέες υπάρχουν


TA NEA   23.05.2012
Του Μιχάλη Μητσού
 
Οι μεν (η γερμανο-αυστριακή συμμαχία) λένε «όχι σε οποιαδήποτε παρέκκλιση από τον δρόμο της λιτότητας». Οι δε (ας τους πούμε το στρατόπεδο Μελανσόν - Γκίζι - Τσίπρας) λένε «όχι στη λιτότητα». Οι πρώτοι οχυρώνονται πίσω από τη δήλωση της προκλητικής υπουργού Οικονομικών της Αυστρίας ότι «αυτά που λέει ο Φρανσουά Ολάντ είναι ανοησίες». Οι δεύτεροι φαίνεται να εκφράζονται από τον εξίσου προκλητικό νεολογισμό «Ολαντ-ρέου». Αν θέλουμε όμως να ξεφύγουμε από τα άκρα και να δούμε την πραγματική συζήτηση που έχει αρχίσει τον τελευταίο καιρό στην Ευρώπη, μια συζήτηση που μας αφορά άμεσα και από την οποία δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να λείπουμε, θα πρέπει να συγκρατήσουμε μια φράση: «Οχι λιτότητα χωρίς ανάπτυξη».
Η πρώτη κόντρα έγινε το περασμένο Σάββατο στο Καμπ Ντέιβιντ. Η δεύτερη γίνεται σήμερα στις Βρυξέλλες. Και όπως φαίνεται, όλα θα κριθούν το διάστημα που θα μεσολαβήσει ανάμεσα στη σημερινή άτυπη ευρωπαϊκή σύνοδο και στη Σύνοδο Κορυφής που θα πραγματοποιηθεί στα τέλη Ιουνίου. Σύμφωνα με τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, δύο πράγματα είναι σίγουρα. Πρώτον, για να είναι αποτελεσματική η ανάκαμψη της Ευρώπης, θα πρέπει να εφαρμοστεί με αρμονικό τρόπο σε όλη την ενιαία αγορά. Η Ευρώπη έχει ανάγκη από μια συνεκτική και συντονισμένη δράση. Δεύτερον, η ανάκαμψη αυτή θα πρέπει να συνοδευτεί από μια ριζική αναθεώρηση του προϋπολογισμού της Ενωσης, που σήμερα εξαρτάται ουσιαστικά από τους πόρους τους οποίους συνεισφέρουν τα κράτη. Ο προϋπολογισμός πρέπει να αυξηθεί σημαντικά για να ανταποκριθεί στη νέα αποστολή που αναλαμβάνει η Ενωση. Καθίσταται έτσι αναγκαίο να ενισχύσει η τελευταία τους δικούς της πόρους, δηλαδή τους φόρους που εισπράττει απευθείας.
Σύμφωνα με υπολογισμούς της Κομισιόν, γράφει ο πρόεδρος των ευρωπαίων Πρασίνων στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, οι πόροι της ΕΕ θα μπορούσε να αυξηθούν από τους φόρους στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές ή στον άνθρακα κατά 50 δισ. ευρώ τον χρόνο. Εφόσον το ποσό αυτό επενδυθεί τον πρώτο χρόνο στην αύξηση του κεφαλαίου της ΕΚΤ, μπορεί να επιτρέψει τη συγκέντρωση 500 δισ. ευρώ με στόχο την οικολογική ανάκαμψη των ευρωπαϊκών οικονομιών. Ενα φιλόδοξο πρόγραμμα ανανέωσης των κτιρίων και των κατοικιών θα επέτρεπε μια σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας και θα δημιουργούσε 5 εκατ. θέσεις εργασίας μέχρι το 2025. Η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής κοινοπραξίας για την εγκατάσταση γραμμών τραμ σε όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις θα αποτελούσε μια άλλη πρωτοβουλία που θα συνδύαζε οικονομική ανάπτυξη, προστασία του περιβάλλοντος και εξοικονόμηση ενέργειας. Με τον τρόπο αυτό θα καταστεί δυνατή τα επόμενα χρόνια η μείωση των συνεισφορών των κρατών στον προϋπολογισμό της Ευρώπης και η αποπληρωμή των δανείων που έχει χορηγήσει η ΕΚΤ.
Με άλλα λόγια, ιδέες υπάρχουν. Λεφτά μπορεί να υπάρξουν. Η Ευρώπη έχει τα μέσα να πάρει και πάλι μπρος. Ας φροντίσουμε μόνο να μην έχουμε κατεβεί από το τρένο.

Δρόμοι


ΤΑ ΝΕΑ LE MONDE, 23.05.2012
Της Sylvie Kauffmann
 
Ο κανόνας...
... επιβεβαιώνεται: όταν γυναίκες μπαίνουν μαζικά σε έναν κλάδο οι μισθοί μειώνονται. -30%». Ετσι συνόψισε στο twitter η Κατρίν Σατινιού, δημοσιογράφος στην «Echos», τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης του Φρανσουά Ολάντ και του Ζαν-Μαρκ Ερό, την ειρωνεία της πολιτικής σύμπτωσης να αποκτά για πρώτη φορά η Γαλλία μια κυβέρνηση με τόσους άνδρες όσες και γυναίκες (17 και 17) και να αποφασίζεται μια δρακόντεια περικοπή κατά 30% στους μισθούς όλων. Περιέργως όμως, για μια ιστορική πρεμιέρα, το γεγονός δεν χαιρετίστηκε εκτενώς στον γαλλικό Τύπο, λιγότερο για παράδειγμα από ό,τι στα αγγλοσαξονικά μέσα ενημέρωσης.
Δύο λέξεις...
... εξηγούν αυτή τη σχετική αδιαφορία: κόπωση και σκεπτικισμός. Κόπωση μεταξύ των ανδρών, από τους οποίους στην πραγματικότητα λίγοι είναι αληθινά πεπεισμένοι για τη χρησιμότητα ενός μέτρου, το οποίο κατέληξαν να αποδεχθούν στο όνομα της πολιτικής ορθότητας. Κόπωση μεταξύ των γυναικών, που το ακούν εδώ και τόσο καιρό, αλλά δεν το βλέπουν στην πράξη παρά αλλού, στην Ισπανία, όπου η κυβέρνηση Θαπατέρο το εφήρμοσε ήδη πριν από οκτώ χρόνια, στην Ελβετία ή στη Σκανδιναβία. Σκεπτικισμός επίσης, επειδή ακούσαμε πολλές ανακοινώσεις που δεν είχαν συνέχεια. Και η συνέχεια είναι τώρα: τα ψηφοδέλτια των βουλευτικών εκλογών στις 10 και τις 17 Ιουνίου αποκαλύπτουν ήδη πως, παρά τον νόμο, η ισότητα μεταξύ των φύλων υποχωρεί σε σχέση με το 2007. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα τα πάει πάντως σαφώς καλύτερα από το κεντροδεξιό UMP, το 70% των υποψηφίων του οποίου είναι άνδρες.
Η μάχη...
... δεν έχει όμως κερδηθεί ούτε στις χώρες που εφαρμόζουν εδώ και δεκαετίες τις θετικές διακρίσεις. Στις ΗΠΑ, παρά τις προόδους που έχουν επιτευχθεί, οι γυναίκες δεν κατέχουν ακόμη παρά μόνο το 3% των διευθυντικών θέσεων και το 20% των εδρών στο Κογκρέσο. Στην τελετή απονομής των πτυχίων του γυναικείου πανεπιστημίου Μπάρναρντ Κόλετζ, στις 14 Μαΐου, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα (φωτογραφία) δεν είχε παρά αυτή τη συμβουλή να δώσει στις φοιτήτριες: «Αγωνιστείτε για να έχετε τη θέση σας στο τραπέζι. Ακόμη καλύτερα: αγωνιστείτε για να έχετε την καλύτερη θέση στο τραπέζι».
Η Χίλαρι Κλίντον...
... η οποία έχει ασφαλώς την πιο ασυνήθιστη διαδρομή πρώτης κυρίας και ουδέποτε έπαψε να προωθεί την υπόθεση των γυναικών, εξομολογήθηκε στο CNN πως στα 64 της είναι επιτέλους ελεύθερη, ελεύθερη από το φαίνεσθαι. Μπορεί να αφήσει μακριά τα μαλλιά της και να κάνει αυτό που θέλει (μια απειλή που θέτει ολοένα και περισσότερο σε εφαρμογή), να αντικαταστήσει τους φακούς επαφής με γυαλιά πάχους 5 εκατοστών… «Who cares?» Η Χίλαρι υπήρξε επιμελής αναγνώστρια της Ελινορ Ρούζβελτ και βρήκε σε αυτήν τόση έμπνευση ώστε ο Τύπος την υποψιαζόταν πως άκουγε φωνές όταν ζούσε στον Λευκό Οίκο. Σίγουρα, από τον φεμινισμό της Ελινορ μέχρι το Νιου Ντιλ του FDR που ονειρεύεται ο Φρανσουά Ολάντ, έχουμε τη μεγάλη επιστροφή των Ρούζβελτ. Για τις γυναίκες, είναι μάλλον καλό σημάδι. Για το επίπεδο των δημοσίων δαπανών, πολύ λιγότερο.

