Η τέχνη ως ντοκουμέντο της εποχής

Καθημερινή,  18.03.2012

Tης Mαριας Kατσουνακη

 

Πώς αντιλαμβάνεται κάθε λαός την κρίση; Και όταν λέμε λαός πρόκειται για σύνολο ενιαίο ή υπάρχουν σημαντικές διαφορές; Εάν ένας Ελληνας, ένας Ιταλός, ένας Γερμανός, ένας Πορτογάλος και ένας Ισπανός αντάλλασσαν τις εμπειρίες τους για την κρίση, πού θα συνέκλιναν και πού θα απέκλιναν; Τα ερωτήματα γεννήθηκαν καθώς παρακολουθούσαμε πρόσφατα στο Βερολίνο, στη Σάουμπινε, την παράσταση «Protect me» του Φαλκ Ρίχτερ (που θα παρουσιαστεί τον Μάιο στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών) η οποία έχει ως θέμα την «κρίση». Επίκαιρο βερολινέζικο θέατρο, με έντονη σωματικότητα και υπαρξιακές αναζητήσεις. Για τον 40χρονο συγγραφέα και σκηνοθέτη Φαλκ Ρίχτερ, η παγκόσμια κρίση έχει δύο κοινούς άξονες, δύο σημεία στα οποία τέμνονται οι διαφορετικές αποχρώσεις: την ανεργία των νέων και τον φόβο. Και όμως. Ο επισκέπτης του Βερολίνου είναι δύσκολο να το διακρίνει. Υπάρχει πάντα τόση ζωντάνια και ενέργεια στην πόλη αυτή που διαρκώς μεταβάλλεται, ανανεώνεται, εκσυγχρονίζεται.
Στην Αθήνα, αντίθετα, η όψη της πόλης είναι καθρέφτης της συνθήκης που επικρατεί στις ζωές των ανθρώπων, της θυελλώδους ανατροπής που αποτυπώνεται παντού. Από τα καταστήματα ώς τα βλέμματα. Ο ξένος θεατής της Σάουμπινε βλέπει πρόσωπα φρέσκα, κοινό νεανικό, αναπνέει ατμόσφαιρα δημιουργίας και ευφορίας. Αλλά και σε μια παράσταση ή συζήτηση της Στέγης Γραμμάτων ή ενός αθηναϊκού «εναλλακτικού» θεάτρου να πάει κανείς, δεν θα αποκόμιζε παρόμοιες εντυπώσεις; Και ναι και όχι. Πρώτον, γιατί στις συζητήσεις και στα στρογγυλά τραπέζια επανέρχεται διαρκώς το ίδιο θέμα με διαφορετικούς τρόπους, εστιασμένο κυρίως στον ρόλο της τέχνης σε καιρούς κρίσης. Δεύτερον, γιατί, ακόμη και στις κατ' ιδίαν συναντήσεις, το κοινό ξεφεύγει δύσκολα από τις στερεότυπες πλέον ερωταπαντήσεις. Σαν να έχει παγιωθεί ένας κώδικας επικοινωνίας, με λέξεις - κλειδιά και μορφασμούς που περιγράφουν την ψυχολογική ή την οικονομική συνθήκη της κρίσης.
Δεν είναι μόνο η ανεργία, η φτώχεια και η οργή που προσδιορίζουν το κλίμα στη χώρα μας. Συμβάλλει αποφασιστικά και ο τρόπος που αναπαράγονται, που διογκώνονται από ορισμένα ΜΜΕ, πολιτικούς ή πρόσωπα με επιρροή, από αδυναμία να αντιληφθούν τι συμβαίνει ή σκοπιμότητα, έφεση στην υπερδραματοποίηση ή ακόμη και σπέκουλα στον φόβο των πολιτών. Ο μόνιμος ζόφος και η διαρκής υπόδειξη της ανάσας του «τέλους» δεν βοηθούν να καλλιεργηθεί οποιαδήποτε διέξοδος, είτε την αποκαλούμε ανάπτυξη είτε εναλλακτική λύση είτε προσπάθεια αλλαγής.
Η ελληνική κρίση δεν μεταφράζεται μόνο σε υψηλά ποσοστά ανεργίας. Είναι το σοκ των αλλαγών στο βιοτικό επίπεδο, το μέγεθος αποκαλύψεων διαφθοράς, συναλλαγής, ανομίας και ατιμωρησίας. Η γερμανική κρίση, σύμφωνα με τον Φαλκ Ρίχτερ, εστιάζεται στην ανεργία των νέων, στα ερωτήματα που προκύπτουν στη γερμανική κοινωνία από τη φορολογική ασυλία που προσφέρει η κυβέρνηση στους πολύ πλούσιους. Η γαλλική κοινωνία, αν αντλήσουμε στοιχεία από τον κινηματογράφο, παλεύει να κρατήσει ενεργές έννοιες όπως η αλληλεγγύη, η υποστήριξη της κοινότητας, η εθελοντική προσφορά. Η ισπανική, η πορτογαλική, η ιταλική κοινωνία, κάθε μία χωριστά, αναζητεί τρόπους να αντιδράσει, να αναθεωρήσει, να ξαναδεί σταθερές και αξίες, να επαναπροσδιορίσει αντιλήψεις και προθέσεις. Το μέτωπο δεν είναι ενιαίο. Υπάρχουν παντού ιδιαιτερότητες και εθνικά χαρακτηριστικά. Η παραγόμενη τέχνη, αυτήν την περίοδο, είναι ο ασφαλέστερος τρόπος να ανταλλάξουμε πληροφορίες. Δεν λειτουργεί μόνο ως πλούτος ψυχής, αλλά ως ντοκουμέντο της εποχής. Βιωμένο, απελευθερωμένο, απρόβλεπτο.