Ζωή χωρίς ευρώ, με οβολούς και φασούλια


TA NEA   23.05.2012
Επιμέλεια Σάκης Μαλαβάκης

Από το κοινό της Θεσσαλονίκης ώς το taurino του Τορίνο, από το καερέτι της Ιεράπετρας ώς το sardex της Σαρδηνίας, από το ΤΕΜ του Βόλου ώς το res του Βελγίου, από το φασούλι της Αθήνας ώς το heol της Βρέστης στην Ευρώπη της κρίσης, πέρα από το επίσημο και πληγωμένο ευρώ, κυκλοφορούν δεκάδες ακόμη εναλλακτικά νομίσματα, η χρήση των οποίων δεν αποσκοπεί τόσο στο κέρδος όσο στην προσφορά.
Τα εναλλακτικά - κοινωνικά νομίσματα που κυκλοφορούν ανά την υφήλιο παράλληλα και συμπληρωματικά με τα εθνικά ή υπερεθνικά ανέρχονται σε χιλιάδες. Το παλαιότερο και σε συνεχή χρήση από τότε που πρωτοεμφανίστηκε είναι το ελβετικό Wir. Δημιουργήθηκε το 1934 από μόλις 16 επιχειρηματίες οι οποίοι στόχευαν να ξεπεράσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης του '29, ενώ σήμερα το δίκτυο μετρά περισσότερα από 60.000 (!) μέλη. Η βασική αρχή που διέπει την κυκλοφορία και τη χρήση των κοινωνικών νομισμάτων είναι η αρχή της προσφοράς. Στην ουσία πρόκειται για τοπικά δίκτυα πολιτών και επιχειρήσεων, στο εσωτερικό των οποίων τα εγγεγραμμένα μέλη έχουν τη δυνατότητα να συναλλάσσονται, κοινώς να εμπορεύονται, να αγοράζουν και να πωλούν αγαθά και υπηρεσίες, δίχως την ανάγκη χρήσης του επίσημου νομίσματος της χώρας στην οποία βρίσκονται. Κύριος στόχος η ανάδειξη και εδραίωση ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομίας, πιο ανθρώπινου και ηθικού, το οποίο θα συμβάλει στην ανάπτυξη ενός δικτύου κοινωνικής αρωγής και προστασίας. Σε πρακτικό επίπεδο, η υιοθέτηση εναλλακτικών - κοινωνικών νομισμάτων έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την μείωση της ανάγκης των πολιτών για χρήματα, τη στήριξη των νοικοκυριών, των ανέργων και των χαμηλόμισθων, τον περιορισμό της κερδοσκοπίας και της εκμετάλλευσης.

Αντί για χρήματα, οι άνθρωποι προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες. Στο εσωτερικό αυτών των δικτύων, ένας φιλόλογος για παράδειγμα, μπορεί να ανταλλάξει δύο ώρες εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας με ένα κιλό κρέας ή ένα κινητό. Μια νοικοκυρά να προσφέρει δύο μπουκάλια λικέρ που έφτιαξε και να ζητήσει μια επίσκεψη στον οδοντίατρο. Ενας μαθητής να βγάζει βόλτα τον σκύλο ενός ηλικιωμένου και αντί για ευρώ να δέχεται βιβλία ή δίσκους παλιούς. Ομως, η προσφορά του καθενός δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύεται άμεσα από κάποιο αντίτιμο. Στα περισσότερα ανταλλακτικά δίκτυα, τα αγαθά και οι υπηρεσίες που προσφέρονται κοστολογούνται με βάση το εκάστοτε εναλλακτικό νόμισμα που υιοθετείται ενώ τα μέλη τους κατέχουν έναν λογαριασμό ο οποίος πιστώνεται. Κάθε μέλος μπορεί να προσφέρει εργασία, προϊόντα ή υπηρεσίες και να πληρωθεί σε μονάδες του εναλλακτικού νομίσματος. Στη συνέχεια, μπορεί να αναζητήσει στο εσωτερικό του δικτύου προϊόντα ή υπηρεσίες που έχει ανάγκη και που προσφέρονται από άλλα μέλη και να τα αποκτήσει πληρώνοντας πάλι με μονάδες του εναλλακτικού νομίσματος.
Ο αμερικανός δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γούλμαν και συγγραφέας του βιβλίου «Το τέλος του χρήματος» (David Wolman, The end of money, εκδ. Da Capo, 2012) σε συνέντευξή του στη «Repubblica», προσπαθώντας να εξηγήσει το ενδιαφέρον του κόσμου για τα εναλλακτικά νομίσματα, αναφέρεραι στο ανάλογο ενδιαφέρον που δείχνουμε για τοπικά τρόφιμα. Οι άνθρωποι, ισχυρίζεται ο Γούλμαν, έχουν την τάση να θεωρούν τα τρόφιμα που προέρχονται από τον τόπο τους καλύτερα για την υγεία τους, για την κοινότητά τους και για το περιβάλλον. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα καταναλωτικά αγαθά. Είτε πρόκειται για παπούτσια είτε για καναπέδες ή μωρουδιακά, είναι προτιμότερο κάποιος να τα αγοράσει από το μαγαζί της γειτονιάς του, παρά να παραγγείλει από το Ιντερνετ κάτι που φτιάχτηκε στην Κίνα ή στην Ινδία. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τα χρήματα: αν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί ένα εναλλακτικό και επαρκώς εξελιγμένο νομισματικό σύστημα, ικανό να υποστηρίξει την τοπική οικονομία και να κρατήσει τα χρήματα στο εσωτερικό της κοινότητας αντί να συμβάλει στον περαιτέρω πλουτισμό μακρινών τραπεζικών πολυεθνικών, τότε το όλο εγχείρημα εμφανίζεται ιδιαίτερα συναρπαστικό, καταλήγει ο Αμερικανός.

Στην Ελλάδα και εν μέσω κρίσης τα κοινωνικά νομίσματα που κυκλοφορούν είναι πλέον πολλά. Στην Πάτρα, τα μέλη του Κέντρου Μελέτης και Τεκμηρίωσης του Κοινωνικού Νομίσματος μπορούν να πραγματοποιούν αγοραπωλησίες με οβολούς. Στον Βόλο, οι εγγεγραμμένοι στο Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας χρησιμοποιούν την μονάδα ΤΕΜ ενώ το καερέτι (από το τουρκικό gayret, που σημαίνει προσφέρω μικρή βοήθεια σε κάποιον) είναι το νόμισμα των μελών του Τοπικού Δικτύου Ανταλλαγών Λασιθίου. Στην Αθήνα κυκλοφορούν τα φασούλια και στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης το ΚοιΝό. Αϋλα συνήθως, καθώς τα περισσότερα κυκλοφορούν μόνο στο Διαδίκτυο, τα εναλλακτικά νομίσματα επιδιώκουν τη δημιουργία οικονομιών κοινωνικού τύπου, συμπληρωματικών στις υπάρχουσες, οι οποίες θα επιτρέπουν σε ανθρώπους που έχουν περιθωριοποιηθεί εξαιτίας της κρίσης, οικονομικά και κοινωνικά, όχι μόνο να ζουν και να εργάζονται δίχως χρήματα αλλά και να νιώθουν επίσης ισότιμα μέλη μιας κοινότητας στην οποία προσφέρουν όσα και ό,τι μπορούν. Μέσα σε μόλις δύο χρόνια, στη χώρα μας συστάθηκαν περισσότερα από 25 ανταλλακτικά δίκτυα τα οποία διευρύνονται συνεχώς και ενισχύονται. Από τις συναλλαγές - ανταλλαγές που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό τους, το κράτος, το οποίο τις θεωρεί ακόμη παράτυπες, δεν εισπράττει ΦΠΑ, δεν καταβάλλονται ασφαλιστικές εισφορές ενώ παράλληλα δεν εμφανίζονται στο εισόδημα των πολιτών ώστε να φορολογηθούν. Από την άλλη πλευρά, τα μέλη αυτών των δικτύων, προστατεύονται από τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις τόσο της έλλειψης όσο και της χρήσης του ευρώ.

23/5/12

Ελ Γκρέκο, μοντέρνος 300 χρόνια νωρίτερα


Kαθημερινή  20.05.2012
Της Μαρίας Ρηγούτσου
 
Χρειαζόταν μια καλή ιδέα για να πείσει κάποια από τα μεγαλύτερα μουσεία και συλλογές του κόσμου να του δανείσουν για κάμποσους μήνες μερικούς σπάνιους θησαυρούς τους. Ο Μπιτ Βίσμερ, διευθυντής του Mουσείου Kunstpalast στο Ντίσελντορφ, ορμώμενος από την αγάπη του για την ισπανική ζωγραφική, ζήτησε κάτι που ο ίδιος δεν είχε στο μουσείο του: Ελ Γκρέκο. Δεν θα αρκούσε όμως μόνο αυτό. Εκθέσεις για τον Ελ Γκρέκο έχουν γίνει πολλές, ενώ το 2014 συμπληρώνονται 400 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου ζωγράφου και με αφορμή αυτό το γεγονός θα διοργανωθούν ακόμα περισσότερες. Τα μουσεία και οι συλλογές θα χρειάζονταν λοιπόν έναν καλό λόγο για να αφήσουν τα πολύτιμα έργα τους να ταξιδέψουν στη Γερμανία. Ετσι ο Μπιτ Βίσμερ σκέφθηκε να παρουσιάσει την επιρροή του μεγάλου δασκάλου στη μοντέρνα τέχνη.

Αν και το θέμα έχει απασχολήσει εγχειρίδια και ιστορικούς της τέχνης, ωστόσο κανείς μέχρι σήμερα δεν είχε σκεφθεί να διοργανώσει μια ανάλογη έκθεση. Ο διευθυντής του Μουσείου Kunstpalast μιλώντας στην «Κ» δήλωσε: «Η όλη διοργάνωση έκρυβε δύο εκπλήξεις. Πρώτον, δεν υπήρξε ποτέ μια έκθεση αφιερωμένη αποκλειστικά στον Ελ Γκρέκο. Για εμάς ήταν πραγματικά μια έκπληξη διότι πριν από 100 χρόνια υπήρχε εδώ μια μανία με τον Ελ Γκρέκο. Το δεύτερο ήταν ότι ο Ελ Γκρέκο και ο μοντερνισμός ήταν θέμα που απασχόλησε κατά καιρούς την ιστορία της τέχνης. Δεν είχε γίνει ποτέ όμως μέχρι σήμερα μια έκθεση».
Το 2008 επισκέφθηκε το Πράντο στη Μαδρίτη και η ιδέα του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Ακολούθησαν πολλά ταξίδια ακόμα, και κατάφερε τελικά να συγκεντρώσει 41 έργα του Ελ Γκρέκο και 110 πίνακες, γλυπτά και σχέδια 32 μοντέρνων ζωγράφων από Σεζάν, Μπέκμαν, Ντελονέ, Μαρκ έως Πικάσο, Κοκόσκα, Σίλε, Λέμπρουκ και πολλούς άλλους. Σε δύο τεράστιες ψηλοτάβανες αίθουσες και πάνω στους φρεσκοβαμμένους γκρι τοίχους παρουσιάζονται κατά τρόπο αριστουργηματικό μερικά από τα γνωστότερα έργα του Ελ Γκρέκο. Αντιπαραβαλλόμενα με τα έργα των μοντέρνων συναδέλφων του, των αρχών του εικοστού αιώνα, ξαφνιάζουν με τη δύναμή τους, με τη σύγχρονη ματιά τους, την ελευθερία της χειρονομίας, τη λιτότητα των μέσων. Ο ξεχασμένος για περίπου 300 χρόνια καλλιτέχνης ανακαλύφθηκε και πάλι στις αρχές του εικοστού αιώνα στη Γερμανία, για να περάσει αργότερα ακόμα μία φορά στην αφάνεια λόγω των μεγάλων πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων.
Νέα ανακάλυψη
«Αυτή την ανατριχίλα ψάχνουμε και εμείς», τόνιζε ο Γερμανός συγγραφέας και ιστορικός τέχνης Γιούλιους Μάγερ Γκρέφε, το 1910, ο οποίος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Ισπανία ανακάλυψε τον Ελ Γκρέκο, ενθουσιάστηκε και σύστησε στους Γερμανούς καλλιτέχνες το έργο του. Το 1911, παρουσιάστηκαν στο Μόναχο κάποια έργα του Ελ Γκρέκο, τα οποία ανήκαν στη συλλογή του Ούγγρου Marczell von Nemes και, ένα χρόνο αργότερα, έργα του παρουσιάστηκαν στο Ντίσελντορφ αλλά και στην Κολωνία. Ετσι, σπουδαίες πρωτοποριακές ομάδες της εποχής όπως ο «Γαλάζιος καβαλάρης», αλλά και σπουδαίοι ζωγράφοι όπως ο Πικάσο, βρήκαν έναν πρόδρομο του μοντερνισμού που τόσο χρειάζονταν. Και τον έβαλαν στην ίδια θέση με τον Σεζάν και τον Βαν Γκογκ.
«Θέλουμε να καταδείξουμε με κάθε τρόπο την περίπτωση Ελ Γκρέκο. Η ανάδειξή του συνδέεται στενά με την ανάπτυξη των νέων ιδεών μας για την τέχνη», έγραφε ο σπουδαίος Γερμανός εξπρεσιονιστής ζωγράφος Φραντζ Μαρκ.
Και ο Μπιτ Βίσμερ θέλησε να μας τονίσει τους λόγους που ο Ελ Γκρέκο ήταν σημαντικός για τους μοντέρνους καλλιτέχνες: «Ο Ελ Γκρέκο ήταν μοντέρνος όσον αφορά τη φόρμα, το χρώμα όπως δεν το γνώριζε κανείς μέχρι τότε, τις μακριές φιγούρες. Για τους μοντέρνους καλλιτέχνες όμως ήταν σημαντικός, όπως και για όσους ήθελαν να ζωγραφίσουν θρησκευτικά θέματα. Εδινε δηλαδή μια απάντηση για το πώς μπορεί να ζωγραφίσει κανείς με μοντέρνο τρόπο θρησκευτικά θέματα. Και το τρίτο και εξίσου σημαντικό είναι ότι πολλοί καλλιτέχνες ταυτίζονταν μαζί του. Ο Ελ Γκρέκο ήταν διαφορετικός όσο ζούσε και μετά, για περίπου 300 χρόνια, ξεχάστηκε».
Διθυραμβικές κριτικές και ουρές στα ταμεία
Στην έκθεση στο Ντίσελντορφ είναι πραγματικά εντυπωσιακό να βλέπει κανείς πόσο επηρέασε ο Ελ Γκρέκο τους μοντέρνους συναδέλφους του. Η τελευταία φάση της ζωής και δημιουργίας του Ελ Γκρέκο θεωρείται και η πιο «μοντέρνα».
Διόλου τυχαίο το γεγονός ότι επελέγη «Ο Λαοκόων» ως το κεντρικό μοτίβο της έκθεσης. Ενα έργο που ζωγράφισε ο Ελ Γκρέκο ανάμεσα στο 1610 και το 1614. Πρόκειται για τον μύθο του σοφού ιερέα του Απόλλωνα που προσπάθησε να προειδοποιήσει τους Τρώες να μη δεχθούν ως δώρο τον Δούρειο Ιππο.
Στον πίνακα του Ελ Γκρέκο, ζωγραφισμένη στο βάθος δεν βρίσκεται η Τροία αλλά το Τολέδο. Οι ιστορικοί τέχνης υποθέτουν πως ο καλλιτέχνης θέλησε να βάλει το Τολέδο στη θέση της Τροίας υπονοώντας πως «Λαοκόων» ήταν ο επίσκοπος Carranza, εις βάρος του οποίου είχε γίνει μια αδικία. Το συγκεκριμένο έργο θεωρείται από τα σπουδαιότερα της έκθεσης και ανήκει σήμερα στη Νational Gallery of Art της Ουάσιγκτον.
Τέσσερα χρόνια
Για την πραγματοποίηση της έκθεσης «Ο Ελ Γκρέκο και ο Μοντερνισμός» χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια προετοιμασίας και λιγότερα από 3,5 εκατ. ευρώ. Το ακριβές ποσό δεν θέλησε πάντως να μας το πει ο διευθυντής του μουσείου. Το σημαντικότερο μέρος των εξόδων κάλυψε πάντως ο δήμος του Ντίσελντορφ. Στη Γερμανία τα σχόλια του Τύπου είναι διθυραμβικά. Στην έκθεση έχουν αναφερθεί όλες οι μεγάλες εφημερίδες και περιοδικά, από τον Spiegel μέχρι τη S­ddeutsche Zeitung. Ακόμα και η Bild την αποκάλεσε «έκθεση της χρονιάς στη Γερμανία». Ενδεικτικά να αναφέρουμε μόνο κάποιους τίτλους: «Ο Ελληνας που έβλεπε μπροστά», «Ο Ελ Γκρέκο στο Ντίσελντορφ – Κόλαση και Εκσταση», «Ο Ελ Γκρέκο προσελκύει τα πλήθη», «Η πρώτη έκθεση Ελ Γκρέκο στη Γερμανία».
Οσο για τον κόσμο, σχηματίζονται τεράστιες ουρές στα ταμεία. Μόνο το πρώτο Σαββατοκύριακο που ξεκίνησε η έκθεση 6.500 άνθρωποι την επισκέφθηκαν, ενώ λίγες μέρες πριν αρχίσει, υπήρχαν κρατήσεις για περίπου 800 ομαδικές ξεναγήσεις.
Εν τω μεταξύ, από 21-23 Ιουνίου διοργανώνεται ένα διεθνές συμπόσιο με τον τίτλο «Ο Ελ Γκρέκο και η διαμάχη γύρω από τον Μοντερνισμό: γόνιμες παρεξηγήσεις και αντιφάσεις στη γερμανική πρόσληψή του ανάμεσα στα 1888 και 1939». Την πανηγυρική ομιλία για την έναρξη του συμποσίου θα εκφωνήσει ο Νίκος Χατζηνικολάου, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης.
Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Ισπανού βασιλιά Χουάν Κάρλος και του νέου Γερμανού ομοσπονδιακού προέδρου Γιόαχιμ Γκάουκ και θα διαρκέσει μέχρι τις 12 Αυγούστου.

Τα ελληνικά γοητεύουν φοιτήτριες στο Μπακού


Καθημερινή  20.05.2012
Της Χριστινας Σανουδου

Μία πόλη με απέραντες πλατείες, πεζόδρομους και πάρκα, πεντακάθαρους δρόμους, μεγάλα δημόσια έργα σε εξέλιξη, καταστήματα γεμάτα κόσμο, μηδενική εγκληματικότητα, χαμηλό ποσοστό ανεργίας και τα σημάδια της ταχύτατης ανάπτυξης παντού... Εκ πρώτης όψεως, η πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν φαντάζει ειδυλλιακός προορισμός σε σχέση με την Αθήνα της οικονομικής κρίσης και των ολοένα αυξανόμενων κρουσμάτων βίας. Κι όμως, για τις χαριτωμένες φοιτήτριες, που μας υποδέχονται χαμογελώντας ντροπαλά με φόντο τον χάρτη της Ελλάδας στην αίθουσα του Σλαβικού Πανεπιστημίου του Μπακού, η χώρα μας εξακολουθεί να ασκεί μια μαγνητική έλξη.
Πήραν μια πρώτη γεύση αρχαιοελληνικής Ιστορίας στα μαθητικά τους χρόνια, από το βιβλίο «Μύθοι της αρχαίας Ελλάδας» του N.A. Kun, που διδασκόταν σε όλα τα σχολεία της Σοβιετικής Ενωσης και παραμένει κομμάτι της διδακτικής ύλης, πλέον μεταφρασμένο στα αζερικά. Τελειώνοντας το σχολείο, επέλεξαν να φοιτήσουν στο πρόγραμμα σπουδών του Κέντρου Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Ιστορίας και Πολιτισμού, το οποίο δέχεται περίπου δέκα φοιτητές τον χρόνο. Σήμερα μιλούν άπταιστα ελληνικά και ονειρεύονται να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε κάποιο ελληνικό πανεπιστήμιο, ενώ αρκετές έχουν ήδη επισκεφθεί τη χώρα μας χάρη σε προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών.
«Πριν έρθω στο Μπακού δεν ήξερα ότι υπάρχουν νέοι χωρίς ελληνικές ρίζες, που ενδιαφέρονται τόσο για την Ελλάδα. Είναι συγκινητικό», εξομολογείται η φιλόλογος Καλλιόπη Μπεχράκη, που διδάσκει ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και ιστορία στο Αζερικό Πανεπιστήμιο από τον περασμένο Νοέμβριο. «Πέρυσι είχα ζητήσει απόσπαση στα ελληνικά σχολεία της Γερμανίας. Τελικά βρέθηκα εδώ. Υπάρχουν κάποιοι τρελοί σαν εμάς», αστειεύεται, προσθέτοντας ότι δεν αποκλείεται να παρατείνει τη διετή θητεία της για άλλα τρία χρόνια. «Είναι σημαντικό να γίνει γνωστό στην Ελλάδα πόσο μας τιμά, με τον βαθύτατο σεβασμό που τρέφει για τον ελληνικό πολιτισμό, μια χώρα για την οποία γνωρίζουμε τόσο λίγα», υπογραμμίζει.
Μετάφραση Καβάφη
Καρπός της μέχρι τώρα συνεργασίας της με τις καθηγήτριες και τις φοιτήτριες του τμήματος -που, όπως συμβαίνει σε πολλές σχολές θεωρητικής κατεύθυνσης ανά τον κόσμο, απαρτίζεται αποκλειστικά από κορίτσια- είναι η μετάφραση του έργου του Καβάφη στα αζερικά, η οποία αναμένεται να είναι έτοιμη μέχρι τον Σεπτέμβρη. Αφορμή για το εγχείρημα στάθηκε η απαγγελία επιλεγμένων μεταφρασμένων ποιημάτων του Αλεξανδρινού ποιητή κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, που διοργανώθηκε, όπως κάθε χρόνο, για την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Το αποτέλεσμα ενθουσίασε τόσο τον πρύτανη του Πανεπιστημίου όσο και τον πρέσβη της Ελλάδας στο Μπακού Ιωάννη Μεταξά, οι οποίοι αποφάσισαν να στηρίξουν την ομάδα στην έκδοση των Απάντων του Καβάφη.
Μολονότι το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών ιδρύθηκε το 2004, η διδασκαλία των ελληνικών είχε ξεκινήσει ανεπίσημα πέντε χρόνια νωρίτερα, ενώ τρεις από τις πρώτες φοιτήτριες σήμερα ανήκουν στο καθηγητικό προσωπικό της σχολής. Ελληνικά πανεπιστημιακά τμήματα λειτουργούν σε όλες τις χώρες του Καυκάσου, υπαγόμενα στο γραφείο συντονισμού εκπαίδευσης με έδρα την Ουκρανία. Εντούτοις, για τα κορίτσια που παίρνουν το πτυχίο τους έπειτα από τρία χρόνια σπουδών, η επαγγελματική αποκατάσταση είναι κάθε άλλο παρά σίγουρη. Ελάχιστες κατορθώνουν να εκπληρώσουν το όνειρο τους, εξασφαλίζοντας μία από τις λιγοστές θέσεις μεταπτυχιακών στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Κάποιες απασχολούνται στην ελληνική πρεσβεία, ενώ οι υπόλοιπες συνήθως αναγκάζονται να εργαστούν σε διαφορετικό τομέα ή να επιλέξουν άλλη κατεύθυνση για το μεταπτυχιακό τους - αν και η ηλικία γάμου για τις γυναίκες του Αζερμπαϊτζάν παραμένει χαμηλή για τα ελληνικά δεδομένα, οι περισσότερες συνεχίζουν να εργάζονται μετά τον γάμο και συχνά καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις. Εχουν, πάντως, την ευκαιρία να πάρουν μια γεύση Ελλάδας κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, καθώς το αζερικό Πανεπιστήμιο έχει υπογράψει συμφωνίες για εξάμηνα προγράμματα φοίτησης στο Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ενώ κάθε καλοκαίρι τέσσερα με πέντε άτομα λαμβάνουν υποτροφίες», μας διαβεβαιώνουν μία μία οι φοιτήτριες, που έχουν ήδη συμμετάσχει στα προγράμματα.
«Τα παιδιά εδώ είναι συνεσταλμένα. Είναι αγνά παιδιά και σέβονται πολύ τους καθηγητές τους», εξηγεί η κ. Μπεχράκη, συγκρίνοντας την τωρινή εμπειρία της με τα βιώματά της σε ελληνικά σχολεία. «Τα τετράδιά τους είναι υπόδειγμα καλλιγραφίας. Τα παιδιά στην Ελλάδα θα έπρεπε να ντρέπονται», συνεχίζει. Η φοίτηση στα αζερικά πανεπιστήμια είναι δωρεάν για όσους μαθητές επιτυγχάνουν την απαραίτητη βαθμολογία για εισαγωγή στη σχολή της επιλογής τους, ενώ οι υπόλοιποι καλούνται να πληρώσουν δίδακτρα. Οι περισσότεροι, πάντως, φοιτούν δωρεάν, ενώ σημαντικός είναι και ο αριθμός των διαθέσιμων υποτροφιών που δίνει το κράτος - με έμφαση στα επαγγέλματα που παρουσιάζουν αυξημένη ζήτηση, όπως οι μηχανικοί. «Ο κόσμος εδώ είναι ακόμα φτωχός, αν και το βιοτικό επίπεδο ανεβαίνει ραγδαία», εξηγεί η καθηγήτρια.
Προτεραιότητα η βιβλιοθήκη και το λεξικό
Εκτός από γλώσσα και ιστορία, τα κορίτσια διδάσκονται, επίσης, ελληνική μουσική και παραδοσιακούς χορούς. Μας τραγουδούν το «μήλο μου κόκκινο» –με μία ανεπαίσθητη ανατολίτικη χροιά–, όμως, ως παιδιά τις ηλικίας τους, ενθουσιάζονται πολύ περισσότερο με άλλες, πιο σύγχρονες και ίσως λιγότερο «ποιοτικές» πτυχές της πολιτιστικής παραγωγής: Γνωρίζουν τον Χατζιδάκι, αλλά προτιμούν τον Ρουβά και ενθουσιάζονται όταν αναγνωρίζουν ελληνικές λέξεις στα ιδιαίτερα δημοφιλή τουρκικά σίριαλ. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι φοιτήτριες μαθαίνουν ελληνικά χωρίς ουσιαστικά να έχουν στη διάθεσή τους ένα λεξικό από και προς τη μητρική τους γλώσσα. Μέχρι πρότινος, αυτό τον σκοπό εξυπηρετούσε το Ελληνορωσικό λεξικό, ωστόσο οι φετινοί εισαχθέντες στη σχολή, που άρχισαν το σχολείο μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, το 1991, έχουν πολύ μικρότερη εξοικείωση με τα ρωσικά. Ετσι, στις άμεσες προτεραιότητες του Κέντρου είναι η δημιουργία ενός Ελληνο-αζερικού λεξικού, το οποίο βρίσκεται ήδη σε στάδιο υλοποίησης, είναι όμως αδύνατον να ολοκληρωθεί χωρίς εξωτερική βοήθεια, τόσο σε οικονομικό όσο και σε επιστημονικό επίπεδο.
Με τη συμβολή της πρεσβείας της Ελλάδας στο Μπακού, η βιβλιοθήκη του Κέντρου, που ξεκίνησε με ένα βιβλίο το 1999, πλέον καλύπτει τις βασικές ανάγκες της διδασκαλίας. Εντούτοις, καθώς η εύρεση ελληνικών εκδόσεων στο Αζερμπαϊτζάν δεν είναι εύκολη υπόθεση και οι πόροι του Κέντρου είναι περιορισμένοι, συνεισφορές για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης είναι πάντα ευπρόσδεκτες. Ζητούνται κυρίως βιβλία για την εκμάθηση της νέα ελληνικής γλώσσας, καθώς και τα λεξικά Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Συνωνύμων–Αντωνύμων του Γ. Μπαμπινιώτη. Οσοι αναγνώστες ενδιαφέρονται να βοηθήσουν μπορούν να επικοινωνήσουν με την κ. Καλλιόπη Μπεχράκη στη διεύθυνση Suleyman Rustam str., Baku AZ1014, Αzerbaijan και το email kallibec@gmail.com

Στο DNA μας υπάρχει μια αμφιθυμία


Καθημερινή   20.05.2012
Της Μαργαριτας Πουρναρα
 
«Δεν καθορίζουμε εμείς την ιστορία. Η ιστορία μας πέφτει στο κεφάλι. Τώρα θα συνειδητοποιήσουμε αν η τελευταία τριακονταετία κατάφερε να διαβρώσει τους «γενετικούς» πολιτιστικούς κώδικες που διαθέτουμε ως Ελληνες». Η συζήτηση με τον Γιώργο Πρεβελάκη, καθηγητή Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και Γεωπολιτικής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών, ξεκινά με ορμή.
Τα ερωτήματα γεννιούνται από τη συνεχή και ενδιαφέρουσα αρθρογραφία του στον ελληνικό και τον γαλλικό Τύπο, όπου ακολουθεί ένα διαφορετικό αναλυτικό πλαίσιο απέναντι στην ελληνική κρίση. Με τη νηφαλιότητα που του δίνει ο ξενιτεμός, με δίψα για την ουσία και κυρίως την άποψη ότι υπάρχει περιθώριο για έναν νέο πατριωτισμό, ο Πρεβελάκης μας προσφέρει μια διαφορετική γωνία θέασης της σημερινής δύσκολης κατάστασης.
Με σπουδές αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, ο ανιψιός του λογοτέχνη Παντελή Πρεβελάκη, ο οποίος ζει στο Παρίσι από τη δεκαετία του '80, επανατοποθετεί την Ελλάδα στον ιστορικό, πολιτιστικό και γεωπολιτικό χάρτη του κόσμου, βλέποντας την ελληνική ιδιαιτερότητα ως το μεγαλύτερό μας διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Ο Πρεβελάκης αισθάνεται την ανάγκη να θέσει εξαρχής μια χρονική αφετηρία: «Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια διαρκή περιδίνηση από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, με πολέμους, εμφύλιες συρράξεις και καταστροφές που άφησαν τραύματα στον πληθυσμό. Η μεταπολίτευση έφερε μια μεγάλη αλλαγή: θεωρήσαμε ξαφνικά και αυθαίρετα ότι είμαστε ασφαλείς ως μέλη του ΝΑΤΟ, ότι μπορούμε να χαρούμε μια ανέξοδη ευημερία χάρις στην Ε. Ε. Επρόκειτο σαφώς για μια λανθασμένη εκτίμηση, που μας έκανε να γυρίσουμε την πλάτη σε δύσκολα θέματα, να μην αναρωτηθούμε ποιοι είμαστε και πώς οργανώνουμε την κοινωνία μας. Είναι τα θεμελιώδη ερωτήματα που ξεπήδησαν με την κρίση και επανέφεραν πικρίες και εντάσεις για τη χρήση (και την κατάχρηση) του εθνικισμού και του πατριωτισμού».
Η διανόηση απέτυχε
Για τον καθηγητή, ο εθνικισμός και ο πατριωτισμός -δύο εξίσου δαιμονοποιημένοι όροι- παραμένουν τα θεμέλια της πολιτικής οργάνωσης: «Η γεωγραφία μας δίνει μια πειστική απόδειξη καθώς βλέπει τον χώρο διαμερισμένο. Το οριοθετημένο εδαφικό σύστημα αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηθεί μια δημοκρατική κοινωνία. Εχουμε ανάγκη τόσο την υλική οριοθέτηση, δηλαδή τα σύνορα, όσο και την πνευματική, δηλαδή τη γνώση του ποιος ανήκει στην ίδια ομάδα με εμάς. Ο πατριωτισμός και ο εθνικισμός έχουν πολιτιστικές αναφορές. Παλαιότερα, λ. χ., υπήρχε η ψευδαίσθηση -την οποία σήμερα απορρίπτουμε ως ρατσιστική- της ύπαρξης μιας κοινότητας αίματος. Η μυθολογική συγκρότηση της πολιτισμικής βάσης του πατριωτισμού εξελίσσεται συνέχεια σε όλα τα έθνη. Η επεξεργασία της είναι το πιο δημιουργικό έργο της διανόησης. Η διανόηση πρέπει να μεταβολίσει αυτό το υλικό, διότι ο μετασχηματισμός του καθορίζει την προσαρμογή της κοινωνίας στο περιβάλλον που αλλάζει. Αν οι διανοούμενοι δεν επιτελούν αυτή τη λειτουργία, η κοινωνία μένει στάσιμη, παρακμάζει και βουλιάζει από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Αν αντιθέτως οι διανοούμενοι είναι πολύ ανοιχτοί και δεν σέβονται την προαναφερθείσα αναγκαιότητα για οριοθέτηση, τότε αναπτύσσονται φυγόκεντρες δυνάμεις και ανταγωνιστικοί μύθοι, που πάλι μπορεί να διαλύσουν την κοινωνία» τονίζει στην «Κ».
Στην Ελλάδα τι έγινε; «Καταφέραμε να πάσχουμε και από τα δύο κακά. Διαθέτουμε και τους υπέρμαχους ενός αρτηριοσκληρωτικού εθνικισμού αλλά και μια διανόηση τόσο ανοιχτή σε διεθνή ρεύματα και στη γενική αμφισβήτηση -όπως ήταν λογικό να συμβεί στον χώρο της αριστεράς μετά τον Εμφύλιο- που αγνοεί την ανάγκη για τον εθνικό μύθο, μια ζωογόνο δύναμη για την κοινωνία. Δεν είναι τυχαίο ότι η διανόηση και η τέχνη παραμένουν μουγγές στη χώρα μας, που δοκιμάζεται από την κρίση».
Ανάμεσα σε Ανατολή - Δύση
Στην αρθρογραφία του ο Πρεβελάκης κάνει συχνά λόγο για μια θεμελιώδη αντίφαση στην ελληνική ψυχή, που μας οδηγεί σε μια περίεργη αντιμετώπιση της Δύσης. «Η Ευρώπη βλέπει την Ελλάδα σαν τη χώρα -θεματοφύλακα της αρχαίας κληρονομιάς, η οποία έχει τεράστια σημασία για την ταυτότητα της Γηραιάς Ηπείρου. Επάνω στην αρχαιοελληνική αναφορά θεμελιώθηκε η νεωτερικότητα, δηλαδή η επανάσταση της Ευρώπης έναντι ενός κόσμου όπου κυριαρχούσε η θρησκευτική προσέγγιση. Ομως η Ελλάδα το διαχειρίζεται κατά τρόπο σχιζοφρενικό, το τεράστιο πνευματικό κεφάλαιο της αρχαιότητας. Το εκμεταλλεύεται κατ' επανάληψη (από την Ελληνική Επανάσταση ώς την ΕΟΚ και τους Ολυμπιακούς), αλλά ταυτόχρονα το βλέπει ως μορφή πνευματικής αποικιοκρατίας της Δύσης. Αυτό συμβαίνει διότι η ελληνική ψυχή είναι ανατολική. Το υλικό από το οποίο αποτελείται ο Ελληνας είναι οι Ρωμιοί, δηλαδή Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Από αυτούς μια μεγάλη ομάδα ήταν ελληνόφωνοι που συνυπήρχαν με τους Αλβανόφωνους, τους Βλαχόφωνους κ. ά. Στο πολιτισμικό γενετικό μας υλικό υπάρχει μια αμφιθυμία που δημιουργεί έχθρα απέναντι στην αρχαιότητα. Την αντιπαθούμε διότι την βλέπουμε σαν στοιχείο δυτικής ηγεμονίας. Αρα την αντιμετωπίζουμε με κυνισμό, ως ένα εμπορεύσιμο αγαθό. Οι Δυτικοί από την άλλη έχουν μια πολύ ισχυρή θετική αναπαράσταση για το μεγαλείο της αρχαιότητας και τους Νεοέλληνες ως συνεχιστές της παράδοσης αυτής. Αυτός είναι και ο λόγος που το στερεότυπο καταρρέει εύκολα όταν γνωρίζουν την πραγματικότητα στη σύγχρονη Ελλάδα, από το 1821 μέχρι σήμερα. Και έτσι ο φιλελληνισμός γίνεται μισελληνισμός. Υπάρχουν κύκλοι στον τρόπο με τον οποίον η Δύση βλέπει την Ελλάδα, από την εξιδανίκευση μέχρι την ταπείνωση. Ομως ας μείνουμε σε κάτι πολύ ουσιαστικό. Η σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Δύση είναι πάντα φορτισμένη και το ελληνικό θέμα είναι ζωτικής σημασίας για τους Δυτικούς.

[Eνα βλεμμα] Η Ελλάδα είναι Ευρώπη


Kαθημερινή  20.05.2012
Tου Nικου Γ. Ξυδακη


Οι εκλογές της 6ης Μαΐου διεξάχθηκαν διλημματικά: υπέρ ή κατά του Μνημονίου. Υπέρ του Μνημονίου ετίθεντο αναγκαστικά το ΠΑΣΟΚ, που το εισήγαγε και το επέβαλε ως μόνη εναλλακτική λύση έναντι της πτώχευσης, και η Νέα Δημοκρατία που μετεστράφη και ακολούθησε μετά τον Οκτώβριο του 2011. Υπέρ ετέθησαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και κάποια μικρότερα κόμματα. Εναντίον του Μνημονίου ετέθησαν όλα τα άλλα κόμματα, αριστερά και δεξιά· και σχηματισμοί που προέκυψαν εξ αποσχίσεως από τα μεγάλα μνημονιακά κόμματα.
Το εκλογικό αποτέλεσμα έδειξε ότι το αντιμνημονιακό ρεύμα κατίσχυσε. Ωστόσο η διασπορά των ψήφων και ο παράλογος εκλογικός νόμος δεν επέτρεψαν τη συγκρότηση μιας κυβέρνησης συνασπισμού, υπέρ ή κατά του Μνημονίου. Παρότι άκαρπη, όμως, η διαδικασία των διαβουλεύσεων έδειξε ότι το «μνημονιακό» μέτωπο έχει διαρραγεί: ουδείς τώρα υπερασπίζεται το Μνημόνιο ως έχει, αδιαπραγμάτευτο, ακόμη και όσοι το υπερψήφισαν πριν από λίγες εβδομάδες. Τώρα όλοι συμφωνούν ότι τα βάρη του είναι αβάσταχτα και ότι η χώρα βρίσκεται στο χείλος ανθρωπιστικής κρίσης· πρώτος ο κ. Βενιζέλος, αρχιτέκτων του Μνημονίου 2, το αναγνωρίζει. Αρα όλοι συμφωνούν ότι απαιτείται επανεξέταση ή αναδιαπραγμάτευση ή απαγκίστρωση ή πάγωμα ή ακύρωση. Ολοι συμφωνούν τώρα ότι το Μνημόνιο, με τη δομή, τον τρόπο και την ένταση που εφαρμόστηκε, έφερνε καταστροφή μάλλον ή θεραπεία. Αρα το δίλημμα υπέρ ή κατά του Μνημονίου έχει καταπέσει εν τοις πράγμασι, πολλώ μάλλον που και από τα ευρωπαϊκά κέντρα αρχίζει να πνέει δειλά άνεμος χαλάρωσης.
Εντούτοις, καθώς βαδίζουμε προς επαναληπτικές, απολύτως κρίσιμες, εκλογές, αναδύεται νέο δίλημμα: Υπέρ ή κατά της Ευρώπης; Ηδη στη δημόσια ρητορική διαμορφώνονται αδρά δύο πόλοι, ο φιλοευρωπαϊκός και ο αντιευρωπαϊκός. Τυπικά, σύμφωνα με τις διακηρύξεις τους, αντιευρωπαϊστές μπορούν να θεωρηθούν μόνο το ΚΚΕ και οι νεοναζί, και φυσικά όχι με τους ίδιους όρους· το ΚΚΕ ακολουθεί μια πολιτική λογική, οι άλλοι απλώς κρώζουν ανορθολογικά. Ολοι οι άλλοι σχηματισμοί εντάσσουν εαυτούς πολιτισμικά και ιστορικά σε μια ευρωπαϊκή προοπτική, με περισσότερη ή λιγότερη έμφαση, με περισσότερο ή λιγότερο φορμαλισμό. Ευλόγως. Η Ελλάδα είναι Ευρώπη, και η σχέση είναι αμφίδρομη. Η Ελλάδα προϋποθέτει την Ευρώπη κατά την πολιτιστική της γενεαλογία· και η Ευρώπη εμφυσά στην Ελλάδα μια νεοκλασικιστική - ρομαντική ταυτότητα κατά τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους. Αλλά ακόμη κι αν βρίσκουμε τους ιστορικούς δεσμούς μη επαρκείς, τότε πρέπει να δούμε τους γεωπολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς της μεταπολεμικής περιόδου, και ιδίως της πρόσφατης 30ετίας της ΕΟΚ και της Ε.Ε. Η αποβολή της ασθενούς Ελλάδας από την νομισματική ένωση δεν θα έχει μόνο οικονομικό κόστος, αλλά και πολιτικό και γεωπολιτικό. Η αποσυνάγωγος Ελλάδα θα πληρώσει ασφαλώς μέγα κόστος σε ενδεχόμενη ρήξη σχέσεων, ακούσια ή εκούσια. Αλλά κόστος θα πληρώσει και η Ευρώπη, πολιτικό στο σύνολό της, σαν πολιτική ένωση, και οικονομικό σε μεμονωμένες χώρες. Το διαζύγιο δεν συμφέρει κανέναν. Αυτό το αναγνωρίζουν πλέον όλοι, εντός και εκτός συνόρων, πλην ίσως της νυν κυβερνώσας ομάδας στη Γερμανία.
Το δίλημμα άρα υπέρ ή κατά της Ευρώπης, υπέρ ή κατά του ευρώ, που αναμένεται να χρησιμοποιηθεί προεκλογικά, είναι εν πολλοίς κατασκευασμένο και άνευ ουσίας, όπως τα περισσότερα διλήμματα. Η πολιτική είναι δυναμική ρευστών, είναι διαχείριση του πραγματικού, είναι τέχνη του εφικτού· ταυτοχρόνως είναι ιστορία εν τω γεννάσθαι, ποτέ στατική και δεδομένη. Οι αφηγήσεις των πολιτικών κομμάτων από αλλού ξεκινούν και αλλού φτάνουν: το ΠΑΣΟΚ εκραύγαζε εναντίον του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ· η Ν.Δ. του Κωνσταντίνου Καραμανλή έθεσε τη χώρα εκτός ΝΑΤΟ. Κατά τον ίδιο τρόπο, η πέραν του ΚΚΕ αριστερά πορεύτηκε πάντα φιλοευρωπαϊκά, ασκώντας κριτική στις άκαμπτες νεοφιλελεύθερες δοξασίες των Βρυξελλών, αλλά φτάνοντας να υπερψηφίσει ακόμη και τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Το πρόβλημα της συγκεκριμένης αριστεράς είναι ότι είχε υποτιμήσει τον ρόλο του έθνους - κράτους και ενός μοντέρνου πατριωτισμού σαν δυνάμει πυλώνες μιας ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας δημοκρατικών ισότιμων κρατών. Αυτό το ανακαλύπτουν διανοούμενοι και πολιτικοί εδώ και σε άλλα κράτη-μέλη, τώρα που η μεγάλη ενιαία Γερμανία και η νομισματική ορθοδοξία δοκιμάζουν τις αντοχές των λαών και των δημοκρατιών. Το δίλημμα άρα δεν είναι μέσα ή έξω απ’ την Ευρώπη, αλλά να αλλάξει η Ελλάδα και να αλλάξει η Ευρώπη. Για την Ελλάδα είναι κατεπείγον.

Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες της Ευρώπης


ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20.05.2012
Του Πετρου Παπακωνσταντινου
 
Στο βιβλίο του «Μετά το Εθνος - Κράτος», που εκδόθηκε το 2000, ο Γερμανός στοχαστής Γιούργκεν Χάμπερμας διατύπωσε ορισμένες σκέψεις, οι οποίες στο φως της σημερινής κρίσης της Eυρωζώνης μοιάζουν προφητικές:
«Ο εξοστρακισμός της πολιτικής από την αγορά μεταφράζεται στο γεγονός ότι το εθνικό κράτος χάνει βαθμιαία τη δυνατότητά του να επιβάλλει δασμούς, να αναζωογονεί την οικονομική ανάπτυξη και κατ’ αυτόν τον τρόπο να σταθεροποιεί τις βάσεις της κοινωνικής του νομιμοποίησης (…). Αντιμέτωπες με τη διαρκή απειλή της διαφυγής κεφαλαίων, οι εθνικές κυβερνήσεις μπαίνουν σε μια τρελή κούρσα κατεδάφισης των κρατικών, προστατευτικών μέτρων και μείωσης του κόστους εργασίας. Αποτέλεσμα είναι η συσσώρευση εξοργιστικών προνομίων για τους λίγους, η διεύρυνση σε πρωτοφανή βαθμό των εισοδηματικών ανισοτήτων, η αύξηση της ανεργίας και η κοινωνική περιθωριοποίηση ολοένα και μεγαλύτερου πληθυσμού φτωχών».
Η ανατροπή 12 Ευρωπαίων προέδρων και πρωθυπουργών από την έναρξη της κρίσης, το 2008, και ιδιαίτερα οι πρόσφατοι εκλογικοί σεισμοί σε Ελλάδα, Γαλλία, Ιταλία και Ρηνανία - Βεστφαλία διαμηνύουν ότι η κρίση του ευρώ μετατρέπεται σε κρίση του πολιτικού συστήματος, κρίση εξουσίας. Μία μετά την άλλη, οι κυβερνώσες πλειοψηφίες «λιώνουν σαν παγωτά κάτω από τον ήλιο», έγραφαν τις προάλλες οι Financial Times. «Ο Ντε Γκωλ αναρωτιόταν πώς θα μπορούσε κανείς να κυβερνήσει μια χώρα που φτιάχνει 246 διαφορετικά τυριά, αλλά η διακυβέρνηση μιας ηπείρου με ένα μόνο νόμισμα αποδεικνύεται ακόμη δυσκολότερο έργο», σχολίαζε στο κύριο άρθρο του ο Guardian.
Προβλέποντας με ακρίβεια το πολιτικό τσουνάμι που επρόκειτο να πλήξει την Ευρώπη, ο Βόλφγκανγκ Στρικ, διευθυντής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στην Κολωνία, έκανε λόγο το περασμένο φθινόπωρο, από τις στήλες του περιοδικού New Left Review, για «κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού». Ο Γερμανός κοινωνιολόγος προειδοποιούσε ότι, σε συνθήκες γενικευμένης λιτότητας, έρχονται σε σύγκρουση οι δύο θεμελιώδεις αρχές των μεταπολεμικών, ευρωπαϊκών κοινωνιών: Η αύξηση της παραγωγικότητας μέσω της ελεύθερης αγοράς και η ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών μέσω του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος.
«Οι αγορές έχουν αρχίσει να υπαγορεύουν με πρωτοφανείς τρόπους σε κατ’ όνομα κυρίαρχα και δημοκρατικά κράτη τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν» γράφει ο Στρικ. «Οι ίδιοι οίκοι αξιολόγησης, που εδρεύουν στο Μανχάταν και έπαιξαν βασικό ρόλο στην καταστροφή των χρηματαγορών, απειλούν σήμερα να υποβαθμίσουν κρατικά ομόλογα (…) Αποτέλεσμα είναι οι πολίτες να βλέπουν τις κυβερνήσεις τους όχι σαν εκπροσώπους της δικής τους βούλησης, αλλά ως πράκτορες άλλων κρατών ή διεθνών οργανισμών, σαν το ΔΝΤ ή την Ε.Ε.». Η ανάλυση του Στρικ τελείωνε με μια δυσοίωνη πρόβλεψη: «Στον βαθμό που οι ψηφοφόροι δεν έχουν πραγματικά περιθώρια επιλογής, μπορεί να αντιμετωπίσουν τις εκλογές ως φάρσα, κάτι που ενδέχεται να προκαλέσει κάθε είδους πολιτική αταξία, από την αποχή και την άνοδο λαϊκιστικών κομμάτων, μέχρι και εξεγέρσεις στους δρόμους».
Δυστυχώς, αντί να εξαγάγει τα οφθαλμοφανή συμπεράσματα από αυτό που η γαλλική Le Monde αποκαλεί «εξέγερση των ψηφοφόρων», το κυρίαρχο τμήμα των ελίτ έχει αποδυθεί σε μια προσπάθεια «να βάλει μυαλό» στις «καθυστερημένες» μάζες μέσω ενός είδους οικονομικής τρομοκρατίας. Με άρθρο του στη Wall Street Journal, ο εκδότης της γερμανικής Die Zeit, Γιόζεφ Γιόφε, χαρακτήρισε την ψήφο Γάλλων και Ελλήνων ως «ευρωπαϊκή εξέγερση εναντίον της πραγματικότητας», υποστηρίζοντας ότι «οι νικητές των εκλογών είναι εκείνοι που φώναζαν: Σταματήστε τον κόσμο, θέλουμε να κατέβουμε»!
Σε μια ανάλογη εκδήλωση ολιγαρχικής περιφρόνησης των πολιτών, ο Economist χαρακτήρισε την ετυμηγορία των Ελλήνων «σπασμό μανίας» και σκιαγράφησε το σενάριο που δεν αποκλείεται να εκτυλιχθεί εν όψει των νέων εκλογών του Ιουνίου: Διακοπή της χρηματοδότησης από ΔΝΤ - Ε.Ε., αδυναμία καταβολής μισθών και συντάξεων - «μια προοπτική που μπορεί να φέρει τους ψηφοφόρους στα σύγκαλά τους». Η ιστοσελίδα του βρετανικού περιοδικού προσέθετε, επικαλούμενη Ελληνα πρώην υπουργό: «Ισως θα έπρεπε να δούμε τα χθεσινά αποτελέσματα ως τον πρώτο γύρο των εκλογών, όπου ο κόσμος εκτονώθηκε, ενώ στον δεύτερο γύρο θα ψηφίσει σύμφωνα με τα πραγματικά του συμφέροντα». Θα δούμε…
Περί εκτροπής
Το μέγα ερώτημα που τίθεται πλέον είναι αν η συνέχιση της δρακόντειας λιτότητας οδηγεί όχι μόνο σε οικονομικό αδιέξοδο, αλλά και σε κάποιου είδους απολυταρχική εκτροπή. Χαρακτηριστικά, οι Irish Times, σε κύριο άρθρο τους, σημείωναν:
«Η Ελλάδα δικαιούται τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη της Ε.Ε., την αναγνώριση της δημοκρατικής επιλογής της και των επικίνδυνων συνεπειών που θα είχε η εγκατάλειψη οποιουδήποτε κράτους, συμπεριλαμβανομένης της ανόδου φασιστικών κινημάτων ή ακόμη και σκέψεων για στρατιωτικό πραξικόπημα». Στο ίδιο μήκος κύματος, το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel παραλλήλιζε την ταπείνωση που υφίσταται η Ελλάδα σήμερα με εκείνη που υπέστη η Γερμανία με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, επισείοντας τον κίνδυνο να προκύψει «μια τεταμένη κατάσταση, που θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα σε στρατιωτικό πραξικόπημα».
Εκφράζοντας τη γνώμη πολλών που θεωρούν ότι η σημερινή πορεία της Ευρώπης είναι αυτοχειριαστική, ο Ζαν - Πολ Φιτουσί, οικονομικός σύμβουλος του νέου προέδρου της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, δήλωσε με συνέντευξή του σε ιταλική εφημερίδα: «Το Δημοσιονομικό Σύμφωνο είναι τρέλα για δύο λόγους: δεν συμβάλλει καθόλου στην αντιμετώπιση του χρέους και υπονομεύει την εθνική μας δημοκρατία, δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για την άνοδο του εξτρεμισμού». Τίποτα μέχρι στιγμής δεν υποδηλώνει, ωστόσο, ότι παρόμοιες εκκλήσεις βρίσκουν ευήκοα ώτα στο πραγματικό κέντρο βάρους της σημερινής Ευρώπης, το Βερολίνο.
Σε ρόλο πολιτικού πειραματόζωου η Ελλάδα
Μέχρι την περασμένη Κυριακή η Ελλάδα αντιμετωπιζόταν ως οικονομικό πειραματόζωο της Ευρωζώνης. Μετά την ανατροπή που έφεραν οι εκλογές, φαίνεται ότι αρκετοί θα ήθελαν να δουν τη χώρα μας στον νέο ρόλο του πολιτικού πειραματόζωου: Το ριψοκίνδυνο στοίχημα είναι να «συνετισθεί» το εκλογικό σώμα, αφού προηγουμένως τιμωρηθεί με κάποιο οικονομικό σοκ που θα δημιουργήσει έκρυθμη κοινωνική κατάσταση, προς γνώσιν και συμμόρφωσιν των υπολοίπων, δυνητικά απείθαρχων Ευρωπαίων.
Το σκεπτικό όσων υποστηρίζουν σενάρια καταστροφής συνοψίζεται ως εξής: Η Ελλάδα δεν είναι Αργεντινή, δεν εξάγει σχεδόν τίποτα, έχει μεγάλο πρωτογενές έλλειμμα, επομένως δεν θα μπορεί να πληρώνει μισθούς και συντάξεις αν οι Ευρωπαίοι της κόψουν τα δάνεια. Αν λοιπόν φύγουμε από το Μνημόνιο, θα αναγκαστούμε να φύγουμε και από το ευρώ, κάτι που σημαίνει οικονομική καταστροφή και κοινωνική διάλυση - κάτι τόσο αυτονόητο, όσο τα αξιώματα της Ευκλείδειας Γεωμετρίας. ΄Η μήπως όχι;
Πρώτα απ’ όλα, όσο και αν ο κ. Σόιμπλε διαμηνύει ότι η Ευρωζώνη δεν φοβάται ενδεχόμενη έξοδο της Ελλάδας γιατί έχει ήδη θωρακιστεί απέναντι σ’ αυτό το ενδεχόμενο, είναι αμφίβολο αν το πιστεύει στ’ αλήθεια ή αν πρόκειται για πόλεμο νεύρων με την Αθήνα. Πολλοί είναι αυτοί που εκτιμούν ότι, με βάση το χάλι των ισπανικών τραπεζών και την εύθραυστη κατάσταση όχι μόνο της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας, αλλά και της Ιταλίας, ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας θα μπορούσε να πυροδοτήσει φαινόμενο ντόμινο απρόβλεπτης έκτασης και έντασης. Ηδη, ο οίκος Fitch προειδοποίησε ότι, αν βγει η Ελλάδα από το ευρώ, θα υποβαθμίσει σειρά ευρωπαϊκών χωρών, ακόμη και τη Γαλλία.
Αναφορικά με το πρωτογενές έλλειμμα (αυτό δηλαδή που θα πρέπει να καλύψουμε αν κάνουμε στάση πληρωμών), σύμφωνα με τα εντελώς πρόσφατα στοιχεία του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους είναι αυτή τη στιγμή 1,68 δισ. ευρώ και προβλέπεται μέχρι το τέλος της χρονιάς να έχει μειωθεί σε 1,089 δισ. Μιλάμε δηλαδή για ένα ποσό που αντιστοιχεί σε 100 μόλις ευρώ κατά κεφαλή - όχι και τόσο τρομερό όσο συνήθως ακούμε.
Επειτα, όπως έγραψε τη βδομάδα που πέρασε ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν, η Ελλάδα του σήμερα, με όλα τα προβλήματά της, έχει περισσότερες εξαγωγές, σε σύγκριση με το ΑΕΠ, από ό,τι είχε η Αργεντινή όταν έκανε στάση πληρωμών και αποδεσμεύτηκε από το δολάριο. Και αν η Αργεντινή είχε κυρίως βιομηχανικές και αγροτικές εξαγωγές, οι δύο βασικές βιομηχανίες της Ελλάδας είναι η ναυτιλία και ο τουρισμός, ο οποίος θα ωφεληθεί αμέσως από ένα λιγότερο σκληρό νόμισμα.
Ακόμη και σε φιλελεύθερα έντυπα, όπως οι Financial Times του Λονδίνου, οι ενθαρρυντικές φωνές προς την Ελλάδα ακούγονται ολοένα και ισχυρότερες. Ιδού τι έγραφε, την επομένη των εκλογών, ο Βόλφγκανγκ Μίνχαου:
«Ακολουθώντας το πρόγραμμα Ε.Ε. - ΔΝΤ, η Ελλάδα θα καταλήξει σε δέκα χρόνια ύφεσης, αναπόδραστη έξοδο από το ευρώ και πιθανόν κατάρρευση της Δημοκρατίας. Θεωρώ την προσέγγιση του κ. Τσίπρα πολύ ριψοκίνδυνη. Αλλά αντιλαμβάνομαι γιατί οι Ελληνες θα τον ψήφιζαν. Η θέση του είναι οπωσδήποτε περισσότερο λογική από εκείνη του κεντρώου κατεστημένου υπέρ της λιτότητας, που δεν μπορεί να προσφέρει προοπτική οικονομικής ανάπτυξης».
Και ζήλια;
Περισσότερο προωθημένος, ο οικονομολόγος Αρβίντ Σουμπραμανιάν έγραψε στην ίδια εφημερίδα άρθρο με τίτλο «Η έξοδος της Ελλάδας μπορεί να προκαλέσει ζήλια στην Ευρωζώνη»! Ο αρθρογράφος υποστηρίζει ότι, αν και οι άμεσες συνέπειες από την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα θα είναι οδυνηρές, η ανάκαμψη θα έρθει γρήγορα, θα είναι δυναμική και θα διαρκέσει πολλά χρόνια. Η ανάλυσή του καταλήγει ως εξής:
«Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται ως παρίας που μολύνει την Ευρωζώνη, αλλά η έξοδός της μπορεί να την καταστήσει πολύ μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωση του κοινού νομίσματος. Αν η εγκατάλειψη του ευρώ δημιουργήσει συνθήκες ζωηρής ανάκαμψης στην Ελλάδα, το μοντέλο μπορεί να αποδειχθεί μεταδοτικό. Η ελληνική τραγωδία μπορεί τελικά να μην εξελιχθεί με τόσο οδυνηρό τρόπο για τους Ελληνες, αλλά να φέρει την πραγματική τραγωδία στην Ευρωζώνη και στο ίδιο το ευρωπαϊκό σχέδιο».
Περί κυβερνήσεων «τεχνοκρατών»
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της πολιτικής κρίσης που πλήττει την Ευρώπη είναι ο σχηματισμός κυβερνήσεων «τεχνοκρατών», μη εκλεγμένων, όπως η κυβέρνηση Μόντι.
Ο Ιταλός πρωθυπουργός υπήρξε στέλεχος της Goldman Sachs, της Coca Cola και του οίκου αξιολόγησης Moodys, ο οποίος εξόργισε τους Ιταλούς υποβαθμίζοντας 26 τράπεζες της χώρας τους. Επί πλέον, υπήρξε επικεφαλής του ευρωπαϊκού βραχίονα της Τριμερούς Επιτροπής -ανωτάτου επιπέδου think tank των ελίτ ΗΠΑ, Ευρώπης και Ιαπωνίας- και στέλεχος του Ατλαντικού Συμβουλίου. Αποστολή του τελευταίου είναι «να προωθήσει την εποικοδομητική αμερικανική ηγεσία και εμπλοκή στις διεθνείς υποθέσεις» και σημαίνον στέλεχός του ο Χένρι Κίσινγκερ.
Οπως γράφει στο τελευταίο της τεύχος η γαλλική Le Monde Diplomatique, μεταξύ των υπουργών της κυβέρνησης Μόντι ξεχωρίζουν: ο υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης Κοράντο Πασέρα, γενικός διευθυντής της εταιρείας Intesa San Paolo· η υπουργός Εργασίας Ελσα Φορνέρο, αντιπρόεδρος της ίδιας εταιρείας· ο υπουργός Παιδείας και Ερευνας Φραντσέσκο Προφούμο, στέλεχος της τράπεζας UniCredit και Telecom Italia· ο υπουργός Τουρισμού και Αθλητισμού Πιέρο Γκνούντι, στέλεχος της UniCredit· και ο συντονιστής του κοινοβουλευτικού έργου Πιέρο Τζιάρντα, αντιπρόεδρος της τράπεζας Banco Popolare και μέλος της διοίκησης της Pirelli.
Ιnfo
- Geoffrey Geunes, «Les marches ont un visage», Le Monde Diplomatique, Mai 2012.
- Wolfgang Streek, «Markets versus Voters», New Left Review, Sept/Oct 2011.
- Guy Hermet, «L’ Hiver de la Democratie ou le Nouveau Regime», Armand Collin, 2007.
- Jurgen Habermas, «Apres l’ Etat- Nation», Fayard, 2000.